صفحه 1:
به نام خدا
تحقیق در مورد مهر(ایزد ایرانی)
مهدى حيدرى و توحيد خدرى
صفحه 2:
یا فرشتگان آبین ایزدانمهر یا میترا از
است. مهر ایزدی. KEY Gt et 5 «ومق» امت و لاد اد
.است که وظایف بسیاری از ایزدان دیگر را به تنهایی عهدهدار است
قبتنمفایهغللگفت (لن زد نزن مین بینلست. وی زیجنگ ات زد رفنوفوغ سته by FES ad
i حقوله وی وشرردت. ید هت ونعت ت [دپوزی لت [یشهیای وقرت و تطلته زد رغال روزولین
استء ایزد راستی و سخن و کلام راست و زیباست. ایزدی است که همه از شهریاران تا افراد عادی
ماه مهر (ماه هفتم از سال خورشیدی) و روز مهر (روز شانزدهم هر ماه) به["لخلق به او پناه جویند.
) بيش ازآريايى ( او پیوند یافتهاست. مهر یا میترا همچنین یکی از کهنترین
. است: روزگار
صفحه 3:
و مادیسانسکریتنام: «مهر» واژهای برگرفته از زبان پهلوی اشکانی است. «میترا» در زبانهای ۰
میتر و سغدی «میش» خواندهبهلو ی ساسانی میش زبان اوستایی«میتر». پارسی باستان میث؛
میشود و اگر میترا را واژه ای هندواروپایی فرض کنیم» قدمتش تقریباً به ۳۵۰۰ پیش از مبلاد مسیح
صفحه 4:
بدر ریگ ودا
یا اقوام آریایی به صورتها و اشکال دیگری وجود داشتهاست: مهر در قبل از جدایی از دو
هندی و اوستایی نمودد او به همین علت است که انعکاس وجوه فرهنگی آنان پس از جدایی در دو
هندی به همراه خدایان دیگر مورد ستایش قرارگرفته است. در آن,: پیدا کردهاست. مهر در کتاب
داشتند. که این دو حاکم و قادر زمین و آسمان بودند: میترامیترا-وارونادوره هندیها دو خدای بزرگ به نام
در توصیفاتی که از آنها به عمل میآید. آنها فرمانروایان کیهان ولا خدای شببوارونا- خدای روز و
در ریگ ودا تظاهر هماهنگی دو خداوند بزرگ و: اخدایان پدیدآورنده نظم در جهان هستند.
قدرتمند است که در طول زمان صفات و کاراییهای وارونا به تدریج به میترا منتقل میشود. ترکیب فوق در
اوستا به صورت میترا-آهوزه» درآمد اما در اوستا اغلب صفات و کارایی میترا به اهوره و پس از آن به
منتقل میشود. در ریگ ودا معنی میترا «دوستی» و «محبت» است و مانند اوستا مهر ایزد.
.روشنایی و فروغ و نور است
صفحه 5:
نیست بلکهخدای خو شیدمهر با خورشید نزدیکی بسیار ی دارد اما همانگونه که در اوستا نیز آمده مهر
یرو ate il ete و = “ph وت - سب ب ی دجتد سیر وا اد fre ated cerns
پس از زادن برآن شد تا نیروی خودٌ را بسنجد. از اين روی. نخست با خورشید زورآزمآیی کرد و در اين
كارء خورشید. تاب نیروی مهر را نیاورد و بر زمین افتاد. سپس مهر او را یاری داد تا برخیزد و دست
راست خود را به سوی او دراز کرد و این دو ایزد با یکدیگر دست دادند. اين نشان آن بود که خورشید با
مهر بیعت کرد. سپس مهر تاجی بر سر خورشید نهاد و از آن پس دو یاران وفادار هم شدند. همچنین
آمدهاست که مهر که از صخره زاده شدهاست. به جنگ خورشید رفت و پس از پیروزی برآن سوار بر
مشهور شدهاست به آسمان رفت و از آن زمان این دو شخصیتی: گردونه خورشید که به
یگانه بهشمار آمدند. پیوستگی این دو به گونه ای است که مهر» پرتو و انوار خورشید شدهاست. در ابتدا
خورشید از مهر جدا بوده و با هم پیمانی بر درستکاری و نظرات به عهد و پیمان داشتهاند ولی به مرور
زمان. خورشید خود نمادی از خود مهر و با آن در هم آميخته شده. در تمامی تصاویر مربوط به مناسک
,مهری تشعشعات خورشید دیده میشود. با گذر زمان مهروخورشید یکی دانسته شد
صفحه 6:
:تولد مهر
» انقلاب زمستانی یا طولانی ترین شب سال در تاریکترینشبه چلهبر اساس باوررهای ایرانیان باستان مهر در
غار از دل سنگ به دنیا امد. چوپانان اولین افرادی بودند که او را یافتند. نماد زایش مهر نور و امید و
نوسازی طبیعت بود. مردم ايران از قدیم الایام تا به امروز شب چله یا انقلاب زمستانی را جشن می گیرند و
ولی تاکنون هیچ] در همان شب است. منتظر طلوع خورشید می مانند. تولد مسیح در
> دلینپدا شده ونها قرجیمکه زهرهن: در میترامجسمه یا نقش برجستهای از تولد مهر با مشخصات تولد
Sete :
در دست دارد وبرسمی مشاهده میشود که مهر اس تک ان سکره و مز
تاجی از شعاعهای نور بر سر گذاشتهاست و بر گل نیلوفر ایستادهاست. عدهای بر این باورند که مادر میترا؛
نگهداری بر آبتفیه 4 -زتشت بارور شدهاست. این نطفه درون نیلوفری در آب آناهیتا
بر اساطیر نی گل ۵ نشان داد میشد هاست؛ شاید از اینروست که تصویر مهر را بر
نماد نگهدارنده و حفظ کننده تخمه زرتشت برای روز موعود است و آناهیتا ایزد آبهاست که این:
تخمه را نگهداری میکند. به طوری که ایرانیان گل نیلوفر آبی را «گل ناهید» نیز مینامند
صفحه 7:
پس از نزدیکی با زرتشت خود را در روایات زرتشتی آمدهاست AS «هووی» همسر
میشوید و نطفههای زرتشت از طریق همسرش وارد آب میشوند و توسطکیانسهدر دریاچه
براى نكهدارى قرار مىكيرد تا در زمانآناهيتا نطفهها در اختيار ايزد بانو ايزد
) بیامیزد. و اوشیدر ماه» اوشيدرمناسب با نطفه مادران فرزندان موعود زردشت (
مقس از آنها نگهداری: جای نگهداری اين نطفهها همان آب کیانسه است که ۹۹۹۹۹
میکنند. کیانسه همان دریاچه هامون امروزی است. داستان زايش و حیات مهر و آناهیتا به
روایت مختلف گفته شده اما آنچه مسلم است پیوستگی این دو ايزد با آب و عناصر مرتبط با
آب است که بسیار در هم تنيده و تفکیک آن دشوار است. طبق اسطورههای ایرانی مهر از
زاده میشود. تقدس کوه و غار در اغلب باورهای کهن وجودالبرز بر بلندای کوه آذرخشی
دارد. از اين رو سنت ستایش مهر بر فراز کوه در غارهای طبیعی کوهستانی پدیدار شد. این
نیز به همان شکل شرقی خود. رواج یافت؛ به همین علت تا جایی كه امكانرمسنت حتى در
داشت مراسم تشرف به آنين مهرء در غارهای طبیعی و در غیر این صورت در معابد غارگونه
,شبیه به غارهای طبیعی انجام میشد
صفحه 8:
بزمان تولد مهر
كه جندين هزاره در ايران زمل ودجو يكطارجموبلت_كيكشب وال رودو تشب
سابقه دارد. ۳۰ آذر يا ۲۰ دسامبر کوتاهترین روز و بلندترین شب را در طول سال
« روزها به تدریج بلندتر و شبها کوتاهتر میشود. بهد ء,دارد اما بلافاصله پس از آغاز
اين دليل اين شب را شب يلدا به معنی تولد خورشید شکستناپذیر که همان ایزد مهر
بود. نامیدهاند. اگر به معنی یلدا دقت شود ارتباط آن با خورشید و ایزد مهر بهتر نمایان
بهسرینولل سوٍدا چنین آمدهاست: یلدا کلمهای است میشود ؛ در
معنای «میلاد» عربی که شب اول زمستان و شب آخر پاییز است. شب یلدا پیوند
استواری با مهر دارد. از اين هنگام مهر بر تاریکی چیره میشود و روز رو به
.افزایش میرود
صفحه 9:
:مهر در اوستا
نور و روشنایی است. و نگهبان پیمان میباشد که سوار بر گردونه خورشید گردایزد مهر در کیش
مهریشت یک سرود برای مهر آمدهاست. ذکر نشدهاست اما در اجهان میگردد. نام اين ایزد در
است. « بلندترین و قدیمیترین بخش فروردینیشت نام دهمین یشت است و مضامین آن پس از
به یکی از بزرگترین خدایان ایران باستان که در هند امهریشت منشور و ستایش نامهای است که در
ودایی نیز در جایگاه عالی و مهمی قرار داشت اهدا شدهاست. از مهريشت دو موضوع مهم به عنوان بنیان و
پایه میتوان استخراج نمود. اول راستی و دوم دلیری توصیفاتی که از مهر در مهریشت و سایر بخشهای
به سپنتمان زرتشتا اوستا شدهاست بیشتر حول اين دو محور قرار دارد و در بند ۲ مهریشت؛
میگوید «مهر را شایسته و سزاور نیایش آفریدم کسی که به مهر دروغ گوید و پیمان شکند و شرط وفا نداند
ویران کننده کشور و راستی است. ای سپنتمان تو نباید عهدی را که بستی بشکنی خواه با یک فرد دینساء
«خواه با یک دیویسنا چرا که معاهده با هر که بسته شده درست و قابل احترام است
صفحه 10:
كه ايزد مهر در حال نبرد باتخت جمشيددر سنگنگارهای
او است. يزوهشكران قربانى كردن كاو توسط ايزد
سنكنكاره هخامنشى در بيوند مى دانند
مقام قضاوت و داورى يس از مرك
اهدا كننده باران به زمين *
بصیرت و دانایی ۰
پاسداری از پیمان و عهد ۰
صیانت و نگهبانی از آفرینش ۰
بخشنده نعمت و برکت ۰
مهروزی و مهربان ۰
به نام خدا
تحقیق در مورد مهر)ایزد ایرانی(
مهدی حیدری و توحید خدری
است .مهر ایزدیخورشید است .مهر فرشتهه »پیمان« و »دوستی« است و نماد او مزدیسنا یا فرشتگان آیین ایزدانمهر یا میترا از •
.است که وظایف بسیاری از ایزدان دیگر را به تنهایی عهدههدار است
•
قدیمیهترینمعنایمهر کهشایدبتوانگفت اولین کارکرد این ایزدنیزمیهباشد،پیماناست .وی ایزدجنگاست ،ایزد روشنیوفروغ است ،ایزدپیمان ونگهبانعهدومیثاق •
شند ههه ثروت ونعمت است ،ایزد پیروزی است ،ایزدشهریاریوقدرت و تسلطاست ،ایزد داوراعمال درروزواپسین
خیزد
است ،ایزد حافظخانوادهوشهروکشوراست ،اب
است ،ایزد راستی و سخن و کلم راست و زیباست ،ایزدی است که همه از شهریاران تا افراد عادی
ماه مهر )ماه هفتم از سال خورشیدی( و روز مهر )روز شانزدهم هر ماه( به][۴خلق به او پناه جویند.
( پیش ازآریایی )مردمان هندوایرانی ایزداناو پیوند یافتههاست .مهر یا میترا همچنین یکی از کهنهترین
.استزرتشتروزگار
و مادیسانسکریتنام» :مهر« واژههای برگرفته از زبان پهلوی اشکانی است» .میترا« در زبانههای •
میتر و سغدی »میش« خواندهپهلوی ساسانی میثر ،زبان اوستایی»میثتر« ،پارسی باستان میثث،
میهشود و اگر میترا را واژه ای هندواروپایی فرض کنیم ،قدمتش تقریبا به ۳۵۰۰پیش از میلد مسیح
.میهرسد
:در ریگ ودا
یا اقوام آریایی به صورتهها و اشکال دیگری وجود داشتههاستقوم هند و ایرانیمهر در قبل از جدایی از دو •
هندی و اوستایی نمودریگ وداو به همین علت است که انعکاس وجوه فرهنگی آنان پس از جدایی در دو
هندی به همراه خدایان دیگر مورد ستایش قرارگرفته است .در آنریگ وداپیدا کردههاست .مهر در کتاب
داشتند .که این دو حاکم و قادر زمین و آسمان بودند :میترامیترا-وارونادوره هندیهها دو خدای بزرگ به نام
در توصیفاتی که از آنها به عمل میهآید ،آنها فرمانروایان کیهان و] [۶خدای شبوارونا -خدای روز و
در ریگ ودا تظاهر هماهنگی دو خداوند بزرگ ومیترا-واروناخدایان پدیدآورنده نظم در جهان هستند.
قدرتمند است که در طول زمان صفات و کاراییههای وارونا به تدریج به میترا منتقل میهشود .ترکیب فوق در
اوستا به صورت »میترا-ثاهوثره« درآمد اما در اوستا اغلب صفات و کارایی میترا به اهوره و پس از آن به
منتقل میهشود .در ریگ ودا معنی میترا »دوستی« و »محبت« است و مانند اوستا مهر ،ایزدسروش
.روشنایی و فروغ و نور است
:ارتباط با خورشید
نیست بلکهخدای خورشیدمهر با خورشید نزدیکی بسیاری دارد اما همانگونه که در اوستا نیز آمده مهر •
ت، ، ، ،س ، ، ،ط ، ، ، ، ، ، ،و ،، ،ر ،،ه ، ، ، ،ح ،ا ، ، ، ،ک، ، ، ، ، ،ی ا ،، ، ، ، ،ز ا ، ،ی ، ،، ،ان، ، ، ، ، ،ست ، ،ک ، ، ، ،ا، ، ،ی ، ،، ،نا،، ، ، ، ، ،ی،د ،،، ، ،
ت ، ، ، ، ، ،و ، ، ، ،ظ، ،ی ، ، ،هفه، ، ، ، ، ، ، ، ، ، ، ، ،ب، ،ن ،ی ،ا، ، ، ،د ،ی ، ، ،ن، ، ، ، ، ، ،شه،، ، ، ، ، ،د ،، ، ،ی ، ،ن، ، ، ، ،و، ،ر، ، ، ،و ، ،ز، ،ن ، ، ،د ، ،گ، ، ، ، ، ، ،ی ا ، ، ، ، ،س ا.، ،
ن ، ، ،و، ،ر ،، ،و ، ، ، ، ،پ، ،ت ، ، ، ، ،و آ ، ،ن ا ، ، ، ، ، ،س و،
پس از زادن برآن شد تا نیروی خود را بسنجد .از این روی ،نخست با خورشید زورآزمایی کرد و در این
کار ،خورشید ،تاب نیروی مهر را نیاورد و بر زمین افتاد .سپس مهر او را یاری داد تا برخیزد و دست
راست خود را به سوی او دراز کرد و این دو ایزد با یکدیگر دست دادند .این نشان آن بود که خورشید با
مهر بیعت کرد .سپس مهر تاجی بر سر خورشید نهاد و از آن پس دو یاران وفادار هم شدند .همچنین
آمدههاست که مهر که از صخره زاده شدههاست ،به جنگ خورشید رفت و پس از پیروزی برآن سوار بر
مشهور شدههاست به آسمان رفت و از آن زمان این دو شخصیتیصلیب شکستهگردونه خورشید که به
یگانه بههشمار آمدند .پیوستگی این دو به گونه ای است که مهر ،پرتو و انوار خورشید شدههاست .در ابتدا
خورشید از مهر جدا بوده و با هم ،پیمانی بر درستکاری و نظرات به عهد و پیمان داشتههاند ولی به مرور
زمان ،خورشید خود نمادی از خود مهر و با آن در هم آمیخته شده ،در تمامی تصاویر مربوط به مناسک
.مهری تشعشعات خورشید دیده میهشود .با گذر زمان مهروخورشید یکی دانسته شد
:تولد مهر
،انقلب زمستانی یا طولنی ترین شب سال در تاریکترینشبه چلهبر اساس باورهای ایرانیان باستان ،مهر در •
غار از دل سنگ به دنیا امد ،چوپانان اولین افرادی بودند که او را یافتند .نماد زایش مهر نور و امید و
نوسازی طبیعت بود .مردم ایران از قدیم الیام تا به امروز شب چله یا انقلب زمستانی را جشن می گیرند و
ولی تاکنون هیچ] [۹در همان شب است .گاهشماری خورشیدیمنتظر طلوع خورشید می مانند .تولد مسیح در
،درایرانپیدانشده،وتنها نقشبرجایمانده ازمهرهمانمیترائیسم در میترامجسمه یا نقش برجستههای از تولد مهر با مشخصات تولد
در دست دارد وبرسمی مشاهده میهشود که مهر نقشهبرجسته تاجهگذاری اردشیر دوماست ک د تق بستان کرمانشاه د صحنهه
تاجی از شعاعههای نور بر سر گذاشتههاست و بر گل نیلوفر ایستادههاست .عدههای بر این باورند که مادر میترا،
رررررررررتشت بارور شدههاست .این نطفه درون نیلوفری در آب آناهیتا
تخم ههه ز
اچهههاموندر آب از
دریه
نگهداری
بنا بر اساطیر ایرانی ،گل ] [۱۰نشان دادههاند.نیلوفر آبیمیهشدههاست؛ شاید از اینروست که تصویر مهر را بر
نماد نگهدارنده و حفظ کننده تخمه زرتشت برای روز موعود است و آناهیتا ایزد آبهاست که ایننیلوفر آبی
.تخمه را نگهداری میهکند .به طوری که ایرانیان گل نیلوفر آبی را »گل ناهید« نیز میهنامند
پس از نزدیکی با زرتشت خود رازرتشتدر روایات زرتشتی آمدههاست که »هووی« همسر •
میهشوید و نطفهههای زرتشت از طریق همسرش وارد آب میهشوند و توسطکیانسهدر دریاچه
برای نگهداری قرار میهگیرد تا در زمانآناهیتا نطفههها در اختیار ایزد بانو نریوسنگایزد
( بیامیهزد.سوشیانت و اوشیدر ماه ،اوشیدرمناسب با نطفه مادران فرزندان موعود زردشت )
مقدس از آنها نگهداریفروهرجای نگهداری این نطفههها همان آب کیانسه است که ۹۹۹۹۹
میهکنند .کیانسه همان دریاچه هامون امروزی است .داستان زایش و حیات مهر و آناهیتا به
روایت مختلف گفته شده اما آنچه مسلم است پیوستگی این دو ایزد با آب و عناصر مرتبط با
آب است که بسیار در هم تنیده و تفکیک آن دشوار است .طبق اسطورهههای ایرانی مهر از
زاده میهشود .تقدس کوه و غار در اغلب باورهای کهن وجودالبرز بر بلندای کوه آذرخشی
دارد .از این رو سنت ستایش مهر بر فراز کوه در غارهای طبیعی کوهستانی پدیدار شد .این
نیز به همان شکل شرقی خود ،رواج یافت ،به همین علت تا جایی که امکانرمسنت حتی در
داشت مراسم تشرف به آئین مهر ،در غارهای طبیعی و در غیر این صورت در معابد غارگونه
.شبیه به غارهای طبیعی انجام میهشد
:زمان تولد مهر
که چندین هزاره در ایرانیلداستزمان تولدمهریکحادهثههنجومیاست کهیکشب درسال رخمیهدهدوآنشب •
سابقه دارد ۳۰ ،آذر یا ۲۰دسامبر کوتاههترین روز و بلندترین شب را در طول سال
،روزها به تدریج بلندتر و شبها کوتاههتر میهشود ،بهدیدارد اما بلفاصله پس از آغاز
این دلیل این شب را شب یلدا به معنی تولد خورشید شکستهناپذیر که همان ایزد مهر
بود ،نامیدههاند .اگر به معنی یلدا دقت شود ارتباط آن با خورشید و ایزد مهر بهتر نمایان
ررررررل دا چنین آمدههاست :یلدا کلمههای است برهان قاطعمیهشود؛ در
ذیل ههه ی
واژ
بهسریانی
معنای »میلد« عربی که شب اول زمستان و شب آخر پاییز است .شب یلدا پیوند
استواری با مهر دارد ،از این هنگام مهر بر تاریکی چیره میهشود و روز رو به
.افزایش میهرود
:مهر در اوستا
نور و روشنایی است ،و نگهبان پیمان میهباشد که سوار بر گردونه خورشید گردایزد مهر زرتشتدر کیش •
مهریشت یک سرود برای ممهر آمدههاست .یشتهها ذکر نشدههاست اما در گاتههاجهان میهگردد .نام این ایزد در
است.اوستا ،بلندترین و قدیمیهترین بخش فروردینهیشت نام دهمین یشت است و مضامین آن پس از
به یکی از بزرگترین خدایان ایران باستان که در هندمزدیسنامهریشت منشور و ستایش نامههای است که در
ودایی نیز در جایگاه عالی و مهمی قرار داشت اهدا شدههاست .از مهریشت دو موضوع مهم به عنوان بنیان و
پایه میهتوان استخراج نمود ،اول راستی و دوم دلیری توصیفاتی که از مهر در مهریشت و سایر بخشههای
به سپنتمان زرتشتاهورامزدااوستا شدههاست بیشتر حول این دو محور قرار دارد و در بند ۲مهریشت،
میهگوید »مهر را شایسته و سزاور نیایش آفریدم کسی که به مهر دروغ گوید و پیمان شکند و شرط وفا نداند
ویران کننده کشور و راستی است .ای سپنتمان تو نباید عهدی را که بستی بشکنی خواه با یک فرد دینسا،
».خواه با یک دیویسنا چرا که معاهده با هر که بسته شده درست و قابل احترام است
:ویژگی های مهر
مقام قضاوت و داوری پس از مرگ
اهدا کننده باران به زمین •
بصیرت و دانایی •
پاسداری از پیمان و عهد •
صیانت و نگهبانی از آفرینش •
بخشنده نعمت و برکت •
مهروزی و مهربان •
که ایزد مهر در حال نبرد باتخت جمشیددر سنگهنگارهای
رامیتراگاو است .پژوهشگران قربانی کردن گاو توسط ایزد
.با این سنگهنگاره هخامنشی در پیوند می دانند