مهمترین تئوري هاي حقوق صاحبان سهام

1 مهمترین تئوري هاي حقوق صاحبان سهام ‏EQUITY ‏THEORIES از فصل دوم كتاب مکاتب و تئوری های مالی و حسابداری تاليف :آقايان دكتر فریدون رهنمای رودپشتی و اله کرم صالحی ارائه کالس تئوریهای مالی پیشرفته 2 مقدمه ای بر تئوری های صاحبان سرمایه • تعامل واحدهای انتفاعی با مالکان ،در حسابهای مرب وط ب ه حق وق صاحبان سرمایه منعکس می شودکه در ب رخی از تئ وری های قیاس ی کوشش شده که این تعامل و ارتباطات نشان داده شود . • بررسی این تئوری ها برای اهدف زیر مفید است : - 1تفسیر حقوق صاحبان سرمایه منعکس درحسابهای مربوط – 2تعیین برخی از اجزای سود. • مشکل این تئوریهای مورد بحث این اس ت ک ه عل یرغم اهمیت ارتباط واحد انتفاعی با مالکان آن ،این ارتباط ات ،مبن ای کام ل و مناسبی را برای تعریف و تفسیر تمامی رویدادهای واحد انتفاعی ایجاد نمیکند. به نظر برخی ازنویسندگان حسابداری به منظور دستیابی ب ه ثبات روی ه ، الزم است یکی از تئوری های صاحبان سرمایه انتخ اب و ب ه ک ار گرفت ه شود.اگرچه این نکته نظر جای بحث دارد. 3 Proprietor Theory تئوري مالكانه Residual Equity Theory تئوري حقوق مازاد تئوري وجوه Fund Theory تئوري شخصيت حسابداري تئوری سرمایه گذار تئوری شرکت های سهامی 4 تئوري مديريت Entity Theory Investor Theory Enterprise Theory Commander Theory تئوري مالكــانه Proprietor 5 Theory تئوري مالكانه Proprietor ‏Theory • این تئوری به اوايل قرن 18ميالدي بر می گردد. • دراین تئوری فرض براین است که مالكان و واحدهاي انتفاعي از یکدیگر جدا نيستند. • این تئوری اقتصادهايي را كه به طور عمده متشكل از واحدهاي اداره شده توسط مالكان بوده است را بخوبی توصیف می کند. • ‌در اواخر قرن ، 19پس از انقالب صنعتي و تشكيل و رشد شركتهاي بزرگ ،اين تئوري تعديل شده است(.چون در آن زمان بسیاری از اصالح طلبان ،درخواست دخالت دولت را در این قبیل واحدهای اقتصادی بزرگ داشتند) 6 تئوري مالكانه Proprietor ‏Theory • نظریه پردازان این تئوری کوشش کرده اند مالکان واحد های انتفاعی را در مرکزیت واحد های انتفاعی قرار مي دهند. • بر اساس این تئوری دارائيها ،متعل ق ب ه صاحبان واح د انتفاعی(مالکان) است و بدهي ها ن یز تعه دات آن ان اس ت و حقوق صاحبان سرمایه هم ،به مالکان مربوط است. 7 تئوري مالكانه Proprietor Theory • بر اساس این تئوری معادله ترازنامه به شرح زیر است : حقوق مالكان = مجموع بدهيها – مجموع دارائي ها • طبق این تئوری ،بهره (به جزء سودسKKهام ممتKKاز و عادی) و دسKKتمزد کارکنان ,مالیات هزينه تلقي مي شود و از خالص درآمد بايد كسر شود. اصول بکارگیری تئوری مالکانه ،با اندازه گیری اجزای سودی که امروزه ب ر اساس سیستم بهای تمام شده تاریخی انجام می شود ،هماهنگی دارد. 8 تئوري مالكانه Proprietor Theory • در حسابداری ,برای مالکیت انفرادی(شرکت خصوصKKKKی) و شرکت تضامنی ,تئوری مالکیت به صورت آشKKکار ,مشKKاهده می شود. • نظریه پردازان این تئوری سود را موجب افزایش خالص دارائیها یا حقوق صاحبان سرمایه می دانند ولی در مورد شرکت های سهامی کاربرد تئوری مالکیت چندان ساده نیست. 9 تئوري حقوق مازاد Residual Equity Theory 10 تئوري حقوق مازاد ‏Theory ‏Residual Equity • این تئوری توسط یکی از نظریه پردازان حسابداری به نام استابس ( )1961ت دوین ش ده است. اين تئوري تغييری نسبت به تئوري هاي مالكانه و شخصيت حسابداري محسوب مي شود. • مطابق اين تئوري دارندگان حقوق مازاد گروهي هستند كه حقوق آن ان در آخرين اولويت ازميان تمام ادعاهاي موجود نسبت به واحد انتفاعي قرار دارد. • این گروه متشکل از سهامداران عادی است که پذیرندگان نهایی مخ اطره مرب وط ب ه واح د انتخ ابی می باش ند و سKود پس از تسويه تمام ادعاهاي ديگر ،ب ه دارن دگان حقوق مازاد تعلق مي گيرد. 11 تئوري حقوق مازاد ‏Theory ‏Residual Equity • در این تئـوری ،داراییها متعل ق ب ه واح د انتف اعی اس ت ک ه در اختیار مدیریت قرار گرفت ه اس ت و ه دف مدیریت به حداکثر رسانیدن حق وق مازاد می باشد. • فرض بنيادي در اين تئوري حاکی از این اس ت ک ه اطالعات مورد نياز براي تصميم گيري (مثًال پیش بینی وجوه نق د ) بايد در اختيار دارندگان حقوق مازاد قرار گيرد. 12 تئوري حقوق مازاد ‏Theory ‏Residual Equity • معادله ترازنامه این تئوری به شرح زیر است : (سایر حقوق مشخص مانند بدهي ها و حقوق سهامداران ممتاز) -مجموع دارائي ها = حقوق مازاد (حقوق سهامداران عادي) • بر اساس این تئـوری ،بهره و سود سهام ممتاز نیز باید در محاسبه سود واحد انتفاعی لحاظ شود. 13 تئـوري وجـوه ‏Fund Theory 14 تئوري وجوه ‏Fund Theory • اين تئوري توسط یکی از نظریه پردازان حسابداری به نام واتر ()1974 تدوین شده است .در اين تئوري ‌ ،وجوه به معني گروهي از دارائي ها و محدوديت هاي مربوط تعريف شده كه براي منظور خاص تخصيص يافته است. • در این تئوری به جای اینکه دارایی ها و بدهی ها به شخصیت حقیقی و یا حقوقی مرتبط شود ,دارائی ها و بدهی ها به حوزه عمل مشخصی مرتبط شده و همان حوزه عمل یا فعالیت به عنوان یک شخصیت مستقل ,محور و مرکز ثقل گزارشگری واقع می شود. 15 تئوري وجوه ‏Fund Theory • معادله ترازنامه این تئوری به شرح زیر است : مجموع محدوديت هاي اعمال شده بر دارائيها = مجموع دارائيها تئ وری مالکان ه دارای دی دگاهی حقیقی و تئ وری شخص یت حسابداری دارای دیدگاهی حقوقی است اما از نظر واتر این تئوری دارای هر دو دیدگاه می باش د. واتر با تعبیر سرمایه (حقوق صاحبان سهام) موافق نیست بلکه از نظر او آن ها بعنوان محدودیت روی دارایی ها هستند. نمونه هایی از کاربرد مستقیم این تئوری در وجوه استهالکی برای گزارش ات مالی, حسابداری شعبات یا واحد های مستقل سازمانی و یا حسابداری ب رای ام وال, زمین و مستغالت است. 16 تئوري وجوه ‏Fund Theory • بر اساس این تئ وری ،وج وه سرمایه گذاری شده باید بدون تغییر باقی بماند مگـر اینکه اختیار خاص ی ب رای تصفیه کلی یا جزئی اعطا شده باشد. • اين تئوري در سازمانهاي دولتي يا غير انتفاعي كاربرد دارد كه داراي محدوديت هاي ق انوني و ش امل يك سري حسابهاي مستقل براي هر يك از وجوه مي باشند. 17 تئوري شخصيت حسابداري ‏Entity ‏Theory 18 تئوري شخصيت حسابداري ‏Entity Theory • این تئوری توسط پرفسور پي تون ( )1922در اثر نارضایتی از جهت گیریهای تئوری مالکانه تدوین گردید. • در این تئوری واحد انتفاعي و صاحبان آن از يكديگر متمایز و تفکی ک شده اند .به بیان دیگر واحد انتفاعي ،موجوديتي مسKKتقل و هويKKتي متمايز از مالك يا مالكان آن دارد. • در اين تئوري واحدانتفاعي ،مرکز توجه حسابداري و هدفهاي گزارشگري مالي است. 19 تئوري شخصيت حسابداري ‏Entity Theory • در این تئوری دارائي ها و بدهي ها متعلق به واحد انتفاعي است و سهامداران مالك دارائي ها نيسKKتند بلكه سKKهامدار شركت هستند. • معادله تراز نامه این تئوری به شرح زیر است: مجموع بدهي ها و حقوق صاحبان سرمایه = مجموع دارائي ها 20 تئوري شخصيت حسابداري ‏Entity Theory • براساس تئوری مطلق شخصیت حسابدرای ،س ود و حسابهای حقوق صاحبان سرمایه ماهیتی دوگانه دارند . حقوق سهامداران الف.در عمل * دريافت سود سهام در صورت تصويب * داشتن حق راي در مجامع عمومي شركت * داشتن حقوق در تسهيم خالص دارايي ها پس از تسويه تمام ادعاها ب.مطابق تئوري * حسابهاي حقوق صاحبان سهام معرف حقوق مالكانه سهامداران نيست بلكه ادعاي آنها را به عنوان سهامداران شركت منعكس مي كند.و همچنین سود واحد انتفاعی قبل از تصویب سود سهام ،به تامین کنندگان سرمایه شرکت تعلق ندارد بنابراین بهره و سود سهام هیچیک ازسودکم نمی شود . 21 تئوري شخصيت حسابداري ‏Entity Theory • آنتونی رابرت ( )1983یکی از صاحب نظران حسابداری ،تفسیر محدودتری از تئوری شخصیت حسابداری به شرح زیر ارائه کرده است. سمت چپ ترازنامه شامل 4بخش اصلي است: دارائی ها بدهی ها حقوق سهامداران منافع سهامداران حقوق واحد انتفاعی -1بدهي ها ( : ) Liabilitiesتعهدات واحد انتفاعي - 2حقوق سهامداران ( : ) Shareholders Equityسرمايه اهدايي سهامداران - 3منافع سهامداران ( :) Equity Interestسود سهام پرداخت نشده سهام عادي و ممتاز -4حقوق واحد انتفاعي ( :) Entity Equityمترادف سود انباشته منهاي سود سهام پرداخت نشده 22 تئوري شخصيت حسابداري محاسن ‏Entity Theory معایب * تئوری شخصیت حسابداری ،شرح مفیدی * دوگانگی در مورد حقوق سود و حقKKوق را از ارتباط بین واحد انتفاعی و صاحبان آن صاحبان سرمایه (در شKKکل سKKنتی این ارائه می کند تئوری)که باعث شKKKده در بیانیه های مجامع حرفKKKه ای حسابداری جایگKKKاه مستحکمی بدست نیاورد . 23 تئـوري سرمایه گذار ‏Investor Theory 24 تئوري سرمایه گذار ‏Theory ‏Investor • معادله ترازنامه این تئوری به شرح زیر است : دارندگان حقوق مازاد (سهامداران عادی) +دارندگان حقوق خاص= دارایی ها • این تئوری توسط استابس بیان گردید و بر تامین نیازهای اطالعاتی اسKKKتفاده کننKKKدگان صورت های مالی به خصKKوص سKKهامداران تاکید دارد.اگر چKKه تئKKوری مالکیت شKKامل سهامداران نیز می باشد ولی در تئوری استابس سهامداران را به عنوان سرمایه گذارانی در نظر می گیرد ,که برای اینکه بدانند در شرکت چه رخ داده است ,باید بر اطالعات صKKKورت های مالی اتکا کنند. 25 تئوري سرمایه گذار ‏Theory ‏Investor • بر اساس این تئوری جریان نقد آتی مورد نیاز سرمایه گذاران به عوامل زیر بستگی دارد: -1ظرفیت نقدینگی شرکت برای پرداخت های نقدی -2آمادگی مدیریت برای پرداخت به سرمایه گذار -3اولویت قانونی ادعای سرمایه گذار 26 تئوري شرکت های سهامی ‏Enterprise Theory 27 تئوري شرکت های سهامي ‏Theory ‏Enterprise • تئوری شرکت های سهامی دیدگاهی گسترده تراز تئوری شخصیت حسابداری ارائه می کند. از دیدگاه تئوری شخصیت حسابداری ,سازمان به عنوان یک واحKKد اقتصادی جداگانه مورد توجه قرار می گیرد که اصوال در جهت تامین منKKافع دارنKKدگان حقوق فعالیت می نماید ,در حالی که از دیدگاه تئوری شرکت های سKKKهامی, شرکت سهامی به عنوان یک نهاد اجتماعی مورد توجه قرار می گKKیرد کKKه در جهت تامین منافع بسیاری از گروه های ذینفع فعالیت می کند. • در این تئوری گروه های ذینفع شامل: • سهامدران ,بستانکاران ,کارکنان ,مشتریان • نهادهای دولتی و سرانجام عموم مردم می شوند. 28 تئوري مديريت Commander Theory 29 تئوري مديريت ‏Theory ‏Commander • این تئوري توسط نظريه پرداز استراليايي بنام گلدبرگ ( )1965که از مفاهیم وجوه و شخصیت حسابداری راضی نبوده ،تدوین شده است. • بر اساس اين تئوري ،مديريت ب راي انجام وظ ايف برنامKه ريKزي و كنKترل ب ه نمايندگي از طرف صاحبان سرمايه ‌ ،به اطالعات نيازمند است و در ایفای وظیفه خود ناگزیر باید دیدگاههای خود را به سرمایه گذاران منتقل کند. • اين تئ وري بيش تر ب ه حسابداري مديريت مرب وط اس ت و ب ه جاي ح ل د مسائل حسابداري مالي مي توان موض وعات بحث انگ يز جديدي را ايجاد نمايد .مثل تئوري نمايندگي ( Agency ) Theoryک ه ده سال پس از تئ وری مدیریت تدوین و ارائـه شده است . 30 تئوري مديريت ‏Theory ‏Commander • در اين تئوري استفاده سرمايه گذاران از صورتهاي مالي تا حدودي مبهم گذاشته شده است. • اين تئوري تاثير مستقيم روي عمليات حسابداري ندارد . • به نظر Goldbergعالئق سهامداران مح دود ب ه ارق ام و اع دادي است كه تصوير كلي را از واحد انتفاعي ارائه مي دهن د .مثال ب ه جاي معيارهاي عملياتي سود و بازده فروش ‌،ارائه سKKود سKKهام و بازده سرمايه گذاران را كافي مي داند. 31 تئوري های حقوق صاحبان سرمایه در یک نگاه تئوري معادله ترازنامه هسته اصلي تئوري مالكانه مجموع بدهي ها – مجموع دارائي ها =حقوق مالکان مالكان تئوري سایر حقوق مشخص -مجموع دارائيها = حقوق مازاد سهامداران حقوق مازاد (مانند بدهي ها +سهامداران ممتاز) (حقوق سهامداران عادی) تئوري وجوه مجموع محدوديت های اعمال شده بر دارائي ها= مجموع دارائي ها تئوري شخصيت مجموع حقوق صاحبان سرمایه و بدهي ها=مجموع دارائيها حسابداری تئوري دارندگان حقوق مازاد(سهامداران عادی) +دارندگان حقوق خاص= دارائی ها سرمایه گذار تئوري شرکت های سهامی تئوري عادي گردش عمليات واحد انتفاعي سرمایه گذاران مجموع حقوق گروه های ذینفع شامل سهامداران ,بستانکاران ,کارکنان مشتریان ,نهادهای دولتی و عموم مردم =مجموع دارائيها نهاد اجتماعی 32 جمع بندي تئوري هاي مربوط به حقوق صاحبان سهام • اين تئوري ها ،توان ایجاد مبنايي با ثبات را بKKKKKKراي قياس تمامي رويدادهاي حسابداري ندارند .زیرا دیدگاه محKKدودی را درباره رابط ه واحد انتفاعی با مالکان ارا ئه می کند. • نظرکلی صاحبنظران حسابداري بر این اس ت ک ه‌ب راي محاسبه س ود ، هزينه بهره بايد از آن كسر شود و سود سهام ‌،توزيع سود محسوب شود. • به غیر از هزينه بهره و توزيع سود سهام در ساير مKKوارد ،تئKKوري شخصKKيت حسابداري می تواند كارساز باشد. 33 منابع و ماخذ: -1رهنمای رودپشتی ,فریدون و صالحی ,اله کرم( ,)1400مکاتب و تئوری های مالی و حسابداری ,انتشارات دانشگاه آزاد -2باباجانی ,جعفر( ,)1384کاربرد تئوری وجوه در حسابداری و گزارشگری مالی سبد اوراق بهادار ,ماهنامه حسابدار ,شماره 168 -3تاری وردی ,یداله( ,)1385حسابداری مالی ,جلد اول حسابداری میانKKKه ,چاپ اول ,انتشارات ترمه -4شباهنگ رضا( ,)1381تئوری حسابداری ,جل د اول ,مرکز تحقیق ات تخصص ی حسابداری و حسابرسی سازمان حسابرسی -5هندریکس ن ,ال دون اس و ون ب ردا ,مایک ل اف( ,)1384ترجم ه علی پارسائیان , تئوری های حسابداری ,جلد دوم ,چاپ دوم ,انتشارات ترمه 6-Godfrey & Hodgson & Holmes & tarca (2006) , ‏Accounting Theory . Sixth edition, wiley. 34