جزوه کل آرایه های ادبی ادبیات فارسی 3 پایه دوازدهم رشته های ریاضی تجربی انسانی

جزوۀ :آرایه های کتاب فارسی3 بر چهرۀ دلربای مهدی صلوات نام دبیر :محمد بنی نعمه به نام خدا «آرایه های ادبی» کتاب فارسی 3رشته های(ریاضی -تجربی -علوم انسانی)(استان خوزستان) فهرست -1تشبیه 2................................................................................................................................................ -2مراعات نظیر(تناسب) 6.............................................................................................................................. -3تضاد 8................................................................................................................................................ -4جناس و انواع آن 10................................................................................................................................. -5تکرار(واژه آرایی) 12.................................................................. .............................................................. -6استعاره 14............................................................................................................................................ -7سجع18................................................................................................................... ............................ -8تشخیص 19............................................................................................................................................ -9کنایه 20................................................................................................................................................ -10مجاز 28............................................................ .................................................................................. -11تلمیح 32............................................................................................................................................. -12اغراق 33............................................................................................................................................. -13حس آمیزی 34..................................................................................................................................... -14واج آرایی(نغمۀ حروف) 36....................................................................................................................... -15ایهام 37............................................................................ ................................................................. -16نماد 38.............................................................................................................................................. -17تضمین40........................................................................................................................... ................ -18متناقض نما(پارادوکس) 40........................................................................................................................ -19ایهام تناسب 42...................................................................................................................................... -20حسن تعلیل 43............................................................ .......................................................................... -21اسلوب معادله 44................................................................................................................................... -22تمثیل44.......................................................................................................... .................................. *زمینه های حماسه 45................................................................................................................................... *قالب شعر 46........................................................................................................................................... ‏ ارائه شگردهای کاربردی برای یاد گرفتن آرایه های ادبی به شکل نکته بیش از 130سوال امتحان نهایی سنوات گذشته و سواالت تالیفی به همراه پاسخنامه ذکر کلیه مثال های آرایه های ادبی کتاب فارسی 3سطر به سطر به ترتیب دروس آموزش تمامی مباحث آرایه های ادبی کتاب فارسی3 ارادتمند همۀ پدران و مادران سرزمینم محمد بنی نعمه بهار1404 1 جزوۀ :آرایه های کتاب فارسی3 -1تشبیه: بر چهرۀ دلربای مهدی صلوات نام دبیر :محمد بنی نعمه یعنی مانند کردن چیزی به چیز دیگر که به جهت داشتن صفت یا صفاتی با هم مشترک باشند. هر تشبیه دارای چهار رکن یا پایه است : -1مشبه :کلمه ای که آن را به کلمه ای دیگر تشبیه می کنیم -۲ .مشبه به :کلمه ای که کلمه ی دیگر به آن تشبیه می شود . -3ادات تشبیه :واژه هایی هستند که نشان دهنده ی پیوند شباهت می باشند و عبارتنداز :همچون ،چون ،مثل ،مانند ،به سان ،شبیه ،نظیر ، همانند ،به کردار و … -4 .وجه شبه :صفت یا ویژگی مشترک بیت مشبه و مشبه به می باشد ( .دلیل شباهت ) نکته :سه راه تشخیص تشبیه :الف)دیدن ادات تشبیه:کلماتی که معنای مثل یا مانند می دهند .ب) اگر ادات تشبیه وجود نداشت ابیات و جمالت را برحسب فعل یا مکث در ذهن خود جدا می کنیم (یعنی تکه تکه کردن شعر برحسب فعل یا مکث)مانند :عشق دریایی کرانه ناپدید (عشق مانند دریایی کرانه ناپدید) ج) اضافه تشبیهی:از لحاظ علمی در اضافه تشبیهی دو کلمه اضافه شده به هم شباهت می شوند مثالً وقتی می گوییم: سیل اشک (یعنی اشک مانند سیل است) نکته :غالباً اگر کلمه دوم ترکیب اضافی اعضای وجودی انسان یا شخصیتی باشد آن ترکیب ،اضافه تشبیهی است .مانند :دریایِ غم مثال های کتاب فارسی3 باران رحمت بی حسابش همه را رَسیده و خوان نعمت بی دریغش همه جا کَشیده( .درس اول) اضافه تشبیهی پرده ناموس بندگان به گناه فاحش نَدَرد و وظیفه روزی به خطای منکر نَبُرد( .درس اول) اضافه تشبیهی فراش باد صبا را گفته تا فَرش زمردین بگسترد و دایه ابر بهاری را فرموده تا بنات نبات در مهد زمین بپرورد( .درس اول) اضافه تشبیهی درختان را قبای سبز ورق در بر گرفته و اطفال شاخ را به قدوم موسم ربیع کاله شکوفه بر سر نهاده( .درس اول) اضافه تشبیهی چه غم دیوار امّت را که دارد چون تو پشتیبان چه باک از موج بحر آن را که باشد نوح کشتیبان(درس اول) اضافه تشبیهی عاکفان کعبه جاللش به تقصیر عبادت معترف و واصفان حلیه جمالش به تحیر منسوب(درس اول) اضافه تشبیهی در بحر مکاشفت مُستغرَق شده آن گه که از این معاملت بازآمد(،درس اول) اضافه تشبیهی نخستین بار گفتش کز کجائی /بگفت از دار ملک آشنائی(درس دوم) اضافه تشبیهی ناله مرغ اسیر این همه بهر وطن است مسلک مرغ گرفتار قفس همچو من است(درس سوم) فکری ای هموطنان در ره آزادی خویش خانهای کاو شود از دست اجانب آباد بنمایید که هر کس نکند مثل من است(درس سوم) ز اشک ویران کنش آن خانه که بیت الحزن است(درس سوم) اضافه تشبیهی آن کسی را که در این ملک سلیمان کردیم در دفـتر زمـانه فـتـد نامـش از قـلـم انصاف و عدل داشت موافق بسی ولی از سیم به سر یکی کله خود تا وارهی از دم ستوران ملت امروز یقین کرد که او اهرمن است(درس سوم) هر ملّتی که مردم صاحب قلم نداشت(درس سوم) اضافه تشبیهی چون فرّخی موافق ثابت قدم نداشت(درس سوم) ز آهن به میان یکی کمربند(درس پنجم) برف ها مانند کاله خود و صخره ها مانند کمربندند. وین مردم نحس دیومانند(درس پنجم) بنواخت ز خشم بر فلک مشت آن مشت تویی تو ای دماوند(درس پنجم) اضافه تشبیهی تو مشت درشت روزگاری از گردش قرن ها پس افکند(درس پنجم) نی نی تو نه مشت روزگاری تو قلب فسرده زمینی ای کوه نی اَم ز گفته خرسند(درس پنجم) از درد ورم نموده یک چند(درس پنجم) بگرای چو اژدهای گرزه بخروش چو شرزه شیر ارغند(درس پنجم) کوه به اژدها و شیر بر کَن ز بُن این بنا که باید از ریشه بنای ظلم برکند(درس پنجم) اضافه تشبیهی حاج احمد آقا! پسر گل گالب! دشمن عنقریب است که توی این دشت وسیع عملیات کند( .روان خوانی جاسوسی که االغ بود) خر جان! بفرما بنشین .این جوری خیلی تابلو هستی! (روان خوانی جاسوسی که االغ بود) آتش است این بانگِ نای و نیست باد (درس ششم) بانگ نای باد نیست :تشبیه؛ وجه شبه :مادی و بی ارزش بودن آتشِ عشق است کاندر نی فُتاد همچو نی زهری و تَریاقی که دید؟ محرم این هوش جز بی هوش نیست جوشش عشق است کاندر می فُتاد(درس ششم) اضافه تشبیهی همچو نی دمساز و مشتاقی که دید؟(درس ششم) مر زبان را مشتری جز گوش نیست(درس ششم) گوش مشتری زبان است 2 بر چهرۀ دلربای مهدی صلوات جزوۀ :آرایه های کتاب فارسی3 زمانه گر بزند آتشم به خرمن عمر نام دبیر :محمد بنی نعمه بگو بسوز که بر من برگ کاهی نیست(درس ششم) اضافه تشبیهی(مصراع اول) به عالم عشق که باالی همه است نتوان رسیدن تا از معرفت و محبّت دو پایۀ نردبان نسازد( .درس هفتم) اضافه تشبیهی عشق ،آتش است ،هر جا که باشد ،جز او رخت ،دیگری ننهد( .درس هفتم) ای مهربان تر از برگ در بوسههای باران بیداری ستاره در چشم جویباران (شعر خوانی صبح ستاره باران) مهربان تر از برگ :تشبیه پنهان ،جانبخشی /دلبر همچون بیداری ستاره است :تشبیه آیینه نگاهت پیوند صبح و ساحل لبخند گاه گاهت صبح ستاره باران (شعر خوانی صبح ستاره باران) آیینه نگاه :اضافه تشبیهی /نگاه :مجاز از چشم /تشبیه پنهان در مصرع نخست و مصرع دوم :نگاهت مانند بامداد در ساحل است، لبخندت مانند صبح روشن است ،دندانت مانند ستاره ،درخشان و سپید است پیش از من و تو بسیار بودند و نقش بستند وین نغمه محبّت بعد از من و تو ماند دیوار زندگی را زین گونه یادگاران(شعر خوانی صبح ستاره باران) اضافه تشبیهی تا در زمانه باقی ست آواز باد و باران (شعر خوانی صبح ستاره باران) اضافه تشبیهی عبور هواپیما از روی دریای مدیترانه همیشه آدمی را غرق دریای تصوّرات تاریخی میکند؛(درس هشتم) اضافه تشبیهی جزیرههای کوچک و بزرگ ،مثل وصلههای رنگارنگ بر طیلسان آبی مدیترانه دوخته شده است( .درس هشتم) از بیم عقرب جرّارۀ دموکراسی قرن بیستم ،ناچار شده به مار غاشیۀ حکومت سرهنگها پناه ببرد( .درس هشتم) اضافه تشبیهی صد تیغ جفا بر سر و تن دید یکی چوب تا شد تهی از خویش و نی اش نام نهادند(درس هشتم) اضافه تشبیهی مَرکب شُکر ،مَرکب صبر،مَرکب اخالص( :گنج حکمت سه مَرکب زندگی) اضافه تشبیهی درست گویی عشق آباد کوچکی است و چنان که میگویند ،هم بر انگارۀ عشق آبادش ساخته اند(.درس نهم) شاگرد بود که همچون جویندۀ تشنهای میگشت و میسنجید و باالخره مییافت و سر میسپرد(.درس نهم) حوزۀ حکمت را او گرم و چراغ علم و فلسفه و کالم را او که جانشین شایستۀ وی بود(درس نهم) اضافه تشبیهی(سه مورد) تابستان وصال ،میآمد و ما را از غربت زندان شهر به دامن گسترمان ،کویر میبُرد(درس نهم) اضافه تشبیهی صحرایی که آواز پرِ جبرییل همواره در زیر غرفۀ بلند آسمانش به گوش میرسد و عطر الهام را در فضای ( ...درس نهم) هر گاه مشت خونین و بی تاب قلبم را در زیر بارانهای غیبی سکوتش میگیرم(درس نهم) اضافه تشبیهی آسمان ،تفرجّگاه مردم کویر است و تنها گردشگاه آزاد و آباد کویر( .درس نهم) قندیل زیبای پروین سر زد و آن جادّۀ روشن و خیال انگیزی که گویی یک راست به ابدیّت میپیوندد(درس نهم) اضافه تشبیهی عالم پُرشگفتی و راز ،سرایی سرد و بی روح شد :تشبیه /سموم سرد این عقل بی درد و بی دل :اضافه تشبیهی(درس نهم) به سراغ دادگستری رفتم تا قاضی شوم و درخت بیداد را از بیخ و بن براندازم( .روان خوانی بوی جوی مولیان) اضافه تشبیهی آن جا در آن برزخ سرد در کوچه های غم و درد چون رود امیدوارم بی تابم و بی قرارم غیر از شب آیا چه می دید چشمان تار من و تو؟(درس دهم) اضافه تشبیهی من می روم سوی دریا ،جای قرار من و تو(درس دهم) مثل برق و باد خودم را به سنگر برسانم و تفنگم را بردارم( .درس یازدهم) آه ،این ،سرِ بریده ماه است در پگاه؟ یا نه! سرِ بریده خورشیدِ شامگاه؟ (شعر خوانی شکوه چشمان تو) در هر دو مصراع :این سر بریده شهید مانند سر بریده خورشید و ماه است شاهد نیاز نیست که در محضر آورند سیاوش چنین گفت کای شهریار اگر کوه آتش بود بسپَرم بیامد دوصد مردِ آتش فروز در دادگاه عشق رگ گردنت گواه(شعر خوانی شکوه چشمان تو) اضافه تشبیهی که دوزخ مرا زین سخن گشت خوار(درس دوازدهم)تهمت سودابه مانند آتش دوزخ :تشبیه پنهان ازین تنگ خوار است اگر بگذرم(درس دوازدهم) کوه آتش :اضافه تشبیهی (آتش :مشبه /کوه :مشبه به) دمیدند گفتی شب آمد به روز(درس دوازدهم)گفتی شب آمد به روز :تشبیه( ،به علّتِ دودِ بسیارِ آتش روز به شب مانند شد) / ،گفتی :در اینجا قید تردید و اداتِ تشبیه است. به نیروی یزدان نیکی دهش چنان آمد اسپ و قبای سوار کزین کوه آتش نیابم تپش(درس دوازدهم) کوه آتش :اضافه تشبیهی (آتش :مشبه /کوه :مشبه به) که گفتی سمن داشت اندر کنار(درس دوازدهم) گفتی :گویی ،قید تشبیه و اداتِ تشبیه است. چو بخشایش پاک یزدان بود دم آتش و آب یکسان بود(درس دوازدهم)تشبیه دمای آتش به آب چو از کوه آتش به هامون گذشت خروشیدن آمد ز شهر و ز دشت(درس دوازدهم) اضافه تشبیهی (آتش :مشبه /کوه :مشبه به) خلق از مکاید فعلش به جهان برفتند و از کربت جورش راه غربت گرفتند( .گنج حکمت به جوانمردی کوش) اضافه تشبیهی 3 بر چهرۀ دلربای مهدی صلوات جزوۀ :آرایه های کتاب فارسی3 پادشاهی که طرح ظلم افکند نام دبیر :محمد بنی نعمه پای دیوار مُلک خویش بکند(گنج حکمت به جوانمردی کوش) اضافه تشبیهی گرچه بیرون تیره بود و سرد ،همچون ترس /قهوه خانه گرم و روشن بود ،همچو شرم …(درس سیزدهم) مرد نقّال -آن صدایش گرم ،نایش گرم /آن سکوتش ساکت و گیرا /و دمش ،چونان حدیث آشنایش گرم (درس سیزدهم) دمش چونان حدیث آشنایش گرم :تشبیه /چونان :ادات تشبیه /تشبیه دم به حدیث آشنا چوبدستی منتشا مانند در دستش /،مست شور و گرم گفتن بود / .صحنه میدانک خود را تند و گاه آرام میپیمود( .درس سیزدهم) همگنان خاموش /گرد بر گردش ،به کردار صدف بر گرد مروارید / ،پای تا سر گوش(درس سیزدهم) همگنان :مشبه «/ش» گردش :مشبه/ صدف :مشبه به /مروارید :مشبه به /خاموش تا پای سر گوش :وجه شبه بی عیار و شعر محض خوب و خالی نیست /هیچ -همچون پوچ -عالی نیست( .درس سیزدهم) این گلیم تیره بختیهاست /خیس خون داغ سهراب و سیاوشها / ،روکش تابوت تختی هاست(درس سیزدهم) این گلیم تیره بختی هاست :تشبیه /گلیم تیره بختی :اضافه تشبیهی /تشبیه قصه خوان هشتم به روکش تابوت تختی اندکی استاد و خامش ماند؛ پس هماوای خروش خشم /با صدایی مرتعش لحنی رجز مانند و دردآلود /خواند( :درس سیزدهم) شیرمردِ عرصه ناوردهای هول /پورِ زالِ زر جهان پهلو /آن خداوند و سوار رخش بی مانند(درس سیزدهم) اضافه تشبیهی(درون واژه) چاه پستان ،چاه بی دردان /،چاه چونان ژرفی و پهناش ،بی شرمیش ناباور /و غم انگیز و شگفت آور( .درس سیزدهم) در بن این چاه آبش زهر شمشیر و سنان گم بود / :طعمه دام و دهان خوان هشتم بود( .درس سیزدهم) دام خوان :اضافۀ تشبیهی بس که زهر زخمها کاریش /گویی از تن حس و هوشش رفته بود و داشت میخوابید(درس سیزدهم) اضافه تشبیهی و صدای شوم و نامردانه اش در چاهسار گوش میپیچید…(درس سیزدهم) اضافه تشبیهی؛ سار :مانند؛ ادات تشبیه مرد نقّال از صدایش ضجّه میبارید و نگاهش مثل خنجر بود( :درس سیزدهم) به دشت دل ،گیاهی جز گل رویت نمیروید شیرمردی باید این ره را شگرف من این زیبازمین را آزمودم ،میهن ،ای میهن! (شعر خوانی ای میهن) اضافه تشبیهی زان که ره دور است و دریا ژَرف ژرف(درس چهاردهم) اضافه تشبیهی ،وجه شبه :دالوری بهشت در برابر سیمرغ چون ذرّه در برابر خورشید است(.درس چهاردهم) چون فروآیی به وادی طلب پیشت آید هر زمانی صد تعب(درس چهاردهم) اضافه تشبیهی عاشق آن باشد که چون آتش بود گرم رو سوزنده و سرکش بود(درس چهاردهم) بعد از این وادی عشق آید پدید غرق آتش شد کسی کانجا رسید(درس چهاردهم) اضافه تشبیهی عاشق آن باشد که چون آتش بود گرم رو سوزنده و سرکش بود(درس چهاردهم) مشبه /ادات /مشبه به /وجه شبه بعد از آن بنمایدت پیش نظر چون بتابد آفتاب معرفت معرفت را وادی ای بی پا و سر(درس چهاردهم) مشبه /مشبه به (اضافه تشبیهی) از سپهر این ره عالی صفت(درس چهاردهم) اضافه تشبیهی هشت جنّت نیز این جا مرده ای است هفت دوزخ همچو یخ افسرده ای است(درس چهاردهم) بعد از این وادی توحید آیدت منزل تفرید و تجرید آیدت(درس چهاردهم) اضافه تشبیهی بعد از این وادی حیرت آیدت کار دائم درد و حسرت آیدت(درس چهاردهم) اضافه تشبیهی بعد از این وادی فقر است و فنا کی بود اینجا سخن گفتن روا؟(درس چهاردهم) وادی فقر -وادی فنا :اضافه تشبیهی گردنش مثل گردن همان غاز مادرمردهای که در همان ساعت در دیگ مشغول کباب شدن بود؛ (درس شانزدهم) ستاره ضعیفی در شبستان تیره و تار درونم درخشیدن گرفت( .درس شانزدهم) شبستان درونم :اضافه تشبیهی خرامان مانند طاووس مست وارد شد( .درس شانزدهم) طاووس :مشبه به؛ وجه شبه :خرامان راه رفتن با همان زبان بی زبانی نگاه ،حقش را کف دستش می گذاشتم( .درس شانزدهم) چشمش مثل مرغ سربریده مدام روی میز از این بشقاب به آن بشقاب می دوید و به کاینات اعتنا نداشت…(درس شانزدهم) معده انسان که گاوخونی زنده رود نیست (درس شانزدهم) حلقوم و کتل و گرده یک دوجین شکم و روده مراحل مضغ و بلع و هضم ( ...درس شانزدهم)کتل ...شکم -گردنه روده :اضافه تشبیهی کأن لم یکن شیئاً مذکوراً در گورستان شکم آقایان ناپدید گردید( .درس شانزدهم) اضافه تشبیهی به منی که چون تویی را صندوقچۀ سرِّ خود قرار داده بودم ،خیانت ورزیدی؟ (درس شانزدهم)تشبیه پنهان این جوان نمک نشناس را مانند موشی که از خمرۀ روغن بیرون کشیده باشند( ،درس شانزدهم) 4 بر چهرۀ دلربای مهدی صلوات جزوۀ :آرایه های کتاب فارسی3 نام دبیر :محمد بنی نعمه خون من بر سنگ فرش خیابان جاری ست /خنده تو برای دستان من شمشیری است آخته(درس هفدهم) تشبیه -خنده به شمشیر و در بهاران ،عشق من / ،خنده ات را می خواهم چون گلی که در انتظارش بودم(،درس هفدهم) ای فکر دور پرواز من؛ بال های عقاب آسایت را از پرواز بازدار و تو ای کشتی تندرو خیال من ،همین جا لنگر انداز؛ زیرا برای تو بیش از این اجازه سفر نیست( .گنج حکمت مسافر)تشبیه :ای فکر دور پرواز :مشبه؛ عقاب :مشبه به؛ آسا :وجه شبه /اضافۀ تشبیهی :کشتی تندروی خیال من؛ خیال :مشبه؛ کشتی :مشبه به؛ تند رفتن :وجه شبه و نه توجهی به گرد و غبار و جراحات پیری دارد (درس هجدهم)گرد و غبار...پیری :اضافۀ تشبیهی بلکه همواره عشق قدیم را موضوع صحیفۀ شعر خود میگرداند( .درس هجدهم) اضافۀ تشبیهی از صفحه ضمیرم یکباره محو کرد(.روان خوانی آخرین درس) اضافه تشبیهی دلم را داغ عشقی بر جبین نه زبانم را بیانی آتشین ده(نیایش لطف تو) اضافه تشبیهی ندارد راه فکرم روشنایی ز لطفت پرتوی دارم گدایی(نیایش لطف تو) اضافه تشبیهی اگر لطف تو نبود پرتوانداز کجا فکر و کجا گنجینه راز؟(نیایش لطف تو) اضافه تشبیهی به راه این امید پیچ در پیچ مرا لطف تو میباید ،دگر هیچ (نیایش لطف تو) اضافه تشبیهی نمونه سوال امتحان نهایی ( -1دی) 1400با توجه به عبارت زیر ،به سوال پاسخ دهید .یک مورد «اضافۀ تشبیهی» در متن بیابید. «فراش باد صبا را گفته تا فرش زمردین بگسترد و دایه ابر بهاری را فرموده تا بنات نبات در مهد زمین بپرورد». ( -۲خرداد) 140۲در تشبیه موجود در این بیت «مشبه» کدام است؟ « بر کَن ز بُن این بنا که باید از ریشه بنای ظلم برکند» ( -3خرداد 1399تجربی و ریاضی) در بیت زیر ،آرایه درست را از داخل کمانک مقابل آن ،انتخاب کنید. آتش عشق است کاندر نی فتاد جوشش عشق است کاندر می فتاد (تشبیه /جناس همسان) ( -4شهریور) 1398در تشبیه مشخص شده عبارت « مشبه» کدام است؟ «آسمان کویر ،این نخلستان خاموش و پر مهتابی که هرگاه مشت خونین و بی تاب قلبم را در زیر باران های غیبی سکوتش می گیرم ،ناله های آن روح دردمند را می شنوم». ( -5شهریور)1401کدام یک از واژگان مشخص شده در عبارت زیر« ،مشبه به» است؟ «فراش باد صبا را گفته تا فرش زمردین بگسترد و دایه ابر بهاری را فرموده تا بنات نبات در مهد زمین بپرورد». ( -6مرداد)1403قسمت مشخص شده در عبارت زیر ،بیانگر کدام آرایۀ ادبی است. «از بیم عقرب جراره دموکراسی قرن بیستم ،ناچار شده به مار غاشیه حکومت سرهنگ ها پناه ببرد». ( -7تألیفی)درعبارت«فراش باد صبا را گفته تا فرش زمردین بگسترد و دایه ابر بهاری را فرموده تا بنات نبات در مهد زمین به پرورد»چند تشبیه وجود دارد؟ ( -8تألیفی) کدام یک از واژگان مشخص شده در عبارت زیر« ،اضافۀ تشبیهی» است؟ « زمانه گر بزند آتشم به خرمن عمر بگو بسوز که بر من به برگ کاهی نیست» ( -9خرداد)1403جای خالی را با واژۀ مناسب پر کنید. در عبارت«در آن هنگام که بهار حیات علمی و اجتماعی اش فرا رسیده بود ،ناگهان منقلب شد .واژۀ ..................مشبه به است. ( -10دی) 1401با توجه به رباعی زیر ،به پرسش داده شده ،پاسخ دهید .واژۀ «زخم» با کدام واژه ارتباطی مبتنی بر تشبیه دارد؟ «کس چون تو طریق پاک بازی نگرفت با زخم نشان سرفرازی نگرفت ( -11تألیفی)با توجه به شعر «قهوهخانه گرم و روشن بود ،هم چون شرم « »...وجه شبه» را مشخص کنید. ( -1۲دی -140۲دی ) 1398در تشبیه به کار رفته در سروده زیر«،مشبه» و «مشبه به» را مشخص کنید. « سوار رخش بیمانند /آنکه هرگز -چون کلید گنج مروارید -گم نمیشد از لبش لبخند» ( -13تألیفی )«مشبه و مشبه به» را در این سروده ،معلوم کنید« .همگنان خاموش /گرد بر گردش به کردار صدف بر گرد مروارید» ( -14تألیفی )«نام آرایۀ های ادبی مشخص شده در شعر زیر را بنویسید. (و اگر دیدی به ناگاه خون من بر سنگ فرش خیابان جاری است بخند زیرا خنده تو برای دستان من شمشیری است آخته) ( -15شهریور )140۲در این سرودۀ «مشبه و مشبه به» را مشخص کنید« .بخند زیرا خنده تو برای دستان من شمشیری است آخته» 5 بر چهرۀ دلربای مهدی صلوات جزوۀ :آرایه های کتاب فارسی3 نام دبیر :محمد بنی نعمه ( -16دی« )1401مشبه به» را دراین عبارت بنویسید« .تو ای کشتی تندروی خیال من ،همین جا لنگر انداز؛ بیش از این اجازۀ سفر نیست» ( -17خرداد 1399انسانی) در سرودۀ « عشق من ،خندۀ تو /در تاریک ترین لحظه ها می شکفد /بخند زیرا خنده تو برای دستان من شمشیری است آخته» شاعر در بند پایانی از چه آرایۀ ادبی بهر برده است؟ ( -18تألیفی )آرایۀ متناسب با قسمت مشخص شده را از داخل کمانک مقابل انتخاب کنید. «اطفال شاخ را به قدوم موسم ربیع کاله شکوفه بر سر نهاده( ».تشبیه /استعاره) پاسخنامه«-1 :فراش باد صبا -دایه ابر بهاری -بنات نبات -مهد زمین -۲».ظلم -3آتش عشق(تشبیه) -4قلبم-5بنات -6تشبیه -7چهار -8خرمن عمر -9بهار -10نشان -11گرم و روشن -1۲مشبه لبخند مشبه به کلید گنج مروارید -13همگنان(مشبه) صدف(مشبه به) ش گردش(مشبه) مروارید(مشبه به) -14تشبیه -15خنده(مشبه) شمشیری(مشبه به) -16کشتی -17تشبیه خنده به شمشیر یا کنایه -18تشبیه -2مراعات نظیر(تناسب) :آوردن واژههایی از یک مجموعه که با هم تناسب معنایی (از نظر مکانی ،زمانی ،ویژگی ،همراهی و…) دارند ،به وجود میآید. نکته :بعضی از ابیات از چند جهت با هم تناسب دارند(.چند مجموعه هستند)مانند :در بن این چاه آبش زهر شمشیر و سنان گم بود. نکته :بعضی از واژه ها با هم تناسب شباهتی دارند .مانند :قد و قامت و سرو /لب و لعل /چشم و نرگس نکته :گاهی تناسب بین واژه ها براساس تلمیحات و باور و سنت ها می باشد .مانند :پراگنده کافور بر خویشتن /چنان چون بود رسم و ساز کفن مثال های کتاب فارسی3 تو نماینده فضلی تو سزاوار ثنایی(ستایش) تو حکیمی تو عظیمی تو کریمی تو رحیمی مگر از آتش دوزخ بودش روی رهایی(ستایش) لب و دندان سنایی همه توحید تو گوید کز عهده شکرش به در آید(درس اول) از دست و زبان که بر آید درختان را به خلعت نوروزی قبای سبز ورق در بر گرفته و اطفال شاخ را به قدوم موسم ربیع کاله شکوفه بر سر نهاده( .درس اول) عصاره تاکی به قدرت او شهد فایق شده و تخم خرمایی به تربیتش نخل باسق گشته(درس اول) چه غم دیوار امّت را که دارد چون تو پشتیبان چه باک از موج بحر آن را که باشد نوح کشتیبان(درس اول) گنه بنده کرده است و او شرمسار(درس اول) کرم بین و لطف خداوندِگار عاکفان کعبه جاللش به تقصیر عبادت معترف که :ماعبدناک حق عبادتک و واصفان حلیه جمالش به تحیر منسوب(درس اول) چون به درخت گل رسم ،دامنی پر کنم هَدیه اصحاب را .چون برسیدم بوی گلم چنان مست کرد که دامنم از دست برفت(درس اول) ای مرغ سحر عشق ز پروانه بیاموز کان سوخته را جان شد و آواز نیامد(درس اول) محتسِب مستی به ره دید و گریبانش گرفت گفت از بهر غَرامت جامه ات بیرون کنم جامهای کاو نشود غرقه به خون بهر وطن مست گفت :ای دوست این پیراهن است افسار نیست(درس دوم) گفت :پوسیده است جز نقشی ز پود و تار نیست(درس دوم) بدر آن جامه که ننگ تن و کم از کفن است(درس سوم) بنهفته به ابر ،چهر دلبند(درس پنجم) تا چشم بشر نبیندت روی با شیر سپهر بسته پیمان با اختر سعد کرده پیوند(درس پنجم) ای مشت زمین بر آسمان شو بر وی بنواز ضربتی چند(درس پنجم) تو قلب فسرده زمینی از درد ورم نموده یک چند(درس پنجم) تا درد و ورم فرونشیند کافور بر آن ضماد کردند(درس پنجم) پنهان مکن آتش درون را زین سوخته جان شنو یکی پند(درس پنجم) گر آتش دل نهفته داری سوزد جانت به جانت سوگند(درس پنجم) سِرّ من از ناله من دور نیست لیک چشم و گوش را آن نور نیست(درس ششم) آتش است این بانگِ نای و نیست باد زمانه گر بزند آتشم به خرمن عمر هر که این آتش ندارد ،نیست باد(درس ششم) بگو بسوز که بر من برگ کاهی نیست(درس ششم) 6 بر چهرۀ دلربای مهدی صلوات جزوۀ :آرایه های کتاب فارسی3 نام دبیر :محمد بنی نعمه چنان گرداند که همه جهان آتش بیند؛ چون به آتش رسد ،خود را بر میان زند ،... .چرا؟ زیرا که عشق ،همه خود آتش است( .درس هفتم) آیینه نگاهت پیوند صبح و ساحل لبخند گاه گاهت صبح ستاره باران (شعر خوانی صبح ستاره باران) بازآ که در هوایت خاموشی جنونم فریادها برانگیخت از سنگ کوهساران(شعر خوانی صبح ستاره باران) وین نغمه محبّت بعد از من و تو ماند تا در زمانه باقی ست آواز باد و باران (شعر خوانی صبح ستاره باران) صد تیغ جفا بر سر و تن دید یکی چوب تا شد تهی از خویش و نی اش نام نهادند(درس هشتم) من نمازم را وقتی میخوانم /که اذانش را باد گفته سر گلدسته سرو /من نمازم را پی تکبیره الحرام علف میخوانم /پی قد قامت(درس نهم) دیروز اگر سوخت ای دوست غم برگ و بار من و تو دیروز در غربت باغ من بودم و یک چمن داغ غرق غباریم و غربت با من بیا سمت باران امروز می آید از باغ بوی بهار من و تو(درس دهم) امروز خورشید در دشت آیینه دار من و تو(درس دهم) صد جویبار است اینجا در انتظار من و تو(درس دهم) من می روم سوی دریا ،جای قرار من و تو(درس دهم) چون رود امیدوارم بی تابم و بی قرارم نگردد تبه نام و گفتار پاک(درس دهم) ز خورشید و از آب و از باد و خاک سپاس خورشید را که هر بامداد بر سر تو زرافشانی می کند و ابر ،گوهر( .گنج حکمت تیرانا) آه ،این ،سرِ بریده ماه است در پگاه؟ یا نه! سرِ بریده خورشیدِ شامگاه؟ (شعر خوانی شکوه چشمان تو) یک کربال شکوه به چشمت نهفته است ای روضه مجسّمِ گودال قتلگاه(شعر خوانی شکوه چشمان تو) هیون آرد از دشت ،صد کاروان(درس دوازدهم) به دستور فرمود تا ساروان جهانی نظاره شده هم گروه(درس دوازدهم) نهادند بر دشت هیزم دو کوه نخستین دمیدن سیه شد ز دود سیاوش بیامد به پیش پدر زَبانه برآمد پس از دود ،زود(درس دوازدهم) یکی خُود زرین نهاده به سر(درس دوازدهم) لبی پُر ز خنده دلی پُر امید(درس دوازدهم) هشیوار و با جامههای سپید همی خاک نعلش بر آمد به ماه(درس دوازدهم) یکی تازی ای بر نشسته سیاه چنان چون بود رسم و ساز کفن(درس دوازدهم) پراگنده کافور بر خویشتن همی کَند سودابه از خشم موی همی ریخت آب و همی خَست روی(درس دوازدهم) چو پیش پدر شد سیاوش پاک نه دود و نه آتش نه گرد و نه خاک(درس دوازدهم) آتش ،خاک (عناصر چهار گانه) همگنان را خون گرمی بود / .قهوه خانه گرم و روشن ،مرد نقال آتشین پیغام /راستی کانون گرمی بود( .درس سیزدهم) همگنان خاموش /گرد بر گردش ،به کردار صدف بر گرد مروارید / ،پای تا سر گوش(درس سیزدهم) همگنان خاموش /گرد بر گردش ،به کردار صدف بر گرد مروارید / ،پای تا سر گوش(درس سیزدهم) آن که هرگز -چون کلید گنج مروارید / -گم نمیشد از لبش لبخند / ،خواه روز صلح و بسته مهر را پیمان( ،درس سیزدهم) در تگ تاریک ژرف چاه پهناور / ،کشته هر سو بر /چاه پستان ،چاه بی دردان( .درس سیزدهم) آری اکنون تهمتن با رخش غیرتمند / .در بن این چاه آبش زهر شمشیر و سنان گم بود( :درس سیزدهم) و میاندیشید /که نبایستی بگوید هیچ /بس که بی شرمانه و پست است این تزویر /.چشم را باید ببندد،تا نبیند هیچ (درس سیزدهم) گفت در دل رخش ،طفلک رخش /آه /این نخستین بار شاید بود /کان کلید گنج مروارید او گم شد( .درس سیزدهم) آن گاه برای انتخاب رهبر و پیشوا که در راه ،آنان را رهنمون شود ،قرعه زدند .قضا را قرعه به نام هدهد افتاد( .درس چهاردهم) نیست از فرسنگ آن آگاه کس(درس چهاردهم) وانیامد در جهان زین راه کس گرم رو سوزنده و سرکش بود(درس چهاردهم) عاشق آن باشد که چون آتش بود چون بتابد آفتاب معرفت از سپهر این ره عالی صفت(درس چهاردهم) بعد از آن بنمایدت پیش نظر معرفت را وادی ای بی پا و سر(درس چهاردهم) هشت جنّت نیز این جا مرده ای است روی ها چون زین بیابان در کنند بعد از این وادی حیرت آیدت هفت دوزخ همچو یخ افسرده ای است(درس چهاردهم) جمله سر از یک گریبان بر کنند(درس چهاردهم) کار دائم درد و حسرت آیدت(درس چهاردهم) ولی چون که تیری که از شست رفته باز نمیگردد ،یک بار دیگر به کالم بلندپایۀ « از ماست که بر ماست» ایمان آوردم(درس چهاردهم) 7 بر چهرۀ دلربای مهدی صلوات جزوۀ :آرایه های کتاب فارسی3 نام دبیر :محمد بنی نعمه خندۀ تو ،در پاییز /در کنارۀ دریا /موج کف آلوده اش را /باید برفرازد(درس هفدهم) بال های عقاب آسایت را از پرواز بازدار و تو ای کشتی تندرو خیال من ،همین جا لنگر انداز؛ (گنج حکمت مسافر) و نه توجهی به گرد و غبار و جراحات پیری دارد /و نه اهمیتی به چین و شکن های ناگزیر سالخوردگی می دهد( .درس هفدهم) الهی سینهای ده آتش افروز در آن سینه دلی وان دل همه سوز(نیایش لطف تو) به سوزی ده کالمم را روایی کز آن گرمی کند آتش گدایی(نیایش لطف تو) دلم را داغ عشقی بر جبین نه زبانم را بیانی آتشین ده(نیایش لطف تو) نمونه سوال امتحان نهایی (-1خرداد)1398در بیت زیر ،شاعر برای بیان وجه شبه ،از کدام آرایه ادبی بهره برده است؟ گرم رو ،سوزنده و سرکش بود» «عاشق آن باشد که چون آتش بود (-۲تالیفی) با توجه به شعر زیر ،رابطۀ میان کلمات مشخص شده کدام آرایۀ ادبی را شکل می دهد. «و نه توجهی به گرد و غبار و جراحات پیری دارد /و نه اهمیتی به چین و شکن های ناگزیر سالخوردگی می دهد». ( -3دی)1397در بیت «:ای مشت زمین بر آسمان شو بر وی بنواز ضربتی چند» واژگان مشخص شده چه آرایهای را پدید میآورند؟ پاسخنامه -1:مراعات نظیر -۲مراعات نظیر -3مراعات نظیر -3تضاد: به معنی ناسازگاری ،آن است که دو کلمه از نظر معنی ضد و عکس هم باشند. نکته :جنسیت ها (مرد و زن) اگر پشت سر هم ذکر شوند تضاد ندارند .مانند :در نفیرم مرد و زن نالیده اند نکته :بعضی از کلمات هم تضاد هستند و هم تناسب هستند .مانند :شب و روز نکته :توجه به فعل ها داشته باشیم .مانند :مست گفت :ای دوست این پیراهن است افسار نیست مثال های کتاب فارسی3 همه غیبی تو بدانی ،همه عیبی تو بپوشی محتسِب مستی به ره دید و گریبانش گرفت همه بیشی تو بکاهی ،همه کمی تو فزایی(ستایش) مست گفت :ای دوست این پیراهن است افسار نیست(درس دوم) گفت :مستی زان سبب اُفتان و خیزان میروی گفت :جرمِ راه رفتن نیست ره هموار نیست(درس دوم) گفت میباید تو را تا خانه قاضی برم گفت رو صبح آی قاضی نیمه شب بیدار نیست(درس دوم) گفت :می بسیار خوردی زان چنین بی خود شدی گفت :باید حَد زند هشیار مردم مست را گفت :ای بیهوده گو حرف کم و بسیار نیست (درس دوم) گفت :هشیاری بیار ،اینجا کسی هشیار نیست(درس دوم) بگفت آن جا به صنعت در چه کوشند /بگفت انده خرند و جان فروشند(درس دوم) چو عاجز گشت خسرو در جوابش /نیامد بیش پرسیدن صوابش(درس دوم) خانهای کاو شود از دست اجانب آباد ز اشک ویران کنش آن خانه که بیت الحزن است(درس سوم) آن کسی را که در این ملک سلیمان کردیم ملت امروز یقین کرد که او اهرمن است(درس سوم) هرگز دلـم برای کـم و بیش غـم نداشـت آری نداشت غم که غم بیش و کم نداشت(درس سوم) انصاف و عدل داشت موافق بسی ولی چون فرّخی موافق ثابت قدم نداشت(درس سوم) ای مشت زمین بر آسمان شو بر وی بنواز ضربتی چند(درس پنجم) خامش منشین سخن همی گوی افسرده مباش خوش همی خند(درس پنجم) ای مادر سرسپید بشنو این پند سیاه بخت فرزند(درس پنجم) برکش ز سر آن سپید معجر بنشین به یکی کبود اورند(درس پنجم) زین بی خردان سِفله بستان دادِ دلِ مردمِ خردمند(درس پنجم) من به هر جمعیّتی ناالن شدم جفت بدحاالن و خوش حاالن شدم(درس ششم) تن ز جان و جان ز تن مستور نیست لیک کس را دید جان دستور نیست(درس ششم) آتش است این بانگِ نای و نیست باد هر که این آتش ندارد ،نیست باد(درس ششم) 8 بر چهرۀ دلربای مهدی صلوات جزوۀ :آرایه های کتاب فارسی3 روزها گر رفت ،گو رو ،باک نیست درنیابد حال پخته هیچ خام نام دبیر :محمد بنی نعمه تو بمان ،ای آن که جز تو پاک نیست(درس ششم) پس سخن کوتاه باید ،والسّالم(درس ششم) چه نیکو گفت با جمشید دستور که با نادان نه شیون باد و نه سور (درس ششم) عشق بر یک فرش بنشاند گدا و شاه را سیل ،یکسان میکند پست و بلند راه (درس ششم) پادشاهی به درویشی گفت که مرا آن لحظه که تو را به درگاه حق ،تجلّی و قرب باشد ،یاد کن( .گنج حکمت آفتاب جمال حق) از جملۀ نامهای حُسن یکی جمال است و یکی کمال .و هر چه موجودند از روحانی و جسمانی(،درس هفتم) حیات از عشق میشناس و مَمات بی عشق مییاب( .درس هفتم) سودای عشق از زیرکی جهان بهتر ارزد و دیوانگی عشق بر همه عقلها افزون آید( .درس هفتم) در عالم پیر هر کجا برنایی است عاشق بادا که عشق خوش سودایی است(درس هفتم) « تو عاشق و محبِّ مایی ،و ما معشوق و حبیب توایم چه بخواهی و چه نخواهی» (درس هفتم) دل گرمی و دم سردی ما بود که گاهی مرداد مه و گاه دی اش نام نهادند(درس هشتم) طاق پذیر است عشق ،جفت نخواهد حریف بر نَمَط عشق اگر پای نهی طاق نه (درس هشتم) علم بر روی فقیر و غنی ،روستایی و شهری باز بود .به زور حاضر و غایب بل به نیروی ارادت و کشش ایمان( .درس نهم) آغاز تابستان ،پایان مدارس! چه آغاز خوبی و چه پایان خوب تری! لحظۀ عزیز و شورانگیزی بود(درس نهم) ما را از غربت زندان شهر به میهن آزاد و دامن گسترمان ،کویر میبُرد؛ نه ،بازمیگرداند( .درس نهم) همان پدری که گلهّهای رنگارنگ و ریز و درشت داشت( .روان خوانی بوی جوی مولیان) روز و شب با فخر و مباهات ،با شادی و غرور به تصدیقم مینگریست(روان خوانی بوی جوی مولیان) پس از عزیمت رضا شاه که قبالً رضاخان بود و بعدا هم رضاخان شد(روان خوانی بوی جوی مولیان) دیروز اگر سوخت ای دوست غم برگ و بار من و تو امروز می آید از باغ بوی بهار من و تو(درس دهم) آه ،این ،سرِ بریده ماه است در پگاه؟ یا نه! سرِ بریده خورشیدِ شامگاه؟ (شعر خوانی شکوه چشمان تو) ماه آمده به دیدن خورشید ،صبح زود خورشید رفته است سر شب سراغ ماه(شعر خوانی شکوه چشمان تو) لبریز زندگی است نفسهای آخرت آورده مرگ گرم به آغوش تو پناه (شعر خوانی شکوه چشمان تو) چو خواهی که پیدا کنی گفت و گوی بباید زدن سنگ را بر سبوی(درس دوازدهم) بیامد دوصد مردِ آتش فروز دمیدند گفتی شب آمد به روز(درس دوازدهم) سراسر همه دشت بریان شدند بر آن چهر خندانش گریان شدند(درس دوازدهم) چو بخشایش پاک یزدان بود دم آتش و آب یکسان بود(درس دوازدهم) چو بشنید خسرو از آن شاد گشت روانش ز اندیشه آزاد گشت(درس دوازدهم) هر که فریادرس روز مصیبت خواهد گو در ایام سالمت به جوانمردی کوش(گنج حکمت به جوانمردی کوش) گرچه بیرون تیره بود و سرد ،همچون ترس /قهوه خانه گرم و روشن بود ،همچو شرم …(درس سیزدهم) چوبدستی منتشا مانند در دستش /،مست شور و گرم گفتن بود / .صحنه میدانک خود را تند و گاه آرام میپیمود( .درس سیزدهم) همچنان میرفت و میآمد / .همچنان میگفت و میگفت و قدم میزد(درس سیزدهم) شعر نیست / ،این عیار مهر و کین و مرد و نامرد است /بی عیار و شعر محض خوب و خالی نیست( .درس سیزدهم) گم نمیشد از لبش لبخند / ،خواه روز صلح و بسته مهر را پیمان / ،خواه روز جنگ و خورده بهر کین سوگند(درس سیزدهم) شوق رقابتی است /در بین واژه ها و عبارت ها /و هر کدام می خواهند معنای صلح را مرادف اوّل باشند( .درس سیزدهم) تنیده یاد تو ،در تار و پودم ،میهن ،ای میهن! بود لبریز از عشقت ،وجودم ،میهن ،ای میهن!(شعر خوانی ای میهن) تو بودم کردی از نابودی و با مهر پروردی فدای نام تو ،بود و نبودم ،میهن ،ای میهن! (شعر خوانی ای میهن) به هر مجلس ،به هر زندان ،به هر شادی ،به هر ماتم به هر حالت که بودم با تو بودم ،میهن ،ای میهن! (شعر خوانی ای میهن) 9 جزوۀ :آرایه های کتاب فارسی3 بر چهرۀ دلربای مهدی صلوات اگر مستم اگر هشیار ،اگر خوابم اگر بیدار مجمعی کردند مرغان جهان به سوی تو بود روی سجودم ،میهن ،ای میهن! (شعر خوانی ای میهن) آنچه بودند آشکارا و نهان(درس چهاردهم) جمله گفتند این زمان در روزگار هر که داند گفت با خورشید راز نیست خالی هیچ شهر از شهریار(درس چهاردهم) کی تواند ماند از یک ذرّه باز(درس چهاردهم) هشت جنّت نیز این جا مرده ای است صد هزاران سایه جاوید ،تو نام دبیر :محمد بنی نعمه هفت دوزخ همچو یخ افسرده ای است(درس چهاردهم) گم شده بینی ز یک خورشید ،تو(درس چهاردهم) تناسب هم دارند سختی ها و رنج ها را فراموش کردند و به شادمانی در یکدیگر نگریستند( .درس چهاردهم) در این مقام ،طرب بی تعب نخواهد دید که جای نیک و بد است این سرای پاک و پلید (درس چهاردهم) گردنش گفتم« :آیا نمیشود نصف غاز را امروز و نصف دیگرش را فردا سر میز آورد؟»(درس شانزدهم) کاه از خودمان نیست ،کاهدان که از خودمان است( .درس شانزدهم) وارد اتاق مهمان ها شدم .دیدم چپ و راست مهمان ها دراز کشیده اند( .درس شانزدهم) بخند بر شب /بر روز ،بر ماه / ،بخند بر پیچاپیچ خیابان های جزیره( ،درس هفدهم) امّا آنگاه که چشم می گشایم و می بندم ،آنگاه که پاهایم می روند و بازمی گردند(،درس هفدهم) عشق را در جایی می جوید که خود در آنجا به دنیا آمده است /،صورت ظاهرش ،مرده نشانش بدهند(، .درس هجدهم) نمونه سوال امتحان نهایی ( -1تالیفی)مصراع «بگفت انده خرند و جان فروشند» چه آرایهای دارد؟ ( -۲دی)1398برای واژۀ «حزین» یک مترداف و یک متضاد بنویسید. ( -3خرداد 1400تجربی و ریاضی) با توجه به سرودۀ« آن گاه پاهایم می روند و باز می گردند /نان را ،هوا را / ،روشنی را ،بهار را ،از من بگیر /امّا خنده ات را هرگز /تا چشم از دنیا نبندم» یک نمونه آرایۀ«تضاد» بیابید. پاسخنامه -1:تضاد ،استعاره -۲مترداف :غم انگیز /متضاد :شاد -3می روند و باز می گردند. -4جناس: به دو دسته همسان و ناهمسان تقسیم می شود. جناس همسان (تام) :هنگاهی که دو واژه در ترتیب و تعداد واج ها یکسان باشند ،اما معنای آن ها متفاوت باشد ،با جناس تام رو به رو هستیم( .به زبان خودمانی ،در جناس تام ،دو کلمه به لحاظ ظاهری کامالً شبیه یکدیگر هستند اما معنای آن ها فرق دارد).مانند( :روان«جاری» -روان«روح») جناس ناهمسان ،خود 3نوع دارد که عبارتند از -1 :ناهمسان اختالفی -۲ناهمسان حرکتی -3ناهمسان افزایشی ناهمسان اختالفی :هرگاه دو واژه در حرف اول ،وسط یا آخر ؛ اختالف داشته باشند .مانند ( :بام و جام) ناهمسان افزایشی :تعداد حروف دو کلمه یکسان نیست( .یعنی یکی از واژه ها ،نسبت به دیگری؛ یک حرف اضافه دارد).مانند( :رنج و مرنج) ناهمسان حرکتی :در این نوع جناس ،دو واژه صرفا در مصوّت های کوتاه با یکدیگر اختالف دارند( .یعنی صامت ها یکسان هستند اما مصوت های کوتاه ،متفاوت).مانند( :مِهر و مُهر) مثال های کتاب فارسی3 نتوان وصف تو گفتن که تو در فهم نگنجی از دست و زبان که بر آید شفیع مطاع نبیّ کریم نتوان شبه تو گفتن که تو در وهم نیایی(ستایش) جناس ناقص اختالفی کز عهده شکرش به در آید(درس اول) جناس ناقص اختالفی قسیم ،جسیم ،نسیم ،وسیم(درس اول) جناس ناقص اختالفی چه غم دیوار امّت را که دارد چون تو پشتیبان چه باک از موج بحر آن را که باشد نوح کشتیبان(درس اول) جناس ناقص اختالفی از بندگان گنهکار پریشان روزگار ،دست انابت به امید اجابت به درگاه حق -جلّ و عال -بردارد(،درس اول) جناس ناقص اختالفی مست گفت :ای دوست این پیراهن است افسار نیست(درس دوم) جناس ناقص اختالفی بگفتا جان فروشی در ادب نیست /بگفت از عشقبازان این عجب نیست(درس دوم) جناس همسان (تام) وجود ندارد (غیر اسنادی) /نمی باشد(اسنادی) 10 بر چهرۀ دلربای مهدی صلوات جزوۀ :آرایه های کتاب فارسی3 نام دبیر :محمد بنی نعمه بگفت او آن من شد زو مکن یاد /بگفت این کی کند بیچاره فرهاد(درس دوم) جناس ناقص اختالفی چو عاجز گشت خسرو در جوابش /نیامد بیش پرسیدن صوابش(درس دوم) جناس ناقص اختالفی همّت از باد سحر میطلبم گر ببرد خبر از من به رفیقی که به طرف چمن است(درس سوم) جناس ناقص افزایشی با آنکه جیب و جام من از مال و می تهی است ما را فراغتی است که جمشید جم نداشت(درس سوم) بگرای چو اژدهای گرزه بخروش چو شرزه شیر ارغند(درس پنجم) جناس ناقص اختالفی بر کَن ز بُن این بنا که باید از ریشه بنای ظلم برکند(درس پنجم) جناس ناقص افزایشی بشنو این نی چون شکایت میکند از جداییها حکایت میکند(درس ششم) جناس ناقص اختالفی سینه خواهم شرحه شرحه از فراق تا بگویم شرح درد اشتیاق(درس ششم) جناس ناقص افزایشی هر کسی کاو دور ماند از اصل خویش بازجوید روزگار وصل خویش(درس ششم) جناس ناقص اختالفی هر کسی از ظنّ خود شد یار من از درون من نجُست اسرار من(درس ششم) جناس ناقص اختالفی تن ز جان و جان ز تن مستور نیست لیک کس را دید جان دستور نیست(درس ششم) جناس ناقص اختالفی آتش است این بانگِ نای و نیست باد هر که این آتش ندارد ،نیست باد (درس ششم) جناس همسان« :نیست باد»« نیست باد» در مصراع نخست فعل و در مصراع دوم صفت است به معنای «نابود»؛ باد در مصراع نخست اسم است و در مصراع دوم فعل دعایی نی ،حریف هر که از یاری برید پردههایش پردههای ما درید (درس ششم) جناس همسان« :پرده» نخست :نت ،در اصطالح موسیقی یعنی آهنگ و نغمههای مرتّب ،پرده دوم پوشش ،حجاب « /پرده دریدن» کنایه از رسوا و فاش کردن راز یا حجاب های راه را برداشتن محرم این هوش جز بی هوش نیست در غم ما روزها بیگاه شد مر زبان را مشتری جز گوش نیست(درس ششم) جناس ناقص اختالفی روزها با سوزها همراه شد(درس ششم) جناس ناقص اختالفی « چون من در آن حضرت رسم ...مرا از خود یاد نیاید؛ از تو چون یاد کنم؟! (گنج حکمت آفتاب جمال حق) جناس همسان( تام):چون نخست و دوم(-1وقتی که-۲چگونه) بدان که از جملۀ نامهای حُسن یکی جمال است و یکی کمال( .درس هفتم) جناس ناقص اختالفی کاووس کیانی که کی اش نام نهادند کی بود و کجا بود و کی اش نام نهادند؟(درس هشتم) جناس همسان( تام) :کی نخست و دوم (-1 پادشاه -۲چه زمانی) و به همان شهر بی مهر ،به همان دیار بی یار ،به همان هوای غبارآلود( ،روان خوانی بوی جوی مولیان) جناس ناقص افزایشی دیروز اگر سوخت ای دوست غم برگ و بار من و تو آن جا در آن برزخ سرد در کوچه های غم و درد دیروز در غربت باغ من بودم و یک چمن داغ دارد اسارت تو به زینب اشارتی امروز می آید از باغ بوی بهار من و تو(درس دهم) جناس ناقص افزایشی غیر از شب آیا چه می دید چشمان تار من و تو؟(درس دهم) جناس ناقص اختالفی امروز خورشید در دشت آیینه دار من و تو(درس دهم) جناس ناقص اختالفی از اشتیاق کیست که چشمت کشیده راه؟(شعر خوانی شکوه چشمان تو) جناس ناقص اختالفی چنین گفت موبد به شاه جهان که دردِ سپهبد نماند نهان(درس دوازهم) جناس ناقص اختالفی پراندیشه شد جان کاووس کی ز فرزند و سودابه نیک پی(درس دوازدهم) جناس ناقص اختالفی به دستور فرمود تا ساروان هیون آرد از دشت ،صد کاروان(درس دوازدهم) جناس ناقص اختالفی بدان گاه سوگندِ پرمایه شاه چنین بود آیین و این بود راه(درس دوازدهم) جناس ناقص اختالفی نخستین دمیدن سیه شد ز دود رخ شاه کاووس پرشرم دید سرِ پر ز شرم و بهایی مراست زَبانه برآمد پس از دود ،زود(درس دوازدهم) جناس ناقص اختالفی سخن گفتنش با پسر نرم دید(درس دوازدهم) جناس ناقص اختالفی اگر بی گناهم رهایی مراست(درس دوازدهم) جناس ناقص اختالفی سیاوش سیه را به تندی بتاخت نشد تنگ دل جنگِ آتش بساخت(درس دوازدهم) جناس ناقص اختالفی چو او را بدیدند برخاست غو که آمد ز آتش برون شاه نو(درس دوازدهم) جناس ناقص اختالفی همی کَند سودابه از خشم موی همی ریخت آب و همی خَست روی(درس دوازدهم) جناس ناقص اختالفی 11 جزوۀ :آرایه های کتاب فارسی3 نام دبیر :محمد بنی نعمه بر چهرۀ دلربای مهدی صلوات چو پیش پدر شد سیاوش پاک نه دود و نه آتش نه گرد و نه خاک(درس دوازدهم) جناس ناقص اختالفی سیاوش را تنگ در بر گرفت ز کردار بد پوزش اندر گرفت(درس دوازدهم) جناس ناقص اختالفی یادم آمد هان! /داشتم میگفتم :آن شب نیز/سورت سرمای دی بیدادها میکرد (درس سیزدهم) جناس ناقص افزایشی هفت خوان را زادسرو مرو ... /آن گرامی مرد /آن هریوه خوب و پاکآیین – روایت کرد( :درس سیزدهم) جناس ناقص اختالفی بی عیار و شعر محض خوب و خالی نیست /هیچ -همچون پوچ -عالی نیست( .درس سیزدهم) جناس ناقص اختالفی بس که بی شرمانه و پست است این تزویر /.چشم را باید ببندد،تا نبیند هیچ (درس سیزدهم) جناس ناقص اختالفی راستی گویی /آن هزاران یادبود خوب را در خواب میدیده است…(درس سیزدهم) جناس ناقص افزایشی هی نوازش کرد هی بویید هی بوسید /رو به یال و چشم او مالید… (درس سیزدهم) جناس ناقص اختالفی باز با آن آخرین اندیشه ها سرگرم /جنگ بود این یا شکار؟ آیا /میزبانی بود یا تزویر؟(درس سیزدهم) جناس ناقص افزایشی به سوی تو بود روی سجودم ،میهن ،ای میهن! (شعر خوانی ای میهن) جناس ناقص اختالفی مجمعی کردند مرغان جهان آنچه بودند آشکارا و نهان(درس چهاردهم) جناس ناقص اختالفی چون بود کاقلیم ما را شاه نیست هر که داند گفت با خورشید راز بیش از این بی شاه بودن راه نیست(درس چهاردهم) جناس ناقص اختالفی کی تواند ماند از یک ذرّه باز(درس چهاردهم) جناس ناقص اختالفی هشت جنّت نیز این جا مرده ای است بعد از این وادی توحید آیدت هفت دوزخ همچو یخ افسرده ای است(درس چهاردهم) جناس ناقص اختالفی منزل تفرید و تجرید آیدت(درس چهاردهم) جناس ناقص اختالفی روی ها چون زین بیابان در کنند جمله سر از یک گریبان بر کنند(درس چهاردهم) جناس ناقص اختالفی امّا از سیمرغ خبری نبود .....سیمرغ حقیقی همان شما هستید( .درس چهاردهم) جناس همسان چون نگه کردند آن سی مرغ زود بی شک این سی مرغ آن سیمرغ بود(درس چهاردهم) جناس همسان -جناس ناقص افزایشی حاال آش جو و کباب برّه و پلو و چلو و مخلّفات دیگر صرف شده است( .درس شانزدهم) جناس ناقص اختالفی ولی در مقابل تظاهرات شخص شخیصی چون آقای استاد ،دو دل مانده بودند(درس شانزدهم) میخواهم این حیوان بی یار و یاور را از هم بدرم( .درس شانزدهم) جناس ناقص افزایشی دلم را داغ عشقی بر جبین نه به راه این امید پیچ در پیچ زبانم را بیانی آتشین ده(نیایش لطف تو) جناس ناقص اختالفی مرا لطف تو میباید ،دگر هیچ (نیایش لطف تو) جناس ناقص اختالفی نمونه سوال امتحان نهایی ( -1دی)140۲آرایۀ درست را از داخل کمانک انتخاب کنید « .چون بود کاقلیم ما را شاه نیست (-۲تألیفی) قافیههای بیت «بگفتا دل زمهرش کی کنی پاک؟ بیش از این بی شاه بودن راه نیست»(جناس -تشبیه) بگفت آن گه که باشم خفته در خاک» چه آرایهای را پدید آورده است؟ (-3خرداد)1399بیت را از نظر کاربرد جناس تام (همسان) بررسی کنید « .نی حریف هرکه از یاری برید پرده هایش پرده های ما درید » (-4تألیفی) بیت را از نظر کاربرد جناس تام (همسان) بررسی کنید«کاووس کیانی که کی اش نام نهادند کی بود و کجا بود و کی اش نام نهادند؟» ( -5شهریور )1401در بیت« آنجا در آن برزخِ سرد ،در کوچههای غم و درد غیر از شب آیا چه میدید چشمان تار من و تو؟ آرایۀ «جناس» دارد یا «تضاد»؟ پاسخنامه-1 :جناس(شاه و راه) -۲جناس ناقص اختالفی -3واژه «پرده» جناس همسان دارند؛ زیرا یکی به معنای «نغمه و آواز موسیقی» و دومی به معنای «حجاب» است-4 .جناس تام :کی نخست و دوم ( -1پادشاه -۲چه زمانی) -5جناس(سرد ،درد) -5تکرار( :واژه آرایی) :آوردن و تکرار کردن یک واژه دو یا چند بار با معنی یکسان است. نکته :فرق تکرار با جناس تام (همسان)در آرایۀ تکرار معنا یکسان است امّا در جناس تام معنا متفاوت است. نکته :آرایۀ تکرار با نقش تبعی «تکرار» تفاوت دارد(.نقش تبعی تکرار ،باید تکرار در نقش باشد). مثال های کتاب فارسی3 همه عزّی و جاللی همه علمی و یقینی همه نوری و سروری همه جودی و جزایی(ستایش) 12 بر چهرۀ دلربای مهدی صلوات جزوۀ :آرایه های کتاب فارسی3 همه غیبی تو بدانی ،همه عیبی تو بپوشی همه بیشی تو بکاهی ،همه کمی تو فزایی(ستایش) همه از بهر تو سرگشته و فرمانبردار شرط انصاف نباشد که تو فرمان نبری(درس اول) این مدعیان در طلبش بی خبران اند کان را که خبر شد خبری باز نیامد(درس اول) محتسِب مستی به ره دید و گریبانش گرفت گفت :تا داروغه را گوییم در مسجد بخواب گفت :باید حَد زند هشیار مردم مست را ای بی خبر بکوش که صاحب خبر شوی همّت از باد سحر میطلبم گر ببرد مست گفت :ای دوست این پیراهن است افسار نیست(درس دوم) گفت :مسجد خوابگاه مردم بدکارنیست(درس دوم) گفت :هشیاری بیار ،اینجا کسی هشیار نیست(درس دوم) تا راهرو نباشی کی راهبر شوی (شعر خوانی در مکتب حقایق عشق) خبر از من به رفیقی که به طرف چمن است(درس سوم) باد سحر :جانبخشی ،استعاره ،نماد پیام رسانی خانهای کاو شود از دست اجانب آباد ز اشک ویران کنش آن خانه که بیت الحزن است(درس سوم) سِرّ من از ناله من دور نیست لیک چشم و گوش را آن نور نیست(درس ششم) همچو نی زهری و تَریاقی که دید؟ همچو نی دمساز و مشتاقی که دید؟(درس ششم) هر که جز ماهی ،ز آبش سیر شد هر که بی روزی است ،روزش دیر شد(درس ششم) همان به کزین زشت کردار دل بشویم کنم چاره دل گُسِل(درس دوازدهم) نخستین دمیدن سیه شد ز دود زَبانه برآمد پس از دود ،زود(درس دوازدهم) هشیوار و با جامههای سپید نام دبیر :محمد بنی نعمه لبی پُر ز خنده دلی پُر امید(درس دوازدهم) فرود آمد از اسپ کاووس شاه پیاده سپهبد پیاده سپاه(درس دوازدهم) بندۀ حلقه به گوش ار ننوازی برود لطف کن لطف که بیگانه شود حلقه به گوش(گنج حکمت به جوانمردی کوش) باری به مجلس او در ،کتاب شاهنامه همی خواندند در زوال مملکت ضحّاک و عهد فریدون؛(گنج حکمت به جوانمردی کوش) یادم آمد هان! /داشتم میگفتم :آن شب نیز/سورت سرمای دی بیدادها میکرد /و چه سرمایی ،چه سرمایی(درس سیزدهم) همگنان خاموش /گرد بر گردش ،به کردار صدف بر گرد مروارید / ،پای تا سر گوش(درس سیزدهم) من روایت میکنم اکنون … /من که نامم ماث… (درس سیزدهم) همچنان میرفت و میآمد / .همچنان میگفت و میگفت و قدم میزد(درس سیزدهم) گفت در دل رخش ،طفلک رخش /آه /این نخستین بار شاید بود /کان کلید گنج مروارید او گم شد( .درس سیزدهم) ور بپرسی راست گویم راست /قصّه بی شک راست میگوید /میتوانست او اگر میخواست /لیک…(درس سیزدهم) چون بود کاقلیم ما را شاه نیست بیش از این بی شاه بودن راه نیست(درس چهاردهم) بعد از آن مرغان دیگر سر به سر عذرها گفتند مشتی بی خبر(درس چهاردهم) گفت ما را هفت وادی در ره است چون گذشتی هفت وادی ،درگه است(درس چهاردهم) خویش را دیدند سیمرغ تمام بود خود سیمرغ سی مرغ تمام(درس چهاردهم) بخند بر شب /بر روز ،بر ماه / ،بخند بر پیچاپیچ خیابان های جزیره( ،درس هفدهم) چه حرف تازهای برای گفتن مانده است یا چه چیز تازهای برای نوشتن ؟(درس هجدهم) هر روز باید ذکری واحد را مکرِّر بخوانم /و آنچه را قدیمی است ،قدیمی ندانم که تو از آن منی( ،درس هجدهم) الهی سینهای ده آتش افروز در آن سینه دلی وان دل همه سوز(نیایش لطف تو) نمونه سوال امتحان نهایی (-1شهریور)1400آرایۀ متناسب با بیت زیر را کمانک مقابل انتخاب کنید. این فصل فصل من و توست فصل شکوفایی ما برخیز با گل بخوانیم اینک بهار من و تو (تضاد -تکرار) (-۲تألیفی)«واژه آرایی» را در بیت« بگفت از دل شدی عاشق بدین سان؟ پاسخنامه-1 :تکرار -۲واژه «دل» 13 از دل تو میگویی من از جان» مشخص کنید. بر چهرۀ دلربای مهدی صلوات جزوۀ :آرایه های کتاب فارسی3 نام دبیر :محمد بنی نعمه -6استعاره :در اصطالح هرگاه در یک تشبیه ،یکی از ارکان اصلی( مشبّه یا مشبّهبه) را بیاوریم و دیگری را نیاوریم ،استعاره پدید میآید. استعاره ،کاربرد واژهای به جای واژهای دیگر به دلیل شباهت در ویژگی یا صفتی مشترک است. روش پیدا کردن استعاره: الف) اگر بعد از «ای» یا قبل از «الف ندا» به جای اسم انسان ،اسم غیرانسان ذکر شود آرایۀ استعاره وجود دارد .مانند :ای غنچه خندان چرا خون در دل ما می کنی -ای دیو سپید پای در بند ای گنبد گیتی ،ای دماوند ب) اضافه استعاری :در اضافه استعاری غالباً کلمه اول اعضای وجود انسان (دست و پا و چشم و )...یا شخصیتی انسان (آبرو،شرف ،حیثیت ،منّت .).. و کلمه دوم اسم غیر انسان می باشد .مانند :حیثیتِ مرگ را به بازی نگرفت نکته :اگر دو کلمه اضافه شده به هم هر دو اعضای وجود انسان باشد باز هم اضافه استعاری است .مانند :چشمِ دل -گوشِ دل نکته :اگر کلمه دوم اعضای وجودی باشد اضافه استعاری نیست .مانند:خانه دل -دامِ زلف نکته :تمام تشخیص ها ،استعاره هستند. نکته :به(این -آن) در جمله توجه کنیم احتماال واژۀ بعد از آنها استعاره است .مثال :دال تا کی در این زندان فریب این و آن بینی مثال های کتاب فارسی3 فراش باد صبا را گفته تا فَرش زمردین بگسترد و دایه ابر بهاری را فرموده تا بنات نبات در مهد زمین بپرورد( .درس اول)گل ها و سبزه ها یکی از یاران به طریق انبساط گفت :از این بوستان که بودی ،ما را چه تُحفه کرامت کردی؟(درس اول) از معرفت الهی چون به درخت گل رسم ،دامنی پر کنم هَدیه اصحاب را .چون برسیدم بوی گلم چنان مست کرد که دامنم از دست برفت! (درس اول) درخت گل :استعاره عالم عشق و معرفت الهی /بوی گل :استعاره از لذت ناشی از درک حقایق عرفانی گفت :مستی زان سبب اُفتان و خیزان میروی گفت :جرمِ راه رفتن نیست ره هموار نیست(درس دوم) از جامعه نابسامان بگفت انده خرند و جان فروشند(درس دوم) (اندوه و جان مانند کاالیی است که آن را می خرند) ناله مرغ اسیر این همه بهر وطن است (درس سوم) ناله :منظور « شعر گفتن» /مرغ :استعاره از شاعر همّت از باد سحر میطلبم گر ببرد خانهای کاو شود از دست اجانب آباد خبر از من به رفیقی که به طرف چمن است(درس سوم) باد سحر :جانبخشی ،استعاره ،نماد پیام رسانی ز اشک ویران کنش آن خانه که بیت الحزن است(درس سوم) از کشور و میهن جامهای کاو نشود غرقه به خون بهر وطن بدر آن جامه که ننگ تن و کم از کفن است(درس سوم) پنهان(مشبه) نشاط غربت از دل کی برَد حبِّ وطن بیرون /به تخت مصرم اما جای در بیت الحزن دارم(درس سوم) میهن شاعر است. ای گنبد گیتی ای دماوند(درس پنجم) دماوند ،اضافه استعاری ،مردم روشنفکر ای دیو سپید پای در بند از سیم به سر یکی کله خود تا وارهی از دم ستوران ز آهن به میان یکی کمربند(درس پنجم) برف /کمربند آهنین :استعاره از میانه کوه که پر از سنگها وین مردم نحس دیومانند(درس پنجم) انسانهای پست و نادان چون گشت زمین ز جور گردون سرد و سیه و خموش و آوند(درس پنجم) اضافه استعاری تو مشت درشت روزگاری از گردش قرن ها پس افکند(درس پنجم) ای مشت زمین بر آسمان شو بر وی بنواز ضربتی چند(درس پنجم) اضافه استعاری تو قلب فسرده زمینی تا درد و ورم فرونشیند از درد ورم نموده یک چند(درس پنجم) وَرَم :استعاره از برآمدگی کوه کافور بر آن ضماد کردند(درس پنجم)از برآمدگی کوه /از برفهای قله دماوند پنهان مکن آتش درون را زین سوخته جان شنو یکی پند(درس پنجم) خشم و خروش گر آتش دل نهفته داری سوزد جانت به جانت سوگند(درس پنجم) خشم و خروش ای مادر سرسپید بشنو این پند سیاه بخت فرزند(درس پنجم) از دماوند ،نمادی از مردم و فرهنگ ایران /موی سپید برف برکش ز سر آن سپید معجر بنشین به یکی کبود اورند(درس پنجم) از برف روی کوه بفکن ز پی این اساس تزویر بگسل ز هم این نژاد و پیوند(درس پنجم) پایههای حکومت ریاکار بر کَن ز بُن این بنا که باید از ریشه بنای ظلم برکند(درس پنجم) ستم از چشمانش شرارت و حیله گری میبارد! (روان خوانی جاسوسی که االغ بود) شرارت می بارید. 14 بر چهرۀ دلربای مهدی صلوات جزوۀ :آرایه های کتاب فارسی3 نام دبیر :محمد بنی نعمه آواز االغ که تمام میشود ،دوباره آواز دیگری را شروع میکند (روان خوانی جاسوسی که االغ بود) عرعر خر بشنو این نی چون شکایت میکند از جداییها حکایت میکند(درس ششم) از موالنا یا نماد هر انسان آگاه کز نیستان تا مرا ببریده اند در نفیرم مرد و زن نالیده اند(درس ششم) عالم معنا سِرّ من از ناله من دور نیست لیک چشم و گوش را آن نور نیست(درس ششم) دانایی آتش است این بانگِ نای و نیست باد هر که این آتش ندارد ،نیست باد(درس ششم) از عشق یا بانگ عاشقانه نی است آتشِ عشق است کاندر نی فُتاد جوشش عشق است کاندر می فتاد(درس ششم) عشق مانند شرابی است که میجوشد محرم این هوش جز بی هوش نیست هر که جز ماهی ،ز آبش سیر شد مر زبان را مشتری جز گوش نیست(درس ششم) عشق /بی عاشق هر که بی روزی است ،روزش دیر شد(درس ششم)عاشق واقعی ،عارف راستین /از عشق آیینه نگاهت پیوند صبح و ساحل لبخند گاه گاهت صبح ستاره باران (شعر خوانی صبح ستاره باران) دندان معشوق ای جویبار جاری! زین سایه برگ مگریز(شعر خوانی صبح ستاره باران) معشوق /عاشق ،خود شاعر شوخی روزگار است که مهد دموکراسی عالم(.... ،درس هشتم) اضافه استعاری عبور هواپیما از روی دریای مدیترانه همیشه آدمی را غرق دریای تصوّرات تاریخی میکند( .درس هشتم) فرهنگ و تمدّن فرانسوی را حتّی در دل دهات دورافتادۀ ایران مثل پاریز ،هم فرا برده است(درس هشتم) اضافه استعاری از دل یخچالی بزرگ بیرون میآید .از به سینۀ کویر سرازیر میشود و از دل ارگ مزینان سر بر میدارد( .درس نهم) اضافه استعاری آن روزگاری که باب علم بر روی فقیر و غنی ،روستایی و شهری باز بود و استادان بزرگ حکمت و فقه و ادب(درس نهم) اضافه استعاری سر میسپرد؛ نه به زور حاضر و غایب بل به نیروی ارادت و کشش ایمان( .درس نهم) اضافه استعاری در آن هنگام که بهار حیات علمی و اجتماعی اش فرا رسیده بود ،ناگهان منقلب شد( .درس نهم)درخت:استعاره از علم و فلسفه و کالم/ بهار حیات :استعاره ،حیات(مشبه) مانند سال (بهار مشبه به) است که فصل دارد. ما را از غربت زندان شهر به میهن آزاد و دامن گسترمان ،کویر میبُرد؛ نه ،بازمیگرداند( .درس نهم) اضافه استعاری سر در حلقوم چاه میبرد و میگریست(.درس نهم) اضافه استعاری غرق در این دریای سبز معلّقی که بر آن مرغان الماس پَر ،ستارگان زیبا و خاموش ،تک تک از غیب سر میزنند(.درس نهم)آسمان /ستارگان گلهای الماس شکفتند و آن جادّۀ روشن و خیال انگیزی که گویی یک راست به ابدیّت میپیوندد( :درس نهم) کهکشان راه شیری دیدارها همه بر خاک و سخنها همه از خاک! که آن عالم پُرشگفتی و راز ،سرایی سرد و بی روح شد(درس نهم) استعاره از مادیات آن باغ پر از گلهای رنگین و معطّر شعر و خیال و الهام و احساس در سموم سرد این عقل بی درد و بی دل پژمرد(درس نهم) آسمان در دامن معطّر چمنها سفرههای پرسخاوت ایل را گستردند و در کنارش نشستند( .روان خوانی بوی جوی مولیان) اضافه استعاری دیروز اگر سوخت ای دوست غم برگ و بار من و تو امروز می آید از باغ بوی بهار من و تو(درس دهم) برگ و بار :استعاره از آرزوها و امیدها استعاره (مشبه) :من و تو مانند درخت ،برگ و بار داریم /بهار :استعاره و نماد از انقالب و پیروزی /باغ :استعاره از ایران آن جا در آن برزخ سرد در کوچه های غم و درد دیروز در غربت باغ من بودم و یک چمن داغ غیر از شب آیا چه می دید چشمان تار من و تو؟(درس دهم) ایران قبل از انقالب امروز خورشید در دشت آیینه دار من و تو(درس دهم) ایران /انقالب و حرکت /میهن غرق غباریم و غربت با من بیا سمت باران صد جویبار است اینجا در انتظار من و تو(درس دهم) ازظلم و اندوه این فصل فصل من و توست فصل شکوفایی ما برخیز با گل بخوانیم اینک بهار من و تو(درس دهم) اضافه استعاری /زیبای های انقالب /استعاره از دوران انقالب با این نسیم سحرخیز برخیز اگر جان سپردیم چون رود امیدوارم بی تابم و بی قرارم در باغ می ماند ای دوست گل یادگار من و تو(درس دهم)کشور /ازدستاورد های انقالب من می روم سوی دریا ،جای قرار من و تو(درس دهم) نماد.استعاره از انقالب تو نیز تیرانا! گشاده دستی و کرامت را از درختان میوه دار بیاموز (گنج حکمت تیرانا)از درختان … بیاموز :استعاره و تشخیص تو اگر آن مایه کرامت را از مادر به میراث می داشتی ،که هر بامداد بر سر تو زرافشانی می کند و ابر ،گوهر( .گنج حکمت تیرانا) مادر: استعاره از طبیعت /زر :استعاره از نور زرّین خورشید /گوهر :استعاره از باران 15 بر چهرۀ دلربای مهدی صلوات جزوۀ :آرایه های کتاب فارسی3 نام دبیر :محمد بنی نعمه گودالی که از کنجکاوی گلوله توپ در خاک فراهم آمده بود( .درس یازدهم) اضافه استعاری از ردّ صدای شما میبایست پیدایتان میکردم(درس یازدهم) اضافه استعاری آه ،این ،سرِ بریده ماه است در پگاه؟ یا نه! سرِ بریده خورشیدِ شامگاه؟ (شعر خوانی شکوه چشمان تو) سرماه -سرخورشید خورشید ،بی حفاظ نشسته به روی خاک؟ ماه آمده به دیدن خورشید ،صبح زود یا ماه بی مالحظه افتاده بین راه؟(شعر خوانی شکوه چشمان تو) سر شهید خورشید رفته است سر شب سراغ ماه(شعر خوانی شکوه چشمان تو) خورشید نخست :استعاره از سر شهید /ماه دوم :استعاره از سر شهید حُسنِ شهادت از همه حُسنی فراتر است(شعر خوانی شکوه چشمان تو) حُسن در مصراع دوم :استعاره از شهید ای مسلم شرف ،به کجا میکنی نگاه؟ (شعر خوانی شکوه چشمان تو)شهید با نام مسلم بن عقیل مورد خطاب واقع شده است. لبریز زندگی است نفسهای آخرت آورده مرگ گرم به آغوش تو پناه (شعر خوانی شکوه چشمان تو)استعاره ،جانبخشی یک کربال شکوه به چشمت نهفته است ای روضه مجسّمِ گودال قتلگاه(شعر خوانی شکوه چشمان تو) شهید چنین است سوگندِ چرخ بلند که بر بی گناهان نیاید گزند(درس دوازدهم) از فلک و آسمان سیاوش بدو گفت انده مدار کزین سان بود گردش روزگار(درس دوازدهم) اضافه استعاری داشتم میگفتم :آن شب نیز/سورت سرمای دی بیدادها میکرد /و چه سرمایی ،چه سرمایی(درس سیزدهم)استعاره و نماد از ستم چوبدستی منتشا مانند در دستش /،مست شور و گرم گفتن بود( .درس سیزدهم) اضافه استعاری اندکی استاد و خامش ماند؛ پس هماوای خروش خشم (درس سیزدهم) اضافه استعاری اکنون آن عمادِ تکیه و امّید ایرانشهر /شیرمردِ عرصه ناوردهای هول /پورِ زالِ زر جهان پهلو (درس سیزدهم) عماد :استعاره از رستم؛ رستم نماد همه پهلوانانی است که در جامعه دیگر مورد احترام و ارزش نیستند و با خدعه از میان رفته اند /تکیه :استعاره از ایران ‏ آن که هرگز -چون کلید گنج مروارید / -گم نمیشد از لبش لبخند / ،خواه روز صلح و بسته مهر را پیمان( ،درس سیزدهم) خنده /دهان /دندان آری اکنون شیر ایران شهر /تهمتن گرد سجستانی /کوه کوهان ،مرد مردستان ،رستم دستان (درس سیزدهم) ایران /رستم /پهلوانان پهلوان هفت خوان /طعمه دام و دهان خوان هشتم بود( .درس سیزدهم) دهان خوان هشتم :اضافه استعاری /خوان هشتم :استعاره از چاه گفت در دل رخش ،طفلک رخش /آه /این نخستین بار شاید بود /کان کلید گنج مروارید او گم شد( .درس سیزدهم)خنده/دهان/دندان مرد نقّال از صدایش ضجّه میبارید و نگاهش مثل خنجر بود( :درس سیزدهم) به دشت دل ،گیاهی جز گل رویت نمیروید هر که داند گفت با خورشید راز چون بتابد آفتاب معرفت من این زیبا زمین را آزمودم ،میهن ،ای میهن! (شعر خوانی ای میهن) دل کی تواند ماند از یک ذرّه باز(درس چهاردهم)خداوند /خواسته های کوچک ،بهشت از سپهر این ره عالی صفت(درس چهاردهم) طریقت عرفان بعد از این وادی عشق آید پدید غرق آتش شد کسی کانجا رسید(درس چهاردهم)اضافه استعاری /آتش :استعاره از عشق تنیده یاد تو ،در تار و پودم ،میهن ،ای میهن! بود لبریز از عشقت ،وجودم ،میهن ،ای میهن!(شعر خوانی ای میهن) تنیده یاد تو :استعاره (مشبه)؛ یاد تو مانند تار به وجود من تنیده شده است / .تار و پود :استعاره از همه وجود /بود لبریز از عشقت ،وجودم: استعاره ؛ عشق تو مانند بادهای است که وجود من را فراگرفته هدهد که پرندۀ دانایی بود و افسری بر سر داشت( .درس چهاردهم)کاکُل اکنون آرزویی بیش ندارم و آن این است که بدان گلشن خرّم بازگردم و در آن گلزار باصفا بیاسایم( .درس چهاردهم) بهشت زیبایی بهشت نیز پرتوی از جمال سیمرغ است( .درس چهاردهم) (جمال سیمرغ به خورشید تشبیه شده است). که من دست شاهان بگذارم و در بیابان های بی آب و علف در جستجوی سیمرغ سرگردان شوم؟ (درس چهاردهم) سختی های راه عشق در پیمودن راه و در هنگام گذشتن از دریاها و بیابان ها ،راهبر و پیشوایی باید داشته باشند( .درس چهاردهم) سختی های راه عشق روی ها چون زین بیابان در کنند صد هزاران سایه جاوید ،تو جمله سر از یک گریبان بر کنند(درس چهاردهم) وادی توحید گم شده بینی ز یک خورشید ،تو(درس چهاردهم)موجودات که سایه حق تعالی هستند /از ذات الهی و بودجه ابداً اجازۀ خریدن خرت و پرت تازه را نمیدهد (درس شانزدهم) جانبخشی هم دارد. 16 جزوۀ :آرایه های کتاب فارسی3 نام دبیر :محمد بنی نعمه بر چهرۀ دلربای مهدی صلوات به زنم گفتم «:تو را به خدا بگو فالنی هنوز از خواب بیدار نشده و شرّ این غول بی شاخ و دُم را از سر ما بکن»(درس شانزدهم) مصطفی ولی به نظرم این گره فقط به دست خودت گشوده خواهد شد( .درس شانزدهم) مشکل کاه از خودمان نیست ،کاهدان که از خودمان است( .درس شانزدهم) غذا /شکم گویی جامه ای بود که درزی ازل به قامت زیبای جناب ایشان دوخته است( .درس شانزدهم) خداوند با همان زبان بی زبانی نگاه ،حقش را کف دستش می گذاشتم( .درس شانزدهم) زبان نگاه( اضافه استعاری) چشمش مثل مرغ سربریده مدام روی میز از این بشقاب به آن بشقاب می دوید … (درس شانزدهم)چشمش می دوید(.اضافه استعاری) قربانی در کمرکش دوازده حلقوم و کتل و گرده یک دوجین شکم و روده (درس شانزدهم)کمرکش حلقوم(.اضافه استعاری) درهمان بخور بخور که منظره فنا و زوالی آن غاز خدا بیامرز ،مرا به یاد بی ثباتی فلک و مکر و فریب جهان(درس شانزدهم) اضافه استعاری صدای غرّش تانک دوم از نزدیک به گوش میرسید ( .روان خوانی ارمیا) اضافه استعاری هوا را از من بگیر ،اما خنده ات را نه گل سرخ را از من مگیر /سوسنی را که می کاری( ،درس شانزدهم)خنده امّا خنده ات که رها می شود /و پرواز کنان در آسمان مرا می جوید /تمامی درهای زندگی را /به رویم می گشاید( .درس هفدهم) خنده ات پرواز کنان :استعاره مکنیه(ذکر مشبه) /درهای زندگی :اضافه استعاری عشق من ،خندۀ تو /در تاریک ترین لحظه ها می شکفد (درس هفدهم)شکفتن خنده :استعارۀ مکنیه خندۀ تو ،در پاییز /در کنارۀ دریا /موج کف آلوده اش را /باید برفرازد(درس هفدهم)استعاره از گلخنده گل آبی ،گل سرخ کشورم که مرا می خواند( .درس هفدهم) پرچم شیلی ،تشخیص دلم میخواهد بر بال های باد بنشینم تا مگر روزی به پایان این دریای بی کران رسم (...گنج حکمت مسافر) اضافه استعاری /دنیا ستارگان را با درخشندگی جاودانی خود میبینم که راه هزاران ساله را در دل افالک میپیمایند (گنج حکمت مسافر) اضافه استعاری در یک جادۀ خلوت ،رهگذری به من نزدیک می شود؛ می پرسد مسافر ،بایست( .گنج حکمت مسافر) وجدان من از آن تو درست مانند نخستین باری که نام زیبای تو را تالوت کردم(.درس هجدهم) تالوت کردن نام:اضافه استعاری همان جا که شاید اینک دست زمان و صورت ظاهرش ،مرده نشانش بدهند(، .درس هجدهم) اضافه استعاری و تشخیص الهی سینهای ده آتش افروز در آن سینه دلی وان دل همه سوز(نیایش لطف تو) عشق -عشق هر آن دل را که سوزی نیست دل نیست دل افسرده غیر از آب و گل نیست(نیایش لطف تو) عشق یا اندوه عشق به سوزی ده کالمم را روایی کز آن گرمی کند آتش گدایی(نیایش لطف تو) عشق دلم را داغ عشقی بر جبین نه زبانم را بیانی آتشین ده(نیایش لطف تو)جبین دلم :اضافه استعاری ،جانبخشی ندارد راه فکرم روشنایی ز لطفت پرتوی دارم گدایی(نیایش لطف تو)پرتو لطف :استعاره مکنیه اگر لطف تو نبود پرتوانداز (نیایش لطف تو)لطف … پرتوانداز :استعاره( مشبه)؛ لطف تو همچون چراغ پرتو دارد نمونه سوال امتحان نهایی ( -1مرداد)1403قسمت مشخص شده در عبارت زیر ،بیانگر کدام آرایۀ ادبی است. «گفتم به خاطر داشتم که چون به درخت گل رسم ،دامنی پر کنم هدیه اصحاب را». (-۲دی) 1399آرایه استعاره را در این بیت مشخص کنید و مفهوم آن را بنویسید « .برکن ز بن این بنا که باید از ریشه بنای ظلم برکند» ( -3دی )1398با توجه به نوشته زیر در کدام یک از ترکیب های مشخص شده آرایه استعاره وجود دارد؟ «آن شب نیز ماه با تاللو پرشکوهش از راه رسید و گلهای الماس شکفتند». (-4تألیفی) آرایۀ درست را از داخل کمانک انتخاب کنید« .تو قلب فسردۀ زمینی از درد ورم نموده یک چند» (استعاره /جناس) (-5دی)1400با توجه به عبارت زیر به سوال پاسخ دهید .کدام واژه «استعاره» است مفهوم آن چیست؟ «فراش باد صبا را گفته تا فرش زمردین بگسترد و دایه ابر بهاری را فرموده تا بنات نبات در مهد زمین بپرورد». (-6خرداد )140۲در مصراع نخست بیت زیر ،کاربرد آرایه های کنایه و ......................مشهود است. 17 جزوۀ :آرایه های کتاب فارسی3 «دل چه بندی در این سرای مجاز؟ بر چهرۀ دلربای مهدی صلوات نام دبیر :محمد بنی نعمه همت پست کی رسد به فراز؟» ( -7خرداد)1403آرایۀ درست را از داخل کمانک انتخاب کنید «.از سیم به سر یکی کله خود/ز آهن به میان یکی کمربند»(استعاره -حس آمیزی) ( -8تألیفی) «آتش» در مصراع «هرکه این آتش ندارد ،نیست باد» چه آرایهای را پدید آورده است؟ ( -9خرداد 1399تجربی و ریاضی) در سرودۀ « اما خنده ات که رها می شود /و پروازکنان من را در آسمان می جوید /تمام درهای زندگی را /به رویم می گشاید ».ترکیب «درهای زندگی» ،یک اضافۀ استعاری است یا تشبیهی؟ ( - 10تألیفی)در سرودۀ « عشق من ،خندۀ تو /در تاریک ترین لحظه ها می شکفد /بخند زیرا خنده تو برای دستان من شمشیری است آخته» الف) کاربرد«استعاره» در قسمت های مشخص شده را توضیح دهید. پاسخنامه-1 :خداوند-۲بنا(ستم)-3گل های الماس-4استعاره -5فرش زمردین(گل ها و سبزه ها) -6استعاره«سرای مجاز» -7استعاره -8استعاره -9اضافۀ استعاری -10خنده به گلی تشبیه که از ویژگی های آن شکفتن است. -7سجع :یکسانی دو واژه در واج یا واجهای پایانی و وزن یا هر دوی آنها. نکته :آرایۀ سجع در کالمی دیده میشود که حداقل دو جمله باشد؛ زیرا سجعها باید در پایان دو جمله بیایند اگر آخر دو جمله کلمات یکسان باشند ماقبل آن ذکر می شود درست مانند قافیه که در پایان مصراعها یا بیتها میآید .مثال :منّت خدای را عزّ و جَل که طاعتش موجب قربت است و به شکر اندرش مزید نعمت نکته :گاهی اوقات یه جمله کامل ذکر میشه و جملۀ دیگه از آخر کلماتی حذف می شود( حذف به قرینۀ لفظی) مانند :هر نفسی که فرو می رود ممدّ حیات است و چون بر می آید مفرّحِ ذات نکته :سجع به سه دسته تقسیم می شود :الف) سجع مُطّرف ب) سجع متوازن ج) سجع متوازی الف) سجع مُطّرف آن است که دو کلمه در حرف یا حروف آخر یکسان می باشند ولی هموزن نیستند مثل :رنج -مرنج ب) سجع متوازن آن است که دو کلمه هم وزن می باشند ولی در حروف یا حرف آخر یکسان نیستند (بالعکس سجع مُطّرف) مثل :باطل -ضایع ج) سجع متوازی آن است که دو کلمه هم هم وزن می باشد و هم در حرف یا حروف آخر یکسان هستند .مثل :جام -کام مثال های کتاب فارسی3 فراش باد صبا را گفته تا فَرش زمردین بگسترد و دایه ابر بهاری را فرموده تا بنات نبات در مهد زمین بپرورد( .درس اول) هر نفسی که فرو می رود ممدّ حیات است و چون بر می آید مفرّحِ ذات( .درس اول) باران رحمت بی حسابش همه را رَسیده و خوان نعمت بی دریغش همه جا کَشیده( .درس اول) پرده ناموس بندگان به گناه فاحش نَدَرد و وظیفه روزی به خطای منکر نَبُرد( .درس اول) درختان را به خلعت نوروزی قبای سبز ورق در بر گرفته و اطفال شاخ را به قدوم موسم ربیع کاله شکوفه بر سر نهاده( .درس اول) در خبر است از سرور کائنات و مَفخر موجودات و رحمت عالمیان و صَفوَتِ آدمیان و تتمه دَور زمان محمد مصطفی(درس اول) عشق هر کسی را به خود راه ندهد و به همه جایی مأوا نکند و به هر دیده روی ننماید( .درس ششم) تا به جایی که خلق از مکاید فعلش به جهان برفتند و از کربت جورش راه غربت گرفتند( .گنج حکمت به جوانمردی کوش) به حقیقت داند که از شما بسیار کالنترم و جهان از شما زیادت دیده ام و بار بیشتر کشیده ام( .گنج حکمت کالن تر و اولی تر) نمونه سوال امتحان نهایی ( -1خرداد 1400انسانی) آرایۀ متناسب با قسمت های مشخص شده را در کمانک مقابل انتخاب کنید. از جمله نام های حسن یکی جمال است و یکی کمال (سجع – موازنه) (-۲تالیفی) در عبارت«بدان از جمله نام های حسن یکی جمال است و یکی کمال» کدام واژه ها «سجع» دارند؟ (-3خرداد ) 1403واژه های مشخص شده ،در دو جملۀ زیر خلق کنندۀ کدام آرایۀ مشترک هستند؟ الف) بدان از جمله نام های حسن یکی جمال است و یکی کمال ب) بی آتش قرار ندارد و در آتش وجود ندارد پاسخنامه -1:سجع-۲جمال و کمال-3سجع 18 بر چهرۀ دلربای مهدی صلوات جزوۀ :آرایه های کتاب فارسی3 نام دبیر :محمد بنی نعمه -8تشخیص :هر گاه ویژگی های انسان را به غیر انسان نسبت دهیم « شخصیت بخشی» یا « تشخیص » می گویند. جان بخشیدن /تشخیص بخشیدن /شخصیت بخشیدن /آدم گونگی /آدم انگاری /آدم نمایی نکته :راه های پیدا کردن تشخیص: الف)فعل یا عملی که برای انسان باشد و به غیر انسان نسبت داده شود .مانند :سورت سرمای دی بیدادها میکرد /و چه سرمایی ،چه سرمایی ب)اضافه استعاری :در مبحث استعاره مفصل بیان شد .مانند :بالِ نسیم /فورانِ خشم ج)بعد از ای یا الف ندا اسم غیر انسانی ذکر شود (به شرط اینکه معنا عوض نشود).مانند :ای غنچه خندان چرا خون در دل ما می کنی نکته :هر تشخیصی استعاره می باشند.مانند :برخیز با گل بخوانیم اینک بهار من و تو مثال های کتاب فارسی3 درختان را به خلعت نوروزی قبای سبز ورق در بر گرفته و اطفال شاخ را به قدوم موسم ربیع کاله شکوفه بر سر نهاده( .درس اول) تا چشم بشر نبیندت روی بنهفته به ابر ،چهر دلبند(درس پنجم) نسبت دادن روی و چهره به دماوند و نهفته شدن از مردم چون گشت زمین ز جور گردون سرد و سیه و خموش و آوند(درس پنجم) جور گردون :جان بخشی / ،خموش گشتن زمین :جان بخشی بنواخت ز خشم بر فلک مشت آن مشت تویی تو ای دماوند(درس پنجم) مشت کوبیدن زمین به فلک خامش منشین سخن همی گوی افسرده مباش خوش همی خند(درس پنجم) سخن گفتن ،خندیدن و خاموش نبودن دماوند همچو نی زهری و تَریاقی که دید؟ همچو نی دمساز و مشتاقی که دید؟(درس ششم) محرم این هوش جز بی هوش نیست مر زبان را مشتری جز گوش نیست (درس ششم) تابستان گرم و مهربان و نوازشگر /هر صخرۀ سنگش و سنگریزه اش آیات وحی را بر لب دارد /قلب آن کویر بی فریاد (درس نهم) دیروز اگر سوخت ای دوست غم برگ و بار من و تو دیروز در غربت باغ من بودم و یک چمن داغ امروز می آید از باغ بوی بهار من و تو(درس دهم) غم سوخت :جانبخشی امروز خورشید در دشت آیینه دار من و تو(درس دهم) خورشید … است برخیز با گل بخوانیم اینک بهار من و تو(درس دهم) با گل بخوانیم :جانبخشی ،استعاره (مشبه) چنین است سوگندِ چرخ بلند مگر کآتش تیز پیدا کند که بر بی گناهان نیاید گزند(درس دوازدهم) سوگند چرخ :جانبخشی استعاره گنه کرده را زود رسوا کند(درس دوازدهم) یادم آمد هان! /داشتم میگفتم :آن شب نیز/سورت سرمای دی بیدادها میکرد /و چه سرمایی ،چه سرمایی(درس سیزدهم) مرد نقّال -آن صدایش گرم ،نایش گرم /آن سکوتش ساکت و گیرا /و دمش ،چونان حدیث آشنایش گرم (درس سیزدهم) باز چشم او به رخش افتاد -اما… وای /دید /رخش زیبا رخش غیرتمند /رخش بی مانند (درس سیزدهم) ور بپرسی راست گویم راست /قصّه بی شک راست میگوید /میتوانست او اگر میخواست /لیک…(درس سیزدهم) هشت جنّت نیز این جا مرده ای است هفت دوزخ همچو یخ افسرده ای است(درس چهاردهم) مرغان از سختی وحشت کردند ...امّا کسانی که همّت یارشان بود .روزگار سفر هم سخت طوالنی شد( .درس چهاردهم) امّا خنده ات که رها می شود /و پرواز کنان در آسمان مرا می جوید (درس هفدهم) خنده ات می جوید :جانبخشی گل آبی ،گل سرخ کشورم که مرا می خواند( .درس هفدهم) آیا چیزی در مخیلۀ آدمی میگنجد که قلم بتواند آن را بنگارد / ،اما جان صادق من آن را برای تو ترسیم نکرده باشد؟(درس هجدهم) عشق جاودانی ،همواره معشوق را جوان میبیند( .درس هفدهم)عشق ...می بیند به سوزی ده کالمم را روایی کز آن گرمی کند آتش گدایی(نیایش لطف تو)گدایی کردن آتش :جانبخشی دلم را داغ عشقی بر جبین نه زبانم را بیانی آتشین ده(نیایش لطف تو)جبین دلم :اضافه استعاری ،جانبخشی نمونه سوال امتحان نهایی (-1خرداد 1400تجربی -ریاضی) آرایۀ درست را از داخل کمانک مقابل آن انتخاب کنید. صد تیغ جفا بر سر و تن دید یکی چوب تا شد تهی از خویش و نی اش نام نهادند (تشخیص -تضمین) (-۲خرداد)140۲آرایۀ مناسب بیت را برگزینید .زمانه گر بزند آتشم به خرمن عمر /بگو بسوز که بر من به برگ کاهی نیست ( تشخیص -متناقض نما) 19 بر چهرۀ دلربای مهدی صلوات جزوۀ :آرایه های کتاب فارسی3 نام دبیر :محمد بنی نعمه ( -3تالیفی) آرایۀ درست را از داخل کمانک مقابل آن انتخاب کنید. راه هزاران ساله را در دل افالک میپیمایند تا به سرمنزل غایی سفر خود برسند؛ (حُسن تعلیل -تشخیص) (-4تالیفی) در سرود زیر ،دو نمونه آرایه« تشخیص» بیابید و بنویسید. « این گونه است که عشق جاودانی همواره معشوق را جوان میبیند /و نخستین احساس عشق را در جایی میجوید که خود در آنجا به دنیا آمده است /همان جا که شاید اینک دست زمان و صورت ظاهرش مرده نشانش دهد». ( -5خرداد 1399انسانی) با توجه به نوشتۀ ،به پرسش پاسخ دهید « .زمزمه لطیف و سبک و مالیم شما گمان مرا تایید کرد .کجا می توانست مخفیگاه من باشد ،در زمانی که ماه داشت سربلند از پشت ابرهای تیره بیرون می آمد؟» کدام واژه دارای آرایۀ تشخیص است؟ ( -6دی )1401با توجه به رباعی زیر ،به پرسشها داده شده ،پاسخ دهید. زین پیش دالورا ،کسی چون تو شگفت /حیثیت مرگ را به بازی نگرفت!» «کس چون تو طریق پاک بازی نگرفت /با زخم نشان سرفرازی نگرفت آرایههای ادبی «تشخیص» و «کنایه» را در مصراع پایانی مشخص کنید. پاسخنامه-1 :تشخیص -۲تشخیص -3تشخیص-1 -4عشق میبیند می جوید -۲دست زمان -5ماه -6تشخیص :مرگ -کنایه :به بازی نگرفت. -9کنایه :معنای لغوی کنایه ،پوشیده سخن گفتن است .در اصطالح ادبیات کنایه به سخنی گفته می شود که معنای دور و معنای نزدیک دارد اما معنای نزدیک آن منظور گوینده نیست .کسی که در سخنان خود کنایه را به کار می برد قصد دارد منظور و مقصود خود را به طور غیر مستقیم به مخاطب به فهماند. نکته :عبارت یا تکه عبارتی که معنای واقعی خود به کار نمی رود (معنای غیر واقعی آن منظور است). نکته :کنایه گاهی اوقات به صورت یک واژه یا یک ترکیب مطرح می شود ولی در اصل فشرده یک جمله است. مثال های کتاب فارسی3 از دست و زبان که بر آید کز عهده شکرش به در آید(درس اول) از دست و زبان کسی بر آمدن :کنایه از توانایی داشتن /از عهده به در آمدن :کنایه از توانایی داشتن. باران رحمت بی حسابش همه را رَسیده و خوان نعمت بی دریغش همه جا کَشیده( .درس اول) باران رحمت بی حسابش همه را رسیده :کنایه از بخشندگی خدا /خوان نعمت بی دریغش همه جا کشیده :کنایه از بخشندگی خدا پرده ناموس بندگان به گناه فاحش نَدَرد و وظیفه روزی به خطای منکر نَبُرد( .درس اول) پرده دریدن :کنایه از رسوا کردن ،فاش کردن راز ابر و باد و مه و خورشید و فلک در کارند تا تو نانی به کف آری و به غفلت نخوری(درس اول) به کف آوردن :کنایه به دست آوردن هر گه که یکی از بندگان گنهکار پریشان روزگار ،دست انابت به امید اجابت به درگاه حق (،درس اول) پریشان روزگار :کنایه از بدبخت یکی از صاحبدالن سر به جَیبِ مراقبت فروبرده بود(،درس اول) سر به جیب فروبردن :کنایه از گوشه نشینی،تامل کردن بوی گلم چنان مست کرد که دامنم از دست برفت! (درس اول) دامن از دست رفتن :کنایه از اختیار از دست دادن ،از خود بی خود شدن گفت :جرمِ راه رفتن نیست ره هموار نیست(درس دوم) هموار نبودن راه :کنایه از گستردگی فساد در جامعه گفت از بهر غَرامت جامه ات بیرون کنم گفت :پوسیده است جز نقشی ز پود و تار نیست(درس دوم) جامه ات را بیرون کنم :کنایه ،آن را از تو میگیرم /جز نقشی ز پود و تار نیست :کنایه از «نخ نما بودن ،فرسودگی و بی ارزشی» گفت :می بسیار خوردی زان چنین بی خود شدی (درس دوم) بی خود شدن :کنایه از شدت مستی بگفت انده خرند و جان فروشند(درس دوم) انده خریدن :کنایه از تحمّل کردن غم واندوه /جان فروختن :کنایه از جان فشانی کردن بگفتا جان فروشی در ادب نیست /بگفت از عشقبازان این عجب نیست(درس دوم) جان فروشی :کنایه از جان دادن ،جان فشانی کردن بگفتا دل ز مهرش کی کنی پاک /بگفت آنگه که باشم خفته در خاک(درس دوم) فراموش کردن عشق کسی /مُرده همّت از باد سحر میطلبم گر ببرد خبر از من به رفیقی که به طرف چمن است(درس سوم) به طرف چمن است :کنایه از این که آزاد است فکری ای هموطنان در ره آزادی خویش جامهای کاو نشود غرقه به خون بهر وطن آن کسی را که در این ملک سلیمان کردیم بنمایید که هر کس نکند مثل من است(درس سوم) فکری بنمایید :کنایه از کاری انجام دهید بدر آن جامه که ننگ تن و کم از کفن است(درس سوم) از نابود کن /بی ارزش بودن ملت امروز یقین کرد که او اهرمن است(درس سوم) قدرت بخشیدن و به پادشاهی رساندن 20 بر چهرۀ دلربای مهدی صلوات جزوۀ :آرایه های کتاب فارسی3 هرگز دلـم برای کـم و بیش غـم نداشـت در دفـتر زمـانه فـتـد نامـش از قـلـم نام دبیر :محمد بنی نعمه آری نداشت غم که غم بیش و کم نداشت(درس سوم) وابسته به مادیات نبودن هر ملّتی که مردم صاحب قلم نداشت(درس سوم) فراموش شدن /نویسنده ،اندیشمند با آنکه جیب و جام من از مال و می تهی است (درس سوم) تهی بودن جیب از مال :تهیدستی /تهی بودن جام از می :نداشتن رفاه و خوشی در لحظات اوّل عملیات که خطوط دشمن شکسته شد ،پشت سر نیروهای ما ارتفاعات موسوم به «کلّه قندی» بود که دشمن با استقرار سالحهای زیادی قلّه را در دست داشت(درس سوم گنج حکمت :خاکریز) از شکست و عقب نشینی /دراختیار داشت ای دیو سپید پای در بند ای گنبد گیتی ای دماوند(درس پنجم) زندانی بودن تا چشم بشر نبیندت روی بنهفته به ابر ،چهر دلبند(درس پنجم) گرامی و عزیز خامش منشین سخن همی گوی افسرده مباش خوش همی خند(درس پنجم) از افسردگی بدر آمدن پنهان مکن آتش درون را زین سوخته جان شنو یکی پند(درس پنجم) از دردمند و سرد و گرم روزگار چشیده گر آتش دل نهفته داری سوزد جانت به جانت سوگند(درس پنجم) از نابود شدن ای مادر سرسپید بشنو این پند سیاه بخت فرزند(درس پنجم) (اشاره به برف قله دماوند) /از بدبخت برکش ز سر آن سپید معجر بنشین به یکی کبود اورند(درس پنجم) دوری از گوشه نشینی ،ضعف و خاموشی /قدرتنمایی کردن، فرمانروایی کردن بفکن ز پی این اساس تزویر بگسل ز هم این نژاد و پیوند(درس پنجم) نابود کردن /موازنه دال خموشی چرا؟ چو خُم نجوشی چرا؟ برون شد از پرده راز ،پردهپوشی چرا؟ (درس پنجم) ساکت بودن از دیوار راست باال رفتن :کنایه از انجام کار دشوار/کار دست کسی دادن :کنایه از دچار مشکل(روان خوانی جاسوسی که االغ بود) علف و خار را پوزه میزند :کنایه از خوردن /به دنبال نخود سیاه فرستادن :به کار بیهوده گماردن برای فریب /کار دست کسی دادن : دچار مشکل کردن /با یک کاسه ماست … دوغ درست کردن :کار نشدنی انجام دادن (روان خوانی جاسوسی که االغ بود) سر در آوردن :کنایه از دریافتن /این جای کار را دیگر نخوانده بودیم :پیش بینی نمی کردیم ،طبق برنامه پیش نرفت /چهار نعل :کنایه از به تاخت ،تند /مو به مو :دقیق /به باد دادن :نابود کردن /شاخ در آوردن :شگفت زده شدند (روان خوانی جاسوسی که االغ بود) سینه خواهم شرحه شرحه از فراق تا بگویم شرح درد اشتیاق (درس ششم) از درد و رنج کشیدن من به هر جمعیّتی ناالن شدم جفت بدحاالن و خوش حاالن شدم (درس ششم) جفت شدن :کنایه از همراهی و همنشینی پردههایش پردههای ما درید(درس ششم) «پرده دریدن» کنایه از رسوا و فاش کردن راز یا حجاب های راه را برداشتن نی ،حدیث راه پر خون میکند در غم ما روزها بیگاه شد قصههای عشق مجنون میکند(درس ششم) دشوار و خطرناک روزها با سوزها همراه شد (درس ششم) اینکه سپری شد روزها گر رفت ،گو رو ،باک نیست درنیابد حال پخته هیچ خام تو بمان ،ای آن که جز تو پاک نیست (درس ششم) بی اهمّیّتی. پس سخن کوتاه باید ،والسّالم(درس ششم) عارف راستین و باتجربه /انسان بی بهره از عشق ،بی تجربه هر که دامن او را بگیرد و از او حاجت طلبد( .گنج حکمت آفتاب جمال حق) متوسل شدن عشق هر کسی را به خود راه ندهد و به همه جایی مأوا نکند و به هر دیده روی ننماید( .درس هفتم) نشان ندادن خود هر جا که رسد ،سوزد و به رنگ خود گرداند( .درس هفتم) سوختن :نابود کردن در عشق کسی قدم نهد کِش جان نیست با جان بودن به عشق در سامان نیست(درس هفتم) وارد شدن /گرفتار تعلّقات مادّی بودن خودبین و پرکین باشد ،و خودرای بود .عاشقی بی خودی و بی رایی باشد( .درس هفتم) مغرور و متکبّر آیینه نگاهت پیوند صبح و ساحل لبخند گاه گاهت صبح ستاره باران (شعر خوانی صبح ستاره باران) بامداد پرستاره ای جویبار جاری! زین سایه برگ مگریز پیش از من و تو بسیار بودند و نقش بستند وین نغمه محبّت بعد از من و تو ماند کاین گونه فرصت از کف دادند بی شماران (شعر خوانی صبح ستاره باران) از دست دادند دیوار زندگی را زین گونه یادگاران(شعر خوانی صبح ستاره باران) از ماندگاری تا در زمانه باقی ست آواز باد و باران(شعر خوانی صبح ستاره باران) جهان برپاست رم ،پایتخت ایتالیا ،شهری است قدیمی ،دیوارهای قطور و باروهای دود خوردۀ آن به زبان حال بازگو میکند که روزگاری از فراز همین برجها ،فرمان به سواحل دریای سیاه داده میشده و کرانههای فرات ،خط از کرانۀ رود تیبر میخواندند و امّا دنیا همیشه به یک رو 21 بر چهرۀ دلربای مهدی صلوات جزوۀ :آرایه های کتاب فارسی3 نام دبیر :محمد بنی نعمه نمیماند .آخرین چراغ امپراتوری روم را موسولینی روشن کرد (درس هشتم)دود خوردۀ :کنایه از قدیمی /خط میخواندند :کنایه از فرمانبری می کردند /چراغ روشن کردن :کنایه از رونق دادن یک روز دنیایی به روم چشم داشت و از آن چشم میزد؛ (درس هشتم) چشم داشت :از توجه داشتن /چشم میزد« :میترسید» خاکی است که رنگین شده از خون ضعیفان دل گرمی و دم سردی ما بود که گاهی این ملک که بغداد و ری اش نام نهادند(درس هشتم) از جان باختن مرداد مه و گاه دی اش نام نهادند(درس هشتم) امیدواری /غمگین از این جا درختان کهنی که سالیانی دراز سر بر شانه هم داده اند( ،درس نهم) نزدیک به هم بوده اند باب چیزی بودن :وجود امکان پذیرش /سر میسپرد :فرمان بردن ،تسلیم شدن /چشمها به او بود :توجه(درس نهم) حوزۀ گرم و چراغ ..روشن نگاه دارد :رونق دادن /آمدنم به این جهان :ازتولد(درس نهم) کناره گرفت :گوشه نشین شد /پامان به ده باز بود :رفت و آمد داشتیم(درس نهم) دست و پاگیر نشده بودیم :گرفتار نشده بودیم /.چشم به راهش بودیم :منتظر بودن(درس نهم) گرم تماشا و غرق در این دریای سبز معلّقی که بر آن مرغان الماس پَر( :درس نهم) غرق چیزی شدن :کنایه از مسحور شدن شاهراه علی ،راه مکّه! شگفتا که نگاههای لوکس مردم آسفالت نشین شهر ،آن را کهکشان میبیند(درس نهم) از شهری کلمات را کنار زنید و در زیر آن ،روحی را که در این تلقّی و تعبیر پنهان است ،تماشا کنید( .درس نهم) عدم توجّه به ظاهر این علم عددبین مصلحت اندیش آلود و من آن شب ،پس از گشت و گذار در گردشگاه آسمان(،درس نهم) حسابگر پشت قاش زین نشستم :اینکه سوارکاری کردم /به سر بردن :گذراندن /قند در دل آب شدن :شادمان شدن /پشت میز و نیمکت مدرسه ام مینشانند :کنایه از این که به درس خواندن واداشتن /قلم به دستم میدهند :کنایه از این که به خواندن و نوشتن وداشتن دربست بودن: کنایه تحت اختیار بودن /زندگی پر زرق و برق :کنایه از جلوه و زیبایی ظاهری داشتن /سر و کلهّ کسی پیدا شد :کنایه از اینکه از راه رسید /اسم و رسم داشتن:کنایه از اصیل و با ارزش بودن /سفرۀ رنگین :کنایه از پر زرق و برگ( /روان خوانی بوی جوی مولیان) بر سر سفره نشستن :کنایه از مهمان شدن/رنگین بودن سفره :کنایه از غذاهای متنوع /زبانزد:مشهور /زمین گیر :کنایه از ناتوان /دو کالس یکی می کردم :کنایه ازجهشی می خواندم /دل خوشی:کنایه از شادی اندک و امید کم /بار سفر را بستند :کنایه از آماده سفر /سر در گریبان بودم :کنایه از این که گوشه گیر و اندوهگین بودم /از بیخ و بن براندازم :کنایه ازکامال نابود کردن(روان خوانی بوی جوی مولیان) سری … زدم :کنایه از این که ناگهان و به مدت کوتاه به جایی رفتن /دلم گرفت :کنایه از اینکه اندوهگین شدم /چشم پوشیدم :کنایه از صرف نظر کردم /حلقه به درها کوفتم :کنایه از تالش کردن /از… سر در آوردم :از این که کارمند … شدم /صندلی و میزی به دست آوردم: اینکه شغلی پیدا کردم /شاهین تیز بال افقها بودم .زنبوری طفیلی شدم و به کنجی پناه بردم :تشبیه ،مفهوم عبارت آن است که آزادی و بزرگ منشی داشتم؛ امّا به فرومایگی و خواری افتادم / .به کنجی پناه بردم :از اینکه گوشه گیر شدم(روان خوانی بوی جوی مولیان) به آب چشمه دست نمیتوان برد ،ماست … میبریم :کنایه از سردی هوا /جوجه کبک ها ،خط و خال انداخته اند :کنایه از اینکه بزرگ شده اند /چشم به راه بودن :کنایه از منتظر بودن (روان خوانی بوی جوی مولیان) آب خوش از گلویش پایین نمیرود :کنایه از این که آسایش و آرامش ندارد /.ریگ آموی پرنیان شد :تشبیه،تناقض ،کنایه از این که دشواریها از میان رفت /پا به رکاب گذاشتم :کنایه از این که آماده سفر شدم(روان خوانی بوی جوی مولیان) تهران را پشت سر نهادم :کنایه از این که ترک کردم /آب جیحون فرو نشست :کنایه از این که دشواریها از میان رفت /نبستن گندم ها: کنایه از نرسیدن(روان خوانی بوی جوی مولیان) امروز می آید از باغ بوی بهار من و تو(درس دهم) بوی بهار می آید :کنایه از اینکه زمان نتیجه گرفتن ما فرا می رسد امروز خورشید در دشت آیینه دار من و تو(درس دهم) خورشید … است :کنایه از این که جایگاه ما بلند گشته است. این فصل فصل من و توست فصل شکوفایی ما برخیز با گل بخوانیم اینک بهار من و تو(درس دهم) از رشد یافتن و پیشرفت با این نسیم سحرخیز برخیز اگر جان سپردیم در باغ می ماند ای دوست گل یادگار من و تو(درس دهم) از مرگ ،شهادت تیرانا! من از طبیعت آموختم که همانند با درختان بارور بی آنکه زبان به کمتر داعیه ای گشاده باشم ،سراسر کرامت باشم و سراپا گشاده دستی ،بی هیچ گونه چشمداشتی به سپاسگزاری یا آفرین( .گنج حکمت تیرانا) 22 بر چهرۀ دلربای مهدی صلوات جزوۀ :آرایه های کتاب فارسی3 نام دبیر :محمد بنی نعمه زبان به چیزی گشودن :سخن گفتن /سراپا :کنایه از همه وجود /گشاده دستی :کنایه از سخاوت و بخشندگی /چشمداشت :کنایه از توقع و انتظارداشتن ‏ از بوستان و پالیز که به هر بهار سراپا شکوفه باشی و پای تا سر گل( ...گنج حکمت تیرانا) از همه وجود. می بایست همانند با درختان بارور ،بخشندگی و ایثار را سراپا دست باشی( .گنج حکمت تیرانا) بخشنده باشی پاهایم سست شده :کنایه از احساس ضعف کردن/قدم از قدم برداشتن :کنایه از راه رفتن /حرف کسی را زیر پا گذاشتن :کنایه از نافرمانی/ حرفتان را بشنوم :کنایه از اطاعت کنم /صحبت امروز و دیروز نیست :کنایه از اینکه همیشگی است /عشقم به این بود :کنایه از عالقه بسیار/ سر زدن :کنایه از سراغ کسی رفتن /کز کردم:کنایه از تنها ماندن /گرم و پرشور حرف زدن :کنایه از گیرا و با جذبه و هیجان انگیز سخن گفتن /دلم را گرم کرد :امیدوارم کرد /از جا کنده شدن :کنایه از جهیدن /آغوش گشودید :استقبال کردید( .درس یازدهم) هم میتوانستم و میخواستم که چون دیگر بچّهها در گوشهای خودم را گم کنم( .درس یازدهم) از محو و نابود کردن پا جای پای کسی گذاشتن :از کسی پیروی کردن /هضم شدن:کنایه از محو و ضعیف شدن /آخرین رمقهایشان را … میریختند :کنایه از اینکه با آخرین توانشان تیر درمی کردند / .آتش به پا کردن :مجاز و کنایه از شلیک کردن (درس یازدهم) تکبیرگفتن :در اینجا کنایه از موفق شدن و انهدام نیروی دشمن /بال درآوردم :استعاره ،کنایه از نهایت شادی /دست گرفتن :کنایه از«رهبری و کنترل کردن» /خاموش شدن :کنایه از شهید شدن(درس یازدهم) ترسم تو را ببیند و شرمندگی کِشد یوسف ،بگو که هیچ نیاید برون ز چاه(شعر خوانی شکوه چشمان تو) از اینکه خود را آشکار نکند. شاهد نیاز نیست که در محضر آورند در دادگاه عشق رگ گردنت گواه(شعر خوانی شکوه چشمان تو) از جان باختن و شهادت از اشتیاق کیست که چشمت کشیده راه؟(شعر خوانی شکوه چشمان تو) به راه چشم دوخته شده است؛ به راه مینگری و منتظر هستی ای مسلم شرف ،به کجا میکنی نگاه؟ (شعر خوانی شکوه چشمان تو)به ماجرای مسلم بن عقیل پیک امام حسین به سوی کوفیان یک کربال شکوه به چشمت نهفته است چو خواهی که پیدا کنی گفت و گوی وزین دخترِ شاه هاماوران ای روضه مجسّمِ گودال قتلگاه(شعر خوانی شکوه چشمان تو) از بسیار بباید زدن سنگ را بر سبوی(درس دوازدهم)ضرب المثل وکنایه از آزمایش و امتحان پراندیشه گشتی به دیگر کران(درس دوازدهم) نگران و مضطرب شدن جهاندار ،سودابه را پیش خواند همی با سیاوش به گفتن نشاند(درس دوازدهم) «رو به رو کردن» سرانجام گفت ایمن از هر دوان نگردد مرا دل ،نه روشن روان(درس دوازدهم) از نبودآرامش ،بد گمانی همان به کزین زشت کردار دل بشویم کنم چاره دل گُسِل(درس دوازدهم) از خود را رها کردن ،آسوده کردن خیال بیامد دوصد مردِ آتش فروز دمیدند گفتی شب آمد به روز(درس دوازدهم)از تاریک شدن هوا سراسر همه دشت بریان شدند هشیوار و با جامههای سپید یکی تازی ای بر نشسته سیاه پراگنده کافور بر خویشتن رخ شاه کاووس پرشرم دید به نیروی یزدان نیکی دهش بر آن چهر خندانش گریان شدند(درس دوازدهم)از غمگین و ناراحت شدن ،در سوز و گداز بودن لبی پُر ز خنده دلی پُر امید(درس دوازدهم) خندان ،کنایه از شادمان بودن همی خاک نعلش بر آمد به ماه(درس دوازدهم) سرعت و تاخت و تاز اسب چنان چون بود رسم و ساز کفن(درس دوازدهم) از آماده شدن برای مرگ سخن گفتنش با پسر نرم دید(درس دوازدهم) سخن گفتن نرم :کنایه از مهربانی کردن کزین کوه آتش نیابم تپش(درس دوازدهم) از ترسیدن سیاوش سیه را به تندی بتاخت نشد تنگ دل جنگِ آتش بساخت(درس دوازدهم) غمگین شدن یکی دشت با دیدگان پر ز خون که تا او کی آید ز آتش برون(درس دوازدهم) از شدت غم و اندوه ،خون گریه کردن چنان آمد اسپ و قبای سوار که گفتی سمن داشت اندر کنار(درس دوازدهم)از آرامش و تندرستی و آسیب ندیدن همی کَند سودابه از خشم موی همی ریخت آب و همی خَست روی(درس دوازدهم) از شدت خشم و اندوه دست دراز کردن :کنایه از غارت و تجاوز کردن /ور آوردن :کنایه از غلبه کردن(گنج حکمت به جوانمردی کوش) هر که فریادرس روز مصیبت خواهد گو در ایام سالمت به جوانمردی کوش(گنج حکمت به جوانمردی کوش)از یاری رساندن 23 بر چهرۀ دلربای مهدی صلوات جزوۀ :آرایه های کتاب فارسی3 بندۀ حلقه به گوش ار ننوازی برود پادشاهی که طرح ظلم افکند نام دبیر :محمد بنی نعمه لطف کن لطف که بیگانه شود حلقه به گوش(گنج حکمت به جوانمردی کوش)از فرمانبردار و مطیع پای دیوار مُلک خویش بکند(گنج حکمت به جوانمردی کوش) طرح افکندن :کنایه از بنانهادن /طرح ظلم افکندن :کنایه سبب گسترش ظلم شدن /کندن پای دیوار :کنایه از نابود کردن سورت سرمای دی بیدادها میکرد /و چه سرمایی ،چه سرمایی(درس سیزدهم) جانبخشی ،کنایه از شدت سرما همگنان را خون گرمی بود / .مرد نقال آتشین پیغام ( /درس سیزدهم)صمیمیت و مهربانی /گیرایی سخن ،حس آمیزی آن سکوتش ساکت و گیرا /و دمش ،چونان حدیث آشنایش گرم (درس سیزدهم) گرم بودن دم :کنایه از گیرایی کالم مست شور و گرم گفتن بود( .درس سیزدهم)هیجان همه وجودش را فراگرفته بود /سرگرم سخن گفتن با تمام وجود همگنان خاموش /گرد بر گردش ،به کردار صدف بر گرد مروارید / ،پای تا سر گوش(درس سیزدهم) از بسیار دقیق گوش دادن این گلیم تیره بختیهاست /خیس خون داغ سهراب و سیاوشها / ،روکش تابوت تختی هاست(درس سیزدهم) بدبخت بودن /تر و تازه بودن /ملی بودن ماجراست، ‏ آن که هرگز -چون کلید گنج مروارید / -گم نمیشد از لبش لبخند / ،خواه روز صلح و بسته مهر را پیمان( ،درس سیزدهم) لبخند همیشگی داشتن در بن این چاه آبش زهر شمشیر و سنان گم بود / :پهلوان هفت خوان اکنون /طعمه دام و دهان خوان هشتم بود( .درس سیزدهم) گم بودن: کنایه از ناپیدا بودن /طعمه بودن :کنایه گرفتار بودن بس که زهر زخمها کاریش /گویی از تن حس و هوشش رفته بود و داشت میخوابید(درس سیزدهم) از اینکه مرگ رخش رسیده بود. آه /این نخستین بار شاید بود /کان کلید گنج مروارید او گم شد( .درس سیزدهم) لبخند نزدن ،ناراحت شدن رخش بی مانند /با هزارش یاد بود خوب خوابیده است …(درس سیزدهم) مرده است مرد نقّال از صدایش ضجّه میبارید و نگاهش مثل خنجر بود( :درس سیزدهم) بسیار اندوهناک تو بودم کردی از نابودی و با مهر پروردی فدای نام تو ،بود و نبودم ،میهن ،ای میهن! (شعر خوانی ای میهن) همه وجود به هر مجلس ،به هر زندان ،به هر شادی ،به هر ماتم (شعر خوانی ای میهن)در هر حالتی اگر مستم اگر هشیار ،اگر خوابم اگر بیدار به سوی تو بود روی سجودم ،میهن ،ای میهن! (شعر خوانی ای میهن)در هر حالتی هدهد که پرندۀ دانایی بود و افسری بر سر داشت ،گفت :ای یاران من بیشتر از همه شما جهان را گشته ام (درس چهاردهم) با تجربه ام شیرمردی باید این ره را شگرف زان که ره دور است و دریا ژَرف ژرف(درس چهاردهم) شجاع برخی از مرغان از همراهی باز ایستادند و زبان به پوزش گشودند( .درس چهاردهم) از منصرف شدن /از سخن گفتن هر که داند گفت با خورشید راز کی تواند ماند از یک ذرّه باز(درس چهاردهم) نزدیک شدن و هم سخنی چه جای آن است که من دست شاهان بگذارم و در بیابان های بی آب و علف درجستجوی سیمرغ سرگردان شوم(درس چهاردهم)رها کنم مرغان جملگی شیدا و دلباخته گشتند؛ بهانه ها یک سو نهادند و خود را آماده ساختند (درس چهاردهم)عاشق /رها کردن مال ،اینجا بایدت انداختن مِلک اینجا بایدت درباختن(درس چهاردهم) رها کردن بعد از این وادی عشق آید پدید غرق آتش شد کسی کانجا رسید(درس چهاردهم) گرفتار شدن عاشق آن باشد که چون آتش بود گرم رو سوزنده و سرکش بود(درس چهاردهم) چاالک /نافرمانی بعد از آن بنمایدت پیش نظر معرفت را وادی ای بی پا و سر(درس چهاردهم) بی انتها بعد از این وادی عشق آید پدید غرق آتش شد کسی کانجا رسید(درس چهاردهم)از گرفتار شدن عاشق آن باشد که چون آتش بود گرم رو سوزنده و سرکش بود(درس چهاردهم) از چاالک /تشخیص،کنایه از نافرمانی هشت جنّت نیز این جا مرده ای است هفت دوزخ همچو یخ افسرده ای است(درس چهاردهم) از بی ارزش بودن /کنایه از بی ارزشی روی ها چون زین بیابان در کنند جمله سر از یک گریبان بر کنند(درس چهاردهم)رو در کردن :کنایه از عبور کردن /سر از یک گریبان بر کردن :کنایه از به وحدت رسیدن عدّه ای در همان مرحله نخست از پا در آمدند .و بسیاری در دومین منزل به زاری زار جان سپردند .امّا کسانی که همّت یارشان بود .روزگار سفر هم سخت طوالنی شد( .درس چهاردهم)طاقت نیاوردن در کاری /در بدترین وضعیت /از«مُردن» /صبر و استقامت داشتن/جان همگی را خواب در ربود .به شادمانی در یکدیگر نگریستند( .درس چهاردهم) از فرا گرفتن /از به خود توجه کردن 24 جزوۀ :آرایه های کتاب فارسی3 محو او گشتند آخر بر دوام بر چهرۀ دلربای مهدی صلوات نام دبیر :محمد بنی نعمه سایه در خورشید گم شد والسّالم(درس چهاردهم) یکی شدن از شما بسیار کالنترم و جهان از شما زیادت دیده ام و بار بیشتر کشیده ام( .گنج حکمت کالن تر و اولی تر) با تجربه بودن در اداره با هم قطارها قرار و مدار گذاشته بودیم ،دوستان نوش جان نموده( ،درس شانزدهم) هم ردیف بودن /خوردن فوراً مسئلۀ میهمانی و قرار با رفقا را با عیالم که به تازگی با هم عروسی کرده بودیم در میان گذاشتم ...در این موقع درست جلوشان درآیی، (درس شانزدهم) از مطرح کردن /توانایی خود را به دیگری نشان دادن؛ خوب پذیرایی کردن همان رتبههای باال را وعده بگیر و ما بقی را نقداً خط بکش و بگذار سماق بمکند ».گفتم« :ای بابا ،خدا را خوش نمیآید ،این بدبختها سال آزگار یک بار برایشان چنین پایی میافتد و شکم ها را مدتی صابون زده اند که کباب غاز بخورند و ساعت شماری میکنند .چطور است از منزل یکی از دوستان و آشنایان یک دست دیگر ظرف و لوازم عاریه بگیریم؟»(درس شانزدهم) دعوت کردن /از دعوت را پس گرفتن، حذف کردن /از انتظار کشیدن بیهوده /از اتفاق افتادن ،پیش آمدن موقعیت /وعدۀ به خود دادن ،دل خوش کردن /ازلحظه شماری کردن با اوقات تلخ گفت :این خیال را از سرت بیرون کن که محال است(.درس شانزدهم)خشمگین ،ناراحت و افسرده بودن /فراموش کردن. ‏ دو رنگ پلو و چند جور خورش با تمام مخلّفات رو به راه شده است .در تخت خواب گرم و نرم تازهای لم داده بودم .جوانی به سن بیست و پنج یا بیست و شش؛ الت و لوت و آسمان جُل و بی دست و پا و پخمه و تا بخواهی بدریخت و بدقواره( .درس شانزدهم) از مهیا و آماده شدن /راحت /از فقیر ،بی چیز ،بی خانمان /راحتی و بی خیالی /از ناتوان و بی عرضه. به زنم گفتم «:تو را به خدا بگو فالنی هنوز از خواب بیدار نشده و شرّ این غول بی شاخ و دُم را از سر ما بکن ».گفت« :به من دخلی ندارد! ماشاءاهلل هفت قرآن به میان پسرعموی خودت است .هر گلی هست به سر خودت بزن«دیدم چارهای نیست و خدا را هم خوش نمیآید این بیچاره که البد از راه دور و دراز با شکم گرسنه و پای برهنه به امید چند ریال عیدی آمده ،ناامید کنم(» .درس شانزدهم) خالص شدن / از اینکه قرآن با قرائتهای هفتگانه اش سپری برای جلوگیری از رسیدن گرفتاریها به ما پدید آورد /هر کاری کردی برای خودت کردی، ضرر و نفعش به خودت باز میگردد /از فقر ‏ گردنش مثل گردن همان غاز مادرمردهای که در همان ساعت در دیگ مشغول کباب شدن بود گفت« :خاک به سرم( ،درس شانزدهم) از بیچاره /از بدبخت شدن یا دچار مشکل شدن دنبالۀ افکار خود را گرفته ،گفت« :اگر ممکن باشد شیوهای سوار کرد که امروز مهمان ها دست به غاز نزنند( ،درس شانزدهم) حواسش اینجا نیست /دوباره به فکر کردن ادامه داد /چاره اندیشی کردن ،ترتیب دادن /از نخوردن آن را در زوایا و خفایای خاطر و مخیله نشخوار کردم /نباید زیاد سرسری گرفت .رفته رفته سر دماغ آمدم .باید مهارت به خرج بدهی که احدی در صدد دست زدن به این غاز برنیاید( ».درس شانزدهم) از مرور کردن از بی توجهی و دقّت کم /از سرِ حال شدن /از چاره اندیشی کردن / ،دست زدن :کنایه از خوردن ،اقدام کردن درست دستگیرش نشده بود .و مهار شتر را به کدام جانب می خواهم بکشم( ،درس شانزدهم) از متوجه شدن /از اینکه قصدم چیست خواست جویده جویده از این بروز محبت و دلبستگی غیرمترقبۀ هرگز ندیده و نشنیده سپاسگزاری کند نو نوار که شدی ،باید سر میز پهلوی خودم بنشینی .دستم به دامنتان ،این قدر خورده ایم که نزدیک است بترکیم .کاه از خودمان نیست ،کاهدان که از خودمان است. (درس شانزدهم) از گنگ ،نامفهوم و منقطع /از آراسته و زیبا شدن /از متوسل شدن ،از کسی یاری خواستن /اغراق و کنایه از اینکه دیگر گنجایش غذا نداریم /یک تمثیل ،کنایه از این که باید به فکر سالمتی خود باشیم. خدمت رسیده از نو دلی از عزا درآوریم؛ همین جا بستری شده وبال جانت میگردیم؛(درس شانزدهم) پس از مدتی محرومیت کامال کام روا شدن و سیر خوردن /از باعث مشکل و رنج شدن خوب دستگیرم شد .خاطر جمع باشید که از عهده برخواهم آمد( .درس شانزدهم) متوجه شدن /مطمئن بودن لباس من این طور قالب بدنش درآمده است( .درس شانزدهم) اندازه و مناسب بودن با خون سردی هر چه تمام تر ... ،از عهدۀ وظایف مقررۀ خود برمی آید( ،درس شانزدهم) با بردباری و شکیبایی /توانایی انجام کاری داشتن سر سوزنی قصور را جایز نمی شمردند .حاال دیگر چانه اش هم گرم شده و ،نوک جمع را چیده(درس شانزدهم) مقدار کم /پرحرفی کردن /اینکه روی کسی را کم کردن و به سکوت یا عدم دخالت وادشتن 25 جزوۀ :آرایه های کتاب فارسی3 بر چهرۀ دلربای مهدی صلوات نام دبیر :محمد بنی نعمه این آدم بی چشم و رو که از امامزاده داود و حضرت عبدالعظیم قدم آن طرف تر نگذاشته بود ،من هم بر منکرش لعنت بفرستم .همه گوش شده بودند و ایشان زبان .فریاد و فغان مرحبا و آفرین به آسمان بلند شد .یکی از حضار که کبّادۀ شعر و ادب میکشید( ،درس شانزدهم) بی شرم و بی حیا،پُررو /رفتن /باور داشتن /گوش شدن :به دقت شنیدن /زبان شدن :به دقت سخن گفتن /به آسمان بلند شدن :اغراق و کنایه از صدای بلند /ادعای چیزی داشتن ،خواستار چیزی بودن مصطفی به رسم تحقیر ،چین به صورت انداخته .کاسه و کوزه یکی شده بودیم ،همۀ حضّار یک صدا تصدیق کردند( .درس شانزدهم) اخم کردن و ناراحتی /صمیمی و خودمانی شدن /متحد شدن آقای استادی رو به نوکر نموده فرمودند... :فالنی حاال سر میز است( .درس شانزدهم) مورد توجّه قرار دادن /مشغول غذا خوردن اگر چشمم احیانا تو چشمش می افتاد ،.... ،حقش را کف دستش می گذاشتم .ولی شستش خبردار شده بود و چشمش مثل مرغ سربریده مدام روی میز از این بشقاب به آن بشقاب می دوید و به کاینات اعتنا نداشت…دلم میتپد(.درس شانزدهم) رودررو شدن /پاسخ مناسبی در واکنش گفته هایش به او می دادم /اینکه آگاه شده بود /به همه چیز دقیق نگاه می کرد /از ترس و اضطراب شش دانگ حواسم پیش مصطفی است که نکند دامنش از دست برود ،ولی خیر ،الحمداهلل هنوز عقلش به جا و سرش تو حساب است .من که شخصاً تا خرخره خورده ام ،آقایان خواهش دارند این غاز را برداری و بی برو برگرد یکسر ببری به اندرون( .درس شانزدهم) حواس کامل داشتن /خود بی خود شدن /عاقل /متوجه جزئیات امری بودن و آن را خوب شناختن /زیاد خوردن ،کامل خوردن /بی برو برگرد :بدون تردید و شک ،حتماً،بدون سوال و جواب دو دل مانده بودند و گرچه چشم هایشان به غاز دوخته شده بود ،دیدم توطئۀ ما دارد میماسداز آن تاریخ به بعد زیر بغلش را بگیرم بفرمایید که الاقل زحمت آشپز از میان نرود و دماغش نسوزد( .درس شانزدهم) از مردد ماندن /خیره شدن /به انجام رسیدن ،به ثمر رسیدن / کمک کردن /شکست خورده و ناکام شدن مهمان ها هم با او هم صدا شدند و دسته جمعی خواستار بردن غازگردیدند( .درس شانزدهم) ریاکار /همراه شدن و هم نظر شدن کار داشت به دلخواه انجام مییافت که ناگهان از دهنم در رفت ...مصطفی مثل اینکه غفلتاً فنرش دررفته باشد ،بی اختیار دست دراز کرد و یک کتف غاز را کنده به نیش کشید و بیش از این روی میزبان محترم را زمین انداخت (درس شانزدهم) از خارج شدن ناگهانی /از بی اختیار شدن /خوردن /از درخواست کسی را نپذیرفتن فرصت نداده مانند قحطی زدگان به جان غاز افتادند و در یک چشم به هم زدن گوشت و استخوان غاز مادرمرده مانند ...به زبان خودمانی رندان چنان کلکش را کندند که گویی هرگز غازی قدم به عالم وجود ننهاده بود! (درس شانزدهم) مانند قحطی زدگان :تشبیه ،کنایه از افرادِ به شدّت گرسنه /زمان بسیار اندک /از بی چاره /از نابود کردن چیزی یا کسی(در اینجا خوردن) آب به دهانم خشک شده ...کاری از دستم ساخته نبود( .درس شانزدهم) ترس و وحشت و تعجّب /ناتوانی در کاری یارو حساب کار خود را کرده ،بدون آنکه سرسوزنی خود را از تک و تا بیندازد ،دل به دریا زده و به دنبال من از اتاق بیرون آمد .به مجرد اینکه از اتاق بیرون آمدیم ،در را بستم و صدای کشیدۀ آب نکشیده ای ،طنین انداز گردید و پنج انگشت دعاگو به معیت مچ و کف و ما مایَتَعَلّقُ بِه بر روی صورت گل انداختۀ آقای استادی نقش بست .گفتم« :خانه خراب ،تا حلقوم بلعیده بودی ،باز تا چشمت به غاز افتاد ،دین و ایمان را باختی و به منی که چون تویی را صندوقچۀ سرِّ خود قرار داده بودم ،خیانت ورزیدی؟ دِ بگیر که این ناز شستت باشد( .».درس شانزدهم) آگاه شدن و پند گرفتن یا تکلیف خود را دانستن /مقدار کم /به ضعف خود اقرار نکردن یا خونسرد بودن ،خود را نباختن/ نترسیدن ،شجاع شدن ،خطر پذیری /محکم /سرخ شده /بدبخت /بیش از حد خوردن /خیانت کردن و فراموش کردن عهد و پیمان/ محرم اسرار خود دانستن /ناز شست :به طنز آفرین ،احسنت با همان صدای بریده بریده و زبان گرفته .....در تمام مدت ناهار اثری از آن هویدا نبود (درس شانزدهم) از با ترس و لکنت سخن گفتن. ‏ چشمم جایی را نمیدید .از این بهانه تراشیهایش داشتم شاخ درآوردم.بی اختیار دَرِ خانه را باز کرده و این جوان نمک نشناس را مانند موشی که از خمرۀ روغن بیرون کشیده باشند ،بیرون انداختم( .درس شانزدهم) خشم زیاد /تعجب کرد /قدرنشناس بدون آنکه خم به ابرو بیاورم ،همه را غلط دادم( .درس شانزدهم) اخم کردن ،ناراحت شدن 26 بر چهرۀ دلربای مهدی صلوات جزوۀ :آرایه های کتاب فارسی3 نام دبیر :محمد بنی نعمه چون که تیری که از شست رفته باز نمیگردد ،یک بار دیگر به کالم بلندپایۀ« از ماست که بر ماست »ایمان آوردم و پشت دستم را داغ کردم که تا من باشم دیگر پیرامون ترفیع رتبه نگردم( .درس شانزدهم) تمثیل ،کنایه از «از دست دادن فرصت» /تمثیل (هر کاری انجام دهیم نتیجۀ آن به خود ما برمی گردد) /توبه کردن از تکرار کاری /پیرامون چیزی گشتن :کنایه از «خواهان چیزی بودن» زدی کانال دو :کنایه از فاز را عوض کردی،تغییر لهجه دادی /خنده اش را خورد:کنایه از خودداری از خندیدن کرد /باز هم ما را گرفتی ها: کنایه از اینکه ما را سر کار گذاشتی /آقا سهراب صلوات دارد :کنایه از این که آدمی بزرگ است(.روان خوانی ارمیا) به درد میخورد :کنایه از به کار میآید /مردۀ فیل صد تومن است ،زنده اش هم صد تومن :ارسال المثل و کنایه؛ در هر حال سودمند است /دود هنوز هم از کُنده بلند میشود :ارسال المثل و کنایه؛ سالمندان از جوانان توانمندتر هستند( روان خوانی ارمیا) چشمهایش را تنگ کرد :کنایه از اینکه با دقت نگاه کرد /نفس گرفت :کنایه از اینکه تجدید قوا کرد( درس هفدهم) از پس نبردی سخت بازمی گردم /با چشمانی خسته /که دنیا را دیده است /بی هیچ دگرگونی (،درس هفدهم)رنج کشیده /باتجربه عشق من ،خندۀ تو /در تاریک ترین لحظه ها می شکفد /و اگر دیدی به ناگاه /خون من بر سنگ فرش خیابان جاری ست /بخند زیرا خنده تو برای دستان من شمشیری است آخته(درس هفدهم)زخمی شدن یا جان سپردن «کشته شدن» دلم میخواهد بر بال های باد بنشینم و آنچه را که پروردگار جهان پدید آورده ،زیر پا گذارم تا مگر روزی به پایان این دریای بی کران رسم و بدان سرزمین که خداوند سرحد جهان خلقتش قرار داده است ،فرود آیم( .گنج حکمت مسافر) دیدن و عبور کردن /از پهناور ستارگان را با درخشندگی جاودانی خود میبینم که راه هزاران ساله را در دل افالک میپیمایند( .گنج حکمت مسافر) راه طوالنی خداوند آن را سرحد دنیای خلقت قرار داده است و دیگر در آن ذی حیاتی نفس نمیکشد( .گنج حکمت مسافر) زنده بودن بیهوده رنج سفر بر خویش هموار مکن .مگر نمی دانی که داری به عالمی بی پایان و بی حد و کران قدم می گذاری(گنج حکمت مسافر) تحمل کردن سختی های سفر /از وارد شدن ای فکر دور پرواز من؛ تو ای کشتی تندرو خیال من ،همین جا لنگر انداز؛ (گنج حکمت مسافر)ژرف و عمیق /لنگر انداختن :کنایه از توقف. همان جا که شاید اینک دست زمان و صورت ظاهرش ،مرده نشانش بدهند( .درس هجدهم)فراموش کردن خواب دیدن :کنایه از توطئه چیدن ،نقشه کشیدن /سر خویش گرفتم :دنبالِ کارِ خویش رفتن (روان خوانی آخرین درس) چشم می داشتم :انتظار داشتم /دل به دریا :کنایه از نترسیدن ،شجاع شدن /دل مرده :کنایه از اندوهگین (روان خوانی آخرین درس) عمر به بازیچه به سر بردن :کنایه از تلف کردن عمر /سرگرم کردن :کنایه مشغول کردن(روان خوانی آخرین درس) رنگ پریده :کنایه از ترسیده /صدا را در گلویش شکست :کنایه از اینکه نتوانست سخن بگوید( .روان خوانی آخرین درس) الهی سینهای ده آتش افروز در آن سینه دلی وان دل همه سوز(نیایش لطف تو) سرشار از عشق کرامت کن درونی درد پرورد دلی در وی درون درد و برون درد(نیایش لطف تو) پر بودن از عشق به سوزی ده کالمم را روایی کز آن گرمی کند آتش گدایی(نیایش لطف تو) از این که عشقی که بسیار سوزناک و با سوزوگداز است دلم را داغ عشقی بر جبین نه زبانم را بیانی آتشین ده(نیایش لطف تو) داغ برجبین نهادن:کنایه از غالم و بندۀ خود ساختن /بیانی آتشین :کنایه از سخن گیرا و اثرگذار / ،مصراع اول :کنایه از اینکه مرا عاشق همیشگی و جاودانی خود کن .مرا بنده همیشگی خود ساز ندارد راه فکرم روشنایی به راه این امید پیچ در پیچ ز لطفت پرتوی دارم گدایی(نیایش لطف تو) نداشتن روشنایی :کنایه از گمراه بودن مرا لطف تو میباید ،دگر هیچ (نیایش لطف تو) راه دشوار نمونه سوال امتحان نهایی (-1شهریور)1398در عبارت زیر ،مفهوم کنایی «سماق مکیدن» چیست؟ « مابقی را نقداً خط بکش و بگذار سماق بمکند». ( -۲دی)1401در نوشته زیر ،مفهوم کنایی قسمت های مشخص شده را ،به ترتیب بنویسید. «بعد از حکیم اسرار ،همه چشم ها به او بود ،که حوزه حکمت را گرم نگاه دارد». (-3مرداد)1403مفهوم کنایۀ مشخص شده را بنویسید .فکر این که مرا شناخته باشید ،دلم را گرم کرد. 27 جزوۀ :آرایه های کتاب فارسی3 نام دبیر :محمد بنی نعمه بر چهرۀ دلربای مهدی صلوات (-4دی)1400در این بیت ،مفهوم کنایه مصراع دوم را بنویسید« .چو خواهی که پیدا کنی گفت و گوی ( -5شهریور)1399مفهوم کنایههای زیر را بنویسید.الف) دیدم توطئه ما دارد میماسد. بباید زدن سنگ را بر سبوی» ب) از این بهانه تراشیهایش داشتم شاخ در میآوردم. ( -6خرداد 1399تجربی و ریاضی) مفهوم کنایۀ «در به روی کسی کشودن» را بنویسید. (-7خرداد 1400تجربی و ریاضی) در بیت زیر قسمت مشخص شده کدام آرایه ادبی را نشان میدهد. ( -8مرداد)1403مفهوم کنایۀ مشخص شده را بنویسید. «نان را ،هوا را / ،روشنی را ،بهار را ،از من بگیر /امّا خنده ات را هرگز /تا چشم از دنیا نبندم». «در دفتر زمانه فتد نامش از قلم هر ملتی که مردم صاحب قلم نداشت» ( -9خرداد ) 1401مفهوم هر یک از کنایه های مشخص شده را بنویسید. ب) دیدم ماشااهلل چشم بد دور ،آقا واتراقیده اند. الف) این سال نو به شما مبارک باشد و هزار سال به این سال ها برسید. پاسخنامه -1 :سرکارگذاشتن -۲امید /توجه داشتن -رونق بخشیدن -3امیدوارکرد -4آزمایش و امتحان کردن -5الف) شکل می گیرد ب)تعجب زیاد -6یاری کردن ،امیداوار ساختن -7کنایه -8نمیرم -9الف) آرزوی عمری طوالنی ب) پس روی کردن ،تنزل کردن -10مجاز :مجاز در لغت به معنای غیرحقیقی است و در اصطالح آرایه های ادبی ،آرایه مجاز به آرایهای گفته میشود که معنای کلمه در معنای غیرحقیقی آن به کار رفته باشد .به شرط وجود عالقه و قرینه. عالقه و قرینه نشانه هایی هستند که ذهن ما را از معنای واقعی کلمه دور می کنند و به سمت معنای مجازی یا غیر واقعی آن هدایت میکنند. نکته :مجاز یک کلمه است که معنای واقعی خود را نمی دهد با این تعریف مجاز با استعاره یکسان است منتهی با این تفاوت که دراستعاره می توان کلمۀ غیر واقعی را به حالت تشبیه معنا کرد اما در مجاز این امکان وجود ندارد .استعاره نوع چهارم نوعی مجاز است (مجاز به عالقۀ شباهت) مثال :لیوان را خوردم(لیوان مجاز از محتوای دردون آن) است .مثال :دال تا کی در این زندان فریب این و آن بینی(زندان استعاره از دنیا) نکته :وجود«عدد» اغلب مجاز و اغراق دارد .مانند :صد بار اگر توبه شکستی بازا نکته :اغلب اجزای بدن انسان می تواند مجاز باشند .مانند :امشب سر آن دارم از خانه برون تازم(.سر مجاز از فکر و اندیشه) نکته :در تضاد احتماال مجاز وجود دارد .تناسب های پشت سر هم غالباً مجاز هست .مانند به چپ و راست می نگریست (.همه اطراف) مثال های کتاب فارسی3 لب و دندان سنایی همه توحید تو گوید از دست و زبان که بر آید مگر از آتش دوزخ بودش روی رهایی(ستایش) کُل وجود کز عهده شکرش به در آید(درس اول) کردار /گفتار بنده همان به که ز تقصیر خویش عذر به درگاه خدای آورد(درس اول) خانه خدا ابر و باد و مه و خورشید و فلک در کارند تا تو نانی به کف آری و به غفلت نخوری(درس اول) از همه جهان /روزی /دست گفت :دیناری بده پنهان و خود را وارهان گفت :کار شرع کار درهم و دینار نیست(درس دوم) تناسب و مجاز از پول گفت :می بسیار خوردی زان چنین بی خود شدی گفت :ای بیهوده گو حرف کم و بسیار نیست (درس دوم) سخن بگفتا دل ز مهرش کی کنی پاک /بگفت آنگه که باشم خفته در خاک(درس دوم) گور به یاران گفت کز خاکی و آبی /ندیدم کس بدین حاضر جوابی(درس دوم)همه موجودات(تناسب) همّت از باد سحر میطلبم گر ببرد خانهای کاو شود از دست اجانب آباد خبر از من به رفیقی که به طرف چمن است(درس سوم) باغ و بوستان ز اشک ویران کنش آن خانه که بیت الحزن است(درس سوم) توان و نیرو جامهای کاو نشود غرقه به خون بهر وطن بدر آن جامه که ننگ تن و کم از کفن است(درس سوم) تن -انسان در دفـتر زمـانه فـتـد نامـش از قـلـم هر ملّتی که مردم صاحب قلم نداشت(درس سوم) از نوشتار و هنر در پیشگاه اهل خرد نیست محترم هر کس که فکر جامعه را محترم نداشت(درس سوم) نظر و اندیشه /مردم جامعه با آنکه جیب و جام من از مال و می تهی است تا وارهی از دم ستوران ما را فراغتی است که جمشید جم نداشت(درس سوم) امکانات عیش و نوش وین مردم نحس دیومانند(درس پنجم) سخن برکش ز سر آن سپید معجر بنشین به یکی کبود اورند(درس پنجم) فرّ و شکوه ،شأن کز نیستان تا مرا ببریده اند در نفیرم مرد و زن نالیده اند(درس ششم) همه هستی و همه موجودات 28 جزوۀ :آرایه های کتاب فارسی3 سینه خواهم شرحه شرحه از فراق من به هر جمعیّتی ناالن شدم بر چهرۀ دلربای مهدی صلوات نام دبیر :محمد بنی نعمه تا بگویم شرح درد اشتیاق(درس ششم) انسان رنج کشیده جفت بدحاالن و خوش حاالن شدم(درس ششم) از همه هر کسی از ظنّ خود شد یار من از درون من نجُست اسرار من(درس ششم) اندیشه و افکار سِرّ من از ناله من دور نیست لیک چشم و گوش را آن نور نیست(درس ششم) حواس ظاهری محرم این هوش جز بی هوش نیست در غم ما روزها بیگاه شد مر زبان را مشتری جز گوش نیست(درس ششم) سخن /شنونده درد آشنا روزها با سوزها همراه شد(درس ششم) عمر روزها گر رفت ،گو رو ،باک نیست تو بمان ،ای آن که جز تو پاک نیست(درس ششم) عمر عشق هر کسی را به خود راه ندهد و به همه جایی مأوا نکند و به هر دیده روی ننماید( .درس هفتم) انسان چند صباحی تا حبشه و قلب افریقا پیش راند( .درس هشتم) مدت اندک کرانههای فرات ،خط از کرانۀ رود تیبر میخواندند(درس هشتم) مردم کرانه /فرمان یک روز دنیایی به روم چشم داشت و از آن چشم میزد(درس هشتم) مردم دنیا /مردم روم خاکی است که رنگین شده از خون ضعیفان صد تیغ جفا بر سر و تن دید یکی چ آیین طریق از نفس پیر مغان یافت این ملک که بغداد و ری اش نام نهادند(درس هشتم) سرزمین تا شد تهی از خویش و نی اش نام نهادند(درس هشتم) بسیار /نی آن خضر که فرخنده پی اش نام نهادند(درس هشتم) سخن با راه آهن به بروکسل پایتخت بلژیک میرفتیم( .درس هشتم) قطار من بعد از خواندن این مطلب متوجّه شدم که دنیا عجیب فراموشکار است .تاریخ فراموشکار نیست(درس هشتم) مردم دنیا /مردم تاریخ از جانب او فاتحهای برای این نویسندۀ بزرگ طلب کنم .قدرت قلم این نویسنده تا چه حد بوده است( .درس هشتم) سوره الحمد /نوشته تاریخ بیهق از شاعران و دانشمندان و مردان فقه و حکمت و شعر و ادب و عرفان و تقوایش یاد میکند( .درس نهم) نویسنده تاریخ بیهق چشمها را منتظر گذاشت و به دهی آمد که هرگز در انتظار آمدن چون او کسی نبود( .درس نهم) مردم هر سال از نخستین دم بهار ،بی صبرانه چشم به راهش بودیم(.درس نهم) لحظه همواره فلسفه از آن سخن میگوید و مذهب بدان میخواند – در کویر به چشم میتوان دید( .درس نهم) فلسفه دانان /مذهبیان در کنار آن مدینۀ پلید و در قلب آن کویر بی فریاد ،سر در حلقوم چاه میبرد و میگریست( .درس نهم) مردم مدینه دیدارها همه بر خاک و سخنها همه از خاک! که آن عالم پُرشگفتی و راز ،سرایی سرد و بی روح شد( .درس نهم) نگاه باید عزیزان را ترک گویی و به همان شهر بی مهر ،به همان دیار بی یار(.... ،روان خوانی بوی جوی مولیان) مردم شهر با بدنم به تهران آمدم؛ ولی روحم در ایل ماند( .روان خوانی بوی جوی مولیان) فکر شاهین تیزبال افقها بودم .زنبوری طفیلی شدم و به کنجی پناه بردم( .روان خوانی بوی جوی مولیان) آسمان در ایل حرمت و آسایش و کس و کار داشتم( .روان خوانی بوی جوی مولیان) خویشاوند صدای بلدرچین یک دم قطع نمیشود( .روان خوانی بوی جوی مولیان) لحظه دیروز اگر سوخت ای دوست غم برگ و بار من و تو امروز می آید از باغ بوی بهار من و تو(درس دهم) من و تو :مجاز از ایرانیان /دیروز و امروز :مجاز از قبل و بعد ازانقالب آن جا در آن برزخ سرد در کوچه های غم و درد دیروز در غربت باغ من بودم و یک چمن داغ غیر از شب آیا چه می دید چشمان تار من و تو؟(درس دهم) مردم ایران امروز خورشید در دشت آیینه دار من و تو(درس دهم) از قبل و بعد ازانقالب غرق غباریم و غربت با من بیا سمت باران صد جویبار است اینجا در انتظار من و تو(درس دهم) بسیار /از همۀ مردم غرق غباریم و غربت با من بیا سمت باران صد جویبار است اینجا در انتظار من و تو(درس دهم) بسیار همانند با درختان بارور ،بخشندگی و ایثار را سراپا دست باشی (گنج حکمت تیرانا) همۀ وجود /بخشش من بیش از همه مُصِر بودم در شنیدن حرفهای شما .صحبت امروز و دیروز نیست ،همیشه این طور بوده است( .درس یازدهم) سخنان ولی اینکه همان دم شناخته باشیدم ،مطمئن نیستم .یادم رفت برای چه کاری آمده بودم(درس یازدهم) لحظه در این معرکه و تاریکی توپخانه شروع کرده بود و صدای مهیب آن( ...درس یازدهم) نیروی زرهی دشمن به برادرْ محسن خبر بدهد که ادامه حمله را در دست بگیرد( .درس یازدهم) اختیار آه ،این ،سرِ بریده ماه است در پگاه؟ یا نه! سرِ بریده خورشیدِ شامگاه؟ (شعر خوانی شکوه چشمان تو) گردن 29 بر چهرۀ دلربای مهدی صلوات جزوۀ :آرایه های کتاب فارسی3 خورشید ،بی حفاظ نشسته به روی خاک؟ نام دبیر :محمد بنی نعمه یا ماه بی مالحظه افتاده بین راه؟(شعر خوانی شکوه چشمان تو)زمین چنین گفت موبد به شاه جهان که دردِ سپهبد نماند نهان(درس دوازهم) مجازِ اغراق آمیز از « ایران » که هر چند فرزند هست ارجمند دل شاه از اندیشه یابد گزند(درس دوازهم) وجود سیاوش چنین گفت کای شهریار که دوزخ مرا زین سخن گشت خوار(درس دوازدهم) ازآتش دوزخ پراندیشه شد جان کاووس کی به دستور فرمود تا ساروان ز فرزند و سودابه نیک پی(درس دوازدهم) وجود هیون آرد از دشت ،صد کاروان(درس دوازدهم) بسیار نهادند بر دشت هیزم دو کوه جهانی نظاره شده هم گروه(درس دوازدهم) مردم سراسر همه دشت بریان شدند بر آن چهر خندانش گریان شدند(درس دوازدهم) مردم دشت /ناراحت و مضطرب یکی تازی ای بر نشسته سیاه همی خاک نعلش بر آمد به ماه(درس دوازدهم) آسمان سرِ پر ز شرم و بهایی مراست اگر بی گناهم رهایی مراست(درس دوازدهم) وجود سیاوش سیه را به تندی بتاخت نشد تنگ دل جنگِ آتش بساخت(درس دوازدهم) اسب ز هر سو زبانه همی بر کشید کسی خُود و اسپ سیاوش ندید(درس دوازدهم) از سیاوش یکی دشت با دیدگان پر ز خون که تا او کی آید ز آتش برون(درس دوازدهم) مردم چو از کوه آتش به هامون گذشت خروشیدن آمد ز شهر و ز دشت(درس دوازدهم) مردم همی کَند سودابه از خشم موی همی ریخت آب و همی خَست روی(درس دوازدهم)از اشک ،عرق شرم تا به جایی که خلق از مکاید فعلش به جهان برفتند( .گنج حکمت به جوانمردی کوش) کشورهای همسایه تو مر خلق را پریشان برای چه می کنی؟ مگر سر پادشاهی کردن نداری؟(گنج حکمت به جوانمردی کوش) قصد و اندیشه آن شب نیز/سورت سرمای دی بیدادها میکرد /و چه سرمایی ،چه سرمایی(درس دوازدهم) زمستان ،بیانگر ستم در جامعه مرد نقّال -آن صدایش گرم ،نایش گرم /آن سکوتش ساکت و گیرا /و دمش ،چونان حدیث آشنایش گرم (درس سیزدهم)صدا و سخن همگنان خاموش /گرد بر گردش ،به کردار صدف بر گرد مروارید / ،پای تا سر گوش(درس سیزدهم) همه وجود آه /دیگر اکنون آن عمادِ تکیه و امّید ایرانشهر /شیرمردِ عرصه ناوردهای هول /پورِ زالِ زر جهان پهلو (درس سیزدهم) مردم ایران باز چشم او به رخش افتاد -اما… وای /دید /رخش زیبا رخش غیرتمند /رخش بی مانند …(درس سیزدهم) نگاه کان کمند شصت خم خویش بگشاید /و بیندازد به باال بر درختی گیره ای ،سنگی و فراز آید(درس سیزدهم) مجاز یا کنایه از بسیار بلند مجمعی کردند مرغان جهان آنچه بودند آشکارا و نهان(درس چهاردهم) همه جمله گفتند این زمان در روزگار نیست خالی هیچ شهر از شهریار(درس چهاردهم) سرزمین گُل اگر چه هست بس صاحب جمال حُسن او در هفته ای گیرد زوال(درس چهاردهم) مدت کم پس بیش از صد هزار مرغ به دنبال هدهد به پرواز درآمدند( .درس چهاردهم) بسیار گفت ما را هفت وادی در ره است وانیامد در جهان زین راه کس چون گذشتی هفت وادی ،درگه است(درس چهاردهم) بیابان نیست از فرسنگ آن آگاه کس(درس چهاردهم) مسافت چون فروآیی به وادی طلب پیشت آید هر زمانی صد تعب(درس چهاردهم) بسیار زیاد مال ،اینجا بایدت انداختن مِلک اینجا بایدت درباختن(درس چهاردهم) قدرت /رها کردن روی ها چون زین بیابان در کنند جمله سر از یک گریبان بر کنند(درس چهاردهم) وجود مرد حیران چون رسد این جایگاه در تحیّر مانده و گم کرده راه(درس چهاردهم) انسان عاشق مرغان از سختی وحشت کردند و عدّه ای در همان مرحله نخست از پا در آمدند( .درس چهاردهم) همۀ پرندگان بر لب آبی نشستند و میان ایشان از برای گرده مخاصمت رفت( .گنج حکمت کالن تر و اولی تر) جوی آب گفت« :تنها همان رتبههای باال را وعده بگیر و ما بقی را نقداً خط بکش و بگذار سماق بمکند( .درس شانزدهم) کسی که دارای رتبه باالست با اوقات تلخ گفت :این خیال را از سرت بیرون کن که محال است(.درس شانزدهم) ذهن شرّ این غول بی شاخ و دُم را از سر ما بکن( ».درس شانزدهم) وجود بدون آنکه اصال به حرف های من گوش داده باشد( ،درس شانزدهم) سخنان ولی به نظرم این گره فقط به دست خودت گشوده خواهد شد( .درس شانزدهم) نیرو و قدرت 30 بر چهرۀ دلربای مهدی صلوات جزوۀ :آرایه های کتاب فارسی3 نام دبیر :محمد بنی نعمه بر تعارف و خوش زبانی افزوده گفتم (درس شانزدهم) سخن وخوش سخنی مصطفی به رسم تحقیر ،چین به صورت انداخته (درس شانزدهم) پیشانی بگویید فالنی حاال سر میز است و بعد خودش تلفن خواهد کرد ».ولی معلوم شد نمرۀ غلطی بوده است( .درس شانزدهم) شماره تلفن مهمان ها سخت در محظور گیر کرده و تکلیف خود را نمی دانند .عنوان مقایسه باشد لقمه ای از آن چشیده گرفتاری و مشکل /مقدار کم دلم میخواست میتوانستم صدآفرین به مصطفی گفته( ،درس شانزدهم) وجود بی اختیار دست دراز کرد و یک کتف غاز را کنده به نیش کشید( .درس شانزدهم) دندان به جز تحویل دادن خنده های زورکی خوش آمدگوییهای ساختگی کاری از دستم ساخته نبود(.درس شانزدهم) وجود « خانه خراب ،تا حلقوم بلعیده بودی ،باز تا چشمت به غاز افتاد ،دین و ایمان را باختی ( ».درس شانزدهم) نگاه دستور از باال بوده؛ من برای آینده ام برنامه ریزی کرده بودم( روان خوانی ارمیا) مقامات و در بهاران ،عشق من / ،خنده ات را می خواهم چون گلی که در انتظارش بودم(،درس هفدهم) معشوق بخند بر شب /بر روز ،بر ماه / ،بخند بر پیچاپیچ خیابان های جزیره( ،درس هفدهم) همیشه و بر همه کس امّا آنگاه که چشم می گشایم و می بندم ،آنگاه که پاهایم می روند و بازمی گردند(،درس هفدهم) وجود نان را ،هوا را / ،روشنی را ،بهار را ،از من بگیر /امّا خنده ات را هرگز از من نگیر /امّا خنده ات را هرگز(درس هفدهم) نان ،هوا :مجاز از نیازهای مادی و ضروری ،هوا:مجاز از تنفس /روشنی :مجاز از بینایی/بهار:مجاز از طراوت و شادابی آیا چیزی در مخیلۀ آدمی میگنجد /....اما جان صادق من آن را برای تو ترسیم نکرده باشد؟(درس هجدهم) وجود چه حرف تازهای برای گفتن مانده است یا چه چیز تازهای برای نوشتن ؟(درس هجدهم) سخن این گونه است که عشق جاودانی ،همواره معشوق را جوان میبیند( .درس هجدهم) عاشق الهی سینهای ده آتش افروز در آن سینه دلی وان دل همه سوز(نیایش لطف تو) وجود هر آن دل را که سوزی نیست دل نیست دل افسرده غیر از آب و گل نیست(نیایش لطف تو) جسم کرامت کن درونی درد پرورد دلی در وی درون درد و برون درد(نیایش لطف تو) درون ،برون :تضاد؛ جناس؛ مجاز از همه و سراسر دلم را داغ عشقی بر جبین نه زبانم را بیانی آتشین ده(نیایش لطف تو) نویسنده یا سخن نمونه سوال امتحان نهایی -1آرایۀ های ادبی این بیت های زیر را از داخل کمانک انتخاب کنید. الف-خرداد 1400انسانی«یکی دشت با دیدگان پر زخون که تا او کی آید ز آتش برون» (ایهام /مجاز) ب-شهریور«1400سراسر همه دشت بریان شدند بر آن چهر خندانش گریان شدند» (مجاز /تشخیص) ج-دی -140۲دی«1398سیاوش سیه را به تندی بتاخت نشد تنگدل ،جنگ آتش بساخت»( مجاز /تشخیص) -۲دی -140۲دی1398در بیت زیر ،کدام واژه کاربرد «مجازی» دارد؟ مفهوم آن را بنویسید. بر آن چهره خندانش گریان شدند» «سراسر همه دشت بریان شدند -3تألیفی با توجه به بیت ،آرایه «مجاز» را بیابید و مفهوم آن را بنویسید« .آیین طریق از نفس پیر مغان یافت/آن خضر که فرخنده پی اش نام نهادند» (-4تألیفی) «اورند» در مصراع «بنشین به یکی کبود اورند» «مجاز» از چیست؟ (-5شهریور)1401شاعر ،در بیت زیر ،با بیان کدام واژه ،مفهومی غیر حقیقی«مجاز» اراده کرده است؟ «در پیشگاه اهل خرد نیست محترم هرکس که فکر جامعه را محترم نداشت» ( -6دی)1399کدام یک از ترکیب های مشخص شده ،مجاز است؟ مفهوم آن را بنویسید. «ناله مرغ اسیر این همه بهر وطن است مسلک مرغ گرفتار قفس همچو من است» (-7خرداد« )1399در سروده مرد نقال -آن صدایش گرم /نایش گرم /و دمش ،چنان حدیث آشنایش گر -راه میرفت و سخن میگفت» ب) واژههای «نای» و «دم »کدام آرایه ادبی را ایجاد کرده است؟ (-8خرداد 1400تجربی و ریاضی) با توجه به بخش های مشخص شده ،کدام آرایۀ ادبی دیده می شود؟ نهادند بر دشت هیزم دو کوه جهانی نظاره شده هم گروه (-9تألیفی) واژۀ «دشت» در همه ی ابیات زیر به جز بیت ......دارای آرایه «مجاز » است. 31 بر چهرۀ دلربای مهدی صلوات جزوۀ :آرایه های کتاب فارسی3 )1یکی دشت با دیدگان پر ز خون /که تا او کی آید زآتش برون )3سواران لشگر برانگیختند /همه دشت پیشش درم ریختند نام دبیر :محمد بنی نعمه )۲نهادند بر دشت هیزم دو کوه /جهانی نظاره شد هم گروه ) 4سراسر همه دشت بریان شدند /بر آن چهر خندانش گریان شدند پاسخنامه -1:الف ب ج(مجاز :دشت -دشت-سیه)-۲دشت(مجاز از مردم)-3نفس(مجاز از سخن)-4مجاز ازقدرت و شکوه-5جامعه(مردم جامعه) -6مرغ اسیر(مجاز از شاعر زندانی) -7مجاز -8مجاز(مردم جهان)-9گزینه۲ -11تلمیح :آن است که گوینده در ضمن کالم خویش به آیه ،حدیث ،داستان ،واقعه ی تاریخی ،و ...اشاره داشته باشد. تلمیح به دو قسمت تقسیم می شود :الف) تلمیح به حکایت یا رویدادی تاریخی ب) تلمیح به آیات و احادیث نکته :در تلمیح حداقل دو کلمه در یک بیت یا جمله بیانگر تلمیح به داستان یا حکایت است( .اشاره به پیامبران،پادشاهان ،عاشقان) نکته :اسامی خاصی وجود دارد که سبب تلمیح می شوند (البته این کلمات براساس کلمات کتاب های درسی می باشد. نکته :فرق تلمیح و تضمین :در تلمیح اشاره به داستان یا آیه و حدیث می شود اما در تضمین قسمتی از داستان یا آیه و حدیث عیناً در شعر یا جمله ذکر می شود مثال های کتاب فارسی3 نتوان وصف تو گفتن که تو در فهم نگنجی نتوان شبه تو گفتن که تو در وهم نیایی(ستایش) به لیس کمثله شیء همه عزّی و جاللی همه علمی و یقینی همه نوری و سروری همه جودی و جزایی(ستایش) «یا ذُوالجاللِ وَاالکرام»« /اهلل نورُ السّمواتِ و االرض». همه غیبی تو بدانی ،همه عیبی تو بپوشی همه بیشی تو بکاهی ،همه کمی تو فزایی(ستایش) ” تعزّ من تشاء وتذلّ من تشاء” منّت خدای را که طاعتش موجب قربت است و به شکر اندرش مزید نعمت(درس اول) آیات «واسجد و اقترب» «/لئن شکرتم الزیدنکم» باران رحمت بی حسابش همه را رَسیده و خوان نعمت بی دریغش همه جا کَشیده( .درس اول) آیه :ربّکم ذو رحمه واسعه دایه ابر بهاری را فرموده تا بنات نبات در مهد زمین بپرورد( .درس اول)آیه الم نجعل االرض مهادا ابر و باد و مه و خورشید و فلک در کارند تا تو نانی به کف آری و به غفلت نخوری(درس اول) «و سخرلکم الشمس و القمر دائبین» چه غم دیوار امّت را که دارد چون تو پشتیبان چه باک از موج بحر آن را که باشد نوح کشتیبان(درس اول) مصراع اول پیامبر مصراع دوم نوح کرم بین و لطف خداوندِگار گنه بنده کرده است و او شرمسار(درس اول) حدیث قدسی«یا مالئکتی قد استحییتُ من عبدی….. گر کسی وصف او ز من پرسد بیدل از بی نشان چه گوید باز(درس اول) آیۀ شریفۀ«إنّ اهلل ال یوصف و ال یدرک» عاشقان کشتگان معشوقند بر نیاید ز کشتگان آواز(درس اول) حدیث «من عرف اهلل کلّ لسانه» این مدعیان در طلبش بی خبران اند کان را که خبر شد خبری باز نیامد(درس اول) حدیث «من عرف اهلل کلّ لسانه» خانهای کاو شود از دست اجانب آباد ز اشک ویران کنش آن خانه که بیت الحزن است(درس سوم) حضرت یعقوب یا حضرت زینب آن کسی را که در این ملک سلیمان کردیم با آنکه جیب و جام من از مال و می تهی است ملت امروز یقین کرد که او اهرمن است(درس سوم) داستان حضرت سلیمان ما را فراغتی است که جمشید جم نداشت(درس سوم) داستان جمشید ،پادشاه پیشدادی نشاط غربت از دل کی برَد حبِّ وطن بیرون /به تخت مصرم اما جای در بیت الحزن دارم(درس سوم) حضرت یوسف ای دیو سپید پای در بند ای گنبد گیتی ای دماوند(درس پنجم) داستان دیوسپید از هفت خوان رستم در شاهنامه فردوسی قصه شیرین فرهاد (روان خوانی جاسوسی که االغ بود) داستان عاشقانۀ شیرین و فرهاد هر کسی کاو دور ماند از اصل خویش بازجوید روزگار وصل خویش(درس ششم) «إنّا هلل و إنّا الیه راجِعون »و ««کلُّ شیءٍ یَرجعُ الی أصلِه» همه میدانیم که «دولت مستعجل» بود( .درس هشتم)شعر حافظ (راستی خاتم فیروزه بواسحاقی /خوش درخشید ولی دولت مستعجل بود) کاووس کیانی که کی اش نام نهادند کی بود و کجا بود و کی اش نام نهادند؟(درس هشتم) پادشاه ایرانی کاووس کیانی آیین طریق از نفس پیر مغان یافت آن خضر که فرخنده پی اش نام نهادند(درس هشتم) داستان خضر(ع) سر در حلقوم چاه میبرد و میگریست .چه فاجعهای که یک مرد میگرید! (درس نهم)داستان حضرت علی که در کنار چاه میگریست. بر روی بام خانه ،خسته از نشئۀ خوب و پاک آن «اسرا» در بستر خویش به خواب رفتم( .درس نهم) به هفدهمین سوره قرآن ترسم تو را ببیند و شرمندگی کِشد یوسف ،بگو که هیچ نیاید برون ز چاه(شعر خوانی شکوه چشمان تو)داستان حضرت یوسف 32 جزوۀ :آرایه های کتاب فارسی3 بر چهرۀ دلربای مهدی صلوات دارد اسارت تو به زینب اشارتی نام دبیر :محمد بنی نعمه از اشتیاق کیست که چشمت کشیده راه؟(شعر خوانی شکوه چشمان تو)به واقعه عاشورا و اسارت حضرت زینب یک کربال شکوه به چشمت نهفته است ای روضه مجسّمِ گودال قتلگاه(شعر خوانی شکوه چشمان تو)به واقعه عاشورا و گودال قتلگاه ز هر در سخن چون بدین گونه گشت بر آتش یکی را بباید گذشت(درس دوازدهم) به باور گذشتگان که برای شناسایی گناهکار از بی گناه ،از آتش برمی گذشتند چنین است سوگندِ چرخ بلند که بر بی گناهان نیاید گزند(درس دوازدهم) به باور گذشتگان اشاره دارد (آتش بی گناهان را نمی سوزاند) چو بخشایش پاک یزدان بود دم آتش و آب یکسان بود(درس دوازدهم) به داستان حضرت ابراهیم (ع) کتاب شاهنامه همی خواندند در زوال مملکت ضحّاک و عهد فریدون؛(گنج حکمت به جوانمردی کوش) به داستان ضحّاک و فریدون این گلیم تیره بختیهاست /خیس خون داغ سهراب و سیاوشها / ،روکش تابوت تختی هاست(درس سیزدهم) طاووس نیز چنین عذر آورد که من مرغ بهشتی ام .روزگاری دراز در بهشت به سر برده ام .مار با من آشنا شد؛ آشنایی با او سبب گردید که مرا از بهشت بیرون کنند .اکنون آرزویی بیش ندارم و آن این است که بدان گلشن خرّم بازگردم و در آن گلزار باصفا بیاسایم .مرا از این سفر معذور دارید که مرا با سیمرغ کاری نیست( .درس چهاردهم)عبارت من مرغ بهشتی ام……..بیرون کنند :تلمیح دارد به ماجرای رانده شدن آدم از بهشت چون نگه کردند آن سی مرغ زود بی شک این سی مرغ آن سیمرغ بود(درس چهاردهم) آیه ” من عَرفَ نفسَه فقد عَرفَ ربّه” نمونه سوال امتحان نهایی (-1شهریور)1401آرایه بارز بیت« تو حکیمی تو عظیمی تو کریمی تو رحیمی /تو نماینده فضلی تو سزاوار ثنایی»« ،تضمین» است یا «تلمیح»؟ (-۲خرداد«)1398تلمیح» به کار رفته در بیت زیر را در یک سطر توضیح دهید. ما را فراغتی است که جمشید جم نداشت» «با آنکه جیب و جام من از مال و می تهی است (-3شهریور)1400آرایه متناسب را از داخل کمانک را انتخاب کنید. ما را فراغتی است که جمشید جم نداشت» « با آنکه جیب و جام من از مال و می تهی است (استعاره_تلمیح) (-4خرداد 1399تجربی و ریاضی)آرایۀ «تلمیح» به کار رفته در بیت زیر ،یک سطر توضیح دهید. طاووس باغ قدسم ،نی بوم این خرابه آن جاست جلوه گاهم ،اینجا چه کار دارم (-5دی)1401دربارۀ «تلمیح» به کار رفته در بیت زیر ،توضیح دهید. «ز نیرنگ هوا و از فریب آز خاقانی دلت خُلد است خالی ساز از طاووس و شیطانش» (-6تالیفی)آرایه متناسب با بیتهای زیر را از داخل کمانک انتخاب کنید. الف) آن کسی را که در این مُلک ،سلیمان کردیم ملت امروز یقین کرد که او اهریمن است (حسن تعلیل ،تلمیح ،اغراق) ب) با آنکه جیب و جام من از مال و می تهی است ما را فراغتی است که جمشید جم نداشت (استعاره ،تلمیح) (-7مرداد )1403آرایۀ ادبی این بیت را بنویسید «.خیس خون داغ سهراب و سیاوش ها /روکش تابوت تختی هاست» پاسخنامه-1:تلمیح-۲جمشید اولین پادشاه پیشدادی ایرانی که به دست ضحاک به دلیل مغرور شدن کشته شد -3.تلمیح-4بر پایه افسانه ای طاووس پرنده بهشتی است .ازین رو ابلیس برای درآمدن به بهشت در تن ماری رخنه کرد و مار نیز به پای طاووسی پیچید و بدین ترتیب ابلیس به بهشت درآمد(-5.توضیح جواب سوال -6)4تلمیح -7تلمیح -12اغراق :زیاده روی کردن در توصیف کسی یا چیزی .در اصالح ادبی وقتی صفتی را به کسی یا چیزی بیش از حد معمول نسبت دهیم یا کاری که در واقعیت محال است را ممکن و شدنی جلوه دهیم. نکته :بعضی از ترکیبات اضافۀ تشبیهی اغراق آمیز است .مثل :سیل اشک ،دریای بخشش نکته :اعداد ریاضی که کثرت را بیان می کنند سبب اغراق می شوند. نکته :اغراق در شعرهای حماسی (مثل شاهنامه) و عاشقانه (مثل شعرهای نظامی) بسیار وجود دارد. مثال های کتاب فارسی3 خانهای کاو شود از دست اجانب آباد ای دیو سپید پای در بند ز اشک ویران کنش آن خانه که بیت الحزن است(درس سوم) با اشک ویران کردن ای گنبد گیتی ای دماوند(درس پنجم) در بلندی دماوند 33 بر چهرۀ دلربای مهدی صلوات جزوۀ :آرایه های کتاب فارسی3 نام دبیر :محمد بنی نعمه با شیر سپهر بسته پیمان با اختر سعد کرده پیوند(درس پنجم) در بلندی دماوند دل گرمی و دم سردی ما بود که گاهی مرداد مه و گاه دی اش نام نهادند(درس هشتم) ترسم تو را ببیند و شرمندگی کِشد یوسف ،بگو که هیچ نیاید برون ز چاه(شعر خوانی شکوه چشمان تو) سیاوش چنین گفت کای شهریار اگر کوه آتش بود بسپَرم که دوزخ مرا زین سخن گشت خوار(درس دوازدهم)خوار گشتن دوزخ ازین تنگ خوار است اگر بگذرم(درس دوازدهم) نهادند بر دشت هیزم دو کوه بیامد دوصد مردِ آتش فروز جهانی نظاره شده هم گروه(درس دوازدهم)هر دو مصراع آرایه اغراق دارند. دمیدند گفتی شب آمد به روز(درس دوازدهم) یکی تازی ای بر نشسته سیاه همی خاک نعلش بر آمد به ماه(درس دوازدهم) به نیروی یزدان نیکی دهش کزین کوه آتش نیابم تپش(درس دوازدهم) یکی دشت با دیدگان پر ز خون که تا او کی آید ز آتش برون(درس دوازدهم) چو از کوه آتش به هامون گذشت خروشیدن آمد ز شهر و ز دشت(درس دوازدهم) چون فروآیی به وادی طلب پیشت آید هر زمانی صد تعب(درس چهاردهم) مصراع دوم اغراق دارد فریاد و فغان مرحبا و آفرین به آسمان بلند شد( .درس شانزدهم) به قدری عصبانی شده بودم که چشمم جایی را نمیدید( .درس شانزدهم) نان را ،هوا را / ،روشنی را ،بهار را ،از من بگیر /امّا خنده ات را هرگز از من نگیر /امّا خنده ات را هرگز(درس هفدهم) به سوزی ده کالمم را روایی کز آن گرمی کند آتش گدایی(نیایش لطف تو) جانبخشی ،اغراق نمونه سوال امتحان نهایی (-1خرداد 1400تجربی و ریاضی) آرایۀ های ادبی این بیت را از داخل کمانک انتخاب کنید. همی خاک نعلش برآمد به ماه» ( تناقض /اغراق) «یکی تازی برنشسته سیاه (-۲تالیفی)آرایۀ های ادبی این بیت را از داخل کمانک انتخاب کنید. بیامد دوصد مردِ آتش فروز دمیدند گفتی شب آمد به روز (اغراق -حس آمیزی) (-3تالیفی) آرایۀ های ادبی این بیت را از داخل کمانک انتخاب کنید. دل گرمی و دم سردی ما بود که گاهی مرداد مه و گاه دی اش نام نهادند(اغراق-اسلوب معادله) (-4مرداد)1403آرایۀ ادبی این بیت را بنویسید «.بیامد دو صد مرد آتش فروز دمیدند گفتی شب آمد به روز» پاسخنامه-1:اغراق -۲اغراق -3اغراق -4اغراق -13حس آمیزی :آمیختن دو حس است در یک کالم به گونه ای که از یک حس به جای حس دیگر استفاده شود .و این آمیختگی سبب زیبایی سخن گردد. مانند :ترش ـ شیرین ـ شور ← حس چشایی -تاریک ـ روشن ـ سیاه ← بینایی -آهنگ ـ صدا ـ نوا ← شنوایی -بو ـ عطر ← بویایی- نرم ـ لطیف ـ زبر ← المسه نکته :اگر از روی کلمه قبل یا بعد حس داده شده پی به وجود حس آمیزی نبردیم به فعل جمله توجه می کنیم. مثال :بوی بهبود ز اوضاع جهان می شنوم ←بو شنیدن نکته :گاهی حس های به کار رفته بیش از دو مورد می باشند .مثال( :شعر تر شیرین) 1ـ شعر تر ۲ـ شعر شیرین (سه حس و دو حس آمیزی) مثال های کتاب فارسی3 ای مادر سرسپید بشنو این پند سیاه بخت فرزند(درس پنجم) قصه شیرین فرهاد (روان خوانی جاسوسی که االغ بود) هر جا که رسد ،سوزد و به رنگ خود گرداند(درس هفتم) گرم و مهربان و نوازشگر میآمد و ما را از غربت زندان شهر به میهن آزاد و دامن گسترمان ،کویر میبُرد؛ نه ،بازمیگرداند(درس نهم) 34 بر چهرۀ دلربای مهدی صلوات جزوۀ :آرایه های کتاب فارسی3 نام دبیر :محمد بنی نعمه به جز من .همه شان زندگی شیرین و دیرین را از سر گرفتند( .روان خوانی بوی جوی مولیان) دیروز اگر سوخت ای دوست غم برگ و بار من و تو امروز می آید از باغ بوی بهار من و تو(درس دهم) مثل کالس ،گرم و پرشور حرف میزدید و مثل کالس ،طنز و شوخی از کالمتان نمیافتاد( .درس یازدهم) گفتید« :از شامّه قوّی شما تشخیص بوی حمله غریب نیست( ».درس یازدهم) ولی اصرارهای من که بوی التماس میداد ،عاقبت شما را متقاعد کرد( .درس یازدهم) زمزمه لطیف و سبک و مالیم شما گمان مرا تایید کرد( .درس یازدهم) سیرخواب نباید شد .خواب را مزه مزه کنید ،بچشید ولی سیر نخوابید .ایستاده یا نشسته(.درس یازدهم) صدای مهیب آن ،صدای کودکانه امّا خشک کالش را در خود هضم میکرد( .درس یازدهم) لبریز زندگی است نفسهای آخرت آورده مرگ گرم به آغوش تو پناه (شعر خوانی شکوه چشمان تو) سرانجام گفت ایمن از هر دوان نگردد مرا دل ،نه روشن روان(درس دوازدهم) رخ شاه کاووس پرشرم دید سخن گفتنش با پسر نرم دید(درس دوازدهم) یادم آمد هان! /داشتم میگفتم :آن شب نیز/سورت سرمای دی بیدادها میکرد /و چه سرمایی ،چه سرمایی(درس سیزدهم) گرچه بیرون تیره بود و سرد ،همچون ترس /قهوه خانه گرم و روشن بود ،همچو شرم (درس سیزدهم) همگنان را خون گرمی بود / .قهوه خانه گرم و روشن ،مرد نقال آتشین پیغام /راستی کانون گرمی بود( .درس سیزدهم) مرد نقّال -آن صدایش گرم ،نایش گرم /آن سکوتش ساکت و گیرا /و دمش ،چونان حدیث آشنایش گرم (درس سیزدهم) چوبدستی منتشا مانند در دستش /،مست شور و گرم گفتن بود / .صحنه میدانک خود را تند و گاه آرام میپیمود( .درس سیزدهم) اندکی استاد و خامش ماند؛ پس هماوای خروش خشم /با صدایی مرتعش لحنی رجز مانند و دردآلود /خواند( :درس سیزدهم) رخش آن طاق عزیز ،آن تای بی همتا /رخش رخشنده /با هزاران یادهای روشن و زنده …(درس سیزدهم) عاشق آن باشد که چون آتش بود گرم رو سوزنده و سرکش بود(درس چهاردهم) با اوقات تلخ گفت :این خیال را از سرت بیرون کن که محال است(.درس شانزدهم) دیدم زیاد پرت و پال میگوید؛ (درس شانزدهم) بر تعارف و خوش زبانی افزوده گفتم (درس شانزدهم) پوزخند نمکینی زد و گفت« :خوب دستگیرم شد( .درس شانزدهم) با همان زبان بی زبانی نگاه ،حقش را کف دستش می گذاشتم( .درس شانزدهم)زبان نگاه عشق من ،خندۀ تو /در تاریک ترین لحظه ها می شکفد (درس هفدهم) لطف و نرمی گفت «:زود سر جایت بنشین؛ نزدیک بود درس را بی حضور تو شروع کنیم»(.روان خوانی آخرین درس) خاطرات تلخ تنبیهاتی را که از او دیده بودم و ضربات چوبی را که از او خورده بودم(.روان خوانی آخرین درس) زبان ما در شمار شیرین ترین و رساترین زبان های عالم است(.روان خوانی آخرین درس) دلم را داغ عشقی بر جبین نه زبانم را بیانی آتشین ده(نیایش لطف تو) نمونه سوال امتحان نهایی (-1دی)1399حس آمیزی به کار رفته در عبارت زیر را توضیح دهید. «مثل کالس گرم و پرشور حرف میزدید و مثل کالس شوخی از کالمتان نمیافتاد». ( -۲خرداد)1401با توجه به موارد داده شده ،پاسخ درست را انتخاب کنید. در نوشته «زمزمه لطیف و سبک و مالیم شما گمان مرا تایید کرد»،آرایه «سجع» دیده میشود یا «حس آمیزی»؟ (-3خرداد )1400با توجه به بخش های مشخص شده ،کدام آرایۀ ادبی دیده می شود؟ «تا باز کند به روی عالم دیباچۀ خاطرات شیرین» (-4خرداد 1400انسانی) آرایۀ متناسب با قسمت مشخص شده را از داخل کمانک مقابل انتخاب کنید. «صدای توپخانه ،صدای خشک کالش را در خود هضم می کرد (.متناقض نما /حس آمیزی) 35 بر چهرۀ دلربای مهدی صلوات جزوۀ :آرایه های کتاب فارسی3 نام دبیر :محمد بنی نعمه (-5تالیفی)آرایه بارز این عبارت را بیابید؟« و نام آن را معلم را دیدم که بر کرسی خود نشست و سپس با همان صدای گرم اما سخت که هنگام ورود با من سخن گفته بود ،گفت فرزندان ،این بار آخر است که من به شما درس می دهم». (-6خرداد« )1399در سروده مرد نقال -آن صدایش گرم /نایش گرم /و دمش ،چنان حدیث آشنایش گر -راه میرفت و سخن میگفت» در ترکیب «صدای گرم »کدام آرایه ادبی وجود دارد؟ پاسخنامه-1 :نویسنده دو حس شنوایی و المسه را در جمله گرم حرف میزدید آمیخته است -۲.حس آمیزی -3حس آمیزی -4حس آمیزی-5 صدای گرم حس آمیزی -6حس آمیزی -14واج آرایی (نغمۀ حروف) :وقتی شاعر یا نویسنده یک حرف صامت یا مصوت را آنقدر تکرار کرده که سبب شده شعر یا عبارت آهنگین شود ،آرایۀ «واج آرایی» یا «نغمه حروف» را به کار برده است. مثال های کتاب فارسی3 ابر و باد و مه و خورشید و فلک در کارند شفیع مطاع نبیّ کریم تا تو نانی به کف آری و به غفلت نخوری(درس اول) «و» قسیم ،جسیم ،نسیم ،وسیم(درس اول) «س»«،ی»«،م» جامهای کاو نشود غرقه به خون بهر وطن بدر آن جامه که ننگ تن و کم از کفن است(درس سوم) «ن»« ،ک» با آنکه جیب و جام من از مال و می تهی است ای دیو سپید پای در بند ما را فراغتی است که جمشید جم نداشت(درس سوم) «ج»« ،م» ای گنبد گیتی ای دماوند(درس پنجم) «د» بنواخت ز خشم بر فلک مشت آن مشت تویی تو ای دماوند(درس پنجم) «ت» و «ش» تو قلب فسرده زمینی از درد ورم نموده یک چند(درس پنجم) «د» پنهان مکن آتش درون را زین سوخته جان شنو یکی پند(درس پنجم) «ن» کز نیستان تا مرا ببریده اند در نفیرم مرد و زن نالیده اند(درس ششم) «ن» ای مهربان تر از برگ در بوسههای باران بیداری ستاره در چشم جویباران(شعر خوانی صبح ستاره باران) «ب» پیش از من و تو بسیار بودند و نقش بستند کاووس کیانی که کی اش نام نهادند دیوار زندگی را زین گونه یادگاران(شعر خوانی صبح ستاره باران) «گ» کی بود و کجا بود و کی اش نام نهادند؟ (درس هشتم) «ک»« ،ن» و «ی» دیروز اگر سوخت ای دوست غم برگ و بار من و تو دیروز در غربت باغ من بودم و یک چمن داغ غرق غباریم و غربت با من بیا سمت باران شاهد نیاز نیست که در محضر آورند بیامد دوصد مردِ آتش فروز امروز می آید از باغ بوی بهار من و تو(درس دهم) «ب» امروز خورشید در دشت آیینه دار من و تو(درس دهم) «د» صد جویبار است اینجا در انتظار من و تو(درس دهم) «غ» در دادگاه عشق رگ گردنت گواه(شعر خوانی شکوه چشمان تو) «گ» دمیدند گفتی شب آمد به روز(درس دوازدهم) « د » نخستین دمیدن سیه شد ز دود فرود آمد از اسپ کاووس شاه زَبانه برآمد پس از دود ،زود(درس دوازدهم) « د » پیاده سپهبد پیاده سپاه(درس دوازدهم) «پ» گرچه بیرون تیره بود و سرد ،همچون ترس (درس سیزدهم) « ر» همگنان خاموش /گرد بر گردش ،به کردار صدف بر گرد مروارید / ،پای تا سر گوش(درس سیزدهم) «گ»«،د»«،ر» هفت خوان را زادسرو مرو /یا به قولی «ماخ ساالر» آن گرامی مرد /آن هریوه خوب و پاکآیین – روایت کرد / :خوان هشتم را /من روایت میکنم اکنون … /من که نامم ماث… (درس سیزدهم) «م» همچنان میرفت و میآمد / .همچنان میگفت و میگفت و قدم میزد(درس سیزدهم) «م» چشم را باید ببندد،تا نبیند هیچ (درس سیزدهم) «ب» شیرمردی باید این ره را شگرف زان که ره دور است و دریا ژَرف ژرف(درس چهاردهم) «ر» بعد از آن مرغان دیگر سر به سر عذرها گفتند مشتی بی خبر(درس چهاردهم) «ر» وانیامد در جهان زین راه کس نیست از فرسنگ آن آگاه کس(درس چهاردهم) «س»« ،ن» 36 بر چهرۀ دلربای مهدی صلوات جزوۀ :آرایه های کتاب فارسی3 بعد از این وادی عشق آید پدید غرق آتش شد کسی کانجا رسید(درس چهاردهم) «د» مرد حیران چون رسد این جایگاه در تحیّر مانده و گم کرده راه(درس چهاردهم) «ر» نام دبیر :محمد بنی نعمه بلکه همواره عشق قدیم را موضوع صحیفۀ شعر خود میگرداند( .درس هجدهم) مصوت کسره :موضوعِ صحیفۀِ شعرِ خود به راه این امید پیچ در پیچ مرا لطف تو میباید ،دگر هیچ (نیایش لطف تو) «چ» نمونه سوال امتحان نهایی (-1تالیفی) آرایۀ درست را از داخل کمانک مقابل آن انتخاب کنید وانیامد در جهان زین راه کس/نیست از فرسنگ آن آگاه کس(استعاره -واج آرایی) پاسخنامه-1 :واج آرایی -15ایهام :در اصطالح ادبی آوردن واژه یا عبارتی با حداقل دو معنی است یک معنی نزدیک که معموال مورد نظر نیست و دیگری معنی دور که مقصود شاعر یا نویسنده است .در هر صورت هر دو معنی پذیرفتنی هستند. بعضی از واژه های دارای «ایهام» در کتاب: -1راهنمایی( -1راه را نشان دهی-۲راهنما هستی)-۲روی( -1چهره -۲امکان)(-3بیدار( -1متضاد خواب -۲هوشیار و آگاه)-4مُدام( -1پیوسته-۲ شراب)-5هوا(-1آرزو-۲اکسیژن)-6کمر( -1میان -۲میانه و دامنه)-7افسرده( -1غمگین-۲منجمد)-8باد( -1فعل دعایی -۲جا به جایی هوا) -9نای(ا -نی-۲عضوی از بدن)-10مجنون(-1قیس بنی عامر-۲دیوانه)-11سودا( -1خیال-۲دیوانگی-3معامله) -1۲عشق آباد(-1پایتخت ترکمنستان-۲سرزمین عشق)-13گرم( -1داغ -۲صمیمی و مهربان)-14مهر(-1محبت و عشق-۲خورشید)-15فصل(-1زمان -۲بخشی از کتاب) -15قرار(-1آرامش -۲وعدۀ دیدار)-16نظامی(-1ارتشی-۲نام شاعر)-17قصر شیرین(-1کاخ شیرین-۲نام شهری)-18مسلم( -1مسلمان -۲مسلم بن عقیل)-19دستور(-1فرمان -۲وزیر)-۲0پاک( -1تمیز-۲بی گناه)-۲1داغ(-1گرم-۲-ماتم)-۲۲خوان( -1سفره -۲مرحله) -۲3در حقیقت(-1 حقیقتا-۲در مسیر حق جویی)-۲4صرف کردن( -1صرف فعل -۲خوردن) مثال های کتاب فارسی3 لب و دندان سنایی همه توحید تو گوید مگر از آتش دوزخ بودش روی رهایی(ستایش) -1امید است -۲ ،شاید چه غم دیوار امّت را که دارد چون تو پشتیبان(درس اول) -1چوب پای دیوار -۲حامی گفت :جرمِ راه رفتن نیست ره هموار نیست(درس دوم) -1راه صاف نیست-۲گستردگی فساد در جامعه گفت میباید تو را تا خانه قاضی برم از سیم به سر یکی کله خود تو قلب فسرده زمینی گفت رو صبح آی قاضی نیمه شب بیدار نیست(درس دوم) -1مقابل خواب -۲ناهشیار و مست ز آهن به میان یکی کمربند(درس پنجم) -1کمر -۲میانه و دامنه از درد ورم نموده یک چند(درس پنجم) -1یخزده -۲افسرده خامش منشین سخن همی گوی افسرده مباش خوش همی خند(درس پنجم) - 1ساکت - ۲بدون فوران آتش است این بانگِ نای و نیست باد نی ،حدیث راه پر خون میکند -1یخ زده -۲غمگین هر که این آتش ندارد ،نیست باد(درس ششم) -1نی -۲گلو قصههای عشق مجنون میکند(درس ششم) -1دارای جنون -۲قیس بنی عامر سودای عشق از زیرکی جهان بهتر ارزد و دیوانگی عشق بر همه عقلها افزون آید(درس ششم) -1خیال و هوس-۲معامله در عالم پیر هر کجا برنایی است /عاشق بادا که عشق خوش سودایی است(درس ششم) -1خیال و هوس-۲معامله درست گویی عشق آباد کوچکی است و چنان که میگویند( .درس نهم) . 1شهر عشق آباد . ۲سرزمین عشق نخستین دم بهار ،بی صبرانه چشم به راهش بودیم و گرم و مهربان و نوازشگر میآمد (درس نهم) - 1لحظه -۲نَفَس -1 /داغ -۲صمیمی آواز پرِ جبرییل به گوش میرسد(درس نهم) - 1اشاره به نزول وحی -۲اشاره به نام یکی از کتاب های شهاب الدین سهروردی کویر ،این نخلستان خاموش و پرمهتابی که هر گاه مشت خونین و بی تاب قلبم را (....درس نهم)ساکت -۲بی نور -1/نا آرام-۲بی نور آب جیحون فرونشست؛ ریگ آموی پرنیان شد؛ بوی جوی مولیان مدهوشم کرد( .روان خوانی بوی جوی مولیان) ( -1رایحه -۲آرزو) آن جا در آن برزخ سرد در کوچه های غم و درد(درس دهم) -1سرد (چون فصل زمستان ،انقالب پیروز شد) -۲بی روح و افسرده 37 بر چهرۀ دلربای مهدی صلوات جزوۀ :آرایه های کتاب فارسی3 نام دبیر :محمد بنی نعمه من می روم سوی دریا ،جای قرار من و تو(درس دهم) ( -1قرار مالقات -۲آرامش) سجده بهترین حالتی بود که میتوانست مرا با خاک همسطح و یکسان کند( .درس یازدهم) جمله کنایی و ایهامی است؛ معنی ظاهری آن این است که من با سجده کردن با خاک هم سطح میشدم و دیده نمیشدم؛ امّا معنی کنایی و ایهامی آن ،این است که من با سجده خود را چون خاک در برابر شکوه آفریدگار ،پست و کوچک میکردم. ترسم تو را ببیند و شرمندگی کِشد یوسف ،بگو که هیچ نیاید برون ز چاه(شعر خوانی شکوه چشمان تو) ( -1یقین دارم -۲.واهمه دارم) از دوردست میرسد آیا کدام پیک؟ ای مسلم شرف ،به کجا میکنی نگاه؟ (شعر خوانی شکوه چشمان تو) (-1مسلمان -۲مسلم بن عقیل) ای روضه مجسّمِ گودال قتلگاه(شعر خوانی شکوه چشمان تو) - 1بهشت -۲ذکر مصیبت مگر کآتش تیز پیدا کند گنه کرده را زود رسوا کند(درس دوازدهم) -1شاید (قید تردید) -۲امید است (قید آرزو) چنین پاسخ آورد سودابه پیش که من راست گویم به گفتار خویش(درس دوازدهم) -1راست گو هستم -۲راست می گویم سیاوش سیه را به تندی بتاخت نشد تنگ دل جنگِ آتش بساخت(درس دوازدهم) ( -1خشم -۲سرعت) چو او را بدیدند برخاست غو که آمد ز آتش برون شاه نو(درس دوازدهم) ( -1ولیعهد بودن سیاوش -۲جوان و جان بازیافته) چو پیش پدر شد سیاوش پاک نه دود و نه آتش نه گرد و نه خاک(درس دوازدهم) ( -1پاکیزه -۲بی گناه) گرچه بیرون تیره بود و سرد ،همچون ترس /قهوه خانه گرم و روشن بود ،همچو شرم (درس سیزدهم) سرد :ایهام ( -1در برابر گرم -۲صمیمی نبودن) /گرم :ایهام ( -1داغ -۲صمیمی و پرمهر) راستی کانون گرمی بود( .درس سیزدهم) -1انجمن -۲آتشدان /کانون گرم -1 :داغ -۲صمیمی و پرمهر این گلیم تیره بختیهاست /خیس خون داغ سهراب و سیاوشها / ،روکش تابوت تختی هاست(درس سیزدهم) ( -1گرم -۲درد و سوگ) ناگهان انگار /بر لب آن چاه /سایهای را دید /او شغاد آن نابرادر بود …(درس سیزدهم) ( -1ناتنی -۲نابکار ،نامرد) دل افسرده غیر از آب و گل نیست(نیایش لطف تو) -1افسرده و بی حال -۲یخ زده و منجمد با توجه به «سوز» نمونه سوال امتحان نهایی (-1مرداد )1403آرایۀ درست را از داخل کمانک انتخاب کنید .تو قلب فسردۀ زمینی /از درد ورم نموده یک چند (ایهام/جناس) (-۲تالیفی) واژه«ایهام» در این شعر کدام است؟ این گلیم تیره بختی هاست /خیس خون داغ سهراب و سیاوش ها / ،روکش تابوت تختی هاست (-3خرداد )1403آرایۀ درست را از داخل کمانک انتخاب کنید« .مرد نقال ،آتشین پیغام /راستی کانون گرمی بود(.ایهام -حسن تعلیل) پاسخنامه -1:ایهام -۲داغ ( -1گرم -۲درد و سوگ) -3ایهام(-1محفل-۲آتش دان) -16نماد :اگر یک واژه ،عالوه بر معنی اصلی خود ،نشانه و مظهر معنای دیگری قرار بگیرد «نماد» نامیده میشود. مثال های کتاب فارسی3 ای مرغ سحر عشق ز پروانه بیاموز کان سوخته را جان شد و آواز نیامد(درس اول) عاشق غیر واقعی /عاشق واقعی محتسِب مستی به ره دید و گریبانش گرفت مست گفت :ای دوست این پیراهن است افسار نیست(درس دوم) انسان دورو /انسان یکرو همّت از باد سحر میطلبم گر ببرد خبر از من به رفیقی که به طرف چمن است(درس سوم) جانبخشی ،نماد پیام رسانی بنواخت ز خشم بر فلک مشت آن مشت تویی تو ای دماوند(درس پنجم) «اعتراض و مقابله با ظلم است» ای مادر سرسپید بشنو این پند سیاه بخت فرزند(درس پنجم) نمادی از مردم و فرهنگ ایران شو منفجر ای دل زمانه وان آتش خود نهفته مپسند (درس پنجم) دل استعاره از دماوند (نماد روشنفکران خاموش) برکش ز سر آن سپید معجر بنشین به یکی کبود اورند( :درس پنجم) آن روسری سفید (برف) نماد ناتوانی و انزوا است بشنو این نی چون شکایت میکند سِرّ من از ناله من دور نیست نی ،حدیث راه پر خون میکند کز نیستان تا مرا ببریده اند من به هر جمعیتی ناالن شدم از جداییها حکایت میکند(درس ششم) « نی» استعاره از موالنا یا نماد هر انسان لیک چشم و گوش را آن نور نیست(درس ششم) شناخت ایزدی قصههای عشق مجنون میکند(درس ششم) موالنا یا انسان آگاه و عارف کامل /انسانی با عشق راستین در نفیرم مرد و زن نالیده اند(درس ششم) نماد عالم معنا یا همان میهن اصلی انسان جفت خوش حاالن و بد حاالن شدم»(درس ششم) من( نی) :نماد انعطاف پذیری 38 بر چهرۀ دلربای مهدی صلوات جزوۀ :آرایه های کتاب فارسی3 بازآ که در هوایت خاموشی جنونم نام دبیر :محمد بنی نعمه فریادها برانگیخت از سنگ کوهساران (شعر خوانی صبح ستاره باران) سختی و نرمش ناپذیری دل گرمی و دم سردی ما بود که گاهی مرداد مه و گاه دی اش نام نهادند (درس هشتم) مرداد(نماد گرما) دی(نماد سرما) امروز می آید از باغ بوی بهار من و تو(درس دهم) استعاره و نماد از انقالب و پیروزی آن جا در آن برزخ سرد در کوچه های غم و درد غرق غباریم و غربت با من بیا سمت باران غیر از شب آیا چه می دید چشمان تار من و تو؟(درس دهم) ظلم و ستم صد جویبار است اینجا در انتظار من و تو(درس دهم) رویش و سبزی /حرکت این فصل فصل من و توست فصل شکوفایی ما برخیز با گل بخوانیم اینک بهار من و تو(درس دهم) زیبای های و دستاوردهای انقالب با این نسیم سحرخیز برخیز اگر جان سپردیم (درس دهم) حرکت و فضای پاک بخش انقالب چون رود امیدوارم بی تابم و بی قرارم من می روم سوی دریا ،جای قرار من و تو(درس دهم)حرکت /نماد و استعاره از انقالب ترسم تو را ببیند و شرمندگی کِشد یوسف ،بگو که هیچ نیاید برون ز چاه(شعر خوانی شکوه چشمان تو) زیبایی داشتم میگفتم :آن شب نیز/سورت سرمای دی بیدادها میکرد /و چه سرمایی ،چه سرمایی(درس سیزدهم) استعاره و نماد از ستم گرچه بیرون تیره بود و سرد ،همچون ترس /قهوه خانه گرم و روشن بود ،همچو شرم (درس سیزدهم) از سنّت و اصالت این گلیم تیره بختیهاست /خیس خون داغ سهراب و سیاوشها( ،درس سیزدهم) انسان های ستم دیده و پاک دامن کوه کوهان ،مرد مردستان ،رستم دستان /،در تگ تاریک ژرف چاه پهناور( ،درس سیزدهم) نیرومندی /پَستی ،تاریکی و سیاهی رخش آن طاق عزیز ،آن تای بی همتا /رخش رخشنده /با هزاران یادهای روشن و زنده …(درس سیزدهم) کمال ،زیبایی و فراست شغاد :نماد مرد دورو و نابکار ،نامرد /رستم :نماد پهلوان ،جوانمرد(درس سیزدهم) مجمعی کردند مرغان جهان آنچه بودند آشکارا و نهان(درس چهاردهم) رهرو و سالک راه حق هدهد که پرندۀ دانایی بود و افسری بر سر داشت ،من او را می شناسم ،نامش سیمرغ است (درس چهاردهم)راهبر و راهنما /خداوند سالها پیش نیم شبی از کشور چین گذشت و پری از پرهایش بر این سرزمین افتاد( .درس چهاردهم) زیبایی (سرزمین چین به زیبایی و نقٌاشی و نگارگری شهرت داشته است) /تجلی خداوند شیرمردی باید این ره را شگرف زان که ره دور است و دریا ژَرف ژرف(درس چهاردهم) راه دشوار و سخت بلبل گفت :من گرفتار عشق گلم( ....درس چهاردهم)مردمان جمال پرست و عاشق غیر واقعی /زیبایی های زودگذر گُل اگر چه هست بس صاحب جمال حُسن او در هفته ای گیرد زوال(درس چهاردهم)معشوق زمینی و مجازی طاووس نیز چنین عذر آورد که من مرغ بهشتی ام .مار با من آشنا شد (درس چهاردهم)اهل ظاهر است که تکالیف مذهب را به امید مزد، یعنی به آرزوی بهشت و رهایی از عذاب دوزخ انجام می دهند مار :نماد ابلیس آن گاه باز شکاری که شاهان او را روی شست می نشاندند تا روی دست شاهان جا گرفته ام (درس چهاردهم) نماد کسانی که نمی توانند از جاه و مقام خود بگذرند /.نماد جاه و منصب صد هزاران سایه جاوید ،تو گم شده بینی ز یک خورشید ،تو(درس چهاردهم) کثرت مرغان از سختی وحشت کردند و عدّه ای در همان مرحله نخست از پا در آمدند( .درس چهاردهم) انسان ها چون نگه کردند آن سی مرغ زود بی شک این سی مرغ آن سیمرغ بود(درس چهاردهم) انسان ها -خداوند نان را از من بگیر ،اگر می خواهی ،هوا را از من بگیر ،اما خنده ات را نه گل سرخ را از من مگیر /سوسنی را که می کاری( ،درس شانزدهم) نماد و مجاز از نیازهای مادی و ضروری ،اغراق /نماد خنده ،عشق و شادی خندۀ تو /در تاریک ترین لحظه ها می شکفد /برای دستان من شمشیری است آخته(درس هفدهم)فضای ناامیدی و خستگی /مبارزه خندۀ تو ،در پاییز /در کنارۀ دریا /موج کف آلوده اش را /باید برفرازد(درس هفدهم) شکست در بهاران ،عشق من / ،خنده ات را می خواهم چون گلی که در انتظارش بودم(،درس هفدهم)پیروزی نمونه سوال امتحان نهایی (-1شهریور)1400مفهوم نمادین هر یک از واژه های مشخص شده را بنویسید .ببین آخر که آن پروانه را خوش چگونه می زند خود را به آتش (-۲خرداد و دی 1398شهریور1399و )1400در بیت زیر« ،برزخ سرد» و «شب» نماد چه مفاهیمی هستند؟ آنجا در آن برزخِ سرد ،در کوچههای غم و درد غیر از شب آیا چه میدید چشمان تار من و تو؟ 39 جزوۀ :آرایه های کتاب فارسی3 نام دبیر :محمد بنی نعمه بر چهرۀ دلربای مهدی صلوات (-3خرداد 1399تجربی و ریاضی) در بیت زیر مفهوم نمادین« رود» و «دریا »را بنویسید. «چون رود امیدوارم بی تابم و بی قرارم من می روم سوی دریا ،جای قرار من و تو» (-4شهریور)140۲در سرودۀ «خوان هشتم»« ،رستم» و «شغاد» ،هر یک «نماد» چه کسانی هستند؟ ( -5شهریور -1398خرداد 1400تجربی و ریاضی) با توجه به منطق الطیرعطار ،هریک از این پرندگان ،نماد چه کسانی هستند .الف) بلبل ب) هدهد ( -6خرداد -1398خرداد 1399انسانی) مفهوم نمادین واژه های مشخص شده را به ترتیب بنویسید. « نان را ،هوا را / ،روشنی را ،بهار را ،از من بگیر /امّا خنده ات را هرگز از من نگیر /گل سرخ را از من مگیر» ( -7دی )1397با توجه به عبارت زیر« باز» نماد چه کسانی است؟ « من بسیار کوشیده ام تا روی دست شاهان جا گرفته ام .پیوسته با انسان بوده ام و برای آنان شکار کرده ام .چه جای آنست که چندین شاهان بگذارم و در بیابان های بی آب و علف در جستجوی سیمرغ سرگردان شوم؟ آن به که مرا نیز معاف کنید». ( -8تألیفی) در درس« سی مرغ و سیمرغ» ،عبارت« من بسیار کوشیده ام تا روی دست شاهان جا گرفته ام و برای آنان شکار کرده ام ».از زبان کدام پرنده بیان می شود؟ الف) هدهد ج)جغد ب) باز د) بلبل پاسخنامه-1 :نماد عاشق واقعی -عشق -۲روزگار ستم شاهی -ظلم و ستم -3رود :نماد دریا :نماد.استعاره از انقالب-4جوانمرد -ناجوامرد(نامرد)-5 الف)عاشق غیر واقعی ب)نماد رهبر و آگاه به مسیر -6نیازهای جسمانی و مادی -عشق-7باز -8باز -17تضمین :هر گاه نویسنده یا شاعر آیه ،حدیث ،مصراع یا بیتی را عینا در نوشته یا شعر خود بگنجاند در واقع از آرایه تضمین استفاده کرده است. نکته :تضمین به دو قسمت تقسیم می شود: الف) تضمین از آیه یا حدیث مانند :کأن لم یکن شیئاً مذکوراً در گورستان شکم آقایان ناپدید گردید. بیرون نمیتوان کرد حتی به روزگاران تضمین به شعر سعدی ب) تضمین از شعر یا نوشته مانند :گفتی :به روزگاران مهری نشسته گفتم نکته :تضمین از آیه یا حدیث یا عبارت عربی :که قسمتی از آیه و حدیث عیناً در بیت یا نثر ذکر می شود (فرقش با تلمیح آن است که در آرایه تلمیح اشاره به آیه یا حدیث می شود. اِعملوا آل داوود شکراً و قلیل من عبادی الشکور(درس اول) آیۀ قرآن یا مالئکتی قد استحییتُ من عبدی و لیس له غیری فقد غفرتُ له( .درس اول) حدیث قدسی ماعبدناک حق عبادتک -ماعرفناک حق معرفتک( .درس اول) حدیث گفتی :به روزگاران مهری نشسته گفتم بیرون نمیتوان کرد حتی به روزگاران(شعر خوانی صبح ستاره باران) تضمین شعر سعدی مزینان از هزار و صد سال پیش هنوز بر همان مهر و نشان است که بود( … .درس نهم) تضمین به شعر حافظ «گوهر مخزن اسرار همان است که بود – حقه مهر بدان مهر و نشان است که بود» کأن لم یکن شیئاً مذکوراً در گورستان شکم آقایان ناپدید گردید( .درس شانزدهم) تضمین به آیه قران سوره انسان آرام گفت«:و ما رمیت اذ رمیت و لکن اهلل رمی ( ».روان خوانی ارمیا) تضمین به آیه قران سوره انفال نمونه سوال امتحان نهایی (-1تالیفی) با توجه به نوشته زیر ،آرایۀ درست را از داخل کمانک انتخاب کنید(.تلمیح -تضمین) هم بر انگارۀ عشق آبادش ساخته اند .مزینان از هزار و صد سال پیش هنوز بر همان مهر و نشان است که بود… . ( -۲تالیفی)آرایۀ مصراع دوم این بیت را بنویسید .اگر خونین دلی از جور ایام ( -3تالیفی)با توجه به بیت« گفتی :به روزگاران مهری نشسته گفتم «لب خندان بیاور چون لب جام» بیرون نمیتوان کرد حتی به روزگاران» به سواالت زیر پاسخ دهید. استاد شفیعی کدکنی از کدام شاعر پیشین ،قسمتی را تضمین کرده است؟ پاسخنامه -1:تضمین به شعر حافظ «گوهر مخزن اسرار همان است که بود – حقه مهر بدان مهر و نشان است که بود» -۲تضمین -3سعدی -18متناقض نما(پارادوکس) :دو متضاد (یا دو مفهوم متضاد) به یک شخص یا یک چیز نسبت داده شود. نکته :روش پیدا کردن تناقض: -1اگر دو واژۀ متضاد به وسیلۀ کسره به هم اضافه شود تناقض دارد .مانند :ساکنِ روان -حاضرِ غایب 40 جزوۀ :آرایه های کتاب فارسی3 نام دبیر :محمد بنی نعمه بر چهرۀ دلربای مهدی صلوات -۲اگر دو واژۀ مثل هم بیان شوند و قبل از واژۀ تکراری دوم یکی از نشانه های منفی «بی ـ نا ـ ال» ذکر شود یا فعل جمله منفی باشد تناقض دارد. مانند :زبانِ بی زبانی -محرم این هوش جز بی هوش نیست نکته :ترکیبات :دوزخ همچو یخ -مرگ گرم آتشِ سرد ،هم تناقض اند .زیرا واژه ای که صفت ثابت دارد صفتِ بالعکس به آن نسبت داده شده است و صفت آتش گرمی است نه سردی مثال های کتاب فارسی3 سِرّ من از ناله من دور نیست لیک چشم و گوش را آن نور نیست(درس ششم) دور نبودن سِرّ :تناقض همچو نی زهری و تَریاقی که دید؟ همچو نی دمساز و مشتاقی که دید؟(درس ششم) نی زهر و تریاق است محرم این هوش جز بی هوش نیست مر زبان را مشتری جز گوش نیست(درس ششم) محرم هوش بودن بی هوش آسمان کویر ،این نخلستان خاموش و پرمهتابی(درس نهم) در سموم سرد این عقل بی درد و بی دل پژمرد و صفای اهورایی آن همه زیباییها که درونم را پر از خدا میکرد(درس نهم) در دفتری یا ادارهای محبوس و مدفون شوی تا ترقّی کنی( .روان خوانی بوی جوی مولیان)محبوس و مدفون شدن برای ترقی آب جیحون فرونشست؛ ریگ آموی پرنیان شد؛ بوی جوی مولیان مدهوشم کرد( .روان خوانی بوی جوی مولیان) لبریز زندگی است نفسهای آخرت همی داد مژده یکی را دگر آورده مرگ گرم به آغوش تو پناه (شعر خوانی شکوه چشمان تو) که بخشود بر بی گنه دادگر(درس دوازدهم) شخصی بی گناه ،گناهش بخشوده گردد) بی عیار و شعر محض خوب و خالی نیست /هیچ -همچون پوچ -عالی نیست( .درس سیزدهم) رخش آن طاق عزیز ،آن تای بی همتا /رخش رخشنده /با هزاران یادهای روشن و زنده …(درس سیزدهم) بعد از این وادی عشق آید پدید غرق آتش شد کسی کانجا رسید(درس چهاردهم)چون ویژگی آب و آتش در یک جا جمع شده است. هشت جنّت نیز این جا مرده ای است هفت دوزخ همچو یخ افسرده ای است(درس چهاردهم) با همان زبان بی زبانی نگاه ،حقش را کف دستش می گذاشتم( .درس شانزدهم) آنچه را که پروردگار جهان پدید آورده ،زیر پا گذارم تا مگر روزی به پایان این دریای بی کران رسم( .گنج حکمت مسافر) هر روز باید ذکری واحد را مکرِّر بخوانم /و آنچه را قدیمی است ،قدیمی ندانم که تو از آن منی( ،درس هجدهم) نمونه سوال امتحان نهایی (-1خرداد -1403شهریور)140۲آرایۀ درست را از داخل کمانک انتخاب کنید. هشت جنّت نیز این جا مُرده ای است هفت دوزخ همچو یخ افسرده ای است(حس آمیزی -پارادوکس) (-۲تالیفی)مصراع دوم این بیت کدام آرایۀ را بیان می کند؟ «همی داد مژده یکی را دگر که بخشود بر بی گنه دادگر» (-3تالیفی) با توجه به شعر زیر کلمات مشخص شده چه آرایه ای را مشخص می کند؟ /رخش را میدید و میپایید / .رخش آن طاق عزیز ،آن تای بی همتا /رخش رخشنده /با هزاران یادهای روشن و زنده (-4تالیفی) با توجه به شعر زیر آرایه درست را از داخل کمانک انتخاب کنید( .تضاد -تناقض) «اگر چشمم احیانا تو چشمش می افتاد ،با همان زبان بی زبانی نگاه ،حقش را کف دستش می گذاشتم». (-5خرداد)1403آرایۀ درست را از داخل کمانک انتخاب کنید. « عشق بر یک فرش بنشاند گدا و شاه را سیل ،یکسان می کند پست و بلند راه را»(اسلوب معادله -متناقض نما) (-6خرداد 1400تجربی و ریاضی) با توجه به بیت زیر آرایه درست را از داخل کمانک را انتخاب کنید( .اسلوب معادله -حسن تعلیل) مستمع صاحب سخن را بر سر کار آورد غنچه خاموش بلبل را به گفتار آورد (-7دی) 1398آرایۀ مشترک ابیات زیر را بنویسید. شانه می آید به کار زلف در آشفتگی آشنایان را در ایام پریشانی بپرس محرم این هوش جز بی هوش نیست مر زبان را مشتری جز گوش نیست (-8دی -140۲خرداد) 1398آرایه مشترک ابیات زیر« اسلوب معادله» است یا «حسن تعلیل» ؟یک دلیل بنویسید. 41 بر چهرۀ دلربای مهدی صلوات جزوۀ :آرایه های کتاب فارسی3 عشق بر یک فرش بنشاند گدا و شاه را سیل ،یکسان می کند پست و بلند راه را محرم این هوش جز بی هوش نیست مر زبان را مشتری جز گوش نیست نام دبیر :محمد بنی نعمه ( -9تألیفی ) در همۀ گزینه ها به جز گزینه ی « . . .اسلوب معادله » به کار رفته است ؟ -1در آیینه هر نقش کجی راست نماید کین مهر شود در دل بی کینه ی مستان -۲عشق چون آید برد هوش دل فرزانه را دزد دانا می کشد اول چراغ خانه را -3کسی که می نهد از حد خود بیرون قدم کبوتری ست که می آید از حرم بیرون -4چشم عاشق نتوان دوخت که معشوق نبیند پای بلبل نتوان بست که بر گل نسراید پاسخنامه -1:پارادوکس -۲پارادوکس-3متناقض نما(پارادوکس)(-4تناقض :زبان بی زبانی) -5اسلوب معادله -6اسلوب معادله -7اسلوب معادله-8 اسلوب معادله مصراع اول مصداقی برای مصراع دوم است -9.گزینه 1 -19ایهام تناسب :واژهای با حداقل دو معنی در شعر یا نثر به کار میرود که یک معنی آن قابل قبول است و معنی دیگرش که مورد نظر نیست با واژه یا واژههای دیگر تناسب یا مراعات النظیر دارد. مثال های کتاب فارسی3 لب و دندان سنایی همه توحید تو گوید مگر از آتش دوزخ بودش روی رهایی(ستایش) روی -1 :چاره ،امکان -۲ ،صورت(که با لب و دندان ،تناسب دارد) با آنکه جیب و جام من از مال و می تهی است ما را فراغتی است که جمشید جم نداشت(درس سوم) جام-1:جام شراب(معنی مورد نظر) -۲جام جهان بین(که با جم تناسب دارد). چون گشت زمین ز جور گردون سرد و سیه و خموش و آوند(درس پنجم) گشت-1 :شد-۲ ،در معنای گردیدن چرخیدن (که با گردون تناسب دارد). ای مشت زمین بر آسمان شو بر وی بنواز ضربتی چند(درس پنجم) بنواز -1 :زدن -۲نوازندگی (که با ضربت تناسب دارد). قصه شیرین فرهاد (روان خوانی جاسوسی که االغ بود) شیرین -1:مزۀ -۲نام شخص( که با فرهاد تناسب دارد). آتش است این بانگِ نای و نیست باد هر که این آتش ندارد ،نیست باد(درس ششم) باد در مصراع دوم با آتش -1:فعل دعایی(معنی مورد نظر) -۲جریان هوا ( که با باد و آتش تناسب دارد). ای جویبار جاری! زین سایه برگ مگریز کاین گونه فرصت از کف دادند بی شماران(شعر خوانی صبح ستاره باران) کف -1( :کف دست -۲کف دریا (در معنای کف دریا با جویبار تناسب دارد) باز کبک ها را در هوا و آهوها را در صحرا به تیر دوختند( .روان خوانی بوی جوی مولیان) باز -1:مجدد -۲پرنده (که با آهو تناسب دارد). به همان شهر بی مهر ،به همان دیار بی یار ،به همان هوای غبارآلود ،به همان آسمان دود گرفته بازگردی(روان خوانی بوی جوی مولیان) بی مهر- 1 :بدون محبّت -۲بدون خورشید (که با هوا تناسب دارد ) این فصل فصل من و توست فصل شکوفایی ما برخیز با گل بخوانیم اینک بهار من و تو(درس دهم) فصل -1:زمان -۲بخشی از کتاب( که با «خواندن» تناسب دارد). به دستور فرمود تا ساروان هیون آرد از دشت ،صد کاروان(درس دوازدهم) دستور -1 :وزیر ،مشاور ،رایزن «-۲امر و فرمان» (که با واژه «فرمود» تناسب دارد). رخ شاه کاووس پرشرم دید سخن گفتنش با پسر نرم دید(درس دوازدهم) رُخ -1 :چهره -۲مهره شطرنج (که با شاه تناسب دارد) /شاه-1 :پادشاه -۲مهره شطرنج (که با رُخ تناسب دارد) فرود آمد از اسپ کاووس شاه پیاده سپهبد پیاده سپاه(درس دوازدهم) اسپ و شاه و پیاده :ایهام تناسب -1:معنای واقعی -۲مهره های شطرنج (که با هم تناسب دارند) قصه میگوید / :این برایش سخت آسان بود و ساده بود( .درس سیزدهم) سخت -1 :بسیار-۲دشوار( که با ساده و آسان تناسب دارد). دلم را داغ عشقی بر جبین نه زبانم را بیانی آتشین ده(نیایش لطف تو) -1سوزان -۲نشان(که با جبین تناسب دارد) 42 جزوۀ :آرایه های کتاب فارسی3 نام دبیر :محمد بنی نعمه بر چهرۀ دلربای مهدی صلوات نمونه سوال امتحان نهایی ( -1تالیفی) آرایۀ «ایهام تناسب» را در این بیت توضیح دهید .رخ شاه کاووس پرشرم دید سخن گفتنش با پسر نرم دید ( -۲تالیفی) کدام واژه در این بیت«ایهام تناسب» را به وجود آورده است؟ به دستور فرمود تا ساروان هیون آرد از دشت ،صد کاروان ( -3تالیفی) کدام یک از دو بیت زیرآرایۀ«ایهام تناسب» در آن دیده می شود؟ الف) ای مشت زمین بر آسمان شو بر وی بنواز ضربتی چند ب) نی نی تو نه مشت روزگاری ای کوه نی اَم ز گفته خرسند پاسخنامه -1:رُخ :ایهام تناسب -1:چهره -۲مهره شطرنج (که با شاه تناسب دارد) /شاه :ایهام تناسب.1 :پادشاه .۲مهره شطرنج (که با رُخ تناسب دارد) -1(-۲وزیر ،مشاور ،رایزن «-۲امر و فرمان» که با واژه «فرمود» تناسب دارد -3).گزینه الف) بنواز :ایهام تناسب -1 :زدن -۲نوازندگی (که با ضربت تناسب دارد). -20حُسن تعلیل :در لغت به معنی « دلیل نیکو آوردن» است .و در اصطالح آرایههای ادبی آوردن دلیل غیرواقعی و در عین حال شاعرانه برای یک موضوع است. نکته :واژه هایی چون :که ـ تا ـ زیراکه ـ چراکه ـ چونکه ـ از آن (زان) ـ می تواند در پیدایش حُسن تعلیل تأثیرگذار باشند. نکته :سؤال و جواب های ابیات اگر غیرواقعی باشد بیانگر حُسن تعلیل هستند. مثال های کتاب فارسی3 عاشقان کشتگان معشوقند بر نیاید ز کشتگان آواز(درس اول) گفت :مستی زان سبب اُفتان و خیزان میروی گفت :جرمِ راه رفتن نیست ره هموار نیست(درس دوم) تا چشم بشر نبیندت روی بنهفته به ابر ،چهر دلبند(درس پنجم) شاعر علت پنهان شدنِ قله دماوند را در پشت ابر ،بیزاری و دوری کردن از مردم نادان میداند. تا وارهی از دم ستوران وین مردم نحس دیومانند(درس پنجم) با شیر سپهر بسته پیمان با اختر سعد کرده پیوند(درس پنجم) شاعر علت بلندی دماوند را تالش او برای دوری از مردم زمانه میداند چون گشت زمین ز جور گردون سرد و سیه و خموش و آوند(درس پنجم) آسمان به خاطر ستم گردون خفه و خموش و معلّق است. تو قلب فسرده زمینی تا درد و ورم فرونشیند از درد ورم نموده یک چند(درس پنجم) درد دلیل ارتفاع کوه ست کافور بر آن ضماد کردند(درس پنجم) آتشِ عشق است کاندر نی فُتاد جوشش عشق است کاندر می فُتاد(درس ششم) جوشش می به دلیل عشق است. دل گرمی و دم سردی ما بود که گاهی مرداد مه و گاه دی اش نام نهادند(درس هشتم) در کویر به چشم میتوان دید ،میتوان احساس کرد که پیامبران همه از اینجا برخاسته اند(درس نهم) علت برخاستن پیامبران از کویر گودالی که از کنجکاوی گلوله توپ در خاک فراهم آمده بود( .درس یازدهم) نمونه سوال امتحان نهایی (-1خرداد 1399تجربی -ریاضی) در کدام یک از بیت های زیر آرایه «حسن تعلیل» وجود دارد؟ دلیل خود را بنویسید. الف) تا چشم بشر نبیندت روی بنهفته به ابر چهره دلبند ب) برکن ز بن این بنا که باید (-۲تالیفی) آرایۀ درست را از داخل کمانک انتخاب کنید« .تو قلب فسردۀ زمینی از ریشه بنای ظلم برکند از درد ورم نموده یک چند» (-3دی -1397دی)140۲با توجه به ابیات« :تا وارهی از دم ستوران /وین مردم نحس دیو مانند ( جناس /حسن تعلیل) با شیر سپهر بسته پیمان /با اختر سعد کرده پیوند» مفهوم کلی دو بیت خلق کدام آرایه را به یاد میآورد؟ (-4خرداد)1403شاعر برای آفرینش آرایۀ ادبی«حسن تعلیل» در بیت زیر چه دلیلی را بیان می کند؟ تا چشم بشر نبیندت روی بنهفته به ابر چهره دلبند (-5تالیفی)آرایۀ درست را از داخل کمانک انتخاب کنید« .تا درد و ورم فرونشیند کافور بر آن ضماد کردند» (حسن تعلیل -اسلوب معادله) (-6تالیفی)در عبارت« گودالی که از کنجکاوی گلوله توپ در خاک فراهم آمده بود ».چه آرایۀ وجود دارد؟ پاسخنامه -1 :الف)آوردن دلیل غیرواقعی اما زیبا -۲حسن تعلیل -3حسن تعلیل -4برای اینکه مردم چهرهات را نبینند ،صورت زیبایت را در پشت ابر پنهان کردهای -5حسن تعلیل -6حسن تعلیل 43 بر چهرۀ دلربای مهدی صلوات جزوۀ :آرایه های کتاب فارسی3 نام دبیر :محمد بنی نعمه -21اسلوب معادله :دو مصرع یا دو جمله که در ظاهر ارتباطی با هم ندارند ولی از لحاظ معنا و مفهوم یکسان می باشند. نکته :شاعر در مصرع اول موضوعی را مطرح می کند و برای اینکه موضوع مصرع اول را درک کنید نمونه ای به عنوان مثال می آورد. نکته :در اسلوب معادله یکی از مصرع به شکل مثل یا تمثیل بیان می شودتا مصرع دیگر را بهتر توجیه کند (در بیشتر موارد مصرع اول جدی و واقعی است و مصرع دوم به شکل مثل یا تمثیل بیان می شود).مثال :عشق چون آید برد هوش دل فرزانه را دزد دانا می ُکشد اول چراغ خانه را نکته:میتوان بین دو قسمت عالمت مساوی گذاشت یا جای دو مصرع را عوض کرد .در واقع در اسلوب معادله ،هر قسمت باید معنی مستقل داشته باشد و بین دو قسمت نباید حرف ربط وابستهساز مثل « که ،اگر ،زیرا و…» وجود داشته باشد. مثال های کتاب فارسی3 چه غم دیوار امّت را که دارد چون تو پشتیبان چه باک از موج بحر آن را که باشد نوح کشتیبان(درس اول) محرم این هوش جز بی هوش نیست مر زبان را مشتری جز گوش نیست(درس ششم) هر که جز ماهی ،ز آبش سیر شد هر که بی روزی است ،روزش دیر شد(درس ششم) مستمع ،صاحب سخن را بر سر کار آورد غنچه خاموش ،بلبل را به گفتار آورد (درس ششم) عشق چون آید ،برد هوش دل فرزانه را دزد دانا میکشد اوّل چراغ خانه را (درس ششم) شانه میآید به کار زلف در آشفتگی آشنایان را در ایّام پریشانی بپرس (درس ششم) عشق بر یک فرش بنشاند گدا و شاه را سیل ،یکسان میکند پست و بلند راه را(درس ششم) نکند جور پیشه سلطانی که نیاید ز گرگ چوپانی (گنج حکمت به جوانمردی کوش) نمونه سوال امتحان نهایی (-1خرداد)140۲در بیت زیر کاربرد آرایههای «تشبیه» «مراعات نظیر»« تلمیح» و ...................مشهود است. «چه غم دیوار امت را که دارد چون تو پشتیبان چه باک از موج بحر آن را که باشد نوح کشتیبان» (-۲مرداد -1403شهریور)140۲آرایۀ درست را از داخل کمانک انتخاب کنید. «محرم این هوش جز بی هوش نیست مر زبان را مشتری جز گوش نیست» ( اسلوب معادله -تلمیح) (-3دی -140۲خرداد )1398آرایه مشترک ابیات زیر «اسلوب معادله» است یا «حسن تعلیل» ؟یک دلیل بنویسید. عشق بر یک فرش بنشاند گدا و شاه را سیل ،یکسان می کند پست و بلند راه را محرم این هوش جز بی هوش نیست مر زبان را مشتری جز گوش نیست ( -4خرداد 1400تجربی و ریاضی) با توجه به بیت زیر آرایه درست را از داخل کمانک را انتخاب کنید( .اسلوب معادله -حسن تعلیل) غنچه خاموش بلبل را به گفتار آورد» «مستمع صاحب سخن را بر سر کار آورد (-5مرداد -1403شهریور) 140۲آرایۀ درست را از داخل کمانک انتخاب کنید. «محرم این هوش جز بی هوش نیست مر زبان را مشتری جز گوش نیست» ( اسلوب معادله -تلمیح) پاسخنامه -1:اسلوب معادله-۲اسلوب معادله -3اسلوب معادله(مصراع اول مصداقی برای مصراع دوم است -4)...اسلوب معادله -5اسلوب معادله -22تمثیل:به معنای «تشبیه کردن» و «مَثَل آوردن» است و در اصطالح ادبی ،آن است که شاعر یا نویسنده برای تأیید و تأکید بر سخن خویش ،حکایت ،داستان یا نمونه و مثالی را بیان کند تا مفاهیم ذهنی خود را آسانتر به خواننده انتقال دهد. مثال های کتاب فارسی3 گفت :آگه نیستی کز سر در اُفتادت کاله گفت :در سر عقل باید ،بی کالهی عار نیست(درس دوم) درنیابد حال پخته هیچ خام پس سخن کوتاه باید ،والسّالم(درس ششم) چو خواهی که پیدا کنی گفت و گوی بباید زدن سنگ را بر سبوی(درس دوازدهم)ضرب المثل وکنایه از آزمایش و امتحان چنین است سوگندِ چرخ بلند که بر بی گناهان نیاید گزند(درس دوازدهم) برابر با مثل «سر بی گناه باالی دار نمی رود» نکند جور پیشه سلطانی که نیاید ز گرگ چوپانی (گنج حکمت به جوانمردی کوش) مصراع دوم ارسال المثل است قصه میگوید که بی شک میتوانست او اگر میخواست( .درس سیزدهم) یادآور ضرب المثل خواستن توانستن است 44 جزوۀ :آرایه های کتاب فارسی3 نام دبیر :محمد بنی نعمه بر چهرۀ دلربای مهدی صلوات کاه از خودمان نیست ،کاهدان که از خودمان است( .درس سیزدهم) از اینکه باید به فکر سالمتی خود باشیم. ولی چون که تیری که از شست رفته باز نمیگردد( ،درس شانزدهم) تمثیل ،کنایه از «از دست دادن فرصت» /تیر ،شست :تناسب به کالم بلندپایۀ « از ماست که بر ماست» ایمان آوردم( .درس شانزدهم) (هر کاری انجام دهیم نتیجۀ آن به خود ما برمی گردد) نمونه سوال امتحان نهایی (-1تالیفی) کدام یک از بیت های زیر«تمثیل» دارد؟ الف) چنین است سوگندِ چرخ بلند ب) وزین دخترِ شاه هاماوران که بر بی گناهان نیاید گزند پراندیشه گشتی به دیگر کران (-۲تالیفی) با توجه به عبارت زیر وجه مشترک قسمت های مشخص شده؛ کدام آرایۀ ادبی را یاداوری می کند؟ «به دست چالق شدۀ خودم از خانه بیرون انداخته ام ،ولی چون که تیری که از شست رفته باز نمیگردد ،یک بار دیگر به کالم بلندپایۀ «از ماست که بر ماست» ایمان آوردم و پشت دستم را داغ کردم که تا من باشم دیگر پیرامون ترفیع رتبه نگردم. پاسخنامه -1 :گزینه الف-۲تمثیل *زمینه های حماسه :ملی(آیین و رسوم) ،داستانی و روایی ،قهرمانی(در حیطۀ قدرت انسان) ،خرق عادت :خارج از حیطۀ قدرت انسان مثال :قهرمانی :بیت های 45 -43 -34-24-13 بیت ۲4سیاوش بیامد به پیش پدر /یکی خُود زرین نهاده به سر بیت 13اگر کوه آتش بود بسپَرم /ازین تنگ خوار است اگر بگذرم بیت 34سیاوش سیه را به تندی بتاخت /نشد تنگ دل جنگِ آتش بساخت بیت 45سیاوش را تنگ در بر گرفت /ز کردار بد پوزش اندر گرفت بیت 43چو پیش پدر شد سیاوش پاک /نه دود و نه آتش نه گرد و نه خاک مثال :خرق عادت :بیت های 39-38-37-26 بیت ۲6یکی تازی ای بر نشسته سیاه /همی خاک نعلش بر آمد به ماه بیت 37چو او را بدیدند برخاست غو /که آمد ز آتش برون شاه نو بیت 38چنان آمد اسپ و قبای سوار /که گفتی سمن داشت اندر کنار بیت 39چو بخشایش پاک یزدان بود /دم آتش و آب یکسان بود مثال :ملی :بیت های27-19-9-5 بیت 5ز هر در سخن چون بدین گونه گشت /بر آتش یکی را بباید گذشت بیت 9مگر کآتش تیز پیدا کند /گنه کرده را زود رسوا کند بیت 19بدان گاه سوگندِ پرمایه شاه /چنین بود آیین و این بود راه بیت ۲7پراگنده کافور بر خویشتن /چنان چون بود رسم و ساز کفن نمونه سوال امتحان نهایی چون بود رسم و ساز کفن» چیست؟ (-1مرداد )1403زمینۀ حماسی بیت« پراکنده کافور بر خویشتن چنان (-۲دی )1400کدام یک از بیت های زیر ،دارای زمینۀ ملی حماسه است؟ الف) بدان گاه سوگند پرمایه شاه چنین بود آیین و این بود راه ب) سراسر همه دشت بریان شدند بر آن چهره خندانش گریان شدند -3کدام یک از ویژگیهای حماسه در بیتهای زیر دیده میشود؟ آنها را از داخل کمانک مقابل انتخاب کنید. الف)(خرداد )1398بدان گاه سوگند پرمایه شاه چنین بود آیین و این بود راه (ملی -قهرمانی) ب)(خرداد) 1398یکی تازی برنشسته سیاه همی خاک نعلش برآمد به ماه (خرق عادت -ملی) ج)(خرداد -1403شهریور)1399چنین است سوگند چرخ بلند که بر بیگناهان نیاید گزند (ملی -قهرمانی) ( -4خرداد )1401در همه ابیات به جز گزینه ...........زمینه «ملی» حماسه آشکار است. )1پراکنده کافور بر خویشتن چنان چون بود رسم و ساز کفن )3رخ شاه کاووس پرشرم دید سخن گفتنش با پسر نرم دید )۲چنین است سوگند چرخ بلند )4بدان گاه سوگند پرمایه شاه ( -5دی) 1401بیت رو به رو دارای کدام زمینه حماسه است؟ «بدان گاه سوگند پرمایه شاه الف)(خرداد) 1399سیاوش سیه را به تندی بتاخت نشد تنگ دل ،جنگ آتش بساخت چنین بود آیین و این بود راه ( -7خرداد 1400انسانی)در کدام یک از ابیات زیر ،زمینۀ قهرمانی حماسه ،بارز است؟ 45 چنین بود آیین و این بود راه چنین بود آیین و این بود راه» -6هریک از بیت های زیر دارای کدام زمینۀ حماسه است؟ ب)(خرداد 1399انسانی،شهریور )1400بدان گاه سوگند پر مایه شاه که بر بیگناهان نیاید گزند بر چهرۀ دلربای مهدی صلوات جزوۀ :آرایه های کتاب فارسی3 نام دبیر :محمد بنی نعمه )1سیاوش سیه را به تندی بتاخت /نشد تنگ دل ،جنگ آتش بساخت -۲پراکنده کافور بر خویشتن/چنان چون بود رسم و ساز کفن -3بدان گاه سوگند پر مایه شاه /چنین بود آیین و این بود راه -4سراسر همه دشت بریان شدند /بر آن چهر خندانش گریان شدن پاسخنامه -1 :ملی -۲الف) ملی ب) قهرمانی -3الف) ملی ب) خرق عادت ج) ملی -4گزینه -5 3ملی -6الف) قهرمانی ب) ملی -7گزینه 1 *قالب شعر (-1خرداد)1398نوع گفتگوی شعر زیر را در اصطالح ادبی چه می نامند؟ « نخستین بار گفتش کز کجائی /بگفت از دار ملک آشنائی بگفت آن جا به صنعت در چه کوشند /بگفت انده خرند و جان فروشند بگفتا جان فروشی در ادب نیست /بگفت از عشقبازان این عجب نیست » (-۲تالیفی)مناظرۀ «مست وهشیار» پروین بیانگر کدام پدیدۀ اجتماعی عصر شاعر است؟ *به غزلهایی که محتوای آنها بیشتر مسائل سیاسی و اجتماعی است ،غزل اجتماعی میگویند؛ در عصر مشروطه با توجّه به دگرگونیهای سیاسی و اجتماعی ،این نوع غزل رواج یافت؛ در سرودههای شاعرانی چون محمدتقی بهار ،عارف قزوینی و فرّخی یزدی میتوان نمونههای آن را یافت. (-3شهریور )140۲به غزل هایی که محتوای آن ها بیشتر مسائل سیاسی و اجتماعی است............................... ،می گویند. (-4نهایی)کدام یک از ابیات زیر را میتوان بیتی از یک «غزل اجتماعی» دانست؟ الف) فکری ای هموطنان در ره آزادی خویش بنمایید که هر کس نکند مثل من است ب) آیین طریق از نفس پیر مغان یافت آن خضر که فرخنده پی اش نام نهادند *قالب شعر «دماوندیه» قصیده و قالب شعر «مست و هوشیار» قطعه است .در قصیده بهار مصراع نخست و مصراعهای زوج و در قطعه پروین فقط مصراعهای زوج همقافیهاند. (- 5تالیفی)شعرهای «دماوندیه» و «مست و هشیار» را از نظر قالب مقایسه کنید. (-6مرداد )1403قالب شعری کدام بیت«قطعه» است؟ الف) ای دیو سپید پای دربند /ای گنبد گیتی ای دماوند ب) محتسب مستی به ره دید و گریبانش گرفت /مست گفت ای دوست این پیراهن است افسار نیست *محمّد تقی بهار شعر دماوندیه را در سال 1301هجری شمسی سرود .در این سال به تحریک بیگانگان ،هرج و مرج قلمی و اجتماعی و هتّاکیها در مطبوعات و آزار وطنخواهان و سستی کارِ دولت مرکزی بروز کرده بود .بهار این قصیده را با تأثیر پذیری از این معانی گفته است؛ با توجّه به این نکته ،به پرسشهای زیر پاسخ دهید. (-7تالیفی) محمّد تقی بهار شعر ...................را در سال 1301هجری شمسی سرود. پاسخنامه -1:مناظره -۲فساد و ریاکاری اجتماع -3غزل اجتماعی -4گزینه الف -5قالب شعر «دماوندیه» قصیده و قالب شعر «مست و هوشیار» قطعه است .در قصیده بهار مصراع نخست و مصراعهای زوج و در قطعه پروین فقط مصراعهای زوج همقافیهاند -6گزینه ب -7دماوندیه بهار1404 محمد بنی نعمه 46