صفحه 1:
عنوان پروژه
ساختار هزینه آب
(اقتصاد انرژی)
فهرست مطالب
صفحه 2:
ساختار مزيتة ال سس يي و
وس در ل م تمت سمي
ar بوسيه موصيو ب روسو مس اط م
مرت اسب ۳۳ ee
۱-۱۳ سوابق بررسی های صورت گرفه در زمیتهساختر زیت سس ۶
ؤب هو و رتست تن 1
هاا ساختر تقاف سس سس o
۱۴ بررسی ساختار هزین ٩ 9 aaa alg
SF بناج سامل از لفات گفش ند بر هی دود ند
1-5 تاثير قيمت بر مدل مصرقى أب ۳ Vow
TT دیدگاه هی متفاوتدرباره کشش تقاضای آب 01
+1 تفلوت كر ۰ ومیل
18-6 .روش بيشتهادى يزاى ليران — —
أن صيين قيمت يهيده أبتعر سارف بعلاعن. fas eis
ety VEY سس سس لاا
61 تتيجه كير 2242
وهی one xa 1
آفهرست اشکال
شکل ۱ - سره نیع تجدیدپذیر اخلیآب. ۵
شکل ۲ 7 درصد برداشت سالاه آب شیرین از کل منابع تجدیدپذیر رای کشاورزی ۵
شکل ۳ - رابطه قیمت آپ و مصرف آپ سس سس 1
صفحه 3:
ساختار هزینه آب
چکیده
با توجه به محدودیت شدید در عرضه آب و همچتین تقاضای روز
مصرف آب ناشی از
رشد جمعیت و توسعه شهرهاه آمروزه مدییت منابع آب برایایجا توازن ین عرضه و تقضا از
آهمیت زیادی برخوردار است.ابزرهایاقتصادی از جمله قیمت گذاری تفش مهمی در بجاد
1
صفحه 4:
درن.بنابراین هدف این مطلعهتعیین قیمت بهینهآب برای مصارف خانگی می
از چهار عاملتولید: تیزوی کار ناه وا SN yo a gli gal هد
گرفته شد نج حاصل از تطقیق حاكى از وجود بازدهى كاهنده نسيث به مقياس و عدم
صرفه جوبی تشی از مقلسبود که وجود اتحصار لبیمی در این شرکت را رد می تمود
شاخص بيشرفت تكنولوزى حاكى از كاهش هزينهها در نتيجه بيشرفت تكنولوزى و محاسبه
شاخص رشد بهره ورى نيز نشآن دهتده وجود رشد بهره ورى در طول دوره مورد مطالعه بود
1-١ مقدمه
عاب كالابى اقتصادى است»: اين جمله براى تخستين بار سال 1495 در سازمان ملل مطرح.
شد و أزآن بنن رهز *؟مارس در مقام بزركداشت لين کالء روز جهانیآب نمگذاری شد.
همزمان سازمان وانجمنهلى اجتماعي. اقتصادى و محيط زيستى فرلوانى نيز در راستلى آن
متولد شدتد. حكمرانان در طول تاريخ از أب به عنوان ابزار قدرت بهره بردند و تأكتون
جتكحلى بسيارى براى رسيدن به لين مانه حياتى رخ حاده اسث لا اب هر أكثر مناطاق فليا
رآيكان و بدون حساب و كتاب هر اختبار مردمان رار مى كرفت جراكه كمبود أن در ابا به
هيع امعان تتفي لمر رد آمرزه اما فزیش بی‌روه جمعیت جهن و بهبودوشفیت
بهداشت جهان از يك سو و از سوی دیگرتفیبرات جوی و محیط زیستی, مال بحران آب را
در لیست ولوبت‌های تصمیم گرا کلان کشوری و جهانی ورد کرده است.هزینههاینجومی
دازام عاق اإرحاي بذ شهرهای برجمدیشم رشد شاقش‌های بناشت و Aight jG
رشد آن دست به دست هم مىدهدد كه رله جبرآن لين هزينهها را تنه با قيمتكفارى رو
أين كالا تعريف كتتد لز اين رو بازيكران حوزه سياست در هر متطقه به أستواتزئهاى Phe
در بهرمبردارى. ذخيره. صرفه جوبى و درآمدزایی از آن روی آورده‌ند
تولد بحران آب در سراسر دنيا بزوهشكران را واداشت كه فاكتورهاى اتركذار بر میزان مصرف
أب رأ كشف كتند م بلكه بتوانتد از تشديد اين بحران جلوكيرى کنند
هر ميان كالاها وخدمات عمومى. آب از اهميت حياتى برخوردار ست زيرا مصرف اين كال
ارتباط تنكاتنكي با سلامتى جامعه دارد و به عنوان كالابى ضرورى أست كه هر فرد برا
سلامتى در حداقل معيشت به أن نياز هار . از سوى ديكر. عرضه إين كالا نا حد زيادى به
شرايط اقليمى و جوى منطقه مانند ميزان بارتدكي و درجه حرارت بستكي دار كه اين عوامل.
الزوم برنامه ريزى جامع براى مديريت مصرف بيش از ناز اين منيع حيانى را فراهم ميكند .أب
جنيع تجديد يذير زندكى ad A Ja تادل بين ٠ عرضه و تقاضلى أب براي Slag
أنسانى يستكي به دسترسي و جكونكى استفاده از أن دارد. نیع آب شرب تجدید پذیرموجود
جهان فقط 7إذ و عرضه أب قابل استفاده فقط +/؟ درصداست كه معادل حجم ابى كمتر از
۰۰ مترمکمب است.
همزمان با. توسعه شهرتشينى و بيشرفث تكنولوزى در زمينه هلى كوناكون به ويزه بهداشت و
صنعت درنتيجه مصرف زيادتر أبء همراه با ثبات نسبی عرشه آن» انسان به أرزش و أهميث
صفحه 5:
این مده حباتی می باید پیش از پیش واقف گشته و سعی نمودهت با كاهش تقاضا يا افزايش
عرضه بر این مشکل فانقآید:
تبازهاى روزافزون به آب. محدوديت متابع أب قابل استحصال در كشور. هزينه سنكين اجرلى
طرح هاى جديد توسعه منابع أب و افزابش كارابى عملكرد اقتصادى أزجمله دلايلي ميباشند
كه مديريت عرضه و تقاضاى آب به عنوان دو راهكار مؤثر بر مديريت جامع منابع أب قابل طرح.
و ضروری است. در همین راست تا لازماست که ساختار ارجحیت های استفادهکننده ها
أب و هزينه هاى عرضه مشخص شوند. درواقع انواع تفاضلى أب بايد شتاخته شوند تا اطلاعات
لازم براى تعيين روش مناسب فيمت كذارى أن حاصل شود.
دانستن ساختارهزینه های عرضه آب ازآن چهت ضروری است که در کشورهای کم درآمد
فشارفزینده ای بر روی شبکه های عرضه آب وجود درد.بنبراین,مدیریث صحيح این شبکه
ها از اهميت حياتي برخوردار اسث.
دراه عرضه آب شهری در كشورهاى با درامد بالا: مطالعات اقتصادستجى تسبتا كمى انجام
شده است این نوع مطالعاث در کشورهای كم درآمد كمثر ديده ميشود. بنابراين» سؤالات
.مهمى خرباره ساختار هزينه هاء به ويه وجود افتصاد مقياس. وجود دارد كه هنوز بابد به دقت
باسخ داده شوند. باوجوداين. برخى آز مطالعات نشان ميدهتد كه عليرغم أنجه که تصور ميشود.
در سيستم هاى عرضه آبه اقتصاد به مقياس aS وجود نداشته باشده به ويه اكر أجزاى
اسيستم عرضه اب از هم جدا باشند و ذخيره تصقيه. توزيع و ارائه آب و جدبه هابى أز عرضة
آب كه بيشتر خدماتى اند. به طور خاص موردتوجه و بررسى قرار كيرند.
۲-۱-۱ وضعیت ایران
ue گزارش cance Jl spt god cles قرب ٩۰ درصد pl ان خشک با
تیمه خشک است. بر اساس أمارهاى منتشره توسط باذك جهانى. از ميان 194 كتسور. اران
با ميانكين ۲۲۸ میلی مشر بارش سلاته در رنب 19 ام و هر زمره خشك ترين كشورهاى
جهان استه اين در حالى مست كه مياتكين بارندكى دز كانادا 51 ميلى متر در سال در
ايالات متحده 18 ميلى متو در سال. و در بيشتر كشورهلى ارويا و جنوبقاره آمریک بیش از
٠٠٠١ ميلى متر در سال كزارش شده أست. از نظر منابع آبى بلندمدت نيز ابران وضعيت
مطلوبیتدارد کل متایع تجدید يذير أب كشور در حدود 158 ميليارة مثر مكمب هر سال
پرورد شده است که با توجه به جمعیت ۸ میليتی ساکن, به طور سرنه ممادل 1۶۰۰ متر
عکمپ دز سال خولهد وده مقايسه اين رقدم با ساو مربوط يه ساير تقاط جهانة وضعيت”
تمتاسب رن ه لحاط کمبود ماع
هر شكل ١ ميزان سرانه متابع آب در ايران با سابر كشورها مقايسه شده اسث. شكل 8
درصد برداشت سالانه ب شيرين أز منيع را در ايرآن و ساير كشورها تشان مى دهد
تا حدودی آشکار می سازد
صفحه 6:
11111
شکل ۱ - سرانه منايع تجديد پذیر داخلی آب (مترمکنب در سال)
8 ع هه
۰
سا مود CCD Teak La تا Tape
“hae ننه ‘ies seta =
رين لز كل منابع تجديديذير برلى كشاورزى
مطايق شكل درصد برداشت براى مصارف كشاورزى ذر ابران يا 47 درصد. هم از مانگین
جهاتى ( +7 درصد)» هم از مبانگین کشورهای خورمیانه ( ۸۵ درصد) و هم از مینکن
کشورهای جهان عرب ( ۸۴ درصد) بيشتر است؛ اختلاف آن با مر مربوطبه او با ۳۱ درصد
و آمريكاى شمالى ب4.1؟ درصد نيز بسيار زياد است. مقايسه اين ارام حاکی از هدر رفت
قابل eles Gap oles
گرشاسبی در سال ۲۰۱۴ یکی از مهم ترینعلل کمبودمتیع آب تجدیدپذیر در ايران را تبخيز
۷ درصبی نولات(برف و بران) پیش از ورد بهرودخانه ها بیان می کشد. در حقیقت
مسئلهتبخیر سطلحی سبب شدهاست که منابع آبآیرن از ۴۱۳ میلیرد متر مکمب به دود
۱۳۰ مبیارهمترمکمب کاهش یبد بر این اساس حاثری در سال ۲۰۰۴ تاسیسات
زيربتابى فعلى براى مديريت متايع اب در gS بعتی سدها و كاتالهلى انتقال که آب را در
معرض تبخير قرار مى دهند. يكى أز علل اصلى آين خسران مى داند؛ اين در حاليست كه
بان باسان یکی از مب دعان فسات به عدوان یکی از هترین یستم های عرضه آب ده
است آیشان بیان تموده اند که سرمایه گذری هایی که در بخش لب مورت بي "كيرد ويد لز
لحاظ اولوزیک با شرابط كشور سازكار باشد
شکل ۲ - درصد برداشت سالانه آب ۵
صفحه 7:
تاكنون نه تنها مديريث سمت عرضه بلكه مديريت سمت تقاضا فيز به گونه ای بوده است که
أبران را به خصوص در مصارف كشاورزى در معرض خطر كمبود شديد آب قرار داده است.
1-1-١ سوابق بررسى هاى صورت كرفته در زمينه ساختار هزينه
أزنظر تاريخي. اولين بارهاتلينك به بررسى ويزكى هلى تابع هزينه برداخت. سبس ساموئلسون
أن رأ كسترش داده و سفهوم قضيه برايرى عامل - قيست را ابداع كرد هرجند عه اقتصادداتن"
ادبكرى از فبيل رى و مك كلرى در توسعه ابن موضوع فعاليت داشتنده آما شفارد باوجود.
أوردن رابطه دوكائكى بين توايع هزينه و توليد. اتقلاى در تحقيقات لقتصادى به وجود أوردد
وى ان رویط را بر اس خراص مجموته های مخدب که #وصط فن جل ابداغ #رديده بيد
مورد بررسى قرارناد اكثر مطالعات وليه در مورد توايع عرضه. 9 وهای تک معادله :
ب فرض انتظارات ابستا در مورد قبمث انجام كرفته است. آم در سالهاى أخير. تكورى دوک
هزینه و تولید. تحولات يزركى در ابن زميته به وجود أورده به طوريكه با استفاده زاين تلوری
بررسى هاى متعددى روى سيسثم توابع عرضه و تقاضا انجام كرفته است. در جارجوب معادلات
سيستمى جندين تابع هزيته جند محصولى وجود دارد كه زنظر فتی و تعطاف پذیری دارای
اختلافمی باشند.بدین متظور هر شركت أب و فاضلاب af هزین مبنابی بای بروسی
تكتولوزى أست و نشان ميدهد كه ين صنعت جكونه نهاده هلى مخظف را باهم See
نا محصولى با كمترين هزيته توليد كنند البته شكل تبعى تابع هزيته نيز ممكن است به
شكلهاى مختلف و براساس نيازهاى نظرى طراحى و مشخص شود نچه مسلم است.بیستی
توع هزین نتيجه حداقل سازى هزينه با فرض قيمت نهاده ها و محصولاته ويذكى ها
معينى داشته باشد اغلب أبن توابع غير كاهندد مقمر. همكن خطى نسبت ba
بلاغ یز کاهنده صني pane آست: زین وجود تجار کارهای تجزی بر آساس تام
هزینه مستلزم در نظر كرفتن فرم تبع خاص برای هزینه اس
داورت فرم تلع تعمیم le لون تیف رابرایتبع هزینه و فرم تعمیمیافته خی را
pence See “
۴-۱-۱ ساختار هزد
تابع هزيته توليد آب. به عنوان يك كالاى همكن به صورت نابيوسته با رابطه.
K+K+kq ifq>4q
e(q) دی
K+kq a<4
صفحه 8:
که در آن هزینهکرانه ۷ ثابت فرض می شود. همچتین در این ساختارهزیته یک ناپبوستگی
۰
q
۰
وجود مارد که مرا 7:0 دمن نید لین مومع تفت پیز یک سنه
SETS as oly eels ete ale ee
۰
pa oy pete Tae كند لذ از يك مدل دم دزي فده ده بر
آن ساختارهزینهبه صورت زیر است
۳ ifq>4
|] وبع fa<4,
و (2)1,2؟ البته هر چه میزانتولید در دوره ول بیشتر باشد حد دوره دوم © كاهش مى
wt
بوه - رو
اين رابطه بر اين اساس الست كه برداشت بيش از اند
موجب تزدیک تر شدن حد تابيوستكي خزينه در ذوره بعدى مى شود فمجنين با توجه ابه
به خصوص از مابع تجدید ناپذیر
محدودیت منیع آب فرضی 3 می تاد متطقی باشدالبته مل 1 زومی ناد که
.بسيار بزرك باشد و حتی می تون آن را کوچک در نظر گفته جرا که منبع آب در دوره
کنونی ممکن است دچار کمبود ناشن
۵-۱-۱ ساختار تقاضا
تابع تقاضا در رابطه زیر بیان شده است که در آن پارامتر .۵ ناهمکنی تقاضا را با یک توزنع
بونیغورم بین * و ۱ نشان می دهد.
صفحه 9:
éa(p.8)
266
تن تفای
9
این خصوصیات را درد و از آجا که فرض فرم های پیجیده تر تقاضاء نتايج را دجار تغييرات
شدید نمى كنده به همين فرم بسنده شلا
۱-۲ بررسی ساختار هزینه فرآیند عرضه آب
صنعت آب به دلل تأثیراتی plas opty Seb a اجشمافی, تسریع رش
کشاورزی و صنعتی و افزایش سطح تولید ملی و متطقه ای بازی میکند بسیار حاز اهمیت.
است. آب شرب در شهره معموًتوسط شبکه وسیعی از وله ها در یک ساختار فحمار
طبيعى توليد و توزيع مى شود. در تعريف انحصار طبيعى به ساختار صنعتى اشاره مى كردد
كه تابع هزينه آن به ترتيبى است كه هيج تركيب ديكرى از جد مؤسسه در آن صتعت قادر
تيسث بداری از محصول ره آن رف اه کند که تنها كر يك مؤسسه توليد كشتدة
موجودباشد.تجربیاتاقتصادی جوامع نشانددهاست که این تلد ران در بخشهایی از
خدمات شهری تنها توسط بتگاه های اتحصاری مانند شرکتهای آب. برق و كاز قابل ارا
مفهوم انحصار طبيعى در متون اقتصادى به شکل های دیگری تبز تعریف شده به طور
ساده گفته می شود که ساختا aed طبیعیدرایبازدهی فزایندهبه مقباس بوده و
مقیاس اقتصادی (هینه) این صنعت قرب برع با انمازه زار است. در gaat یگرب
وضعيتى از بازار اطلاق مى شود كه هزينه متوسط يك توليد به طور يبوسته در يك دامنة
طولانى نزولى است بتابراين به طور طبيعى بازار خر اتحصار يك توليد SF Ie
خدمات قرار مى كيرد. در جنين شرابطى ورود و أدامه فعاليث ساير اشخاص به أن بازار مقدور
۱-۲-۲ نتايج حاصل از تحقيقات كذشته
٩ آب يك كالاى كشش تابذيز است و متقير آب و هوا به طور مؤثرى بر مصرف ماهانه
oad Jae
7
صفحه 10:
اسياست قيمت كثارى يهينه باعث افزايش در قيمت تهابى أب شده و يه رفله كمثر
منتج مى شود.
وجود باه ها باعث اسراف در استقاده از تبروی کا. سرمایه و دیگرعواسل تولیند
شده آست و صرقه هایتاشی از مقیاس کاهش يافته است. تراكم بايين شبكه. فقدان
متابع آب و فزایش باه ها باعث افایش هزینههای تولید می شود
شرکتهای خصوصی عرضه آب نسبت به شركتهاى دولتى از كارايى بيشترى
برخوردار هستند
رای مقیاس متوسط متمت و مقبلس بزرگ تولید.هزینهتهایی عرضه آب از
هزینهتهابی جمع آوری فاضلاب بزرگ تر است در حالبکه در سطح تولید حداقل
مقياس كارا عكس حالت مذكور اتفاق مى افته.
کشش قیمتی تقاضای آب بسیر این آست و کشش تقاضای آب نسبت به متفیر آب
و هو حساس تر از کشش تقاضا نسیت به متفیر قیمت است. همچنین پیش ببنی
ايع تقاضاى أب نشان صى دهد كه مصرف آب بدون در نظ كرفت اتفييرات در
قیمت آب در اند افزایش خواهد یاف زیر کشش در أمد بسيار حساس تراز کشش
قیمت استه
کشت ناپذیرش تقانای آب نسبت به قیمت آب وف SA Spar el
افزايش قيمت أب در مواردى كه اضافه مصرف بالاتر اسث. اثر بيشترى بر کاهش
مصرف داد
فرسودگی تجهیزات و خطوط آبرسائیبعث گردیده شرکت آب در احبه ازدهی
كاهنده نسبث به مفياس: فعالبت كند. تقسيم شبكه أبرسانى به لبعاد كوج قر
براى سوق دادن نها به سمت مقیاس بهینهتولد و به کر گیری تجهیزات جدید و
بازسازی خطوط آبرسانی فرسوده می تواند تأثير قابل توجهى در كاهش هزيه شركت
مزبور داشته باشد.
شاخص پیشرفت تکتولوژی تشان دهنده تأثیر تغبی رات تکنولوژیکی بر تبع هز
است. براساس تتایچ. ان شاخص مددی منفی بوده که حاکی از کاهش هزین
كل در نتيجه بيشرفت تكنولوزيكى و يا افزايش متغير روند بود نتايج به تفكيك نيز
GL دهند كه بسط مقياسء أثرى منفى و تكنولوزى خنتى: اثرى مثبت بر كاهئ
هزینه های توليد دارد و تكنولوزى غير خنثى بى تأثير أست. به اين تعبير كه تغيير
تكنيك. توليد هزينه هاى توليد رأ تغبير نمى دهد بسط غيريهينه الدازه شبكه اه
خدمات منجر به أثر منفى بسط مقباس روى هزينه هأى توليد كرديد. همجنين.
استفاده از دانش و مهارتهای فنی و آموزش نبروی کار در زمينه هاى لازم اثر مثبت
تكنولوزى ختني روى هزينه هاى توليد را در بى داشت بتابراين بيشنهاد مى شود با
أموزش نيروى انسانى شرابط را براى استفاده بهينه از تكتولوزيهاى جديد مهيا كند.
شاخص بهره ورى كل عوامل توليد حاكي از أن است كه شركت به طو متوسط دارای
رشد بهره ورى بود. بسط مقياس داراى تأثير منفى بر رشد بهره ورى عوامل توليد و
تكتولوى خنثى اثر مثبث بر رشد بهره وری عوامل تولبد دارد. بنابراين ارتقاى مؤلقه
های کیفی و از جمله موزش نیروی نیو تبروهای تخممی با استفاده از شاخص
تکنولوزی خنثینقش بسزیی در فزایش بهرهوری عواصل توليد دارند. شاعس
تكتولوزى غبر ختفیپرابر صضر است به ين معنا كه تقبير تكنيك توليك تأثبری
روى رشد بهره ورى عواصل توليد تدارهه
صفحه 11:
۱-۳ تاثیر قیمت بر مدل مصرفی آب
مطالعات و يزوهشهاى كوناكوتى تاكنون در زمينه تاثير قيمت بر مدل مصرفی آب صورت
cul cbt بزوهش موسسه مطالعاتى 5701664 11/806 5012/15 يكى از اين نموندهاست.
أبن تحقيق كه روى 8 ١كعور توضعه يافته صورت كرفته استهنشان میدهد که هر چه بهای
آب بالاتر بأشدء مصرف به صورث كريزئابذير و مطلقی کاهش خواهدداشت. هر شكل شمارة +
كشور المان با داشتن بالاترين ترخ أب داراى كمترين ميزان مصرف تيز الست أز سوى دبككر
كناد با دارا بودن كمترين le آب داراى بيشترين ميزان مصرف آب است. ابن رابطه معكو
قاعددبى اسث كه در صراسر جدول تكرار شده اسث. مقايسه دو كشور ايثاليا و سوئد نيز خا
أز لطف ليست هر دم کشور با وجودقیمت‌های یکسان در جدول میرن مصرقه مداد متفاوتی
را نشان مو دهند که این موشوعپیانگر تثرعامل دیگری چون فرهنگ استقاده از اب سيك
زندگی و عوامل جغرافيابى است.
همجتين ليق تحقيقات ديكرى كه در دانشكا بالرمو ايتاليا ضورت كرفث. محققان بر لين
باورند كه قيمث روى مصرف أب رابطة مطلقا معكوسى دارد. بدين معنا كه ب فزایش قیمت آب
مىتوان در ميزان مصرف أب صرفهجوبى كرد و ابن امرى كريزنابذير است.
ال Yoo tee
مصرف آب لیر دوز بای هرشخمی)
شکل ۳ - رابطه قیمت آب و مصرف آب
9
صفحه 12:
۱-۳-۲ دیدگاههای متفاوت درباره کشش تقاضایی آب
در طرف مقابل يرخى كارشناسان ممتقدند كه تقاضا بای آب به شدت غيرقابل تكش أست و
أفزليش قيمث تنه باعث افزايش صورتحساب فض مىشود و روي ميزان مصرف اثر نمىكنارد
.برأساس قانون تقاضا با كاهشى قيمت يك كالا. مقدار تفاضا براى أن افزايش ببدا مى كتف
خش فيمتى تقاضا مقدار تفيير تقاضا را نسب به تفيير قيمت انداز كبرى مىكند وقتی
.مقدار تقاضا در مقابل تفيبرات قيمت وأكتش بسيار زيادى أز خود نشان مىدهد raha
تقاضا با كشش(بركشش) است. وقتى مقدار تفاضا در مقابل تفبيرات قيعت واكتض بسار كمى.
از خود نشان م دهد مىكوبيم تقاضا ب ىكش ش(كم كشش) اسثد در نتيجه اين تعاريف از نكا
که آب مادهبی ضروری برای همه تعریف میشود تحت هر شرایطی خریداری میشود و
تمىتوان ب وايش بهاى آن. تقاضا رأ كاهش داد بيثر راجرز در مقاله خود با نون«
کایی افتصادی» معتقد لست كه تنه ره کاهش مصرف به سهميدبتدى أن و توفع
سباك وین در نموه تسده
اين بزوهشكران اعنقاد درد با وجو عم این رویکردهایگزناگون اد بحث بر سرب کشش و
بیکشش بودن آب را کار کذاشت. أنها اعتقد تارند. آب كلابى لست كه در قيمتهلى مخف
و مصارف مختلف کششهای متفوتی از خودنشانمی‌دهد و در واع تقضا در سطوحی با
کشش و در سطوحی دیگر بیکشش است.
۱-۳-۳ تفاوت گروههای مصرف کننده
تقاضای آب به سه دسته کلی تقاضا بای آب کشاورزی,تاضا رای مصارف صتعتی. تقاضا
رای مصارف شهری دستهبتدی میشود نوع استفاده از آب در هر یک از اي سه گروه تقاضا
مختلف است. بخش عمده آب استحمال شده صرف کشاورزیمی‌شود و آب برداشتی در
صتعت براى ختك كردن ماشينآلات توليدى. ايجاد بخار و تبديل بخار به أب مورد استقادم
قرار مى كيرد. تقاضاى آب شهرى شامل انواع تقاضاى آب براى كاريردهاى خانكي. عمومی و
تجارى لست تقاضاى خاتكى با مسكونى نبز شامل استفاده به وسيله خاتوارها در داخل يا حارج
از محدوده مسکوتیمی‌شود حجم آب مورد استفاده بر حسب ماهیت اسکان با ترکیب غانو
شغل ساکنن,قیمت آبه ناه گری و کنترل مصرف آب عوامل فرهتكى و درامد تفيير
م وكند. همین توت گروهمصرف کنندگان بامت میشود که کشش قیمتی آب در بخشهای
مختلف متفاوث باشد. بر همين اساس آب برلى مصارف ضروری چون آشامیدن.تهیه غا و
بهداشت كالابى ب كشش است. همين كلا در مصارفى جون ورزشهاى تفريحى باكشش أست.
ابه طور كلى كشش فيمتى براى آب بين -*؟.* و ٠.1١- تخمين زده مىشود.
10
صفحه 13:
بان برای کاهش ميزان مصرف آب خود بايد جند مكاتيسم را به موازات هم بيش ميرد ول
Slag Sa کل از هر حوز پراساس معيار باينارى الوسيستم و منايع آب توسط مولت
محدود شود و به اجه داده شود خود کشاران بان میزان مشخص اب تصمیم گید
رای آب عم به کشلورزان جازه خولهد هت مود خیم آب Petes
oa
دوم اینکه قیمت انرژی کشاورزی(برق و گازوبیل) منطقي شود. اثر غیمت انرژی شاید از اثر
قيمت آب هم ملموستر باشد و آجایی کردن و کتتل آن هم راحتتراست. در تهايت SN
أصرار ير خوه كفابي معصولات أب ب يرت ته شود و ب عتطقی شین سیست‌هایتجارت
بينالمللى اجازه بدهيم محصولات أب برى كه مزيت رقابتى تدارد خود به خود تعطيل شوتد.
۱-۴ تعيين قيمت بهينه آب در مصارف خانكى
در كشور ما در يسيارى موارد. تلاش هابى كه جهت مهار بحران آب انجام كرفته به متظور
مديريت تقاضا از طریق تبلیغات و لاش در جهت آشاعه فرهنگ صحيح مصرف أب بوده see
البته بدون إيجاد اتكيزه هاى اقتصادى ننيجه رضابتبخشى را به دنبال نداشته السته
قیمت گذاری صحیح در این زمینه هم در بخش عرضه ميتواند به توسعه منابع جايكزين اب
کمک کند و هم در بخش تقاضا میتادآگیزه لازم را جهت مدیریت بهتر مصرف آیجاد کند
در مطالعه با هدف تعبین ترخ مناسب آب در مصارف شهری استان گلستان در سال
۱۳۹۰-۹۱ تحت قانون هدفمند شدن یرنه ها نشانداده شد که بهتر است تعرفه آب شرب
در يك سيستم فيمتكنارى بلكانى و بر اساس ايجاد توازن بين ارزش اقتصادى و هزينه تمام”
تعيين شوذ تا مدبريت غرضه و تقاضاى آب به صورت توأمان محقق شود.
مطالعه اى با هدف بررسى تقش عوامل مؤثر بر تابع تقاضلى أب خانكى در شهر ايلام تشان داف
كه توجه صرف به متفيرهاى اقتصادى در برنامه ريزيهاى اقتصادى مربوط به أب ما را به نتيجة
مطلوب نمیرساند و علاوه بر متفيرهاى قيمث و درأمد بايد به متفيرهلى ديكرى نظير
ويزكيهاى خانوار. ويزكيهاى ساختمان, ميزان و فشار اب در دسترس و دماى هوا نيز
توجه کرد.
در مطالعه ای در استایبرآردتابع تقاضای آب خانگیاستان گلستان با استفاده از مطلوبيت
استون-گری نشان داده شد که کشش قیمتی تقاضای آب ۰1۶ - و کشش درآمدی
۰۰۰۹۵ و کشش متفاطع قیمتی ۰.۲ -است.بدین معتاس که آب یک کالای ضروری و
مكمل به شمار ميآيد . در بررسى أى يا هدف برأورد آرزش اقتصادی آب در مصارفشهری و
روستابى استان خوزستان با استفاده از روش ارزشكذارى مشروط و روش مشاهده مبادلات بازار
wal نشان داده شد كه ارزش اقتصادى هر مثر مكعب أب لوله كشى براى خانوارهاى اسئان
*5]؟ ريال و ارزش اقتصادى هر مثر مكعب أب أشاميدنى تصفيه شده خريدارى شده از بازار
“112 ريال است. همجنين مؤثرترين عوامل در زان تمیل به پداخت برای خانارهای
أستان به ترتيبء مصرف أب در طى ماه و درآمد مافاته ست
11
صفحه 14:
در بررسی ای با هدف فیمت گذاری آب شرب شهرى بر اساس روش ترخى فزاينده بر هر تفر
نشان حاده شد كه مصرف آب خانواده هاى يا بعد بالا در برخى موارد تا 1*٠ درصد Sf pte
خلتياده های با مد کم بوده و متعافب آن هزیته هایپرداختی آنها یز بش از ۲۰۰ درصدا
بيشتر از خانواده هاى كم جمعيت بوده است.
در بررسى ساختار هزينه فرايتد عرضه آب در شهر شيراز نشان داده شد كه بازذهى كاهنده
تسبت بهمقیاس در صتعت آب این شهر وجود دشته و هزینه ها در نتيجه بيشرفت تكنولوزى
كاهش یافنه است.
مطلعه ای در رستای تحلیل افزابش قيمت غيرخطى مصارف خاكى آب در أسبانيا نشان داد
كه افزايش تعرفه به همان ميزان كه توسط عوامل محيطى تحت تأثير فرار ميكيرد. توسط
عوامل مرتبط با تخاب های آستراتزیک تصمیم گیرندگان نیز مار
با یک بررسی از ۱۵۰۰ خانار در پنج منعطقه چونگ کینگ
ان داده شد که افزایش قابل
توجهی در قیمت آب از لحاظ اقتصادی تا زمانی امکان پذیر است كه به فقبرترين خانوارها ها
ياراته كامل تعلق كيرد. همجنين تمايل به برداخت مصرف كنندكان در سطح قيمت ٠0 يوان
سیر لا ۱۰۰ درصد) و در سطح قیمت ۴ بوان بسیرپاین نود
مطالعات انجام شده داخلى در زمینه آب شرب صرفأً در زمینهبروردتبعتفاضا یا هزین و به
صورت کلی بوده است. لا در کثر مطالعات توجه به عرضه با تقاضای آب معطوف شده است و
تنها در یک مورد قیمت بهینهآب در مصارف خانگی به تفکیک طبفات مصرف (طبقات
محدود) محاسبه شده است. در حالی که شروری است قیمت هابی محاسبه و اخذ شوند که
ضمن توجه به هر دو سمت عرضه و تقاضاء رفاه اجتماعى را حداكثر كتد. با توجه به اين نكته
كه قيمت هاى بهينه أب در مصارف خاتكى به تفكيك طبقات مصرف در كشور وجود تدارد. لنا
الازم به ذكر است بايد به تكات ز:
توچه کرد
٩ _ در همه طبقات مصرفی کشش قبمتی تقاضای
بودن تقاضایآب مزید زان بودن آن ات
* بر اساس محاسیات.طبقات با مصرف پایین ته کم کشش تر هستند وبا افزیش
مصرف در طبقات با مصرف با این کشش آفزایش بيدا میکند. ان تکنهمزد ان
مطاب لست كه اين طبقات حداقل مصرف را درد لاب دلل حقف بهاشت و
سلامت فرد تعرفهکمتری بای طبقات با مصرف پاییناعمال شده است تا مصرف این
مشتركين كاهش بيدا نكند. علت ديكر يايبنتر بودن سهم هزبنه آب در طبقات با
مصرف كمتر مبباشد. ثاب فزايش قيمت. مصرف به شدث كاهش بيدا تميكند و اين
مطلب مؤيد بايبنتر بودن كشش فيمتى تقاضا ميباشد.
© استفاده زار فیمت در رستایاجرای سباست های کاهش با فایش مصرف نهاده
جانشین چندان اراد تشواهد بو
کمتر از یک میباشد. این کم کشش
صفحه 15:
۱-۴-۲ پیشنهاد
LE Gad LAS gag jb ميتوقد به عتوآن رأشكارى هر كلهش مصرف أب به كار كرفت
شود به عبارت ديكر افزليش تعرفه هلى أب در بخش خانكى به ويزه در طبقات با مصرف بالاثر
كه كشش قيمتى بيشترى هم دارند ميتوائد يف سياستكذارى كارأمد در راستای کاهشی فابل
توجه مصرف آب در بخش خانگیباشد
۱-۵ گیری
اب يك كالاى كش تابذير است و متفير آب و هوا به طور مؤثرى بر مصرف ماغانة اتركذار
است. وجود باه ها باعت اسراف هر استقاده از نيروى کار سرمايه و ديكر عواصل ترلید شده
لست و شراكم بابين شبكه: فقدان منابع آب و أفزايش يارانه ها باعث لفزايش هزيته هی تلد
می شود
سیاست قیمت گذاریبهبنهبعثافایش در قیمتنهایی آب شده و به رفاه كمتر خم مى
زبرساخ های فرسوده شبکهآبرسانی و روش های قدیمی آبری در بخش کشاورزی نشان
دهنده یک دید کته در مدیریت بخش عمومی آب و فاضلاب کشوراست که در معرض خطر
کمبود شديد آب قرار دارد. تغبير جنين رويكردى تيازمندى سرمايه كثارى شديدى آست
زر تکنولوژی مورداستفاده در این بخش بسیر سرمیه بر است.
مراجع
gas che bl 7173 بررسى ساختار حزينه فيد عرشه آب (مطقعه موردي شركت نبو
فاخلاب شا له بو الا WAN (OT
13
صفحه 16:
YD تهامی پور زرندی, مولایی, مشرفی, رسام (۲۰۱۷) تعیین قیمت بهینه آب در مصارف خانگی شهر
SE ال رمزیتحیات ملع آب بان ۳(۱۲ 1۵0-۱۲۳
151 خداپرست مشهدی, مهدي, فطرس, محمد حسن, فتحی (۰1۵ ۲ بررسى ساختار تايع هزينه بنكاه
دو محصولى-مطالعه موردى شركت آب و فاشلاب استان مركزى. قصلنامه مطالعات اقتصادى كاربردى لبران
NENT ODE
INL مزیکیعلی (۲۰۱۶).مشارکت خصوصی در بخش عمومی آب و فاغلاب: هزینه های ماد شد
اتحصار و تعرقه كثارى غيرخطى.
J صالحی طیس ايرافيم 450:1 روش هلى آب يندى تحت ساختار هزينه نشريه تانشجوبي آمار
اا ااي لام
ا سليميان he ظريقى رضا (610:8: بررسى ساختار هزيته و مزيت تسبى در توليد قطعات و
مجموعدهاى منفصله خودرو (ب تكيه بر شركت ايان خودرو.
14
عنوان پروژه :
ساختار هزینه آب
)اقتصاد انرژی(
فهرست مطالب
ساختار هزینه آب1 1..................................................................................................................................
چکیده2.............................................................................................................................................................
مقدمه1-1 2..................................................................................................................................................
1-1-2وضعیت ایران4....................................................................................................................
1-1-3سوابق بررسی های صورت گرفته در زمینه ساختار هزینه6.....................................
1-1-4ساختار هزینه7...................................................................................................................
1-1-5ساختار تقاضا8....................................................................................................................
1-2بررسی ساختار هزینه فرآیند عرضه آب9......................................................................................
1-2-2نتایج حاصل از تحقیقات گذشته9.................................................................................
1-3تاثیر قیمت بر مدل مصرفی آب11.................................................................................................
1-3-2دیدگاه های متفاوت درباره کشش تقاضای آب 12...................................................
1-3-3تفاوت گروه های مصرف کننده 13...............................................................................
1-3-4روش پیشنهادی برای ایران 14......................................................................................
4-1تعیین قیمت بهینه آب در مصارف خانگی14...............................................................................
1-4-2پیشنهاد 17.........................................................................................................................
5-1نتیجه گیری17....................................................................................................................................
مراجع 18..........................................................................................................................................................
فهرست اشکال
شکل – 1سرانه منابع تجدیدپذیر داخلی آب5....................................................................................
شکل – 2درصد برداشت سالنه آب شیرین از کل منابع تجدیدپذیر برای کشاورزی 5.............
شکل – 3رابطه قیمت آب و مصرف آب12...........................................................................................
ساختار هزینه آب
چکیده
با توجه به محدودیت شدید در عرضه آب و همچنین تقاضای روزافزون مصرف آب ناشی از
رشد جمعیت و توسعه شهرها ،امروزه مدیریت منابع آب برای ایجاد توازن بین عرضه و تقاضا از
اهمیت زیادی برخوردار است .ابزارهای اقتصادی از جمله قیمت گذاری نقش مهمی در ایجاد
1
این توازن دارند .بنابراین هدف این مطالعه تعیین قیمت بهینه آب برای مصارف خانگی می
باشد.
از چهار عامل تولید :نیروی کار ،سرمایه ،مواد اولیه و سایر خدمات در فرایند تولیـد بـهـره
گرفتـه شـد .نتایج حاصل از تحقیق حاکی از وجود بازدهی کاهنده نسبت به مقیاس و عدم
صرفه جویی ناشی از مقیاس بود که وجود انحصـار طبیعـی در این شرکت را رد می نمود.
شاخص پیشرفت تکنولوژی حاکی از کاهش هزینهها در نتیجه پیشرفت تکنولوژی و محاسـبـه
شـاخص رشـد بهره وری نیز نشان دهنده وجود رشد بهره وری در طول دوره مورد مطالعه بود.
1-1مقدمه
»آب کالیی اقتصادی است« .این جمله برای نخستین بار سال 1992در سازمان ملل مطرح
شد و از آن پس روز 22مارس در مقام بزرگداشت این کال ،روز جهانی آب نامگذاری شد.
همزمان سازمان و انجمنهای اجتماعی ،اقتصادی و محیط زیستی فراوانی نیز در راستای آن
متولد شدند .حکمرانان در طول تاریخ از آب به عنوان ابزار قدرت بهره بردند و تاکنون
جنگهای بسیاری برای رسیدن به این ماده حیاتی رخ داده است .اما آب در اکثر مناطق دنیا
رایگان و بدون حساب و کتاب در اختیار مردمان قرار میگرفت چراکه کمبود آن در ابتدا به
هیچ ذهنی خطور نمیکرد .امروزه اما با افزایش بیرویه جمعیت جهان و بهبود وضعیت
بهداشت جهان از یک سو و از سوی دیگر تغییرات جوی و محیط زیستی ،مساله بحران آب را
در لیست اولویتهای تصمیمگیران کلن کشوری و جهانی وارد کرده است .هزینههای نجومی
سرویسهای آبرسانی به شهرهای پرجمعیت ،رشد شاخصهای بهداشت و تغذیه و کمبود رو به
رشد آن ،دست به دست هم میدهند که راه جبران این هزینهها را تنها با قیمتگذاری روی
این کال تعریف کنند .از این رو بازیگران حوزه سیاست در هر منطقه به استراتژیهای متفاوتی
در بهرهبرداری ،ذخیره ،صرفه جویی و درآمدزایی از آن روی آوردهاند.
تولد بحران آب در سراسر دنیا پژوهشگران را واداشت که فاکتورهای اثرگذار بر میزان مصرف
آب را کشف کنند تا بلکه بتوانند از تشدید این بحران جلوگیری کنند.
در میان کالها و خدمات عمومی ،آب از اهمیت حیاتی برخوردار است زیرا مصرف این کال
ارتباط تنگاتنگی با سلمتی جامعه دارد و به عنوان کالیی ضروری است که هر فرد برای
سلمتی در حداقل معیشت به آن نیاز دارد .از سوی دیگر ،عرضه این کال تا حد زیادی به ،
شرایط اقلیمی و جوی منطقه مانند میزان بارندگی و درجه حرارت بستگی دارد که این عوامل،
لزوم برنامه ریزی جامع برای مدیریت مصرف بیش از نیاز این منبع حیاتی را فراهم میکند .آب
منبع تجدید پذیر زندگی پایدار انسانی است .تعادل بین ،عرضه و تقاضای آب برای نیازهای
انسانی بستگی به دسترسی و چگونگی استفاده از آن دارد .منابع آب شرب تجدید پذیر موجود
جهان فقط 5/2و عرضه آب قابل استفاده فقط 3/0درصداست که معادل حجم آبی کمتر از
40000مترمکعب است.
همزمان با ،توسعه شهرنشینی و پیشرفت تکنولوژی در زمینه های گوناگون به ویژه بهداشت و
صنعت درنتیجه مصرف زیادتر آب ،همراه با ثبات نسبی عرضه آن ،انسان به ارزش و اهمیت
2
این ماده حیاتی می باید پیش از پیش واقف گشته و سعی نموده تا با کاهش تقاضا یا افزایش
عرضه بر این مشکل فائق آید.
نیازهای روزافزون به آب ،محدودیت منابع آب قابل استحصال در کشور ،هزینه سنگین اجرای
طرح های جدید توسعه منابع آب و افزایش کارایی عملکرد اقتصادی ازجمله دلیلی میباشند
که مدیریت عرضه و تقاضای آب به عنوان دو راهکار مؤثر بر مدیریت جامع منابع آب قابل طرح
و ضروری است .در همین راستا ،ابتدا لزم است که ساختار ارجحیت های استفاده کننده های
آب و هزینه های عرضه مشخص شوند .درواقع انواع تقاضای آب باید شناخته شوند تا اطلعات
لزم برای تعیین روش مناسب قیمت گذاری آن حاصل شود.
دانستن ساختارهزینه های عرضه آب ازآن جهت ضروری است که در کشورهای کم درآمد
فشار فزاینده ای بر روی شبکه های عرضه آب وجود دارد .بنابراین ،مدیریت صحیح این شبکه
ها از اهمیت حیاتی برخوردار است.
درباره عرضه آب شهری در کشورهای با درآمد بال ،مطالعات اقتصادسنجی نسبتاا کمی انجام
شده است .این نوع مطالعات در کشورهای کم درآمد کمتر دیده میشود .بنابراین ،سؤالت
مهمی درباره ساختار هزینه ها ،به ویژه وجود اقتصاد مقیاس ،وجود دارد که هنوز باید به دقت
پاسخ داده شوند .باوجوداین ،برخی از مطالعات نشان میدهند که علیرغم آنچه که تصور میشود،
در سیستم های عرضه آب ،اقتصاد به مقیاس فزاینده وجود نداشته باشد ،به ویژه اگر اجزای
سیستم عرضه آب از هم جدا باشند و ذخیره تصفیه ،توزیع و ارائه آب و جنبه هایی از عرضه
آب که بیشتر خدماتی اند ،به طور خاص موردتوجه و بررسی قرار گیرند.
2-1-1وضعیت ایران
طبق گزارش سازمان خواربار و کشاورزی ملل متحـد ،تقریباا 90درصد اقلیم ایران خشک یا
نیمه خشک است .بر اساس آمارهای منتشره توسط بانک جهانی ،از میان 179کشـور ،ایـران
بـا میانگین 228میلی متـر بـارش سالنه در رتبه 164ام و در زمـره خشک ترین کشورهای
جهان است؛ این در حالی سـت کـه میـانگین بارندگی در کانادا 537میلی متر در سال ،در
ایالت متحـده 715میلی متر در سال ،و در بیشتر کشورهای اروپا و جنوب قاره آمریکا بیش از
1000میلی متر در سال گزارش شده است .از نظر منابع آبی بلندمدت نیز ایران وضعیت
مطلوبی ندارد؛ کـل منـابع تجدید پذیر آب کشور در حدود 128میلیارد متر مکعب در سال
برآورد شـده است که با توجه به جمعیت 80میلیونی ساکن ،به طور سرانه معـادل 1600متر
مکعب در سال خواهـد بـود؛ مقایسـه ایـن رقـم بـا آمـار مربوط به سایر نقاط جهان ،وضعیت
نامناسب ایران به لحاظ کمبـود منابع آب را تا حدودی آشکار می سازد.
در شکل 1میزان سرانه منابع آب در ایران بـا سـایر کشـورها مقایسه شده است .شکل 2
درصـد برداشـت سالنه آب شیرین از منبع را در ایران و سایر کشورها نشان می دهد.
3
شکل - 1سرانه منابع تجدید پذیر داخلی آب )مترمکعب در سال(
شکل – 2درصد برداشت سالنه آب شیرین از کل منابع تجدیدپذیر برای کشاورزی
مطابق شکل 2درصد برداشت برای مصارف کشاورزی در ایران با 92درصـد ،هـم از میانگین
جهـانی ) 70درصـد( ،هـم از میانگین کشورهای خاورمیانه ) 85درصـد( ،و هـم از میانگین
کشورهای جهان عرب ) 84درصد( بیشتر است؛ اختلف آن با آمار مربوط به اروپا با 31درصد
و آمریکای شمالی با 38درصـد نـیـز بسیار زیاد است .مقایسه این ارقام حاکی از هدر رفت
قابل توجه آب در بخـش کشاورزی است.
گرشاسبی در سال 2014یکی از مهم ترین علل کمبود منابع آب تجدیدپذیر در ایران را تبخیر
70درصدی نزولت )برف و باران( پیش از ورود به رودخانـه هـا بـیـان مـی کـنـد .در حقیقت
مسئله تبخیر سطحی سبب شده است که منابع آب ایران از 413میلیارد متر مکعب به حـدود
130میلیارد متر مکعـب کـاهش یابد .بـر ایـن اساس حائری در سال 2003تأسیسات
زیربنایی فعلـی بـرای مدیریت منابع آب در کشور ،یعنی سدها و کانالهای انتقال که آب را در
معرض تبخیر قرار می دهند ،یکی از علل اصـلی ایـن خـسـران می داند؛ این در حالیست که
ایران باستان یکی از مبـدعان قـنـات به عنـوان یکی از بهترین سیستم های عرضه آب بوده
است .ایشان بیان نموده اند که سرمایه گذاری هایی که در بخش آب صـورت می گیرد باید از
لحاظ اکولوژیک با شرایط کشور سازگار باشـد.
4
تاکنون نه تنها مدیریت سمت عرضه بلکه مدیریت سـمت تقاضـا نیـز به گونه ای بوده است که
ایران را به خصوص در مصارف کشاورزی در معرض خطر کمبود شدید آب قرار داده است.
3-1-1سوابق بررسی های صورت گرفته در زمینه ساختار هزینه
ازنظر تاریخی ،اولین بارهاتلینگ به بررسی ویژگی های تابع هزینه پرداخت ،سپس ساموئلسون
آن را گسترش داده و مفهوم قضیه برابری عامل -قیمت را ابداع کرد .هرچند که اقتصاددانان
دیگری از قبیل ری و مک کلری در توسعه این موضوع فعالیت داشتند؛ اما شفارد باوجود
آوردن رابطه دوگانگی بین توابع هزینه و تولید ،انقلبی در تحقیقات اقتصادی به وجود آورد،
وی این روابط را بر اساس خواص مجموعه های محدب که توسط فن چل ابداع گردیده بود
مورد بررسی قرارداد .اکثر مطالعات اولیه در مورد توابع عرضه ،بر پایه الگوهای تک معادله ای و
با فرض انتظارات ایستا در مورد قیمت انجام گرفته است ،اما در سالهای اخیر ،تئوری دوگانه
هزینه و تولید ،تحولت بزرگی در این زمینه به وجود آورده به طوریکه با استفاده از این تئوری
بررسی های متعددی روی سیستم توابع عرضه و تقاضا انجام گرفته است .در چارچوب معادلت
سیستمی چندین تابع هزینه چند محصولی وجود دارد که ازنظر فنی و انعطاف پذیری دارای
اختلف می باشند .بدین منظور در شرکت آب و فاضلب تابع هزینه ،مبنایی برای بررسی
تکنولوژی است و نشان میدهد که این صنعت چگونه نهاده های مختلف را باهم ترکیب میکنند
تا محصولی با کمترین هزینه تولید کنند البته شکل تبعی تابع هزینه نیز ممکن است به
شکلهای مختلف و براساس نیازهای نظری طراحی و مشخص شود .آنچه مسلم است ،بایستی
توابع هزینه نتیجه حداقل سازی هزینه با فرض قیمت نهاده ها و محصولت ،ویژگی های
معینی داشته باشد .اغلب این توابع غیر کاهنده ،مقعر ،همگن خطی نسبت به قیمت نهاده ها و
بالخره غیر کاهنده نسبت به محصول است .بااین وجود انجام کارهای تجربی بر اساس تابع
هزینه ،مستلزم در نظر گرفتن فرم تابع خاص برای هزینه است .
دایورت فرم تابع تعمیم یافته لئون تیف را برای تابع هزینه و فرم تعمیم یافته خطی را برای
تابع تولید پیشنهاد کرد.
4-1-1ساختار هزینه
تابع هزینه تولید آب ،به عنوان یک کالی همگن به صورت ناپیوسته با رابطه زیر بیان می شود:
5
که در آن هزینه کرانه kثابت فرض می شود .همچنین در این ساختار هزینه یک ناپیوستگی
�
�
وجود دارد که در آن K ? 0نشان دهنده این موضوع است که برداشت بیش از یک حد q
می تواند هزینه بسیار زیادی برای تولید کننده ایجاد کند.
�
حد qممکن است در طول زمان تغییر کند ،لذا از یک مدل دو دوره ای استفاده شد که در
آن ساختار هزینه به صورت زیر است
�
و } t={1,2البته هر چه میزان تولید در دوره اول بیشتر باشد حد دوره دوم qکاهش می
یابد:
این رابطه بر این اساس است که برداشت بیش از اندازه ،به خصوص از منابع تجدید ناپذیر،
موجب نزدیک تر شدن حد ناپیوستگی هزینه در دوره بعدی می شود .همچنین با توجـه بـه
�
�
محـدودیت منابع آب فرض K 2 ? 0می تواند منطقی باشد .البته مثل K 2لزومی ندارد که
بسیار بزرگ باشد و حتی می توان آن را کوچک در نظر گرفت؛ چرا که منابع آب در دوره
کنونی ممکن است دچـار کـمبـود نباشـد.
5-1-1ساختار تقاضا
تابع تقاضا در رابطه زیر بیان شده است که در آن پارامتر
یونیفورم بین 0و 1نشان می دهد
6
θ
ناهمگنی تقاضا را با یک توزیع
تابع تقاضای:
این خصوصیات را دارد و از آنجا که فرض فرم های پیچیده تر تقاضا ،نتایج را دچار تغییرات
شدید نمی کند ،به همین فرم بسنده شد.
1-2بررسی ساختار هزینه فرآیند عرضه آب
صنعت آب بـه دلیـل تـأثیراتی که در تأمین و بهبـود سـطح رفـاه اجتماعی ،تسریع رشد
کشاورزی و صنعتی و افزایش سطح تولیـد ملی و منطقه ای بازی میکند بسیار حائز اهمیت
است .آب شرب در شهرها معموال توسط شبکه وسیعی از لوله ها در یک ساختار انحصار
طبیعی تولید و توزیع می شود .در تعریف انحصار طبیعی به ساختار صنعتی اشاره می گردد
کـه تـابع هزینه آن به ترتیبی است که هیچ ترکیب دیگری از چنـد مؤسسه در آن صنعت قادر
نیست برداری از محصول را به آن ارزانی ارائه کنـد که تنها اگر یک مؤسسه تولیدکنـنده
موجـود باشـد .تجربیات اقتصادی جوامع نشان داده است که این تولید ارزان در بخشهایی از
خدمات شهری تنها توسط بنگاه های انحصاری مانند شرکتهای آب ،برق و گاز قابل ارائه
هستند.
مفهوم انحصار طبیعی در متون اقتصادی به شکل های دیگری نیـز تعریف شده است .به طور
ساده گفتـه مـی شـود کـه ساختار انحصـار طبیعی دارای بازدهی فزاینـده بـه مقیـاس بوده و
مقیاس اقتصـادی )بهینه( این صنعت تقریباا برابـر بـا انـدازه بازار است .در تعریفی دیگر به
وضعیتی از بازار اطلق می شود که هزینه متوسط یک تولید به طور پیوسته در یک دامنه
طولنی نزولی است بنابراین بـه طـور طبیعی بازار در انحصار یک تولیدکننده و یا ارائه کننده
خدمات قرار می گیرد .در چنین شرایطی ورود و ادامه فعالیت سایر اشخاص به آن بازار مقدور
نیست.
1-2-2نتایج حاصل از تحقیقات گذشته
آب یک کالی کشش ناپذیر است و متغیر آب و هـوا به طور مؤثری بر مصرف ماهانه
اثرگذار است.
7
سیاست قیمت گذاری بهینه باعث افزایش در قیمت نهایی آب شده و به رفاه کمتر
منتج می شود.
وجود یارانه ها باعث اسراف در استفاده از نیروی کار ،سرمایه و دیگر عوامـل تولیـد
شـده است و صرفه های ناشی از مقیاس کاهش یافته است .تـراکم پایین شبکه ،فقدان
منابع آب و افزایش یارانه ها باعث افزایش هزینه های تولیـد می شود.
شـرکتهای خصوصی عرضه آب نسبت بـه شـرکتهای دولتـی از کـارایی بیشتری
برخـوردار هستند.
بـرای مقیـاس متوسط صنعت و مقیاس بزرگ تولیـد ،هزینـه نهـایی عرضه آب از
هزینه نهایی جمع آوری فاضلب بزرگ تر است در حالیکه در سطح تولید حداقل
مقیاس کارا عکـس حـالـت مـذکور اتفاق می افتـد.
کشـش قیمتی تقاضای آب بسیار پایین است و کشش تقاضای آب نسبت به متغیـر آب
و هـوا حساس تر از کشش تقاضا نسـبت بـه متغیـر قیمت است .همچنین پیش بینی
تابع تقاضای آب نشـان مـی دهـد کـه مصرف آب بـدون در نظر گرفتن تغییرات در
قیمت آب در آینده افزایش خواهد یافت زیرا کشش در آمـد بسیار حساس تر از کشش
قیمت است.
کشـش ناپذیری تقاضای آب نسبت به قیمت آب و در آمد مصرف کنـنده
افـزایش قیمت آب در مواردی که اضافه مصرف بالتر است ،اثر بیشتری بر کاهش
مصرف دارد.
فرسودگی تجهیزات و خطوط آبرسانی باعث گردیـده شرکت آب در ناحیه بازدهی
کاهنـده نسبت بـه مقیاس ،فعالیـت کـنـد .تقسیم شبکه آبرسانی به ابعاد کوچـک تـر
بـرای سـوق دادن آنها به سمت مقیاس بهینه تولید و به کارگیری تجهیزات جدید و
بازسازی خطوط آبرسانی فرسوده می تواند تأثیر قابل توجهی در کاهش هزیه شرکت
مزبور داشته باشد.
شـاخص پیشرفت تکنولوژی نشـان دهنـده تـأثیر تغییـرات تکنولوژیکی بر تابع هزینه
است .بر اساس نتایج ،این شاخص عددی منفـی بـوده کـه حـاکی از کاهش هزینـه
کـل در نتیجـه پیشرفت تکنولوژیکی و یا افزایش متغیر روند بود .نتایج به تفکیک نیـز
نشـان می دهند که بسط مقیاس ،اثری منفی و تکنولوژی خنثی ،اثری مثبت بر کاهش
هزینه های تولید دارد و تکنولوژی غیر خنثی بی تأثیر است .به این تعبیـر کـه تغییر
تکنیک ،تولیـد هزینـه هـای تولیـد را تغییر نمی دهد .بسط غیربهینه اندازه شبکه ارائه
خدمات منجر به اثر منفی بسط مقیاس روی هزینه های تولید گردید .همچنین
استفاده از دانش و مهارتهای فنی و آموزش نیروی کار در زمینه های لزم اثـر مثبـت
تکنولوژی خنثی روی هزینـه هـای تولید را در پی داشت .بنابراین پیشنهاد می شود با
آموزش نیروی انسانی شرایط را برای استفاده بهینه از تکنولوژیهای جدید مهیا کند.
شاخص بهره وری کل عوامل تولید حاکی از آن است که شرکت به طور متوسط دارای
رشد بهره وری بود .بسط مقیاس دارای تأثیر منفی بر رشد بهره وری عوامل تولید و
تکنولوژی خنثی اثر مثبـت بـر رشد بهره وری عوامل تولید دارد .بنابراین ارتقای مؤلفه
های کیفی و از جمله آموزش نیروی انسانی و نیروهای تخصصی با استفاده از شاخص
تکنولوژی خنثی نقش بسزایی در افزایش بهره وری عوامـل تولید دارند .شاخص
تکنولوژی غیر خنثی برابـر صـفـر اسـت بـه ایـن معنا که تغییر تکنیک تولیـد ،تأثیری
روی رشـد بهـره وری عوامـل تولید ندارد.
8
1-3تاثیر قیمت بر مدل مصرفی آب
مطالعات و پژوهشهای گوناگونی تاکنون در زمینه تاثیر قیمت بر مدل مصرفی آب صورت
گرفته است .پژوهش موسسه مطالعاتی Polaris Water Projectیکی از این نمونههاست.
این تحقیق که روی 12کشور توسعه یافته صورت گرفته است ،نشان میدهد که هر چه بهای
آب بالتر باشد ،مصرف به صورت گریزناپذیر و مطلقی کاهش خواهد داشت .در شکل شماره 3
کشور آلمان با داشتن بالترین نرخ آب دارای کمترین میزان مصرف نیز است .از سوی دیگر
کانادا با دارا بودن کمترین بهای آب دارای بیشترین میزان مصرف آب است .این رابطه معکوس
قاعدهیی است که در سراسر جدول تکرار شده است .مقایسه دو کشور ایتالیا و سوئد نیز خالی
از لطف نیست .هر دو کشور با وجود قیمتهای یکسان در جدول میزان مصرف ،اعداد متفاوتی
را نشان میدهند که این موضوع بیانگر تاثیر عوامل دیگری چون فرهنگ استفاده از آب ،سبک
زندگی و عوامل جغرافیایی است.
همچنین طبق تحقیقات دیگری که در دانشگاه پالرمو ایتالیا صورت گرفت ،محققان بر این
باورند که قیمت روی مصرف آب رابطه مطلقا معکوسی دارد .بدین معنا که با افزایش قیمت آب
میتوان در میزان مصرف آب صرفهجویی کرد و این امری گریزناپذیر است.
شکل – 3رابطه قیمت آب و مصرف آب
9
1-3-2دیدگاههای متفاوت درباره کشش تقاضایی آب
در طرف مقابل برخی کارشناسان معتقدند که تقاضا برای آب به شدت غیرقابل کشش است و
افزایش قیمت تنها باعث افزایش صورتحساب قبض میشود و روی میزان مصرف اثر نمیگذارد.
براساس قانون تقاضا با کاهش قیمت یک کال ،مقدار تقاضا برای آن افزایش پیدا میکند.
کشش قیمتی تقاضا مقدار تغییر تقاضا را نسبت به تغییر قیمت اندازهگیری میکند .وقتی
مقدار تقاضا در مقابل تغییرات قیمت واکنش بسیار زیادی از خود نشان میدهد ،میگوییم
تقاضا با کشش)پرکشش( است .وقتی مقدار تقاضا در مقابل تغییرات قیمت واکنش بسیار کمی
از خود نشان میدهد ،میگوییم تقاضا بیکشش)کم کشش( است .در نتیجه این تعاریف از آنجا
که آب مادهیی ضروری برای همه تعریف میشود تحت هر شرایطی خریداری میشود و
نمیتوان با افزایش بهای آن ،تقاضا را کاهش داد .پیتر راجرز در مقاله خود با عنوان »آب
کالیی اقتصادی« معتقد است که تنها راه کاهش مصرف آب ،سهمیهبندی آن و ترویج
صرفهجویی در مصرف آب است.
این پژوهشگران اعتقاد دارند با وجود تمام این رویکردهای گوناگون باید بحث بر سر با کشش و
بیکشش بودن آب را کنار گذاشت .آنها اعتقاد دارند ،آب کالیی است که در قیمتهای مختلف
و مصارف مختلف کششهای متفاوتی از خود نشان میدهد و در واقع تقاضا در سطوحی با
کشش و در سطوحی دیگر بیکشش است.
1-3-3تفاوت گروههای مصرفکننده
تقاضای آب به سه دسته کلی ،تقاضا برای آب کشاورزی ،تقاضا برای مصارف صنعتی ،تقاضا
برای مصارف شهری دستهبندی میشود .نوع استفاده از آب در هر یک از این سه گروه تقاضا
مختلف است .بخش عمده آب استحصال شده صرف کشاورزی میشود و آب برداشتی در
صنعت برای خنک کردن ماشینآلت تولیدی ،ایجاد بخار و تبدیل بخار به آب مورد استفاده
قرار میگیرد .تقاضای آب شهری شامل انواع تقاضای آب برای کاربردهای خانگی ،عمومی و
تجاری است .تقاضای خانگی یا مسکونی نیز شامل استفاده به وسیله خانوارها در داخل یا خارج
از محدوده مسکونی میشود .حجم آب مورد استفاده بر حسب ماهیت اسکان یا ترکیب خانوار،
شغل ساکنان ،قیمت آب ،اندازهگیری و کنترل مصرف آب ،عوامل فرهنگی و درآمد تغییر
میکند .همین تفاوت گروه مصرفکنندگان باعث میشود که کشش قیمتی آب در بخشهای
مختلف متفاوت باشد .بر همین اساس آب برای مصارف ضروری چون آشامیدن ،تهیه غذا و
بهداشت کالیی بیکشش است .همین کال در مصارفی چون ورزشهای تفریحی باکشش است.
به طور کلی کشش قیمتی برای آب بین 0.30-و 0.10-تخمین زده میشود.
1-3-4روش پیشنهادی برای ایران
10
ایران برای کاهش میزان مصرف آب خود باید چند مکانیسم را به موازات هم پیش ببرد .اول
اینکه برداشت کلی از هر حوزه براساس معیار پایداری اکوسیستم و منابع آب توسط دولت
محدود شود و بعد اجازه داده شود خود کشاورزان با این میزان مشخص آب تصمیم بگیرند.
بازارهای آب هم به کشاورزان اجازه خواهد داد در مورد تخصیص آب بین خودشان تصمیم
بگیرند.
دوم اینکه قیمت انرژی کشاورزی)برق و گازوییل( منطقی شود .اثر قیمت انرژی شاید از اثر
قیمت آب هم ملموستر باشد و اجرایی کردن و کنترل آن هم راحتتر است .در نهایت آنکه
اصرار بر خودکفایی محصولت آب بر برداشته شود و با منطقی شدن سیاستهای تجارت
بینالمللی اجازه بدهیم محصولت آب بری که مزیت رقابتی ندارد خود به خود تعطیل شوند.
1-4تعیین قیمت بهینه آب در مصارف خانگی
در کشور ما در بسیاری موارد ،تلش هایی که جهت مهار بحران آب انجام گرفته به منظور
مدیریت تقاضا از طریق تبلیغات و تلش در جهت اشاعه فرهنگ صحیح مصرف آب بوده است،
البته بدون ایجاد انگیزه های اقتصادی نتیجه رضایتبخشی را به دنبال نداشته است.
قیمت گذاری صحیح در این زمینه هم در بخش عرضه میتواند به توسعه منابع جایگزین آب
کمک کند و هم در بخش تقاضا میتواند انگیزه لزم را جهت مدیریت بهتر مصرف ایجاد کند.
در مطالعه با هدف تعیین نرخ مناسب آب در مصارف شهری استان گلستان در سال
1390-1391تحت قانون هدفمند شدن یارانه ها نشان داده شد که بهتر است تعرفه آب شرب
در یک سیستم قیمتگذاری پلکانی و بر اساس ایجاد توازن بین ارزش اقتصادی و هزینه تمام
شده آب تعیین شود تا مدیریت عرضه و تقاضای آب به صورت توأمان محقق شود.
مطالعه ای با هدف بررسی نقش عوامل مؤثر بر تابع تقاضای آب خانگی در شهر ایلم نشان داد
که توجه صرف به متغیرهای اقتصادی در برنامه ریزیهای اقتصادی مربوط به آب ما را به نتیجة
مطلوب نمیرساند و علوه بر متغیرهای قیمت و درآمد باید به متغیرهای دیگری نظیر
ویژگیهای خانوار ،ویژگیهای ساختمان ،میزان و فشار آب در دسترس و دمای هوا نیز
توجه کرد.
در مطالعه ای در راستای برآورد تابع تقاضای آب خانگی استان گلستان با استفاده از مطلوبیت
استون-گری نشان داده شد که کشش قیمتی تقاضای آب - 0.26و کشش درآمدی
00095/0و کشش متقاطع قیمتی – 0.2است .بدین معناس که آب یک کالی ضروری و
مکمل به شمار میآید .در بررسی ای با هدف برآورد ارزش اقتصادی آب در مصارفشهری و
روستایی استان خوزستان با استفاده از روش ارزشگذاری مشروط و روش مشاهده مبادلت بازار
آب ،نشان داده شد که ارزش اقتصادی هر متر مکعب آب لوله کشی برای خانوارهای استان
4354ریال و ارزش اقتصادی هر متر مکعب آب آشامیدنی تصفیه شده خریداری شده از بازار
125000ریال است .همچنین مؤثرترین عوامل در میزان تمایل به پرداخت برای خانوارهای
استان به ترتیب ،مصرف آب در طی ماه و درآمد ماهانه است .
11
در بررسی ای با هدف قیمت گذاری آب شرب شهری بر اساس روش نرخی فزاینده بر هر نفر
نشان داده شد که مصرف آب خانواده های با بعد بال در برخی موارد تا 220درصد بیشتر از
خانواده های با بعد کم بوده و متعاقب آن هزینه های پرداختی آنها نیز بیش از 300درصد
بیشتر از خانواده های کم جمعیت بوده است.
در بررسی ساختار هزینه فرآیند عرضه آب در شهر شیراز نشان داده شد که بازدهی کاهنده
نسبت به مقیاس در صنعت آب این شهر وجود داشته و هزینه ها در نتیجه پیشرفت تکنولوژی
کاهش یافته است.
مطالعه ای در راستای تحلیل افزایش قیمت غیرخطی مصارف خانگی آب در اسپانیا نشان داد
که افزایش تعرفه به همان میزان که توسط عوامل محیطی تحت تأثیر قرار میگیرد ،توسط
عوامل مرتبط با انتخاب های استراتژیک تصمیم گیرندگان نیز متأثر
میشود.
با یک بررسی از 1500خانوار در پنج منطقه چونگ کینگ نشان داده شد که افزایش قابل
توجهی در قیمت آب از لحاظ اقتصادی تا زمانی امکان پذیر است که به فقیرترین خانوارها ها
یارانه کامل تعلق گیرد .همچنین تمایل به پرداخت مصرف کنندگان در سطح قیمت 0.5یوان
بسیار بال ) 100درصد( و در سطح قیمت 4یوان بسیار پایین بود.
مطالعات انجام شده داخلی در زمینه آب شرب صرفأ در زمینه برآورد تابع تقاضا یا هزینه و به
صورت کلی بوده است .لذا در اکثر مطالعات توجه به عرضه یا تقاضای آب معطوف شده است و
تنها در یک مورد قیمت بهینه آب در مصارف خانگی به تفکیک طبقات مصرف )طبقات
محدود( محاسبه شده است .در حالی که ضروری است قیمت هایی محاسبه و اخذ شوند که
ضمن توجه به هر دو سمت عرضه و تقاضا ،رفاه اجتماعی را حداکثر کند .با توجه به این نکته
که قیمت های بهینه آب در مصارف خانگی به تفکیک طبقات مصرف در کشور وجود ندارد .لذا
لزم به ذکر است باید به نکات زیر توجه کرد:
در همه طبقات مصرفی کشش قیمتی تقاضای آب کمتر از یک میباشد .این کم کشش
بودن تقاضای آب مؤید ارزان بودن آن است.
بر اساس محاسبات ،طبقات با مصرف پایین تر ،کم کشش تر هستند و با افزایش
مصرف در طبقات با مصرف بالتر ،این کشش افزایش پیدا میکند .این نکته مؤید این
مطلب است که این طبقات حداقل مصرف را دارند .لذا به دلیل حفظ بهداشت و
سلمت افراد تعرفه کمتری برای طبقات با مصرف پایین اعمال شده است تا مصرف این
مشترکین کاهش پیدا نکند .علت دیگر پایینتر بودن سهم هزینه آب در طبقات با
مصرف کمتر میباشد .لذا با افزایش قیمت ،مصرف به شدت کاهش پیدا نمیکند و این
مطلب مؤید پایینتر بودن کشش قیمتی تقاضا میباشد.
استفاده از ابزار قیمت در راستای اجرای سیاست های کاهش یا افزایش مصرف نهاده
جانشین چندان کارامد نخواهد بود.
12
1-4-2پیشنهاد
صفر نبودن کشش قیمتی تقاضا میتواند به عنوان راهکاری در کاهش مصرف آب به کار گرفته
شود .به عبارت دیگر افزایش تعرفه های آب در بخش خانگی به ویژه در طبقات با مصرف بالتر
که کشش قیمتی بیشتری هم دارند میتواند یک سیاستگذاری کارآمد در راستای کاهش قابل
توجه مصرف آب در بخش خانگی باشد.
1-5نتیجه گیری
آب یک کالی کشش ناپذیر است و متغیر آب و هـوا به طور مؤثری بر مصرف ماهانه اثرگذار
است .وجود یارانه ها باعث اسراف در استفاده از نیروی کار ،سرمایه و دیگر عوامـل تولیـد شـده
است و تـراکم پایین شبکه ،فقدان منابع آب و افزایش یارانه ها باعث افزایش هزینه های تولیـد
می شود.
سیاست قیمت گذاری بهینه باعث افزایش در قیمت نهایی آب شده و به رفاه کمتر ختم می
شود.
زیرساخت های فرسوده شبکه آبرسانی و روش هـای قدیمی آبیاری در بخش کشاورزی نشان
دهنده یک دید کوتاه در مدیریت بخـش عمومی آب و فاضلب کشور است که در معرض خطر
کمبود شدید آب قرار دارد .تغییـر چنین رویکردی نیازمنـدی سـرمایه گذاری شدیدی است
زیرا تکنولوژی مـورد استفاده در ایـن بـخـش بسیار سرمایه بر است.
مراجع
] [1مرزبان ,کریمی .(2012) .بررسی ساختار هزینه فرایند عرضه آب )مطالعه موردی شرکت آب و
فاضلب شیراز( .مجله آب و فاضلب.77-68 ,(3)23 ,
13
] [2تهامی پور زرندی ,مولیی ,مشرفی ,رسام .(2017) .تعیین قیمت بهینه آب در مصارف خانگی شهر
تهران با استفاده از مدل رمزی .تحقیقات منابع آب ایران.158-143 ,(3)13 ,
] [3خداپرست مشهدی ,مهدی ,فطرس ,محمد حسن ,فتحی .(2015) .بررسی ساختار تابع هزینه بنگاه
دو محصولی-مطالعه موردی شرکت آب و فاضلب استان مرکزی .فصلنامه مطالعات اقتصادی کاربردی ایران,
.217-193 ,(14)4
[ ]4مزیکی علی . (2016) .مشارکت خصوصی در بخش عمومی آب و فاضلب :هزینه های مبادله ،ضد
انحصار و تعرفه گذاری غیرخطی.
[ ]5صالحی طبس ,ابراهیم .(2009) .روش های آب بندی تحت ساختار هزینه .نشریه دانشجویی آمار
)ندا(.31-20 ,(1)7 ,
[ ]6سلیمیان عباس ,ظریفی رضا .(2005) .بررسی ساختار هزینه و مزیت نسبی در تولید قطعات و
مجموعههای منفصله خودرو )با تکیه بر شرکت ایرانخودرو(.
14
