دانلودفایلword روش های علمی تحقیق روشهاي پژوهش در علوم رفتاري

روشهاي پژوهش در علوم رفتاري را معموال با توجه به دو مالک هدف و ماهيت تقسيم بندي مي کنند • دسته بندي روش هاي تحقيق بر اساس هدف براساس هدف پژوهش ها به پژوهش هاي بنيادي و کاربردي تقسيم مي شوند .البته زهره سرمد معتقد است پژوهش ها براساس هدف به سه دسته تقسيم مي شوند :تحقيق بنيادي ،تحقيق کاربردي و تحقيق و توسعه .با عنايت به توضيحات زير مي توان گفت تحقيق و توسعه خود يک نوع تحقيق کاربردي است. تحقيق بنيادي :پژوهشي است كه به كشف ماهيت اشياء پديده‌ها و روابط بين متغيرها ،اصول ،قوانين و ساخت يا آزمايشتئوري‌ها و نظريه‌ها مي‌پردازد و به توسعه مرزهاي دانش رشته علمي كمك مي‌نمايد .هدف اساسي اين نوع پژوهش تبيين روابط بين پديده ها ،آزمون نظريه ها و افزودن به دانش موجود در يک زمينه خاص است .براي مثال "بررسي رابطه اعتماد و تعهد در روابط صنعتي" يک نمونه تحقيق بنيادي است .سطح گفتمان کلي و انتزاعي در حوزه يک علم است .تحقيق بنيادي مي تواند نظري يا تجربي باشد .تحقيق بنيادي نظري از روش‌هاي استدالل عقالني و قياسي استفاده مي‌كند و بر پايه مطالعات كتابخانه‌اي انجام مي‌شود .تحقيق بنيادي تجربي از روش‌هاي استدالل استقرائي استفاده مي‌كند و بر پايه روشهاي ميداني انجام مي‌شود. تحقيق كاربردي :پژوهشي است كه با استفاده از نتايج تحقيقات بنيادي به منظور بهبود و به كمال رساندن رفتارها ،روش‌ها،ابزارها ،وسايل ،توليدات ،ساختارها و الگوهاي مورد استفاده جوامع انساني انجام مي‌شود .هدف تحقيق کاربردي توسعه دانش کاربردي در يک زمينه خاص است .در اينجا نيز سطح گفتمان انتزاعي و کلي اما در يک زمينه خاص است .براي مثال "بررسي ميزان اعتماد مشتريان به سازمان فرضي" يک نوع تحقيق کاربردي است. • دسته بندي روش هاي تحقيق بر اساس نحوه گردآوري داده ها سرمد معتقد است پژوهش ها براساس نحوه گردآوري داده ها به دو دسته تقسيم مي شوند :تحقيق توصيفي و تحقيق آزمايشي  تحقيق توصيفي يا غير آزمايشي شامل 5دسته است :پيمايشي ،همبستگي ،پس رويدادي ،اقدام پژوهي ،بررسي موردي تحقيق آزمايشي به دو دسته تقسيم مي شود :تحقيق تمام آزمايشي و تحقيق نيمه آزمايشي -1تحقيق توصيفي يا غير آزمايشي تحقيق توصيفي يا غير آزمايشي شامل 5دسته است :پيمايشي ،همبستگي ،پس رويدادي ،اقدام پژوهي ،بررسي موردي .1-1تحقيق پيمايشي ()Survey Research در اين نوع تحقيق هدف بررسي توزيع ويژگيهاي يک جامعه است و بيشتر تحقيق هاي مديريت از اين نوع مي باشد .در پژوهش پيمايشي پارامترهاي جامعه بررسي مي شوند .در اينجا پژوهشگر با انتخاب نمونه اي که معرف جامعه است به بررسي متغيرهاي پژوهش مي پردازد .پژوهش پيمايشي به سه دسته تقسيم مي شود: .1-1-1روش مقطعي ( :)Cross Sectionalگرد آوري داده ها درباره يک يا چند صفت در يک مقطع زماني خاص. براي مثال بررسي ميزان عالقه دانشجويان سال اول دبيرستان به ادامه تحصيل در يک رشته خاص .1-1-2روش طولي ( :)Longitudinalدر بررسي پيمايش طولي ،داده ها در طول زمان گردآوري شده تا رابطه بين متغيرها در طول زمان سنجيده شود .براي مثال «سير تحول ثبت نام دانشجويان دختر در دوره هاي تحصيالت تکميلي» يا «بررسي تحول مهارت هاي زبان فارسي پايه اول تا پنجم ابتدائي» .تحقيقات تحولي که به بررسي روندها و تحول پديده ها در طول زمان مي پردازند از اين دسته هستند. .1-1-3روش دلفي ( :)Delphi Techniqueجهت بررسي ديدگاه هاي يک جمع صاحب نظر در مورد يک موضوع ويژه مي توان از اين تکنيک استفاده کرد .مانند «بررسي ديدگاه اساتيد دانشگاه در باره يک طرح جديد آموزشي» .1-2تحقيق همبستگي ()Correlational Research در اين نوع تحقيقات رابطه ميان متغيرها بر اساس هدف پژوهش تحليل مي گردد .در تحقيقات همبستگي اگر هدف پيش بيني متغيرهاي وابسته بر اساس متغيرهاي مستقل باشد به متغير وابسته متغير مالک و به متغير مستقل متغير پيش بين گويند .همچنين وجه تمايز تحقيق همبستگي با تحقيق آزمايشي در اين است که در اينجا متغيرهاي مستقل دستکاري نمي شوند .براساس هدف به سه دسته تقسيم مي شود: . 1-1-1همبستگي دو متغيري :هدف بررسي رابطه همزماني متغيرها است به عبارت ديگر ميزان هماهنگي تغييرات دو متغير است .در بيشتر تحقيقات همبستگي دو متغيري از مقياس فاصله اي با پيش فرض توزيع نرمال و محاسبه ضريب همبستگي پيرسون استفاده مي شود .مثال :رابطه اسناد ثبات و مرکز عليت با موفقيت در عملکرد . 1-1-2تحليل رگرسيون :در تحليل رگرسيون هدف پيش بيني يک يا چند متغير مالک براساس يک يا چند متغير پيش بين است .اگر هدف بررسي يک متغير مالک از يک متغير پيش بين باشد از رگرسيون ساده استفاده مي شود .اگر بررسي يک متغير مالک براساس چند متغير پيش بين باشد از رگرسيون چندگانه ( )Multipleاستفاده مي شود .اگر همزمان چند متغير مالک براساس چند متغير پيش بين بررسي شود از رگرسيون چند متغيري ( )Multivariateاستفاده مي شود. . 1-1-3تحليل کوواريانس :در برخي بررسي ها هدف بررسي مجموعه اي از همبستگي هاي دو متغير متغيرها در جدولي به نام ماتريس همبستگي يا کوواريانس است که با پيشرفت در زمينه نرم افزارهاي آماري ميسر شده است .تحليل عاملي و حل معادالت ساختاري از اين دسته هستند. .1-3تحقيق پس رويدادي ()Ex-Post Facto به تحقيق پس‌رويدادي تحقيق علي-مقايسه‌اي نيز گويند .تحقيق پس‌رويدادي به تحقيقي گفته مي شود که پژوهشگر علت احتمالي متغير وابسته را مورد بررسي قرار مي دهد .چون متغير مستقل و و ابسته در گذشته رخ داده اند لذا اين نوع تحقيق غير آزمايشي را تحقيق پس رويدادي مي گويند.  -2تحقيق آزمايشي تحقيق آزمايشي به دو دسته تقسيم مي شود :تحقيق تمام آزمايشي و تحقيق نيمه آزمايشي در بيشتر پژوهش هاي علوم انساني نظر به اينكه هدف اصلي از انجام پژوهش بررسي يک موضوع به روش ميداني است مي توان گفت پژوهش مذکور از نظر هدف در حيطه پژوهش هاي كاربردي مي باشد .از سوي ديگر با توجه به اينكه در اين پژوهش از روش هاي مطالعه كتابخانه اي و نيز روش هاي ميداني نظير پرسشنامه استفاده شده است ،مي توان بيان كرد كه پژوهش حاضر بر اساس ماهيت و روش گردآوري داده ها ،يک پژوهش توصيفي-پيمايشي است. روشهای تحقیق در علوم عبارتند از "کلیه وسایل و مراحل چمع آوری منظم اطالعات و تحلیل منطقی آنها برای نیل بooه یک هدف است.و این هدف به طور کلی کشف حقایق است. تعریف تحقیق :تحقیق در لغت به معنooای پooژوهش،درسooت کردن،رسooیدگی،بررسooی،مطالعooه ی حقیقت و واقعیت و بooه مطلب رسیدن است.از نظر روش شناسی تحقیق عبارت است از کاربرد روشهای علمی در حل یک مسئله یا پاسخگویی به یک سؤال. از نظر جان دیویی تحقیق عبارت است از "تغییر کنترل شده ی یک مooوقعیت غooیر ثooابت نooامعین بooه موقعیتی کooه از لحاظ ویژگیها و روابط کامال معین و ثابت است ".تحقیق در علوم تربیتی عبارت است از"کاربرد روشهای علمی در مطالعooه ی مسائل آموزشی و تربیتی" روش علمی و مراحل آن انسان برای رسیدن به مقصود و حل مشکالت راه حل های مختلفی را تجربه می کند و مناسب ترین راه و روش را انتخاب می کند .روش علمی عبارت از بکارگیری راه و روش خاصی است که اطالعات مناسب بیشتری را درباره موضوع مورد مطالعه فراهم می نماید. روش تحقیق علمی یا روش علمی فرایند جستجوی منظم برای مشخص کردن وضعیت یا موقعیت نامعین است. مراحل عمده ی روش علمی به شرح زیر است : 1ـ پی بردن به مسأله 2ـ جستجوی پیشینه 3ـ تدوین فرضیه 4ـ جمع آوری اطالعات و آزمون فرضیه 5ـ پذیرش رد یا تعدیل کردن فرضیه در مرحله ی اول پژوهشگر با دیدن یک وضعیت مبهم ،ناآشنا و نامعین روبرو می شود .در مرحله بعد به جستجوی موضوع می پردازد تا بتواند عواملی که به طور بالقوه به بروز مسأله انجامیده اسooت را حooدس زده یا گمان های بخردانooه ای درباره آن بooه دست آورد .در مرحله سوم پژوهشگر به تدوین سؤالهای تحقیق یا فرضیه می پردازد .در مرحله چهارم بooه انجام دادن مشooاهده می پردازد و در مرحله آخر با توجه به اطالعات حاصل از مشاهده به سؤوال ویژه ی خود پاسخ می دهد و فرضیه را رد کرده یا به طور مو9قت آن را می پذیرد. بیان مسئله دالیل بیان مسئله -1کنجکاوى انسان به لحاظ برخوردارى از قواى فکرى و عقلي ،همواره در انديشه و تفکر درباره جهان و زندگى و مسائل گوناگون آن اسooت؛ بنابراين ،در مقابل شناخت‌ها و آگاهى‌هاى او ،ناشناخته و مجهوالت جديد مطرح مى‌شود و به ذهن او خطور مى‌کند؛ گooاه طرح اين سؤال‌ها به شکل‌گيرى راه‌حل‌هاى فرضooي ،ذهooنى و تخيلى منجooر مى‌گردد و مقدمٔه " تشooکيل نظريه‌ را فراهم مى‌آورد .اين نظريه‌ها و تصورات ذهنى جديد هستند که ذهن کنجکاو و جستجوگر -2تجارب شخصى انسان دائمًا با محيط خارج ارتباط و کنش و واکنش دارد و از آن تأثير مى‌گooيرد يا در آن تooأثير مى‌گooذارد .قلمرو موضooوعات و کنش متقابooل انسان با محيooط متنooوع اسooت و از کوچکooترين تooا بزرگooترين ابعاد را شooامل مى‌شooود .با اين همooه ،تمامى اين واکنش‌هاى شخصى ممکن است در طرح مسئله تحقيق مؤثر باشد. -3مطالعه آثار مکتوب انسان بطور اعم و محققان بطور اخص عالقه‌مند به مطالعه هستند .مطالعه امکان آشنايى با نظريه‌ها و تجارب ديگران و حاصooل کاوش‌ها و شناخت‌هاى ديگر دانشمندان و صاحبان آثار را فراهم مى‌کنooد .در واقooع ،مطالعooه راهى اسooت بooراى ورود بooه مخزن معلومات و قلمرو معرفooتى و شooناختى نooوع بشر در تمام زمينه‌ها يا زمينه‌اى خooاص .محقooق با مطالعٔه " آثooار ديگران با مسائل تحقيقاتى که آنها پيشنهاد داده‌اند آشنا مى‌شود و در صورت عالقه مى‌تواند آنها را موضوع تحقيقات خود قرار دهد. آثار مکتوب نيز متعددند که با مطالعٔه " آنها محقق با مسائل جديدى روبرو مى‌شود و هر يک از اين مسائل مى‌توانooد بooه عنooوان مسئله تحقيق برگزيده شود.  -4منابع شفاهى گفت و شنود با افراد مختلف نيز باعث افزايش آگاهى و معلومات و در عين حال افزايش مجهوالت انسان مى‌شود .منابع شفاهى را ممکن اسooت سooخنرانى‌ها ،گفتگوها ،نشسooت‌ها ،مناظره‌ها ،ميزگردها ،برنامه‌هاى راديooويى و تلويزيooوني ،نوارهاى صooوتى و تصويري ،و مانند آن تشکيل دهد .انسان از طريق اين منابع با مسائل جديدى روبرو مى‌شود که مى‌توانooد مسئله تحقيooق تلقى شود. متقاضيان تحقيق معموًال کسانى هستند که به مشکلى برخورد نموده در جستجوى چاره‌اى براى حل آنند و براى اين کار از پژوهشooگران کمooک مى‌گيرند؛ از جملooه مى‌تooوان از اشooخاص حقيقى و نooيز حقooوقى نظooير سازمان‌هاى دولooتي ،مؤسسات غيردولooتى و کارخانه‌ها، مؤسسات تحقيقاتي ،دانشگاه‌ها و مراکز آموزش عالى نام برد. ویژگیهای مسئله هر مسئله تحقيقاتى مناسب داراى ويژگى‌هاى زير است که محقق مى‌تواند با توجه به آنها مسئله موردنظر خود را انتخاب کند: ادراکى بودن اين امر بدين معناست که محقق بايد مسئله را با تمام وجود ادراک کرده باشد .مسائلى که جنبٔه " القايى داشooته و ادراک نشooده باشند ،نمى‌توانند توجه محقق را جلب کنند ،بعالوه اين‌که هدف و جهت‌گيرى تحقيق براى محقق مبهم خواهد بود. بسيط بودن ن معناست که مسئله بايد واحد باشد و حالت ترکيبى نداشته باشد؛ زيرا در مسائل ترکيبى روش‌شناسى و دستيابى اين امر بدي ‌ به اهداف تحقيق داراى ابهام است و هر کدام از اجزاء ترکيب روش‌شناسى خاص خود را مى‌طلبد. کوچک و محدود بودن مسائل کالن و کلی در تحقيق علمى حل نمى‌شود؛ چون محقق فرصت و منابع مالى الزم را ندارد .عالوه بر اين ،عملياتى کردن متغيرهاى مسائل کلى‌تر و بزرگ مشکل است و اندازه‌گيرى آن امکان‌پذير نيست. نو بودن مسئله تحقيق بايد اصيل و جديد باشد تooا بتooوان با حooل آن موضooوع تooازه‌اى را مطرح و علم جديooدى را توليooد کرد .مسائل و موضوعاتى که قبًال مورد بررسى قرار گرفته و قطعيت آنها اعالم شده است نياز به تکرار تحقيقooات ندارنooد؛ البتooه بجooز مسائل و موضوعاتى که عنوان ثابت دارند ،ولى از متغيرهاى مکانى تأثير پذيرفته‌اند يا نظريه‌اى را مورد آزمايش قرار مى‌دهند. مرتبط با رشته تخصصى محقق بودن از يک سو ،محققان معموًال به يک حوزه و رشتٔه " علمى و تخصصى وابسته‌اند که هويت علمى خود را زا آن مى‌گيرند و از سooوى ديگر با توجه به توليد فزايندٔه " علم و تخصصى شدن حوزه‌هاى معرفتي ،يک محقق کمتر مى‌تواند به حوزه‌هاى ديگر وارد شود؛ بنابراين ،محققان ،بويژه دانشجويان تحصيالت تکميل که پايان‌نامه و رساله مى‌نويسند ،بايoد از ارتباط منطقى مسئله تحقيoق و رشته تخصصى خود اطمينان يابند. شفاف بودن مسئله تحقيooق از نظر موضooوع ،مفooاهيم ،ابعاد مجهooول ،متغيرهاى انooدازه‌گيري ،چهارچوب نظرى و مبنooاى فرضيه‌سازى قابooل آزمايش ،بايد شفاف باشد و در آنها ابهامى وجود نداشته باشد. فوايد مطالعه ادبيات و سوابق مسئله تحقيق بطورکلى مطالعه ادبيات نظرى و سوابق پژوهشى مرتبط با مسئله براى محقق داراى فوايد زير است:  .۱به اين ترتيب نسبت به موضوع اشراف زيادترى پيدا مى‌کند و بر اطالعات وى در زمينٔه " موضوع مورد مطالعه افزوده مى‌شود. طبعًا ،اين آگاهى باعث مى‌گردد که وى با ديد بازترى مسئله را ببيند ،فضاى نگرش به مسئله را روشن‌تر نمايد ،و در نتيجه بooر مسئله تسلط بيشترى پيدا کند و با اشراف بر مسئله و اطمينان از بديع بودن آن کار پژوهش را آغاز نمايد. .۲براساس آگاهى از معلومات به‌دست آمده اقدام بooه دوباره‌کooارى و تکرار نخواهooد کرد؛ يعooنى وقت و تooوان و بودجooه را صرف روشن کردن موضوعاتى که تاکنون روشن شده نخواهد بود و به کارى جديد و ابتکارى دست خواهد زد. .۳از روش کار ديگران آگاهى خواهد يافت و با مسائل و مشکالت مسير تحقيق آشooنا خواهooد شooد و از مفooاهيم و اصooطالحات مشابه و مربوط به تحقيقات ديگران استفاده خواهooد نمooود .اين تجربه‌ها بooه محقooق کمooک خواهooد کرد تooا تحقيooق خooود را با چشم‌اندازى روشن‌تر و با کمترين هزينه و بيشترين بازده به انجام برساند. . ۴مطالعه ادبيات و سوابق مسئله به محقق کمک خواهد نمود تا متغيرهاى مورد نظر در مطالعه را بهتر شناسايى کند و روابooط علت و معلولى آنها را با توجه به تجارب گذشته در قالب مدل‌هاى نظرى تبيين نمايد. .۵تجارب گذشته و شناسايى متغيرها و روابط آنها به محقق کمک خواهooد نمooود تooا با اسooتفاده از آنها و نooيز تصooوراتى کooه از واقعيت در ذهن او شکل مى‌گيرد ،ساده‌تر بتواند فرضيه‌هاى تحقيق خود را تدوين نمايد. .۶مطالعه دربارٔه " مسئله و تنظيم و تدوين ادبيات و مباحث نظرى و قضooاياى کلى آن بooه محقooق کمooک مى‌کنooد تooا تکيه‌گooاه محکمى براى استدالل منطقى در مرحله بررسى و ارزيابى فرضيه‌ها و استنتاج به‌ويژه در تحقيقات توصيفى -تحليلي ،تooاريخى عّلى و همبستگى پيدا نمايد.مطالعه منابع مربوط به موضوع تحقیق استفاده از کتاب‌شناسى‌ها اين منابع به‌وسيله مؤسسات و سازمان‌هاى دولooتى و غيردولooتى و کتابخانه‌هاى بooزرگ تهيooه مى‌شooود ،و اطالعاتى درخصooوص مقاله‌ها و کتاب‌هاى نوشته شده درباره موضوع خاصى را ارائه مى‌دهooد .کتاب‌شناس oى‌ها روزبه‌روز تخصص oى‌تر مى‌شooود و بooراى مقاطع زمانى و تاريخى خاصى تهيه مى‌گردد و دسترسى به منابع را تسهيل مى‌کند. استفاده از فهرست مقاالت مؤسسات دولتى و غيردولتى و کتابخانه‌ها اقدام به تنظيم فهرست مقاالت براساس موضوع يا حروف الفبا يا نوع مجلooه يا نشريه مى‌کنند و امکان مناسبى را در اختيار محقق قرار مى‌دهند. استفاده از نمايه‌ها نمايه‌ها حاوى اطالعاتى درباره کتاب‌ها و مقاالت منتشر شده است که هرچند وقت يooک بار منتشر مى‌شooود .نمايه‌ها کتاب‌ها و مقاالت را بصورت موضوعى و به تفکيک رشته يا موضوع علمى خاص تنظيم و طبقه‌بندى مى‌کنند و به محقق امکان دسooتيابى به تازه‌هاى علمى و انتشاراتى را مى‌دهند. استفاده از کتابخانه کتابخانه‌ها گنجينٔه " معارف بشرى هسooتند و اين معارف در آنها بصooورتى خooاموش حفooاظت و نگهooدارى شooده ،مooورد اسooتفاده محققان عالقه‌مندان قرار مى‌گيرنooد .کتابخانه‌ها داراى برگه‌دان‌هايى اسooت کooه معرف کتاب‌هاى موجooود در آنها بooوده ،براساس حروف الفبا تنظيم شده است .اين کار به سه صورت موضوع ،عنوان و نويسنده وجود دارد و محقooق با داشooتن يکى از اين سooه مورد مى‌تواند به برگه‌دان‌ها مراجعه و کتب موردنظر را جستجو نمايد. امروزه در کتابخانه‌ها از رايانه و شبکه‌هاى اطالع‌رسانى استفاده مى‌شود و اطالعات کتابخانه‌ و مدارک آن در حافظٔه " رايانه ضبط مى‌شود .محقق با مراجعه به رايانه سريع‌تر مى‌تواند به منooابع موجooود در کتابخانooه کooه مرتبooط با موضooوع تحقيooق او هسooتند، دسترسى پيدا کند. استفاده از فهرست تحقيقات مراکز تحقيقاتي ،دانشگاه‌ها يا سازمان‌هاى مسئول امور تحقيقات علمى (در ايران مرکز اسناد و مدارک علمى وزارت فرهنooگ و آموزش عالى چنين مسئوليتى را برعهده دارد ).چه بصورت موضوعى و چه بصورت مقاطع زمانى (ماهانه ،ساالنه و )...اقدام بooه تدوين فهرست تحقيقooات انجام شooده مى‌نماينooد .اين فهرسoت‌ها شooامل تحقيقooاتى اسooت کooه اسooتادان يا مراکز تحقيقooاتى و سازمان‌هاى دولتى انجام مى‌دهند .همچooنين ،پايان‌نامه‌هاى دانشجويان بصooورت عمooومى يا بصooورت رشooته‌اى تنظيم و منتشر مى‌گردد و مى‌تواند مورد استفاده محقق قرار گيرد .بررسى اين فهرست‌ها براى محقق از اوليت خاصى برخوردار است؛ زيooرا وى بايد در آغاز کار از تحقيقات ديگران در مورد مسئله خود مطلع شود تا دچار دوباره‌کارى نگردد. استفاده از چکيده‌ها براى سهولت دسترسى محققان به مقاالت و گزارش‌هاى تحقيقي ،معموًال مؤسسات علمى و دانشگاهى اقدام به تهيه کتابچooه يا جزوه‌اى مى‌نمايند که حاوى چکيده و خالصه‌اى از محتواى مقاالت و گزارش‌هاى تحقيق و پايان‌نامه‌ها است و معموًال بصooورت يک يا دو صفحه تهيه مى‌شود و استفاده از آنها باعث صرفه‌جويى در وقت محقق مى‌گردد. استفاده از مجموعه مقاالت از آنجا که براى بحث و بررسى دربارٔه " مسائل علمى معموًال هم‌انديش oى‌ها ،سooخنرانى‌‌ها ،محافooل علمي ،انجمن‌ها ،و کنگره‌هاى علمى تشکيل مى‌گردد ،محقق بايد محتواى مقاالتى را با مسئله تحقيق او ارتباط دارد مورد بررسى و مطالعه قرار دهد .مقاالت اين‌گونه مجامع علمى معموًال قبل از تشکيل بصورت خالصه مقاالت و بعد از تشکيل بصورت مجموعه مقاالت تooدوين و منتشر مى‌گردد که مى‌تواند مورد استفادٔه " محقق قرار گيرد. استفاده از روش مصاحبه از اين روش ،محقق به دو صورت مى‌تواند استفاده کند :اول ،با استادان و صاحب‌نظران و آگاهان مصاحبه کند و کتاب‌شناسى و فهرست منابع موضوع مورد مطالعه خود را کمتر نمايد .دوم ،با صاحبان آثار و محققان ديگر در خصوص توضيح و توجيه بيشتر مسئله و روش‌هاى کار ،مصاحبه نمايد و از نظريات آنها استفاده کند. استفاده از آرشيوها روزنامه‌ها ،جرايد ،تصاوير معمولى و ماهواره‌اي ،نقشه‌ها ،فيلم‌ها و نوارها از منابع مهم مطالعاتى محقoق هسoتند .اينگونoه منoابع داراى آرشيو خاصى هستند .اينگونه منابع داراى آرشيو خاصى هستند و محقق مى‌تواند با مراجعه به آرشيو مربooوط از اطالعات مندرج در آن استفاده نمايد. مفهوم و تعريف فرضيه فرضيه( )hypotheses پژوهشگر پس از آن كه مسئله پژوهش را براي خود روشن كرد ،پاسooخي را بooه عنooوان فرضooيه تحقيooق بيان مي كنooد. فرضيه ،پاسخي بخردانه ،احتمالي و موقت به سوال پژوهشي است كه در مراحل بعدي تحقيooق ،درسooتي يا نادرسooتي آن مooورد ازمايش قرار مي گيرد. به عبارت ديگر ،فرضيه حدس بخردانه اي درباره رابطه دو يا چند متغير است كه به صورت جمله اي خبري بيان شده و نشانگر نتايج مورد انتظار است.دربياني ديگر ،فرضيه حدسي است زيركانه و علمي كه بايد بoه كمoك واقعيات ( داده ها) مoورد بررسي قرار گرفته و سپس تاييد يا رد گردد. تفاوت فرضيه و نظريه چيست ؟ نظريه و قوانين عمدتا مشتمل بر قضاياي کلي و عمومي هستند و به مورد خاصي تعلق ندارند و مي توانند مصاديق زيادي داشته باشند .در حالي که فرضيه حالت کلي ندارد و مختص مساله تحقيق است که از قضاياي کلي ناشي مي شود ولي در يک قلمرو خاص شکل ميگيرد . بيان فرضيه : در هنگام بيان فرضيه محقق به بررسی روابط بين متغيرها می پردازد .بoه طoور متoداول اين بيان بoه سoه شoکل صoورت خواهد گرفت :الف :بررسی رابطه علت و معلولی بين دو يا چند متغير (تاثير عامل هوش در پيشرفت تحصيلي) ب :بررسی همبستگی و شدت آن بين دو يا چند متغير (بررسي همبستگي مشooكالت رواني و گرايش بooه اعتياد) ج :بررسooی و مقايسooه ميزان تفاوت تاثير يک يا چند متغير بر يک يا چند متغير( .مانند تفاوت تاثير دو روش تدريس بر شاگردان) . انواع فرضيه در تحقيقات همبستگي و تجربي : اين فرضيه ها به دو نوع تقسيم ميشود: فرضيه تحقيق ( )1Hو فرضيه صفر ()H0 فرضيه تحقيق از احتمال وجود رابطه يا اثر و يا تفooاوت بين متغيرها خبر ميدهooداين فرضooيه ها بooه دو نooوع جهت دار و بooدون جهت تقسيم مي شود . فرضيه صفر که به فرضيه آماري يا پوچ نيزموسوم است وجود رابطه ،اثر يا تفاوت بين متغيرها را رد کرده و انکار ميکند . مثال : الف :فرضيه تحقيق( )H1دو نوع مي باشد -1فرضيه جهت دار و -2فرضيه تحقيق بدون جهت -1فرضيه تحقيق جهت دار :كارايي معلمان آموزش ديده بيشتر از معلمان آموزش نديده است. -2فرضيه تحقيق بدون جهت :بين آموزش معلمان و كارايي آنها رابطه وجود دارد. ب :فرضيه صفر ) )H0در همين مثال :بين كارآيي معلمان آموزش ديده و آموزش نديده رابطه اي وجود ندارد. اگرچه محقق فرضooيه تحقيooق را مطرح مي كنooد و درصooدد آزمايش آن اسooت ،پس از گرداوري اطالعات و داده ها و طبقooه بندي آن ها عمالفرضيه صفر را مورد آزمايش قرار مي دهد.زيرا روش هاي آماري تجزيه و تحليل داده ها قادر به آزمون فرضيه صفر مي باشند .درصورتي كه فرض صفر رد شود آنگاه فرضيه تحقيق مورد تاييد است .اما وقتي فرض صفر رد نشود گooواه بooر اين است كه داده هاي نمونه گواه كافي براي رد فرض صفر بدست نمي دهند و آزمون بي نتيجه مي ماند .پيشنهاد مي شooود در صورت تاكيد بر نتيجه گيري بايد نمونه بيشتري مورد بررسي قرار بگيرد. ويژگيهاي يک فرضيه خوب: الف)فرضيه بايد قدرت تبيين حقايق را داشته باشد. ب)فرضيه بايد بتواند پاسخ مساله تحقيق را بدهد ج) فرضيه بايد قابليت حذف حقايق نامرتبط با مساله تحقيق را داشته باشد د)فرضيه بايد شفاف ،ساده،و قابل فهم باشد. ه)فرضيه بايد قابليت آزمون را داشته باشد. و)فرضيه نبايد با حقايق و قوانين مسلم و اصول علمي تاييد شده مغايرت داشته باشد . ز)فرضيه نبايد از واژه ها و مفاهيم ارزشي استفاده کند . ح)فرضيه بايد به مطالعه و پژوهش جهت بدهد. ي)بايد به صورت جمله خبري باشد. ک)فرضيه ها بايد مختص مساله تحقيق باشند ل)بايد بين فرضيه ها و سوالهاي ويژه تناظر صوري و محتوايي وجود داشته باشد؛ منظور از تناظر صوري اين است که :اوال :به تعداد سوالهاي فرعي ،فرضيه تدوين شود.ثانيا :هر فرضيه در مقابل سوال مربooوط به آن قرار گيرد. متغير : متغير به ويژگي يا صفت يا عاملي اطالق ميشود که بين افراد جامعه مشترک بوده و ميتوانooد مقooادير کمي و ارزشooها متفooاوتي داشته باشد.متغيرها ،عامل يا عواملي هسoتند كه مoورد انoدازه گoيري يا سoنجش قرار مي گيرنoد .بoه عبارت ديگر متغoير مشخصه يك فرد ،چيز ،پديده مورد نظراست كه :قابل اندازه گيري بوده و مي تواند مقادير مختلفي بپذيرد. متغير هاي اساسي : غرض از متغير هاي اساسي دو متغير مستقل و وابسته است .اين دو نوع متغير ممكن است ناظر بر دو عامل منفرد باشد كه در دو مقوله اثر گذاري و اثرپذيري قرار مي گيرند . انوع متغير هاي تحقيق الف :متغير ها بر اساس وابستگي يا پيوستگي و يا نقشي كه در تحقيق ايفا مي كنند. -1متغير مستقل :متغيري كه پژوهشگران آن را دستكاري يا انتخاب مي كنند تا تاثير آن را بر متغير وابسته مورد بررسooي قرار دهند.مثال :تحقیقات بازاریابی نشان می دهند که ارائه یک محصول جدید بooه بازار بooر قیمت سooهام شرکت در بازار تooاثیر دارد. -2متغير وابسته: متغیر پاسخ ،برون داد ،معلول ،مالک و تابع هم نامیده می شود .متغيري است كه تحت تاثير متغير مستقل قرار مي گيرد و بooر اثر تغييرات آن تغيير مي كند.درحقيقت متغير وابسته متغيري است كه مورد پيش بيooني اسooت درحالي كه متغيooير مسooتقل متغيري است كه پيش بيني از روي آن صورت مي گيرد .متغیری که هدف محقق تشریح یا پیش بینی تغییر پooذیری در آن است (.در مدارس ابتدایی کودکان بلند قد تر به عنوان سرگروه انتخاب می شوند .درآمد پزشکان مسن بیش از پزشکان جooوان است .میزان تورم با نسبت بیکاری ارتباط عکس دارد). -۳متغير تعديل كننده: متغيري است كه علي رغم ميل پژوهشگر رابطه ميان متغير وابسته و مستقل را دستخوش تحول مي كند در واقع مي توان بooه عنوان متغير مستقل دوم از آن نام برد. مثال ” :بررسي تاثير ميزان مطالعه دانشجويان بر توان يادگيري آنان“ ميزان مطالعه :متغير مستقل توان يادگيري :متغير وابسته هوش ،محيط ،معلومات و جنسيت :متغير تعديل كننده. -4متغير كنترل: اثر همه ي متغير هاي موجود در يك تحقيق را بر یکدیگر ،نمي توان همزمان مooورد مطالعooه قرار داد.گooاهي اوقooات متغيرهايي يافت مي شود كه تاثير برخي از آن ها را درتعيين رابطه بين متغيرهاي مستقل و وابسته بايد خنثي كرد و ثابت نگه داشت اين متغير ها كه تاثير آن ها خنثي يا حذف مي شود را متغير كنترل مي گويند. مثال :بررسي تاثير استفاده از تكنولوژي آموزشی بر مooيزان افزايش يادگيري دانش آمooوزان .دراين مثooال تكنولooوژي آموزشooي ( كامپيوتر) متغير مستقل و يادگيري دانش آموزان متغير وابسته و بهره هوشي ،معدل تحصيلي و جنسيت متغير هاي كنooترل هستند كه مي توانند ( حذف) یا كنترل شوند. -5متغير مداخله گر : پژوهشگر در فرايند پژوهش معموال رابطه بين متغير مستقل را كه قابل مشاهده است با متغير وابسته كه آن هم قابل مشooاهده است مطالعه مي كند.اما بين متغير مستقل و وابسته و مشاهده پذير ،متغير ديگري وجود دارد كه قابل مشاهده نيست بلكه از روي تاثير متغير مستقل قابل استنباط است.اثر متغير مداخله گرقابل كنترل نيسoت و نمي تoوان آن را مسoتقل از متغoير هاي ديگر و به طور مستقيم مشاهده كرد (.سرمد و همكاران .)1376 ، مثال :تشويق كالمي رفتار كودك موجب مي شود كه رفتار به صورت عادت درآيد .در اين مثال متغير مسoتقل تشoويق كالمي، متغير وابسته ،نيرومندي رفتار و متغير مداخله گر :خرسندي خاطر كودك از تشويق كالمي . متغيرها بر اساس نقش : الف)متغيرهاي علي :که همان متغيرهاي مستقل هستند ب) متغيرهاي توصيفي :مبين صفات و ويژگيهاي يک پديده هستند و درواقع وضع آن را توضيح مي دهنداين ها ممكن است از نوع كمي يا كيفي باشند مانند وضع سني ،وضع تحصيلي ،وضع سواد.خصوصيا ت اقتصادي و اجتماعي يك جامعه. انواع متغيرها بر اساس اندازه گیری الف) کمي :دارای مقادیر عددی است مثل وزن ،قد و مدت زمان که بر دو نوع می باشد: -1متصل(پيوسته):طول ,وزن اعشار پذيرند -2منفصل(گسسته) :بین دو مقدار متوالی آن نمی توان مقدار دیگری را پیدا کرد .تعداد کالسها يا دانش آموزان . متغیر گسسته به دو نوع تقسیم می شود. الف.دو ارزشی یا دو وجهی :که به آن فقط دو ارزش یا عدد نسبت داده می شود .مثل جنسیت (زن و مرد) ،شهری و روستایی، ب .متغیر چند ارزشی یا چند وجهی:متغیری که بیش از دو ارزش یا مقدار دارد.مثل گروههای خونی ،طبقooه اجتماعی ،مooدرک تحصیلی متغير كيفي : این متغیر طبقه ای و اسمی هم نامیده می شود .متغیری است که از نظر کیفیت تغییر می کند و نمی تooوان بooرای آن مبooدأ و واحد اندازه گیری تعیین کرد .اندازه اين متغير ها را نمي توان به شكل رياضي و آماري نشان داد ،به عبارتي در اين متغooير ها اعداد جنبه رياضي و كمي ندارند.بلكه به عنوان كد و نشانه استفاده مي شوند .متغير هايي مثل جنس ،شغل ،رنگ مooو ،مooيزان تحصيالت ،گرايشات سياسي ....اين متغير ها خود به چند دسته قابل طبقه بندي هستند. الف :متغير اسمي ب :متغير رتبه اي يا ترتيبي (متغير اسمي) :متغيري كه اجزاي آن به صورت سلسله مراتب قابل درجooه بنooدي و تفكيooك نيسooت.مثooل :جنس ،شooغل ، شركت در انتخابات .اين نوع متغيرها براساس يك مالك طبقه بندي مي شوند .مثال در جنسيت افراد فقط در دو طبقه زن و مرد قرار مي گيرند .يا در چند طبقه قرار مي گيرند .بنابراين وقتي متغير بيش از دو عooدد يا ارزش بooه خooود نگooيرد متغooير دو ارزشي نام دارد .مثل :جنس ،مرگ و حيات ،شهري و روستايي. متغير چند ارزشي :بيش از دو عدد يا ارزش به خود مي گيرد .مثل مقاطع تحصيلي( ابتدايي ،راهنمايي ،دبيرستان ،دانشooگاه) يا گروه هاي خوني .... متغير كيفي (متغير رتبه اي يا ترتيبي) : متغيري كه اجزاء آن قابل مدرج كردن به صورت ترتيبي باشد .مثل سطح تحصooيالت ،مooيزان رضooايت فرد از يooك موضooوع يا ميزان گرايش افراد به يك پديده ( كامالمخالف ،مخالف ،بي تفاوت ،موافق ،كامال موافق) . تعریف عملیاتی و مفهومی تعریف مفهومی :به تعریف یک واژه توسط واژه های دیگر گفتooه می شooود.در آن از واژه های انooتزاعی اسooتفاده می شooود.مثًال تعریف مفهومی هوش عبارت است از سریع االنتقال بودن یا توانایی سازگاری با محیط تعریف عملی یا عملیاتی :به منزله دفتر راهنمایی برای پژوهشگر است و به او می گوید که کارها باید به این شیوه انجام شooود.و از طریق آن فعالیتهای اساسی و الزم برای اندازه گیری یک متغیر معین مشخص می شoود.مثال ،بoرای تعریف هoوش "هoوش عبارت است از نمره ای که از طریق آزمون بینه بدست می آید. جامعه و نمونه تحقيق علمي با هدف شناخت يک پديده در يک جامعه آماري انجام مي شود .به اين دليل ،موضوع تحقيق ممکن است متوجه صفات و ويژگي ها کارکردها و متغيرهاي آن باشد يا اينکه روابط بين متغيرها ،صفات ،کنش و واکنش و عوامل تاثير گooذار در جامعه را مورد مطالعه قرار دهد. جامعه :به طور كلي جامعه عبارت است از مجموعه اي از افراد يا واحدها که داراي حداقل يک صفت مشترک باشند و تعريooف جامعه آماري بايد جامع و كامل باشد. سرشماري :سرشماري از جامعه متناهي ،بررسي است که تمام واحدهاي جامعه را دربرمي‌گيرد .در بسياري از موارد ،اجooراي سرشماري در يک جامعه متناهي ،کاري است شدني. نمونه :نمونه بخشي از جامعه تحت بررسي است که با روشي که از پيش تعيين شده اسooت انتخooاب مي‌شooود .بooه قسooمي کooه مي‌توان از اين بخش ،استنباطهايي درباره کل جامعه بدست آورد .یا انتخاب تعدادي از افراد ٬حوادث ٬و اشooياء از يooک جامعooه تعريف شده به عنوان نماينده آن جامعه اولين قدم در نمونه گيري تعريف جامعه مورد نظر است و هدف نوعي نمونه گيري اسooت کooه تمام افراد جامعooه جهت انتخooاب شدن شانس برابر داشته باشند. اهميت و ضرورت نمونه گيري پس از انتخاب موضوع تحقيooق و بيان مسئله ٬يکي از تصooميميات مهمي کooه در پيش روي هر پژوهشooگري قرار دارد انتخooاب نمونه است ٬نمونه اي که بايد نماينده جامعه اي باشد که پژوهشگر قصد تعميم يافته هاي تحقيق خود به آن جامعه را دارد. اگر محقق پژوهش خود را بر تمامي افراد جامعه اجرا کند روش او سرشماري خواهد بود يعني محقق بايooد تمامي افراد جامعooه را تک تک مورد بررسي و آزمون قرار دهد.اما چون اکثر پژوهشگران توان و زمان اجراي پژوهش بooر کooل جامعooه را ندارنooد بooه همين دليل پژوهش خود را محدود به نمونه کوچکي مي سازند. تعيين حجم نمونه هر چه حجم يا اندازه نمونه بزرگتر باشد ميزان اشتباهات در نتيجه گيري کم ميشود و بر عکس هر چه تعooداد نمونooه محooدود باشد مقدار اشتباهات زيادتر است ٬بنابر اين زماني کooه محقooق سooطح باالتري از اطمينooان يا معooني دار بooودن آماري را مالک ارزيابي اطالعات تحقيoooooق خoooooود قرار ميدهoooooد الزم اسoooooت حجم نمونoooooه او بزرگoooooتر انتخoooooاب شoooooود. لذا اگر هر عضو در جامعه مادر دقيقا مشابه عضو ديگر باشد آنگاه انتخاب نمونه اي با حجم يooک عضooو هم کooافي اسooت .حجم نمونه بايد به اندازه اي باشد که نتايج حاصل عينا با نتايج همان مطالعه در جامعه اي که نمونه از آن انتخاب شooده اسooت برابooر باشد. در شرايط ذيل انتخاب نمونه با اندازه بزرگ ضروري است : -1زماني که در تحقيق متغيرهاي کنترل نشده زيادي وجود دارند. - 2هنگاميکه پيش بيني تفاوت يا همبستگي پايين است .در تحقيقاتي که انتظار داريم براي گروههاي مختلف تفooاوت انooدکي در متغير وابسته بدست آوريم ٬يا در مطالعاتي که به منظور تعيين ارتباط صورت مي گيرنooد و همبسooتگي پايين مooورد انتظooار است. -3زماني که گروههاي انتخاب شده بايد به زير گروههاي ديگري تقسيم شوند. - 4زماني که جامعه مورد نظر بر اساس متغير هاي مورد مطالعه نامتجانس است .اگر کامال شبيه هم باشند انتخاب نمونه اي با حجم يک نفر کافي است. - 5زماني که وسيله پايايي براي اندازه گيري متغير وابسته وجود ندارد .پايايي ابزار اندازه گيري بدان معنا است که هر گooاه اين ابزار در شرايط و زمانهاي مختلف بکار رود ٬آزمودني هاي يکسان داراي نمره هاي مشابهي گردند. ارتباط حجم نمونه با فرضيه پوچ (صفر يا آماري) همانطوريکه گفته شد حجم نمونه را بايد تا حد امکoان بoزرگ انتخoاب کرد زيoرا حجم نمونoه ارتباط بسoيار نزديکي با آزمoون فرضيه پوچ در تحقيق دارد ٬بدين ترتيب که هر چه اندازه گروه نمونه بزرگتر انتخاب شooود محقooق با قooاطعيت بيشooتري فرض پوچ را که واقعا نادرست است رد ميکند. فرضيه پوچ ٬صفر يا آماري هدفي جزء رد تحقيق ندارد اين فرض صريحا منکر وجooود تفooاوت يا رابطooه و يا اثر بين دو يا چنooد متغير است .به سخن ديگر اين فرض گوياي آن است که هر نooوع تفooاوت ٬رابطooه يا اثر صرفا نتيجooه وقooايع اتفooاقي يا خطاها و اشتباهات آماري و نمونه گيري است ٬به همين جهت محقق به آزمايش و آزمون اين فرض مي پردازد. انواع نمونه گيري احتمالی یا تصادفی  -1نمونه گیری تصادفی ساده :هر یک از اعضا شانس برابر و مستقلی برای انتخاب شدن در نمونه را دارند.قرعه کشی نمونooه بارزی از آن است.مثًال اگر دبیرستانی 400نفر جمعیت داشته باشد بخواهیم نمونه ای به حجم 20نفر انتخooاب کooنیم شooانس انتخاب هر یک از دانش اموزان 05/0است .یعنی 20تقسیم بر 400 -1تصادفي که خود بر دو نوع است: نمونه گيري تصادفي بدون جايگذاري :آزمودنی یا واحد انتخاب شده از جامعه در انتخابهای بعدی حذف می شود. نمونه گيري تصادفي با جايگذاري :آزمودنی یا واحد انتخاب شده از جامعه مجooددًا بooه جامعooه باز گردانooده می شooود و شooانس انتخاب شدن را برای بار دیگر بدست می اورد .اغلب در تحقیقات بزرگ از این روش استفاده می شود. نمونه گيري سيستماتيک یا منظم در این روش هر یک از نمونه ها شانس مساوی برای انتخاب شدن دارند ولی بر خالف نمونه گooیری تصادفی ساده انتخooاب اول بر انتخاب سایر آزمودنی ها تأثیر می گذارد .برای این نمونه گیری ابتدا باید عدد نظم یا فاصله ی نمونه گیری به دست آید .بoه عنوان مثال صد نفر دانش آموز از يک جامعه هزار نفري که قبال فهرست شده اند انتخooاب مي کooنيم ٬بooراي اين منظooور ابتooدا تعداد اعضاي جامعه را به تعداد اعضاي نمونooه مooورد نياز تقسooيم مي کooنيم ۱۰۰/۱۰۰۰=۱۰.سپس يooک عooدد تصادفي چنooان انتخاب مي کنيم که کوچکتر يا مساوي فاصله نمونه گيري باشد .به عنوان مثال ما عدد ۶را انتخاب مي کooنيم ٬بooدين ترتيب افرادي را که در فهرست جامعه شماره هاي آنها به ترتيب شماره هاي ۶و۱۶و۲۶و۳۶و۴۶و ...است انتخooاب ميکooنيم و اين را تooا انتخاب ۱۰۰نفر ادامه مي دهيم. اين روش آسانتر از روش نمونه گيري تصادفي ساده است و تفاوت آن با روش نمونه گيري ساده در اين است کooه در اين روش انتخاب هر عضو مستقل از انتخاب ساير اعضاء جامعه نيست .هنگاميکه اولين عضو انتخاب شد بقيه اعضاي نمونه مورد نظر بooه صورت خودکار تعيين مي شوند. اگر افراد جامعه به صورت تصادفي فهرست شده باشند مي توان نمونه گيري منظم را به جاي نمونه گيري تصادفي ساده به کار برد .اما در صورتيکه افراد جامعه با توجه به يک نظم معين بر اساس ويژگي يا ويژگي هايي فهرست شده باشooند بايooد از نمونooه گيري تصادفي ساده استفاده کرد. نمونه گیری طبقه ای زمانی بکار می رود که جامعه دارای ترکیب همگن و متجانس نبوده و دارای صفات غیر مشترکی است کooه در نتیجooه تحقیق تأثیر مهمی دارند .در چنین حالتی جامعه را به چند زیر گروه یا طبقه ی همگن تقسooیم می کooنیم سپس نمونooه را بooه نسبت حجم هر طبقه یا الیه انتخاب می کنیم.زیرگروههایی مثل سن ،جنس ،مذهب و مدرک تحصیلی. نمونه گيري خوشه‌اي در بسياري از مواقع ،مي‌توان بوسيله اجراي يک وسيله با انتخاب تصادفي گروهها يا خوشه‌هايي از واحدهاي نمونooه گooيري بooه جاي گرفتن يک نمونه تصادفي ساده از جامعه ،در ميزان هزينه بطور اساسي صرفه جويي کرد .اين روش وقتي به کار مي رود که فهرست کامل افراد جامعه در دسترس نباشد .به اين منظور افراد را در دسته هايي خوشooه بنooدي مي کننooد سپس از ميان خوشه ها نمونه گيري به عمل مي آورند و به طور كلي زماني به کار مي رود کooه انتخooاب گروهي از افراد امکانپooذير و آسانتر از انتخooooooooooooooاب افراد در يooooooooooooooک جامعooooooooooooooه تعريooooooooooooooف شooooooooooooooده باشooooooooooooooد. در نمونه گيري خوشه اي واحد اندازه گيري فرد نيست ٬بلکه گروهي از افراد هستند که به صورت طبيعي شکل گرفتooه و گروه خود را تشکيل داده اند .به عنوان مثال فرض مي کنيم جامعه مورد نظر و تعريف شده ما عبارت است از کليooه افراد يooک شooهر که بيشتر از ۱۸سال سن دارند .در اين جامعه نمونه گيري تصادفي ساده و نمونمه گيري منظم زماني ميسر است که فهرسooت کامل تمام افراد يک شهر را با سن آنها در دست داشته باشيم ٬در غير اينصورت به جاي انتخooاب فرد بooه عنooوان واحooد نمونooه گيري ٬منطقه را واحد نمونه گيري قرار مي دهيم و سپس به روش نمونه گيري تصادفي ساده از بين مناطق ٬منطقه يا مناطق مورد نظر را انتخاب مي کنيم. الف.نمونه گيري خوشه اي تک مرحله اي:عمل نمونه گیری فقط یکبار انجام می شود. نمونه گيري خوشه اي چند مرحله اي :عمل نمونه گیری چند بار انجام می شود. زماني که منطقه به صورت تصادفي انتخاب شد ٬مي توان نمونه گيري را در داخل منطقه نيز ادامه داد .به عنوان مثال مطالعه کننده ممکن است آدرس کليه افرادي را که در يک منطقه زندگي مي کنند داشته باشooد بنooابراين از بين اين افراد ۱۰ ٬نفر را به صورت تصادفي انتخاب مي کند .در روش نمونه گيري خوشه اي چند مرحلooه اي فهرسooت نمونooه گooيري دوبار و در بعضooي مواقع بيش از دو بار تهيه مي شود .نمونه گيري خوشه اي برخي از مواقع در تحقيقooات آموزشooي بooه کooار مي رود در اين نooوع تحقيقات از کالس به عنوان واحد نمونه گيري استفاده مي شود. از مزيت هاي عمده نمونه گيري خوشه اي جلوگيري از اتالف وقت و صرفه جويي در منابع مالي است .از معايب آن هم اينکه : دقت آن از نمونه گيري تصادفي ساده کمتر است زيرا در نمونه گيري تصادفي ساده فقط يک اشتباه وجود دارد در صooورتيکهدر نمونه گيري خوشه اي در هر مرحله يک اشتباه نمونه گيري وجود خواهد داشت يعني به تعداد مراحل خطاي نمونه گooيري وجود دارد. - 2براي داده هاي جمع آوري شده از اين نوع نمونه گيري فرمول آساني را نمي توان به کار برد .زيرا بکار بردن يooک نooوع ابooزار آماري در جامعه هاي مختلف دقت آن را کاهش مي دهد. در پايان شايان ذکر است در برخي مواقع در صورتي که ايجاب کند انواع مختلف نمونه گيري کم و بيش در هم آميخته شده و مورد استفاده قرار مي گيرد نمونه گيري سهميه اي :اگر اعضاي طبقه يک گروه بيشتر باشد پس در نمونه نيز تعدادشان بيشتر خواهد بoود .از اين شoيوه وقتي استفاده مي شود که اوال هدف تحقيق کمتر جنبه علمي داشته باشد ثانيا ساخت جامعooه مooورد مطالعooه مشooخص باشooد. نمونه گيري سهميه اي شرط قابليت تعميم را به اندازه الزم دارا نيست. نمونه گيري اتفاقي يا احتمالي :در اين نوع نمونه گيري که گاه نمونه گيري تصادفي نيز خوانده مي شooود انتخooاب افراد بooر اساس ضابطه کنترل شده اي نيست و متکي به اصل "مشت نمونه خروار است" ميباشد. روشهاي برآورد حجم نمونه: روش اول : در اين روش از تخمين شخصي استفاده مي شود ؛ يعني اينکه محقق با در نظر گرفتن عooواملي شخصا نسبت بooه بooرآورد حجم نمونه يا تعيين درصد مشخصي از جامعه اقدام مي کند .هرچه جامعه کوچکتر باشد ،اين درصدها بزرگتر خواهد شد و بر عکس روش دوم : در اين روش برا برآورد حجم نمونه از تکنيک ها و روش هاي آماري استفاده مي شود .ولي محقoق بoراي انجام آن بoه دانسoتن اطالعات و پارامترهايي درباره جامعه اي که قصد انتخاب نمونه از آن را دارد. عواملي که محقق در مورد تخمين حجم نمونه بايد مد نظر قرار دهد : حجم و اندازه جامعه -ميزان تجانس جامعه يا پراکندگي صفت يا صفات جامعه -امکانات ،مقدورات و زمان حد نصاب هاي نمونه: در تحقيق همبستگي حجم نمونه 30نفر است در تحقيقات علّي و آزمايشي حجم نمونه 15نفر استدر تحقيق توصيفي زمينه ياب و پيمايشي حداقل حجم نمونه 100نفر استدر تحقيقاتي که نياز به طبقه بندي جامعه براي نمونه گيري ميباشد حداقل نمونه هر طبقه بين 20تا 50نفر است .مالحظات مربوط به بر آورد حجم نمونه : الف ) تعداد مواردي که به عنوان حجم نمونه محاسبه مي شود در واقooع بooه حooد نصاب و حooداقل نمونooه مooورد نياز شooناخته ميشود؛بنابراين اگر امکانات تحقيق اجازه بدهد ،بهتر است محقق نمونه خود را بيش از حداقل افزايش دهد تا بooه اعتبار نتيجooه تحقيق خود بيفزايد . ب ) درهنگام محاسبه حجم نمونه ،محقق ممکن است تنها با يک صفت رو بooه رو نباشooد و بخواهooد چنooد صooفت را از جامعooه مطالعه کند .در اين صورت بايد حجم نمونه مورد نياز را براي هر صفت جداگانه محاسبه کند. ج ) محقق ميتواند به صورت گمانه زني بخشهايي از جامعه را بررسي و وضع توزيع صفت يا واريانس آن را در آن مشخص کند. د)با توجه به اينکه نمونه گيري خوشه اي و چند مرحله اي هزينه بر و زمان بر است اجراي آن طooوالني اسooت،توصooيه ميشooود محقق به طور سنجيده اي تعداد خوشه ها يا مراحل را کاهش دهد ه ) در تحقيقات توصيفي زمينه يابی و پيمايشي و نيز تحقيقاتي که نمونه گيري آنها از نوع طبقه بنooدي احتمالي اسooت ،بهooتر است محقق حجم و تعداد نمونه را بيشتر در نظر بگيرد . ويژگي هاي يک نمونه خوب به شرح زير است: سودمندي و برخوردار بودن از جامعيت داشتن اعتبار و کفايت وصول به مقصودبرخورداري از سرعت در نمونه گيرياقتصادي بودن عمليات نمونه گيري-قابليت تعريف و تفسير صحيح روشهای جمع آوری داده ها -1مشاهده از روش های جمع آوری اطالعات است که در آن رفتار مشخصات موجودات زنده اشیا و پدیده ها با اسooتفاده از ویژگی های گوناگون آنها مالحظه و ثبت می گردد .منظور از مشاهده ثبت دقیق تمام جوانب بروز حادثه ویژه یا رفتار و گفتار فرد یا افراد از راه حواس و یا سایر راه های ادراکی ( کمک گرفتن از ابزار خاص ) می باشد. مشاهده به دو صورت مشارکتی و غیر مشارکتی انجام می شود .که در مشاهده مشارکتی شخص مشاهده کننooده در موضooوع مشاهده شرکت دارد .و در همان جا مشاهده صورت می گیرد .در مشاهده غیر مشارکتی مشاهده گر پدیده مooورد مشooاهده را بدون آنکه خود دخالتی در آن داشته باشد مالحظه می کند کooه این روش خooود بooه دو صooورت انجام می شooود .در روش اول مشاهده گر پدیده ها را به صورت آشکار ثبت می کند و در نوع دوم مشاهده گر به صورت مخفیانه مورد مشاهده را مالحظooه و به ثبت آن می پردازد. مزایا :امکان بررسی جزئیات موضوع وجود دارد .می توان صحت اطالعات جمع آوری شده را با وسائل دیگر آزمایش کرد .بooرای جمع آوری اطالعات زمینه ای مناسب است .در زمان کوتاه اطالعات زیادی بدست می آید و اعتبار علمی اطالعات باالست. معایب: استاندارد کردن و طبقه بندی اطالعات حاصله دشوار است نیاز به فرد آموزش دیده دارد. امکان خطای مشاهده گر وجود دارد. تاثیر حضور مشاهده گر بر پدیده مشکالت اخالقی مشاهده اعمال فرد  -1مشاهده از روش هاي جمع آوري اطالعات است كه در آن رفتار مشخصات موجودات زنده اشooيا و پديooده ها با اسooتفاده از ويooژگي هاي گوناگون آنها مالحظه و ثبت مي گردد .منظور از مشاهده ثبت دقيق تمام جوانب بروز حادثه ويژه يا رفتار و گفتار فرد يا افراد از راه حooواس و يا ساير راه هاي ادراكي ( كمooك گرفتن از ابooزار خooاص ) مي باشooد .مشooاهده منظم در تحقيooق ضروري اسooت بنابراين مشاهده بايد: ‏ به هدف تحقيق مربوط باشد ‏ برنامه و نحوه عمل آن از قبل مشخص و تنيم شده باشد ‏ به طور دقيق و منظم ثبت شود ‏ ميزان اعتبار و صحت انجام آن قابل سنجش و بررسي باشد انواع مشاهده مشاهده به دو صورت مشاركتي و غير مشاركتي انجام مي شود كه در مشاهده مشاركتي شخص مشooاهده كننooده در موضooوع مشاهده شركت دار دو در همان جلب مشاهده صورت مي گيرد .در مشاهده غير مشاركتي مشاهده گر پديده مورد مشooاهده را بدون آنكه خود دخالتي در آن داشته باشد مالحظه مي كند كه اين روش خooود بooه دو صooورت انجام مي شooود .در روش اول مشاهده گر پديده ها را به صورت آشكار ثبت مي كند و در نوع دوم مشاهده گر به صooورت مخفيانooه مooو راد مooورد مشooاهده را مالحظه و به ثبت آن مي پردازد. مشاهده ممكن است در هنگام تهيه طرح اوليه تحقيق نيز صورت پذيرد كه بدانن مشاهده مقدماتي گفتooه مي شooود مشooاهده ممكن است منبع اصلي جمع آو ري اطالعات باشد و گاهي نيز براي تكميل يا اصالح اطالعاتي كه از روش هاي ديگر بدست آمده است استفاده شود .مشاهده ممكن است در مورد اشيا صورت بگيرد. مزایا و معایب مشاهده مزايا :امكان بررسooي جزئيات موضooوع وجooود دارد .مي تooوان صooحت اطالعات جمooع آوري شooده را با وسائل ديگر آزمايش كرد .براي جمع آوري اطالعات زمينه اي مناسب است .در زمان كوتاه اطالعات زيادي بدسooت مي آيooد و اعتبار علمي اطالعات باالست. معايب :حضور مشاهده گر مي تواند بر روند فعاليت مورد مشاهده تooاثير گooذار باشooد .تمايالت شخصooي مشooاهده گر و مooيزان توانائي او در مشاهده و ثبت دقيق فعاليت مورد مشاهده ممكن است تاثير گذار باشد .عوامل محيطي بر نooوع و روش گرد آوري اطالعات موثر است .استاندارد كردن و طبقه بندي اطالعات مشكل است ( بooويژه در ثبت رفتooار انساني ) .مشooكالت اخالقي در مشاهده اعمال شخصي وجود دارد .براي نمونه هاي زياد وقت گير و پر هزينه است. -2مصاحبه مصاحبه يكي از روش هاي جمع آوري اطالعات است كه در آن به صooورت حضooوري ياغير حضooوري از افراد يا گروهي ار آنooان پرسش مي شود .نكته مهم آن است كه سواالت مصاحبه از پيش انديشيده شده و تعيين شده است .آنچه مصاحبه را به صورت هاي مختلف طبقه بندي مي كند ميزان انعطاف پذيري آن و يا نحوه اجراي آن است. مهمترين انواع مصاحبه به شرح زير عنوان شده اند. انواع مصاحبه مصاحبه سازمان نیافته ياآزاد :در اين نوع چارچوب وحدود پرسشها براي مصاحبه گر مشooخص اسooت.و لي زمان و تooوالي پرسش به سليقه مصاحبه گر بستكي دارد .دراين حالت رفتار آزمودني طبيعي تر است و اطالعات واقعي تري بدسooت مي آيooد. مصاحبه گر مي تواند سواالت اضooافي نooيز طرح كنooد .ا ين روش بooراي تحقيooق هائي با مقياس كوچooك ،مطالعات كيفي و يا مصاحبه با اشخاص و گروههائي كه اطالعات اصلي از آنها بدست مي آيد ،مناسب است .هooدف در اين گونooه مصاحبه ها جمooع آوري اطالعات عميق و كيفي است مصاحبهنیمه سازمان یافته يامنظم :در اين نooوع مصاحبه ،مصاحبه گر از پرسشooنامه اي با پرسش هاي مشooخص و با توالي ثابت استفاده مي كند ،اما معموال پرسش ها به صورت باز هسooتند .تالش مي شooود شرايط بooراي همooه يكنooواخت نگooه داشته شود.هدف در اين جا جمع آوري اطالعات كمي و سطحي است. مصاحبه سازمان یافته :مصاحبه گر از پرسش نامه اي با پرسش هاي مشooخص و با تooوالي اسooتاندارد اسooتفاده مي كنooد. پاسخها ثابت و از قبل پيش بيني و طيقه بندي شده اند و معموال پرسش ها به صooورت بسooته هسooتند .اين روش در مطالعات بزرگ و زماني كه پژوهشگر از تنوع پاسخ ها اطالع دارد بكار مي رود. نكات مهم در مورد انجام مصاحبه تكلم با زبان شخص مصاحبه شونده ‏ آشنائي مصاحبه گر با اهداف و روش طبقه بندي و ارزش گذاري پاسخ ها ‏ دخالت ندادن تمايالت شخصي مصاحبه گر ‏ ايجاد شرايط يكسان براي همه ‏ كسب اجاره درهنگام استفاذه از دستگاه ضبط صدا ‏ جلب اعتماد مصاحبه شونده ‏ رعايت مقام وموقعيت اجتماعي افراد ‏ بيان توضيحات كافي قبل از شروع مصاحبه ‏ ارائه آموزش به مصاحبه گران پيش از انجام مصاحبه مزایا و معایب مصاحبه: مزاياي مصاحبه: ‏ قابليت استفاذه براي كم يا بيسوادان و كودكان و بيماران  امكان روشن كردن مفهوم سواالت ‏ در مقايسه با مشاهده بدست آمدن درصد بيشتري از پاسخ ها معايب مصاحبه: ‏ وقت گير و پرهزينه ‏ در مقايسه با روش مشاهده ثبت وقايع ناقص تر است. ‏ طبقه بندي و تجزيه و تحليل اطالعات در هنگامي كه سواالت باز هستند مشكل است ‏ سوگیری مصاحبه گر و دخالت دادن نظرات شخصي -3پرسشنامه پرسشنامه شامل دسته اي از پرسش هاست كه برطبق اصول خاصي تدوين گرديده است و به صooورت كتبي بooه افراد ارائooه مي شود و پاسخگو بر اساس تشخيص خود جواب ها را در آن مي نويسد .هooدف از ارائooه پرسشooنامه اخooذ اطالعات معين در مooورد موضوعي مشخص است .بزرگ بودن گروه يا جامعه مورد مطالعه يكي از داليل مهم بooراي اسooتفاده از پرسش نامooه اسooت چooه امكان مطالعه نمونه هاي بزرگ را فراهم می آورد .كيفيت تنظيم پرسشنامه در به دست آمدن اطالعات صحيح و درست و قابل تعميم بسيار با اهميت است بر اساس نحوه اجراي پرسش نامه و نيز نوع سواالت آن مي توان آنرا به دسته‌های متفاوت تقسيم نمود. طبقه بندی براساس ماهيت پرسشنامه پرسشنامه باز :در اين نوع پرسشنامه با سواالت باز روبرو هستيم.در اينجا پاسخگو مي تواند بدون محدوديت هرپاسخي را كه مد نظرش باشد در مورد ان پرسش بنويسد و يا در آن زمينه توضيح دهد .در اينگونه سooواالت ،اطالعات دقيooق تر ،كامooل تر و داراي ارزش بيشتر هستند ولي طبقه بندي و نتيجه گيري از آنها مشكل تر و له تجربه زياد نيازمند است. پرسشنامه بسته :پرسش هاي بسته در اين نوع پرسشنامه ارائه مي شود.براي هر پرسش تعدادي گزينه و پاسخ انتخاب شooده است كه فرد پاسخ دهنده بايد يكي از آنها رابه عنوان پاسخ بگزيند.هريك از پاسخ ها به گونهاي تنظيم شده اسoت كه در عين منطقي بودن براي ان سوال از پاسخ مربوط به ديگر سواالت مجزاست .در اين‌جا پاسخ ها را مي توان به سرعت نوشت و تجزيه و تحليل و طبقه بندي پاسخ ها نيز ساده تر است اما اطالعات به دقت و كاملي پرسش نامه باز نيست. مزایا و معایب پرسشنامه مزاياي پرسشنامه: ‏ عدم نياز به شخص مصاحبه كننده ،بنابراين عدم تاثير وجود جنين شخصي ‏ ساده و ارزان ‏ سادگي طبقه بندي و تجزيه و تحليل ‏ دقت يشتر پاسخ ها بواسطه محرمانه ماندن افراد ‏ امكان انجام مطالعات بزرگ ‏ يكسان بودن شرايط در زمان تكميل معايبپرسشنامه: ‏ عدم قابليت استفاده براي بيسوادان ‏ درك نكردن مفهوم سوال ‏ امکان ارائه تصوير كاذب توسط فرد از خود ‏ كاهش درصد پاسخ هاي رسيده در پرسشنامه پستی در هنگام نوشتن پرسشنامه بايد دقت نمود تا ابتدا از پرسش هاي زمينooه اي اسooتفاده گرد و سپس بooه پرسش هائي كه در زمينه موضوع طراحي شده اند ،رسيد. روشهاي پژوهش در علوم رفتاري را معموال با توجه به دو مالک هدف و ماهيت تقسيم بندي مي کنند (حافظ نيا.)1382، • دسته بندي روش هاي تحقيق بر اساس هدف :براساس هدف پژوهش ها به پژوهش هاي بنيادي و کاربردي تقسيم مي شوند. تحقيق بنيادي :پژوهشي است كه به كشف ماهيت اشياء پديده‌ها و روابط بين متغيرها ،اصول ،قوانين و ساخت يا آزمايشتئوري‌ها و نظريه‌ها مي‌پردازد و به توسعه مرزهاي دانش رشته علمي كمك مي‌نمايد .هooدف اساسooي اين نooوع پooژوهش تبooيين روابط بين پديده ها ،آزمون نظريه ها و افزودن به دانش موجود در يک زمينه خاص است .براي مثال "بررسooي رابطooه اعتماد و تعهد در روابط صنعتي" يک نمونه تحقيق بنيادي است .سطح گفتمان کلي و انتزاعي در حوزه يک علم اسooت .تحقيooق بنيادي مي تواند نظري يا تجربي باشد .تحقيق بنيادي نظري از روش‌هاي استدالل عقالني و قياسي استفاده مي‌كند و بر پايه مطالعات كتابخانه‌اي انجام مي‌شود .تحقيق بنيادي تجربي از روش‌هاي استدالل استقرائي استفاده مي‌كنooد و بooر پايooه روشooهاي ميooداني انجام مي‌شود. تحقيق كاربردي :پژوهشي است كه با استفاده از نتايج تحقيقات بنيادي به منظور بهبود و به كمال رساندن رفتارها ،روش‌ها،ابزارها ،وسايل ،توليدات ،ساختارها و الگوهاي مورد استفاده جوامع انساني انجام مي‌شود .هدف تحقيق کooاربردي توسooعه دانش کاربردي در يک زمينه خاص است .در اينجا نيز سطح گفتمان انتزاعي و کلي اما در يک زمينه خاص است .براي مثال "بررسي ميزان اعتماد مشتريان به سازمان فرضي" يک نوع تحقيق کاربردي است. • دسته بندي روش هاي تحقيق بر اساس نحوه گردآوري داده ها سرمد معتقد است پooژوهش ها براساس نحooوه گردآوري داده ها بooه دو دسooته تقسooيم مي شooوند :تحقيooق توصooيفي و تحقيooق آزمايشي تحقيق توصيفي يا غير آزمايشي شامل 5دسته است :پيمايشي ،همبستگي ،پس رويدادي ،اقدام پژوهي ،بررسي موردي -تحقيق آزمايشي به دو دسته تقسيم مي شود :تحقيق تمام آزمايشي و تحقيق نيمه آزمايشي -1تحقيق توصيفي يا غير آزمايشي تحقيق توصيفي يا غير آزمايشي شامل 5دسته است :پيمايشي ،همبستگي ،پس رويدادي ،اقدام پژوهي ،بررسي موردي تحقيق پيمايشي ()Survey Research در اين نوع تحقيق هدف بررسي توزيع ويژگيهاي يک جامعooه اسooت و بيشooتر تحقيooق هاي مooديريت از اين نooوع مي باشooد .در پژوهش پيمايشي پارامترهاي جامعه بررسي مي شوند .در اينجا پژوهشگر با انتخاب نمونه اي که معرف جامعه است به بررسooي متغيرهاي پژوهش مي پردازد .پژوهش پيمايشي به سه دسته تقسيم مي شود: روش مقطعي ( :)Cross Sectionalگرد آوري داده ها درباره يک يا چند صفت در يک مقطع زماني خاص .براي مثooال بررسي ميزان عالقه دانشجويان سال اول دبيرستان به ادامه تحصيل در يک رشته خاص روش طولي ( :)Longitudinalدر بررسي پيمايش طولي ،داده ها در طول زمان گردآوري شده تooا رابطooه بين متغيرها در طول زمان سنجيده شود .براي مثال «سير تحول ثبت نام دانشجويان دختر در دوره هاي تحصيالت تکميلي» يا «بررسي تحول مهارت هاي زبان فارسي پايه اول تا پنجم ابتدائي» .تحقيقات تحولي که به بررسي روندها و تحooول پديooده ها در طooول زمان مي پردازند از اين دسته هستند. روش دلفي ( :)Delphi Techniqueجهت بررسي ديدگاه هاي يک جمع صاحب نظر در مورد يooک موضooوع ويooژه مي توان از اين تکنيک استفاده کرد .مانند «بررسي ديدگاه اساتيد دانشگاه در باره يک طرح جديد آموزشي» تحقيق همبستگي ()Correlational Research در اين نوع تحقيقات رابطه ميان متغيرها بر اساس هدف پژوهش تحليooل مي گردد .در تحقيقooات همبسooتگي اگر هooدف پيش بيني متغيرهاي وابسته بر اساس متغيرهاي مستقل باشد به متغير وابسته متغير مالک و بooه متغooير مسooتقل متغooير پيش بين گويند .همچنين وجه تمايز تحقيق همبستگي با تحقيق آزمايشي در اين است که در اينجا متغيرهاي مسooتقل دسooتکاري نمي شوند .براساس هدف به سه دسته تقسيم مي شود: همبستگي دو متغيري :هدف بررسي رابطه همزماني متغيرها است به عبارت ديگر ميزان هماهنگي تغييرات دو متغير اسooت. در بيشتر تحقيقات همبستگي دو متغيري از مقياس فاصله اي با پيش فرض توزيع نرمال و محاسبه ضريب همبستگي پيرسون استفاده مي شود .مثال :رابطه اسناد ثبات و مرکز عليت با موفقيت در عملکرد تحليل رگرسيون :در تحليل رگرسيون هدف پيش بيني يک يا چند متغير مالک براساس يک يا چند متغير پيش بين اسooت. اگر هدف بررسي يک متغير مالک )وابسته)از يک متغooير پيش بين (مسooتقل)باشooد از رگرسooيون ساده اسooتفاده مي شooود .اگر بررسي يک متغير مالک براساس چند متغير پيش بين باشد از رگرسيون چندگانه استفاده مي شود .اگر همزمان چنooد متغooير مالک براساس چند متغير پيش بين بررسي شود از رگرسيون چند متغيري استفاده مي شود. تحليل کوواريانس :در برخي بررسي ها هدف بررسي مجموعه اي از همبسooتگي هاي دو متغooير متغيرها در جooدولي بooه نooام ماتريس همبستگي يا کوواريانس است که با پيشرفت در زمينه نرم افزارهاي آماري ميسر شده اسooت .طرح هایی کooه در آن ها چندین متغیر مستقل کّم ی(متریک) و در ارتباط با عامooل های کیفی (غیرمتریک) بکooار بooرده می شooوند ،طرح های تحلیل کواریانس( )ANCOVAنامیده می شوند .تحليل عاملي و حل معادالت ساختاري از اين دسته هستند. تحقيق پس رويدادي به تحقيق پس‌رويدادي تحقيق علي-مقايسه‌اي نيز گويند .تحقيق پس‌رويدادي به تحقيقي گفته مي شooود کooه پژوهشooگر علت احتمالي متغير وابسته را مورد بررسي قرار مي دهد .چون متغير مستقل و وابسته در گذشته رخ داده اند لooذا اين نooوع تحقيooق غير آزمايشي را تحقيق پس رويدادي مي گويند.در واقع از معلول به علت می رسد.مثل بررسی علل طالق .بررسی علل حوادث رانندگی تحقيق آزمايشي تحقيق آزمايشي یا تجربی یکی از دقیقترین روشهای تحقیق است که بooرای آزمooودن فرضooیه ها اسooتفاده می شooود.هooدف این تحقیق بررسی تأثیرمحرکها،روشها و شرایط خاص محیطی بر روی یک دسته آزمودنی می باشooد.در این روش پژوهشooگران بooه منظور کشف روابط علی معلولی یک یا چند گروه را به عنوان گروه آزمایش تحت شرایط خاص متغیر مستقل قرار می دهنooد.و نتایج(متغیر وابسته) را با گروه گواه که تحت شرایط متغیر مستقل نبوده است مقایسه می کنند.مثل بررسooی دو روش تooدریس نمایشی و مباحثه بر پیشرفت تحصیلی. تحقيقات كمي انبوهي از اعداد را توليد مي كنند كه بايد انها را خالصه ،توصيف و تجزيه و تحليل نمود. مشخصات بدست امده از داده ها ،بايد توسط كشيدن نمودارها و نقشه ها ،رسم جداول متقooاطع و محاسبه ميانگين و انحرافمعيار توصيف و كاوش شوند. آناليزهاي بيشتر بر اساس يافته هاي اوليه صooورت مي گooيرد؛ مثooل يافتن الگوها و ارتباطooات موجooود در داده ها با مقايسooهميانگين ها ،جستجوي همبستگي ،اجراي رگرسيون چندگانه و يا اناليز واريانس. تكنيك هاي مدل پيشرفته ممكن است گاهي بooراي توضooيحات پيچيooده ( )sophisticated explanationsدرمورد چگونگي پاسخدهي داده ها به سوال اوليه پژوهش به كار روند. هر چند روشهاي مورد استفاده بسيار متفاوت هستند ،ولي معموال گامهاي زيooر در آنooاليز داده هاي مطالعات كمي بooه كار مي روند. ‏ شناسايي يك برنامه نرم افزاري جهت وارد كردن و آناليز داده ها (مثل )SPSS ‏ مرور داده ها (مثال پرسشنامه ها) از نظر كامل بودن ‏ كد گزاري داده ها ‏ ورود اطالعات به نرم افزار ‏ آناليز داده ها (مثل انجام تستهاي آماري و )... تجزيه و تحليل داده هاي مطالعات كيفي:  آناليز داده هاي تحقيقات كيفي به توصيف و خالصه كردن انبوهي از واژه ها مي پردازد كه توسط مصاحبه يا مشاهده توليدشده اند. اين مطالعات به محقق اجازه مي دهند تا ارتباط بين موضوعات مختلفي كه شناسايي شده اند يا رفتار و ايده مرتبط با انها رابا خصوصيات زيستي پاسخ دهندگان جستجو كند. مفاهيم مورد استفاده براي خط مشي يا اجoراي اين پژوهشoها بايoد بoر اساس داده ها يا تفسoير يافتoه هاي سoوال برانگoيزمطالعات قبلي باشند. در نهايت بايد يك تئوري شكل گيرد و با استفاده از تكنيكهاي آناليز پيشرفته سنجيده شود.هرچند روشهاي آناليز داده ها بسيار متفاوت است ،ولي گامهاي زير معموال براي آناليز اين داده ها به كار مي روند: به طور کلی برای انجام دادن تحقیق علمی می توان 12مرحله زیر را مورد نظر قرار داد: 1ـ انتخاب موضوع تحقیق(عنوان) 2ـ بیان مسأله 3ـ پیشینه ی تحقیق 4ـ بیان گزاره های مسأله(هدف /فرضیه /سؤال ها) 5ـ مشخص کردن متغیرها 6ـ تعیین ابزار اندازه گیری 7ـ مشخص کردن جامعه ی مورد بررسی و حجم نمونه  8ـ انتخاب روش تحقیق 9ـ گردآوری داده ها 10ـ تنظیم و تلخیص داده ها 11ـ تحلیل داده ها و نتیجه گیری 12ـ تدوین گزارش و اشاعه ی یافته ها ) 1انتخاب عنوان تحقیق :انتخاب عنوان یکی از مراحل اجرای یک پژوهش است که دارای ویژگیهای مختلفی اسooت .اولین ویژگی موضوع «عالقه پژوهشگر» برای انجام آن است .دومین ویژگی «تازه بودن» موضooوع پooژوهش اسooت تooا از دوباره کooاری پرهیز شود .ویژگی سوم «قابل پژوهش بودن» آن است یعنی از نظر زمان و مکان قابل اجooرا باشooد .ویژگی های دیگر موضooوع عبارتند از :در حد توانایی محقق باشد ،دارای اهمیت و مرتبط با نیازهای جامعه باشد .قاعده ی کلی برای عنوان پooژوهش این است که عنوان نه خیلی کلی باشد که قابل پژوهش نباشد و نه خیلی جزئی که ارزش تحقیق نداشته باشد. عنوان پژوهش باید به صورت یک عبارت مصدری و بیانگر متغیرهای اصلی پژوهش باشد. 2ـ بیان مسأله :بیان مسأله تحقیق حساس ترین و مهم ترین مرحله تحقیق اسooت .در این مرحلooه پژوهشooگر پس از یک مقدمه که تصویر کلی از مسأله را ارائه می دهد زمینه ها ،وضعیت و موقعیتی کooه مسأله در آن رخ داده را توصooیف می کنooد، علل بروز مسأله و زمینه های شکل گیری آن را بیان می کند ،ضرورت و اهمیت آن را توضooیح می دهooد و سؤال یا سؤال های اساسی که به دنبال یافتن پاسخ آنهاست را بیان می نماید. 3ـ پیشینه تحقیق :بخشی از هر تحقیق پیدا کردن و خواندن کتاب ها و مجالت ،روزنامه ها ،اطالعات رایانه ای و پooژوهش های مربوط به موضوع تحقیق است .مطالعه پیشینه به نو بودن تحقیق شما و عدم تکرار پooژوهش دیگران بooه شooما کمooک می کند.  4ـ بیان گزاره های تحقیق :الف ) اهداف پژوهش :در این قسمت پژوهشگر تعیین می کند که به دنبال چه چیزی اسooت. اهداف پژوهش بایستی در راستای مسأله تحقیق و قابل دسترسی باشند. ب ) فرضیه های تحقیق :فرضیه حدس عالمانه ای است درباره روابط بین دو یا چند متغیر که بooه صooورت جملooه خبری بیان می شود و نشان دهنده نتایج مورد انتظار است. 5ـ مشخص کردن متغیرها :در این بخش پژوهشگر متغیرهای اساسooی پooژوهش را مشooخص و تعریف می نماید .متغooیر عبارتست از ویژگی که از فردی به فرد دیگر تغییر می کند و مقادیر مختلفی می پذیرد و نسبت به افراد و یا اشooیاء یا فضooاها و مکانها و شرایط مختلف اندازه های مختلفی می پذیرد. 6ـ تعیین ابزار اندازه گیری :برای آزمون یک فرضیه محقق باید ابزاری را بسازد یا از یک ابooزار اسooتاندارد کooه قبًال ساخته شده استفاده نماید تا بتواند اطالعات الزم را به وسیله آن تهیه نماید .انواع ابزارهای پژوهشی عبارتند از :مشاهده ،پرسشooنامه، چک لیست ،مصاحبه و آزمون. 7ـ مشخص کردن جامعه ی مورد بررسی و نمونه :جامعه ی آماری عبارتست از مجموعه ای از افراد یا اشooیاء کooه دارای حداقل یک صفت مشترک باشند .مثًال اگر دانش آموزان دوره متوسطه شهر کرمان جامعooه آماری یک پooژوهش باشooند ،دانش آموز دوره متوسطه بودن در شهر کرمان صفت مشترک آنهاست. زمانی که مطالعه کل جامعه در عمل امکان پذیر نباشد یا مقرون بoه صرفه نباشoد از جامعoه آماری تعoدادی بoه عنoوان نمونoه انتخاب می شوند و اطالعات الزم از گروه نمونه جمع آوری می شود .سپس به جامعه تعمیم داده می شود. 8ـ روش تحقیق :پژوهشگر معموًال در این مرحله روش تحقیق خود را مشخص و معرفی می نماید .اگر داده های مورد نیاز تحقیق را مالک دسته بندی انواع روش های تحقیق قرار دهیم معموًال سه روش عمده ی تاریخی ،آزمایشی و توصیفی خواهیم داشت. 9ـ گردآوری داده ها :در این مرحله پژوهشگر با استفاده از ابزار مناسب ،اطالعات مورد نیاز را جمع آوری می نماید.  10ـ تنظیم و تلخیص داده ها :منظور از تلخیص داده ها ،تنظیم و تبدیل داده ها به صورتی خالصه تر اسooت کooه در قooالب جداول و نمودارها داده ها خالصه ،طبقه بندی و ارائه می گردند. 11ـ تحلیل داده ها و نتیجه گیری :پژوهشگر برای پاسخگویی به مسأله تدوین شده و یا تصمیم گیری در مورد رد یا تأیید فرضیه ای که صورت بندی کرده است داده های خooود را تجزیه و تحلیل نمooوده و براساس آن نتیجooه گooیری می نماید .هر تحقیقی در نهایت منجر به نتایجی می شود و لذا کاربرد آن در قسمت پیشooنهادها مشooخص می گردد .پس الزم اسooت پس از نتیجه گیری و براساس یافته های حاصل از پژوهش خود پیشنهادها را ارائه نمایید. 12ـ تدوین گزارش و اشاعه یافته ها :تنظیم گزارش تحقیق یکی از مهمترین مراحل هر کار تحقیقی است ،چرا که نتیجه تالش و کار ما را به دیگران معرفی می کند .منظور از گزارش تحقیق تقسیم بندی و اسکلت بندی گزارش است و شامل بخش های زیر است : الف ) بخش مقدماتی : 1ـ جلد و صفحه عنوان که شامل نام شهرستان ،ناحیه ،مدرسه ،موضوع ،نام پژوهشگران و سال تحقیق است. 2ـ چکیده که خالصه ای از تحقیق انجام شده در چند سطر و حداکثر در یک صفحه ارائه می شود. 3ـ صفحه تشکر و سپاس 4ـ صفحه تقدیم 5ـ فهرست مطالب 6ـ فهرست جداول 7ـ فهرست تصاویر و نمودارها ب ) متن گزارش قسمت اصلی یک گزارش تحقیقی همین بخش است و پژوهشگر مطالبی که در مطالعات خooود جمooع آوری کرده یا بooه دسooت آورده است را براساس سیر منطقی روش علمی تنظیم و گزارش می کند.