جزوه خلاصه شده و کلی ضمان قهری و مسئولیت مدنی برگرفته از کتاب دکتر کاتوزیان + بخش سوم

صفحه 1:
vote ‏وكن قل مسنوليت مدلي لوجود شرو‎ سنوت مو ولتي مياق یاس ول لد ةمع يران شر تاشرو با وى كد برا ميان جد ددنت ؤي وجوه رايد ليك وى تحلق مسنية در همه جا وجود سد صر شروت لو tans ea ؟ وله سيت ‎ty a‏ كد ارد شد ات هرا رال هی سر مس بل داریا كت ني ؤم ست كد یت پیت یه سم هرا راو ‎ne‏ یه خر همقل خی فا اد وی یجان شرس وب هب ناسون روطب ان ]ارت مشود هل یدب بر ید رای جر أن مني جادطوة و ين ب هده صنول يرد ای منوت هی اند سل مود جوي فول بد بس بيد وجوه بو راركت اعلي سويت مني شمره و همين ل شي ين ها لوق سل اقا[ ]نمی أن ‎Beye cola gong‏ سوت اد هت برد زب که ی رده اس حلي هبر ف بي ش ند اي و ين انرسي مني رمن رای ریخست مج هدز برد ‎eee aly ars gnc ‏قاين‎ le ‏وه ان يد ‏بدن تويب شور مدني يموع حق موود ماب ‎Monette uel lay‏ هب ات سول ری ايند نآ رل وت مور تلع ات وی ری که رتست ردب هی هت ون راب لت هي رد کیک مب رب سب اش حی متم رد ‏ميتو سيت مني مجلات مرب ص بيست جبان خا تي ان است وی هی ید ی و مدای یه تشد ات مشب يد که هتکن ياد مضي فطع ب وف را يود هو جد كه تك و خسرت يدا تمن ياد ‎tee‏ ماله وه لمات ضر لم يست ود ملم يار مر جر تع نات شط ا يو و مل مقطو ا ره ام »مد تاه مایت ون در نراد مه ای لسع وی ای خلت مین مد دحا هم ی با نی ای تن ازع زرط مر ماد هداب ماد هد ارت ری سب یتآ و وى ووجة الإ ری وت رد ی ی مه مب سل اه مود هچ که وق ی هم با لو خر با خلت ره ترا جاک ی لخد با من ی ارس واه توت و فد خی وله اد وي شور يعي امد اس ‎ell ge ald‏ جيرا أن سويت دض لي مو ب سه كود متي لمي توق ‏لامي "ستو ؟ تل ‎a fae‏ تج رین رفن لابند تن کی یافش لش ال مداد هی ک وال مجو تاد و یت سنوی ند ساسا شهو ول ترتي و عات صنمني) ‎I‏ فت توق مد اشفا ند ‏وخ تفت ‎teense iene al ab loth‏ چات قت قبل لزب لبد و صدد يه حفوق ماي وسح ضور لي لسن ‎el)‏ ين شو تلات ميك راي ی یل ی اراس لو موادت کف یار تمد ‎ec eee‏ اسر این رت ما تدالو زنب سا تست فان حمق اد رداق ات ارم ره یج یز تم یف ارت ره لس 

صفحه 2:
سید زود که ره ال وتات اب زا ده دق شور تلو ره اس نف ‎ot‏ رنه سا ینش داهج اش کب مد مشود فد مد فش و ما رح لش ميا میم کی امک لت داش من بسن دای یف شارت رن یه سول نع تددر لكل كدو دير نم كوي مجني دكر ست ين تلسيم نان مهد كه شكال على ير رجا ید یرنه یش میلست لش زا یلو سم .یک دنه عم تسم بت دب هچ وید يد مت ات ین ری یل وی دوس کرادت بان بش وان سد ب نع ‎il‏ يآ ماد بإب ةك تين موز ين ضر رهاق ملك و عنوى به وى اطع مكل ار زا بسيرى ( سدم ای رو اقب اد زب هی لیخد روط خی ادن هم لب زد نی مر رد نی هی سیف ات ها ‎eninge‏ وه کید 1۳ pV eA Dy abn seunage Eten ITED یرشب ‎leap‏ روصي كد فى بال دس دان لخد لت و نجل مد مزا وی بدي مس ات مت ره رید دم شا رترب اهب راب بل ی ور ود( ‎le il gee‏ ودب شم رد جره هر جر ی و وی رز رات سم هب کب لت شیورد شود هو لظ وول بس ین ات وم هی هی رما و رام و بسن وا اي و و ناب ریا تلم[ ‎al El Ina gn ae) ok a)‏ ساره ده تع ميد و تمل و كان وس بر نم فتاه ال مل به دشورى مرت بقع رسد که شش این بای ای نی ‎halite‏ وود رم نف رمک و ناه زد سا دی ی از چرس هی کر هی ی مایم بل باتش هی دیزی یبد رن ات وهی ی ارت یار رای رد کر وف شود کب سل مش سارت لست سي الشكل هى عمل مين موود وى عيب ينوك أن جر نين عا شور الست كه نه صلق یبد ون ده ار تب تخل ن ال يد هر حل مین ملع و دیدب ون ارت مرو صنت كول ای رازه رت دزی خلت رهش که ‎Dp‏ مد era دیا مود زب نت هرک تم مدب تشر یا مشود و هه اب شاد میت ند سای یازجا لس و یب یت انها م كر ‎Spain Ee Pde‏ حراج رف اس زور از یرل رد يرا تب كروص ل متترين كلاب راب موه خود جاب ند یر شام ردب اف نب ‎ile ap Ere‏ عه مت سئولیت ربا شود سير کل سوت وه وزه رب مد ول وى بن نكت ع هوم ضري لبد لست كه فق شع تامف وي منوو را كان سنييت مار وه اک دار آن بات یردان ايرد ا اله مسيم لمي متكب ترد ياى هل أن يح دين ني كد به ين جوت لست كه در ار ی وهای انح ود ین خی شهج زاین بل اس ون لد ولي به ست مرححد لين رز السك كد وي تمر واي نان مدر مودي كه عق ياي عراب م شود ستول حل إد أىا تير كد ييه ب مل سورت يل ف ‎id‏ ‏ار سکن اد هه تست ‎TT hl)‏ بام فوضي كه كدي حبان متلق به ديك راع كد بي لوت يدث ده وهآ هم ال اد رایمه ميا فا كي و حك لون ركست اد زمر مت ول یه ال ول بر ار دی تیک مره هت سل دم رکه هبات به بل وتیل رو ود هه مد سیک ام سکن ارت ی سا اين ‎all ae a lady‏ کید ری روش شب ید يه ترف قل روش ‎Ag ed eh dae BLE ey‏ ین ده اس زمرق ردو جين م دی ای مر بتک خر دس مر مر [] رای قرب ور ات که مهم دس راب له ده مر بت یت و ریت رن مر ای ات که قرو رتست ی اه مرب مقر اسن وي تو صيرسد كد هر لوق ماني قبل امال ند ‎bee NS rl aR a NE Ea ene‏ 

صفحه 3:
تشد لك ب تي تيل ات بتعا اوسيل ديس كه خوب اسار شده شلك ا پا تب رل سم تلآ ار با نامرک فده ات باه ماک ار كه تصي آن هد ۸( دض تي ل تيع حق یی ات دای ف ری کشت تلد ای ال ملق ویس ان هیر ای یه زو تس ای( سور خر لقع ای رت قد لست كه بای ید بای بت كن كه به حق فون ا شود ده تایه میک دج بر هه ورن مرت ‎SEI coe ie kes aie ob ei PAS ale hn a hg‏ و يون فر ‎eee‏ زان ديد ‎l NT‏ طجمي شوش كساني لست كه حق اه تا ند ‎BAe ate latina onl ae ce da al Le Pe ls) oh aga BE ai BF oS AE Sgn ‏اج 7 ی اه یوسب ملع‎ ‏کرد لیب دب هلق یه کم ون بش موضيتهاى على و اخلاق ني ری‎ re foe a ‏اسان ديك بات طيمي زان بده صل و ح طيحي مدعي را ‎ae‏ حق قو شمرد يا حق بابد قال عه مم ‎ ‏فش نیم ری هد ار لح رگا فد تن خیش اتب من چین یی ند ای ناخ ‎‘Shad sa‏ رم مد حل د ين اه ریق ان بخ ایناتیرب ‎ee ye Sage de lye‏ وده ملم خسرت يفو يايد ف جم قاين حلي وى نات ند است ‎Tels be leg‏ ‏از سور ال يت ينأب ‎ot‏ شور حو را نت ند ات ویو رف ول ید ی اك مجم شده در و ود مشروع و خلا اس ‎J‏ 1 ‎fey ge wis dolce seabed Io‏ حصت رفن زد تا کر بل اه اه اسن ‎ge th IM‏ ق ون و مود تو قر وف لست ضور قبل ابه تم شاد رم من ال رام و کی تياده متسد ‎ ‏ماد مان قتي يزاوم بين يفن حق كفني ,يدم كد زم ران ‎a‏ ‏جا وني بي ‎SS bial athe aici‏ کی ماوقا رح مل به شرع بخ ست علد يك قر تعد مر وا منکب یر منول بر سرت بت جنا و مات هب ربب بل قی مت رفن فد باه ۴ تن تخت سرت موی تخامي كه جدين موقي ,الزدست ان اش را ان دق تاد ‏؟ ستو[ غويل تزيك يك دسنزها اغلاي لست که رجا ما ره حا متحي وسقي عميق مد بلوينه ناشت جدين ل يكم در كم وق هداس ‎DP ME pt Ae a ak UR a Ss‏ ‎dee‏ وین لک لت که رات شود باه ی یب نو هد نی قا ره ی .0 ‎he ae a Jd Fa‏ تبه واشت داد ال مين ره لقن وش مد بش ‎We Ae fbn gece ae‏ ‏اه ود هیهت دز وق الي سلوج مشود رات ادج وه دی تست حرام ده ون شخ که ی تلم زا یات به تخس ‎el et eh eg a‏ ته وه از و تن ات سیب ده مشت ان مستول خسرت لست ‎.]١4[‏ دود صدم به حق كيتنا اه عوفى ميان شي تقر وجو ات دز ده اي ماله سارت كني كه به انط زا دید ات شون کنر همان رو ماشی دربب ند کی رد جر میت ود ‏توت ارت ما وب باحق مالي حي لست هد هر حق حال موی سارت خن زین دید مرو یود و ای له ید ید ‎le Se‏ لوبت شده لست يان ید مخت حق رم وان بت ور دارآ وحمای ‎(G92 Nh‏ ‎ 

صفحه 4:
راید مد ال راید أل ست مت خی یبن شرب ‎yh ae Bye Sl‏ دهد و یا موی ای مشود بر نی اقول ‎gata,‏ ل نسي كد به انا ميتي ك حت فد لد عليه غات لذ يتوق ‎Seige (Wa‏ هيع دیب با مان وتا اب کول ی تست هت رود فسوی وت که رد ار سوق + 1 ‏خرس شود[‎ lage gc a Game oe ena tne ابي تشه که مقیت مت رت ریبدت ریق رن ی سرد كوف كه عر واه ی تج کرفت ‎decent Jeg‏ اد دنل مب اس که لقن مایت مد ک سابل رز دی رز وی رد عرد كس رب ریبدت ند اب ای یرمع[ رن ودب مش متس اوقت هد بان من ی ار کر ب یز نید شود نک اقا ودب ات اد وشن ره یل شما اليد رخ سا تلد نی رز سا یب سح تقو رکب یل یکی سین اه اهب ال گر ‎aah yen ae‏ که لكو ب ‎el‏ گر نت پیب مهافت (1 ]و ی جاک مرکا ود يوم هرضت هع عن و را مشاب نان صسهلبت منني» بيد ين و را ان نا و کر اس روم سل وه ع بد ‎a‏ شد لست كه ماظع و وى كالسا تع جود و الست ولي مسقل به ‎Jan ag Sas‏ وه ان رن ‎ab‏ کرد وان دعس راد در فیدر وق مشود و رال شود رتخد ون رفس و سل رده ری اد هی اش ی منم درا سل خارجي تشه سم ات لاه ستلب ری ند 00 ی ال چچت سل شون تن بط له میت ده رس || ون رمک قوق ياب ویس من اک بو یروا سب مق من پاچ اد بر مس ای ست کاب زرا ید نت تسب سل داهج تن نکن ان ای تست وب بلس مب بهو نظ مو ل يف دک ‎phen pl PIE‏ سل بدا یرت تمه ورد ناتک ناب مس درل درد ار نهر مار ییحی هو رب با حال مود ل نيس هوجو بان ول تب رنه مس ال الخو تم کر هد ‎ge ere‏ ارد هع جيزارين توف ست يكم وجود قي ايد صلم بدو حبس به هيقابلا شان نس كد لزانت يكز ى ‏ امل كلو جا اه لست ك به حا نموي اتید رفن اج مين لیا نز رن هفایق اد که درب رد سم در اش رید ید که ی بسی ی ریز وی مرت ان وش یواست یدید باب وق زیت ده و لین رف اب هن جهت ی یرانق ربا هنشت ند سع را سور که مرو من تمه سم اش ان اي ات ده ی 2 شم ۱36 ردق نج زبس اه روم سای هی وک سل میج دش ۸ب تسه فا او ی هت یبد سره ال اد کرک کرک ار وان ع عه" طم بلاطا مو اس سس يط لس دیق ی ی eps Wore ‏يك‎ cee ‎ee 0 pala ere esl‏ ليع لق مني ‎eet ‏م ماني لي‎ ange no dn ee ‎Wiens at pal ٠١|‏ ۵ زر کر را 9۳ ی ۸ ین رک یی و ی ی هم نراد شم ايه 1105 يس ادي تداك +2210 لدي 4:ج حجن ركد يني سعيد سنيج ل ف ‎ ‎ 

صفحه 5:
eet at ‏تم سوت میج دش ای لب میج هب وی‎ ۷ 21 مو وت ‎eS ats‏ کم لي يه سيق سوبي الى اس لاك حلي كلد و سل هید هی نب ‎Sl ah‏ رز سپس یدج ی م من وس رك وني سويت یج دی رک وس سید ی یا ار مت ری ود اش تا لضي نود لان ال تیا ست رای کب ما سل تج كاب نسب عن كي لد لس د فلس دی سم ام ام ی و حل جم كم عمد سن تع و اك اس :اح ما بال رش مسب وید ساجک سق ان كاب فين قا الت ج شعي 700 اس ويك موسج 1 چیه یدش تب زو ال یت ینف ام ری که رد سکن اي مدیم ده نع ‎bie ee‏ نيست جين سارت عد أن ست یی برد یجان لاد ی هد سل ریپ زد رگ ال موی مني لنت دا خن وی مستولیت من سید ات مان رب دیشر رن یداو ره سب نان حق سحتو سوه ‎fg las ot‏ شیم تس وق بر رای درد ‎wd behest be fn blah oad bat ip ached ge ‏ادكه تتفل‎ ee ‏دم ‎a‏ يج حو باسنت ملي إدست بود ييه سلا و حييت و موطف شخ ‎leg‏ ید ری هد ‎Nt IE oot‏ ی نب هر ون هدس ‏دوس مه بر ای يدان السام ضري مه سس وم ری ی یف فيسره ‏تين مز ين شرهای ای وسنی بیع ان نی ی سمه عاك روح و ملا ‎a‏ اق ل ‎tt de‏ بان مزب زد مجح ات در ور هی موی ان ‏سم بای ‎ae sh Sas Mind pine‏ مب رده ا رو دی مس اس ور در ی یم رید ده نز ال ی وبا كيد ‎١‏ سدمة على لبه لاست شخس و شود هم ‎dy Be‏ با زوا و هم ها من و جرا و یز اي وک رتیل يد ‏خی یایشا و سر راک سیم تاره خرن کف اس قافن ماع ‎Nie eben tie‏ جلا تق تكد ‏۳ اي خرن شرت انح طیي وس مان مرها مقس ال ‎BEM‏ ‏با کی دورو مت دست دا رهم کف ماب شا رد ‏ب ‎pale eS GAAS eS a ie‏ ده لد #صه يس كر 1 ای بان رتست ان موه دشر رس ورتم مر ای اد تشه مر ون تک که ری را یی منز امد وان سب سدق بویا وفع نا ريش عا و عباتي سد ل [ سد وق أن شير ست و ياب بويت مني بي ‎Sed‏ 

صفحه 6:
on! ان ‎ght ee ge‏ ده ات دابا چه ريسم مه اه للع دمک عورا سب عاخن حق سکم سل ديع مر کسوس تست دم ره ید تسود جر ات ال ری بل رنب دس pons tear are سای که لت تخس ار مود هو ین سیف و هو زب عل هقی ماع ‎ae‏ لد اکن ‎ee‏ مایق را تک لیامت فد عا كس كزى راب زو یی مغ ات 

صفحه 7:
2 م جد قبل كني عفتري كن نولي مدي شور ست وض خوط ب ونع الست شور حا و ضور متو و ني كه داك بت ماس روعش مس ‎ee yee tee‏ هام روبق دهي وب سای منکن ماه ارت سنوی ليدم يد دكا نحل مج تله ای سوق رف ما ان ماد لسع زک ان پچ هو ‎ ‏امد لش سنوی ری اس که هوه ال وقتاى نار وب حفوق الى و دبي شخ سدم تموزد ول سسب ونج ا ولط ب لوق رما اد تس يلم به رف و ‎a i‏ ای مب ری تا امد فش مات اس موصي رقع شي مره خی 1۱ تحمل شیر لوق کی تحص ب وی تست هم نمی ات مهن رام ای رو سب پم تا هو تست ول رن بو م سات لهي مولت در جبون صدمه حاق ماقي و روصي وميك علوي نابي وى حمايت ا شحو مهن اتب مس جهن و ند رهم رن خلت وی بل يشي وج موی دياق ‎nigh dhe hue ssi ae ay ey ee‏ ان و ‎oh aa‏ تب لو مدب ‎chp a pe en PE hep‏ هرهش هک نز شرل موشمرد ا توعد سيت به شعو د رز فاد ای یه الا تایآ دب شترا سل وب مود مد 11 ين وراب وا أن جهت بيد بيد ره كه ل لحل رظي. جر لم هك وده شخصيت و حيست ای ی از معا ی سورد تج ود لست و ید رن ات دی ر وهآ یم ‎Sel sets‏ مخ مد علا رأ وتصديق رسي خط رنه با کرد دشا فر اي ست که ال رات بل كرد انهه | رفن تال هبتر مادک توب هس جهت ني ره آن اجان مین ای ما سر شاد م کون و مرهج یقن وش رات داد ات جر کرد واه ریت ربق ی مت اتب یل رده ی دید اجان ارت رن وضع وين ميد بد حال يق فسوی مود مرا سوه يلاس میت پل اه مت ره اس کت بح ین تن رد هقرج هن اه دج سیر رس من سین ربیخ ره ان متسه ی تا ی ما سارت باه تم دوخ هر جد سكين باش حك به بان سارت ني فزت شود يسي وى كد به نيان بان ضور و تامين وش ان يده اس ‎lng‏ سوت تفت وی امد ری که اف تاد سويت مدن وجني أل سويت ميلا مق ارهز حال در ری جک ای رکب ابا ی سین سارت فک ال شد ی تس ما مرو ری فصي سبب شود كه ضورى جموان نشدد ياي فد ا زين ديه[ اجرى قاد سد بد واي هو دوا دف مستوليت مدني اجبران له خر ها رش ار توت که مان ابسن به درج سير ياش كير خصوصي لست نه جبران خسار ول ليد دنست كد اين ‎eda‏ ده له تام باهش شرا مورا مان مد .نزن كه يلي جنر تنل ات اند وک ماد جع دوع راب ات بش ‎aa‏ بل بو زین ی ايا درا لكي خود كدو واه ب نكي له ب رد نی جرا سرت ب سل زو همه ار أ بيست وخر هی ان هرن زج را ید ات لد زب ره سارت ی ین زک که ری زب مد و يعن ياب كس يقي بريد شي وموك ردي وه الى رك كفت شد زد مك يماو اي ير ده را ره مار از ان ارت ان ات كه وسيل لد تا ان ده ره یه ود ور شود وجايكزي مال دس رفت غود ويه فى كه و فو واتعمل يذ سلود ‏بر وى نه ساد لست ونه ‎AIS ate Oe leg hd ot) oe a deg‏ اقوفت كذ عر جاع ا متم ليب ب شرفت ‎Sal pA ae Bae lays Ian Aga‏ ای حق مه خلت ادن ين مان خسرت يما عر بن زه لرى اوق ات وی تن کر ره ماب تالیهست رل که لب شال مع وى وصدور حم نس شود ولهي: هع ضووني ند ك وار هر زين منوى ميقي ول وات :يد يه ارب تفای موب تک و و مضب ري معدو مل يليه اب معد كي هش رب اس وك مان أن ول ای کنر وم يفث ادا در دم هت در دی زور بش پل رآ نموت ‎ ‏انس دار 

صفحه 8:
موی ند[ هچی ات در ات تن راز کر ورد مد رمع نج من اه اتب لت اه ايل كيه مان غساتهى ملاى ويدني محدود شده لست ‎le ar A Dan Dns‏ ویب سا ی یش ويل وا لت متف ‎ ‎ ‏ايد زود کر ما ام مورحم به ‎ne om Ion‏ رن ات که هت زین ‎ma‏ نا اجب ند اب ید هر اين لمك اكه متي حكم ماد "حملن لو كه يه جبران ‎el ole‏ ادكه كرد جيه لجبدى بو علوي سرت يل الزن مودو أن اه فيل قرس مكار رسای لتق نو ایض ال رم اكبيد به عون ‎ye da wal Soke‏ بت از دست دافن نف که خلت سیب بیان و ان اه شم ده هن هت تک در وی درسي یریخات دید زمر خی یر مده لست ‏ها عبر و ید یت زان نع سر »مخت موی ات * جات خی یک مک زان هه سور حكم ضمت اجراى سي ول بادعاك مهم أن لست م حالى كه حفوق مدن هرب جبران خسرت لست نه جات رخن ملصر حك به جبان غنوت نيز وى اسن تایب تم لس و ی مه نواعت ری ی رن میت ‎ ‏هی سنوی سکن ات شا کی وم فد له نک لوق روطب شخ ‎i Sg nid ely‏ ن یه وی اد )ی شم وبق بست نيجه خسارات ملي وب هی جهت اکن چا آ ید كم شد لست ‎at‏ همم ای و هرو مانن ز علق حك شقلي و وى و عليز نسث دا زا هي ی شکست هي نيد ب اسلو اها ملق وه کل لفق زا كه يي لاني ستو ميهد شد قتا ‏لد ود ‎esr gal AA een Bog i go Ny ee eid tr ea‏ غود ناد ا به جنين حلي تج شود جهن ‎Sade oS pg eI‏ نوم ما رز وی عكس وراب سو تبغ كلايا ‎A Sie‏ .هی سابع زین سنوی دهم لو زین میوش سوک ارف ی قاتا ی ودب یبد ما ‏انعر ‏ویک سیر اجه ‎dee acoA‏ يجب ا جر لست راوآ یرف يد مات وقنّي ‎BN Eg GE‏ مایا زک یج نم بدا رت ابیت ما شود سل مر سب میرب رس لد شود یآ رس منم ی مب > ع بد زوه كه ضير متوى يا بي شيط عوسي حساك قيل ران را لت لشم جد كاعر شر نوى ب موب سا ثيات شو ماد نس ولي شواى مر اناو منک سود جر ات ود تن جات بل جر بت زین ده ميهد کشت مغ مش مد چم شارت سید ‏يس ل تعيب ققون مجك سلس «دي؛ كان رفت عدباة مرش ميس ل[ ‎IS et‏ جرح ) عن به رد که ارت مو شي یت تلادع و ‎heed orig De cl Spay i Bee em dp‏ مشود زا دید يلت زان مسوى في عله يول ميك وب عذر خاي و سات قلع يست تق ادر ك سار موی بر ما يه ارود هيد ‏جنا كه كلت شد با على تايل رد که یر ال هم ی ای و موی بدقد ول ای یر و نی به جبران خسرت نوق يشخ نط ‎Joel ane al a‏ زو خسارت كن رال ابي توي و محدود رج ماضن دبه سبل موصي لست ك فو مقع نیودت نی رابت ند ‏به وه ورد شارت موی هی ور حون دید سوب سخلى مر قو رز جك و عن ارش جديت) قل ميرد ين شروت يشخ حلي هخود زول لا ار وى وز كلاد عفوى يه ماب بيش ل خساات على أن لست و مرغ ست مر نظام قوق كه نكي ب لي رو انس زار هل بش تیال شود ‎ ‏اع دی که رت در تیه ده بلق خی پا شرفت و ارد وود ده ات سا کل هس ‎Ban sae be‏ حول ان یه لاسکی مد من ‎alm tone ana‏ ير اال حق مال أ ل ين ها به وا وين يل 

صفحه 9:
جمس كن دك حدف ل سال ين داق منوى بان تأر روس و لة واعشد يه یت زين يده و خشتودى لوست بين حلي كابر طرف وی ارب وا مش تع شود زا سني قم مف وتات وج که ند تم ود سكن اس وا كني كه ‎Hd Ja‏ وی متشي ب حاب يد لاي سره و سم نون کب مد هب رات راو[ رها اسان اما زد رد توقای سنوی خودر وی و ماه دهد یس مسر رن دمن وی قم لوخد ة تين و خسارث مموى ديل به حقوق طلاى شد لست بش ی ریخات سیر دزی ما انال به ورك ‎tenga aes‏ هداس که ون شم در وق شخسيث مهل رام ‎ag‏ هس جيه من م تسد حفوقي راك موطيه شخصيت و دي اوست اجا كسد ول که .ب متها تود م سال 19/8 اين رای کر وق نوى باشل به وز شمرد هر عد که موی نا ماه رد اد ‎Se‏ کر ال کات که ج هت مات که مرت مد بقل مرس[ مر رب دول ی هار ده لت دای زان رات هس ‏بر میرک ید جر رای رت وی کرد[ ‎ ‏أ و حر عور ال و حفوق ال وق ما هد یا منوى سوط به شخصيت زين دده وق به وضع وح ‎ae Wd‏ جه توسيده ولي ابر دبي متو فيه لسن ینس رح مت من ترس ات که رورت و ‎de ee teh al Bed altos‏ دای ایا تن من برس کر سل که ماه مشو و ين لست كه خشودی فاه شود نف یت زین دیدن دپ و مرول ‎ee OF‏ دب جک من ان ی ات ‏در که اس هلر دس اد مگ ی ودب یل سای اي کیت مدمه وی میب مین کیک میت رایع تب ات که توس دهاز بق لئ حق وه وز و غويشنان شد لسن أه١‏ | ري عاى قا نيز له تنا ‎ha a‏ شوب وود اه لوق مخز با رن ینوی مر وی مر هل سنوی له دمح ماه ری جد ار برد ای ای کیبل رت هل اند از تین ‎aa‏ شخس ادطى ضر منوى رايذوند سل ‎19١‏ ققون جات للا مسجب ۰ یل مد ‎ ‎00 ‏ی و ی‎ ree pray gseee ea aga oe ‏وان شخ ید تشز مک ار اه اوه اب ها ول یب ارات سوب رخ مور رس‎ ‏شد كك دي مي ب فرض قتوي وود شوب و لست ولي همه شورااشهل نمي شود و نعي خصوصي ومداى تسيب موا زيل فاق‎ ‏ادابم له‎ ‏هر را ای را که هنکن ساب سارت من به یمیت جيه ود هه يك ون لت نید مج بر ك قلي اك از خناضة نست» از وسعث دعلوى مبوط ب زاك حلي م وكاهد يكن علق ومحبت حفي يست كك قن منود اه كن ويه دیمان رارسا و ای مه رح ید و زره ‎AA nya‏ باد ل حق عاب خسرت محروم ‎el‏ ربا شود كه تع کیک بط ند با دوست اب اد سای فا با به من شدن زعم ور متو راوشد تا مین سل ردب مه وی ان تیش مينک اف و قآ دبس یر اب من کف بدي كي ‎i‏ جمي كه شاب ‎Tih cans ge cbse pant?‏ ‎Se‏ ار شقن مان را ره تم ند وت بویا زک امد و وق نی که ین کم را اه دز ی بای نات ‎li AS SA Nog ne‏ زان دده لست ب ال جين به ظر اذكه انو ین ید نسحم وی دی رفن لست در سور ‎ome > Sw‏ زو رد چا رد ویک بت عوك يا ‎La Ae wach nl Bac el Ma lp percha Se a‏ که در مب زین نی رکفت دول در سور شا وک ماد هس و درو سم اش یل ید وت ام ید ی ری تن ریقف یل مک وی هون اه یب ی و وشن شود هم مدا که ای میا ان هید که بط مکی تارب ات وود ضور سن ل لح شيج تطلس تيك مر شي كد وج له ‎gs ae Je‏ خن موز دب ال ‎le es‏ مکی دم ‎ ‎1 ‏هيع تعد جبرن خسرت كسفي رك( زجو وت ی دید ال رن راد عیزوت ند پر و موق ند أن نو حل ل زمين كير شده لست حق دان زن وى ود راثيا ستول حلدك ملي كد 1901 

صفحه 10:
همجن خی که سر درا ‎a‏ شت ندم لست متاك ‎sae GMa oe Bt seas‏ شكتجه اكد وعيل ان غات يكوه 0190 روز موی که یبالق و مان وت ری ولد مشود پیز اند هه زاجم اش قبل سال ئيست زر وه شعن جتن ی ام فا ینعی خیم ‎Beat sie eles slo‏ جعل ا تم ات کم ات رب مرک است مت با لول ری مت مت وی ود بای ما را ين هو عوى باه الط يو رحقی هط ان ی رس ری تیب وی وی عهده الست لست كت یر ان دتم تسد ارت که وت ری یرد دوع ی ديفس ول رد جر عم نک روت كب راق مه لت سنوی باتوی بیس در کل ‎Me dash‏ جبان سارت علا دو موذيع وطدف سل ات وهيع نع ی بت هک کر سر عون دا ود ماع ار ميسن تا ميدع بخ يد د اح وبين اهز مي با ‎ale‏ دی ای مرک یل وی شرس ایا سابل به نظ ني سد به ين جهث بي ‎nL oe‏ ای نخس حلوق حق از ال سنوی ودب خود ان تخس )زر کهآ خن رح موی کی کر دي عل یت[ این يت سول وق مد ست كه ين لوم ها ‎ae age pat aly A per lle‏ كد اك مغل با ری ی بت کب سمش رسيده لست هبات مش و ی خن ‎hte pee oe‏ شود الي ‎bens gee‏ شيوطرى ب الث ‎a hich yates es Sie‏ ] يغ دا به ين يرش دشو لست ول دم ورد له وت و شه دري و اهاط ی مين ید کت شخميته ‎lle ge i ee‏ ند و زان حرط سل وین ری من دپ دوت نم تلد ‎sa pt oh I geet SS a‏ اتسیو اد زر رای م قثن زات می بش ی يو ری مایت و وان زهلى لست كه (تكاب جرم وى جم به وجود مي ورد حل يل لت ان جیپ سر کر رو برك تن وس ‎A ee‏ هب ی مس یله نوت ری ات یس در نی رد فت مهد موب ان یل شیر وق ای وس ان ‎Ine adhe‏ ‎ ‏رت رک ی مت اباو لس زو سوت یچیق سید مه نت مرا ده یه رز ی ورد ماو اف او دب تیان ورین من الى وج لل ع عه دعل عل شه وا نلق ب م مسرم و انسل ايد نس و يه في ويد وهر شلا رضي و ف نك رض اشر ف لعفتو ترد ‎0h gh Le inept He hake‏ ‏شک سل ی و کج ی ۳ ‎ ‏ما خی یی ر ی ا م ف ‏ مرف همع هن نع درس کوج و ‎dnt bam lata dea dae‏ عل ل موتك عدن تي ل 4 ‎wat Cn‏ مه ‎oa‏ لقن تسش چا شحو ‏مها که مک وی میک مغ سای بت بان شام وى نين موكة ووز تتصل رهق لك لو سب نج من دالت ول سای جره وف از ملع و سيق وسب كل مسن مرحيد مك يا 6 ع0 متس فش موه مرج فلت نیا ی )مس مراد یج برد ‏رك كلب ستل دی شید ور ‎Cot‏ ی کل سیورس لته مین توت از ‏اش ۲ ین وف ایح کر لسع ‎5 ‎ ‎ ‎aged‏ مس ان که که رن تسب سل مب غود ,أ مرجع ب شت مود نديد بای ار ما سر ویک رها ويستال ل مي ای اه وض لس امن را یو بآ ری و عق كش ميق حال فو وید سل ی + رهق رد سل مدع که در ‎ 

صفحه 11:
۴ ‏دس ی‎ ATONE tM ‏رای ۱ شین‎ Fe ‏اا‎ geod agenda sa tr tattoo gael 10 on pe yal | 009 ‏سويت ستيج كدض‎ sant ۱ سوت سل سنج کش سل یج ۶ج شن لا سا من ابش دم 0 یت در ین سم ای خلا و روحي: وسيل و سای یات یت نو لوق رو هس !برضي از هن وش رسد بهار ماني و تلك وال ست وسوماي وى و شخصيت وحم شم را رده رد ان تشر و ملق اضر مد + یرای سنوی شون بل بل زونه اس هت یل بت ما ددن ميض يول به زيل ميد لد تام اخشا هی سنوی ان یکره مین مان سارت را یی مش قاس ضووي تدر که را هر زي یمن ول اه و ورس بت ال ای موش تک و وی مت راخ معد رما ای مس مر که را مرت وی مشروط لين الست که هی ین نم تن يجاب كعد ين قيد هوم ‎ak elle alse‏ سرد ‎ot hh 8‏ رات بل ان اه اد ۶- مت بر ی ور همست ‎ce ale‏ موش دست ای یه ره مق وود اي ارت رهش که یتشد ید 1م صا تحليل إل ده بای دب و سارت رید رل موه مت موم مایت مزا ی لي جبران نعده رار مجر يواه به ودر ود خسار منوى كه هلا بوره لوق جديد لس وب سخني در و لش جل ون رش جليت قار کرد دراه لح همست سنوی دا سه ترط وعد رو ‎٠‏ حل یل ی کب رف وی ار ور سل مشود رل بای دی ود ری سای رد بش ‎ae ha‏ و ند نوی نم من ۳ لت سنوی من زا ما تب کل ب وه هد 28 را درمز اي تخت یی کرد ان در سود ال سنوی موه ما ی ايك سنوی مب یت زین ده وق بش ری ایس ای وی ای شكين قط زم ده لست بى ءال نب مه وا زد ام مر سکم ود دخو با رت ات مر تخب ان شارت سنوی تلد ‎0١‏ ات سنوی نيا رک زان محر به ون نک شود پا هدر میخض ور و من ‎hat‏ م جود جني یات هن رای را له یل ند رد اهب 0 ‎et‏ حفوق موسي يز مد سا لتخا حلوي: حق نزي معوى و هود راز ور هنن ومع و یریش ره تن وی یس ‏+ ای حفق موی مش شهار اهامای و موی ود شخ خود من هک و زین و مرش عم شهرو ور رال بای یجان مشود ‏+1 هی که دقن جات بیش یی مشود وی حماب مورا ينيس هت رم ری جع هوجو مود امنا ملت زان جمس يل لمجم كرفت مر وق كي قاو زود شده قلت ‎ol ‏درو لت موی مرو فد ‏الا رهاق متوى راتميتون ‎١‏ ول انيقي كيد ‎see ae‏ ديم ب بل لست ‏عا يق ب روي ل عد رودو وعديو اليك 

صفحه 12:
522530 انا موه شير موق وجوه شراط ‎Peer hs ne‏ ال میا زد سنوی وی ی لفق بو سنا ‎ah aay hy‏ روج اج مس رامع عم بمب میتی عا خا سنوي نشي # مرك يان نحص به حو تيك سه ‏جک ره رتست ‏الا عسل ‎at ee dete‏ فس و ليق مووط أن لنت ‎Slate as lege ‏جا‎ ‏)سيسات نرق سس عق تین هه تس خو اه هن هه ‏اب تلع یی اذ زان هي ی امه ده خن تا 

صفحه 13:
A ao ln en a هنن ده ای از نت که تخس هر میم ‎age eng‏ اي كلد ول خسلاتي بز سي يدك به مشورى موا ديه ‎nl‏ لتخلس ممين كد زا به جسي دحمو ود امد لنت وتلق تعاض جد عه کی يد ]اند ون اطي ع ‎Reel ei JE de Ea oe‏ لمع با سل اب دسر و مق سین اه ريز بر بای تال برد سین تیم ردو دب ساف مدو دعاسا > لاو ‎sia Sede food gan apn gM AR ALA‏ فرش مچکی زین سم ی ندید ات رم ی یجان ین ی یداه ال زج ی چم متا ماه و جسعي كل شخسية حلوق بيه الست اك قله وى و وان خسرت را شاد وى یاهمیت اند مد شنا جمروماو توصي سيك وی با جع سدع بیش ی مجو بيطي فوس ری یی خی خر قل سل اد سم ون و سيم ون نوم رت دید شرا تج بان بش مكو یس زمر شرکت مود به یت حوقی زان جصي خرن رو رود سیک ری مایب ین اجه هت که مایق ناکما ۵ لون كرو بدا له ایند سا کی ی ددجم سل تسد یراجن ییاه هقی ود مد ات فاد با ملک بل تس شهرن و یتآ سا هبدن رلک ‎Sel ey gre aL Pe‏ ار رد ای وه کنات ده زیاس کی هده خن میس زا که هاه عون جممي قبل ملي اس و جنه زان خصوصي وى شكس مم رد که ی تقو ‎eae Jaen ales gonad aeons AGG Me Jig chan oe‏ تن ‎a‏ لي ‎A pd‏ ی ره دی بلج یچ لب یه رد ی ‎A oe ses eles ae ey fg‏ راب دش ‎Wha ‏شا قاد كمك ركنن عسات ستو‎ A Ya ach be ety nd Ae ‏ستل تست معطي ترون غير سای رات به تقر ود توب ای اه سمل موه جهن بر ید‎ ‏این ات که تيان دم مه کل یرجم سم ات که مق ای خی و راشای دک‎ ‏نتيا ظاكرد كه زب جسي بد على سل ضاي لنت كه مر أن شركت مزع‎ Boe ‏هبش مت ای میب وی مدا‎ hy Ae hae ‏براك لت کب حرف مت مه تک كه تفال بهن طون زايد نه مكن است ين‎ ‏مایت خن ارت را مج تربع ی ید چین ات که نج ند ال ی مات ی وی رن اردب ويف‎ alee ‏اه اه سل کف ‎ ‎Pre IAA ‏سرت ىجن‎ Hes ‏ونه بحنو لتو لآ ات رای تلد مور‎ onde AE ‏تا يد ور دود اتید سجن شین لشي دول ود و فد هن رات فد مر یفن‎ ‏جنين لايش ب أن انا كد برعكى. الجنهاى صني كه ب هه محدودترورماتهاى خاس نر محدود ميشود حق حا به عون جمع خسرت‎ ‏رها مود یس ی‎ le lg I iy canon ‏يخود ای سا کین اون رسای‎ ‏,هفقو ار با تارب ات مدا مقلم عوسي دعاست كت‎ Eh on ‏ود اب عونمم‎ 

صفحه 14:
ریخ ‎ATI‏ دس خی دنب لام راز اب اتمه خقلین کت رم تن رگا گیل ور تيب قار كرفت برس ار مع تيب ميس مهم ‎١‏ سار كود وميه اده لسن مركو شم مه تاره ها راید كد يون انك ‎al ES oh Sg ey‏ ند وق لزنف ين ‎eA‏ لامب شعي ‎SION‏ موك ع اد من فاه شما 9913 اجنين تر عد * مرف زجوم يمن يا جم نون عمل مشنكي عه اش نوی ان به قل يوس قبل رسيدكى در عا سا یسح عاض ب قر اوس ,ال حدق على هر مني 1 جرسي ست ا يوس راشع لوق ومدق خميسي عو تيس تعد در نحن قي نون وی وى كد هر وب نه وني حرق إى و شف ست . نع تقد مضي جرم على شود جه کون زمر ين قشي شير ملق محل ند لت رما اله بان أن رامدو باد مرج دعو خموصي تسد تصوز وود ارت نوی مشخ حلي ك كون ای کی أن جك ست وين م متي لست دو وود حاضو لم جوم نوی ‎ca edhe ae ele‏ کرک ای کف زب باب سیک و سل با که بقل تعيب جني عوسي ويم و حفن عجشا ستيه ادن لول اه وق داد يوسي حاضر شد ور مع ری له جر تا کف جر هی نت یفن ای دهد دای مر مر وی هبات و ون یوقت تن که اف مقع جاه لت وا ده ی عمو جرم تم يف لسك لا حينت ‎Sy tsp Pe fs De rere‏ شود فرش که را ره تا در ‎ts epee‏ خی بای سم ات که جر مر شب ول سای حتفم ميا اب كد كد وجود ين ای ای کین ول ریت باب سجن ترش هقدص مش رم ميدق ینب شم تخس اشوین شم تشد ‎ee ore LEI ie AT Ney da ae A Bae‏ ار خرايط ناطق شن و ‎le te eM a 9 Bg‏ لت رمع ورد هت تن وب ماش بل باس ین دک دبا اسان رکش ان کی وی نون ار دس ار رد ما دا عرق ‎a peda aoe WA‏ مهد شاد اسان سل ید رد لا 0001۲ ‏شب ۷ بل در ملام ,سيدق به لاض كفون شن لالط شا ۱۳۵۸۵۱۱۴ قر نورق يد وگ مایت ان کی ری رها مت خصوسی اجان بلج یر دم ات یبود[ ‏ی ای بيد لتطر هي لشت اين لت كد موجند ون ولاب لان ف حلق اجب مدب فش رود سا شور یب سنا ساب مه ان همست وه ورین شمسباد سل وی ی خر ول سرد ملد ‎ ‎I ie es i a‏ للم کر هی ی سم اد شب سک چا شرب مرج دب دود ‎gre a ga‏ ‏اهدرجم وی وچ ضور شرع پیش را تج ده دی بان تست ول هش در یود هبنش نمشد سل نا اد ی بقل یی با ‎a‏ الام ون يد ناش ‏اف وی سم رد ‏نون نيت من مر ين بره حكمي ناد وى له نون سيير ورد ات نا نت ید لیرد مخ ار ید یتک شير ب وا شه لس خا عبرت جني ب ميد كد وود شر اد حر كشت سل شد ب به صرف لتك اس ‎te dene‏ بان سارت محقوم كرد ترديدى كير لكان مايه عدم ‎pa ge‏ نادس ‏وه تاه شارت سم لت من ملد و مت ارس رها ‏بووین ار خی هد ده وب ال ار يشو بر درس اام نيجه مسقم و مسيم وضع قطي ين ينه دیدن را ‏حكم خسرت مستليم وكوي شمرة: 9 يني خسلني كه قو أن بد حنم رف قل يب ين در أبن لست م عو ‎Mite ts‏ كت ‎SIS GIN yD‏ وود ل یرد لوط کر بان سل نها نار مرب یا ينه ميان رت ‏ی شمه تلع ‏شا ای کشت دیس لس ب ین رسد ای مال خن مين هرت تسیل و ون ده من رل زنب ترجه ری و مر سوت وم ین میلست رین مد يرنه ات 

صفحه 15:
‎le 6‏ تن مين و رنه یل نش یولع هبل ده أو شعي ب واه در ریا تسب لیر ار اس یبطق اد گرد ‏رش کی گاید ی چام ند که ول کرد ای ميا هت هد خر رای بت رسد اب هی اس زا دس ری یط سل رتست سح يد ین رد یقن سم سم لین ‎Ste‏ ‎Daca coed og an ge‏ دام ادف ری شب امه ری ده مد ره وه یی جنده د ی اكد وم ب[ عل سهد عل وض ب كي بال کلم مد سای یش اه و استعلت كه رمد أن فنا مي كد به عون مل كدي ميوء اق رس يل رار ‎aay eg Aa eri‏ هراشا با کل ازع ما ما اعد ها يقد لك ل كني دح تفت مره ‎ ‏خ اق تاجه او ل بويد عسات وى سدور حك ب بون إن كف لسن تا ني نويا بتعا ول ب الال بيد ل ری حك به وان شارت اه مشود کم طقس طعي ورف .اال ود نب رب شاد ‎Salen) de cae gles pa Tg Ieee‏ و اضر تاه دپ تب که نت ‎le oe fad‏ حودى غود شرر ‎Nat lll‏ مت رف ن خسن بر دج اس ‎png‏ بت تست باتش یقبام ات هل ن مت موی مد ون ای تهب مرج تال مان به فآ ات و مر سک با رین با ]ود پات مدب ری مر لمآ که حلوق باك نمال وبخث وود ضررو مستي به لمث ارش الى فلل ست و أن راب عون عوض حق بيه موضوع اده موقيو وجود اعتمل يت و دست دن ان مسب تب رن یت عست رقت أن شور بح ید ]با سین ارت اه رل رش بت اند رید ند نان كه ين ال در ‎an‏ موی ی معا تفت ان تست پر دهع وت دید رک سوت مر ندادن رن ال لش گر دارهم شارت ‎el fe oe)‏ شركت اي ‎aI aE sng eel a Henn‏ از در چیه رگ نبا جرا که با توس ريدقت وه دنر زا دای ها ‎ile ol ll Foe a‏ ورا امل دمن محرو 1[ ‏تال یرد ای که ول ار وی سم میتی و دیامن هت پا بل رد دی را رن اس در ای هت وی مي شود در جنين فضي لت جد وا مدید ودک مين ری از یدای مروت یی کرد مر خسارت وبا ۱۳۱۲ ‏دنت ی رد فرش ال قبی نهر ميس[ ان اه رل مات تخل بيخ د زو اقول كنم كه وود خسار بيد ا شود ‎hy de a‏ اف وكي عر دخات تج تن فد لامتحا نات میت من شمرد بای لت کل در موی سول ار كه التاق لحم مش ید دب ی ی خر شلات ان ان رسای مد ان شا نا جر یب ‎he‏ هت ان امال» بل خسارت زاین باب حرجه احتق بيد حوكت فكر جين شود که هن قل عات كيه فلن قو ياي به ‎Bae ee Ba dha aie el catenin‏ ‏ابه ‎i Sik tng SI ech‏ بل ند هه مان هدیا تیک مان ود ‎١‏ دی که نات یش در حرف وز خلى مایت رل یبن ی یت شير لست صلم كد بية اجون شود ‏جين كن است مخروم مد مناد شرت د ميق وود ال ین وی سرب ها ده اد کي بل تال ترا ره ال مت خاک مد مورحم ‏خر سر سا يدل ل بت نه مدن با وم شدن. هب عور مول حر خطاق زگ ی و وال ین مه خی نک ‎dhe ih‏ كلدل عردب ود شر مي شود يمان امل حل يب مع ميج ك مين لق ی ربق له هت مت هه یج خر تا بط کت رای لت نز نها له ریک موب هيده يز لكان موححد تتام ای شیر ای شک را ود دهع ون یک مشود ورد وجودط ال و بر ود رت هو سوت من و فرش تک وه زگ لت را درا ین نو یی موی منیا من وب هه رسد ‎ee‏ خسن موى نز بهت ودار اعلا 

صفحه 16:
يزه لوم ايت رط ني ون سنوت من كس تده وى مله :0 قن بي تله درسي ‎leh bag‏ یط ره مد ‎Sate fie‏ ب عون مال شخصي در حله دی سب مر ناهد رت کت تیان بر وتا عم دهد بس از ‎PE‏ ‏ول و جسم لني ( أن سدع يوز مي كند و يت دش میگ جرج هرطق مر اه الیش ريد هش ينيب يوه يني ها رامال اث تاف رفكي و ‎Re‏ مير ‎set al‏ كدان بلع مت ست وف شورهى ياواه ر١‏ كه على و وه اه لشي ( سرعث غير ای ترا فد ايند اع حال ين خوط يي روط هار لله ليت بين قعل شي و ضور ات تاب لط وي بل ساب بخ ريط ب لدم مستي ره سب سیم و پا ريخا كد دين جا اي لست مر توضيع علب يأو ‎ah a‏ ين بيست كه هيع عل تبكر حر ود ‎Se Te aaah ona) ag pls be‏ موی رد ای مت ‎a‏ كه رهكترى در روز يإ با ومبيلى كه سرت زد دص ند عبر لصيل وسرعت أن وشاع دن ‎Det on A ol a eS taeda hand on ce ie,‏ ده هس شود ند عر لص م فل و ضر در نب زاره دقن من داح توج اشن اس زرا یک در اي ما سیب همه ام یکین سب اس فرش که سب تست بت ول مد ری هم کل شوت تام ون بط بش ول ند در وی شلات دی اش فش ی بت تب یر اباب مج مدا سول اما خیش اسرد كه نيجه لوب قر مت لد[ نهد بدا زد یاوه ود پا کیب مکی یگ رسیم ‎IA aad‏ سوزى يف راي مسنول قثل شحود زا من أشن سوزى وزهر دان رلا وجود اد وشهابة القن هماه شدهاست وتسيتوان أن راب قل عمد تسيت اد هين لست ادر يرست ديقوى به وهو هد وه أن بسر برت جا كه جم وم ستل ا کر یات ها ری در مسنول ‎ABE oe py LE gg NS EE‏ ل لاما مركب لست و هيع تي باكر وار > حقوق ما محدود كردن قد لام شد رما ‎ee py J deg SDT‏ ئش كرعن اي عد بطر حك ماق اس تعن تراب عون ‎a‏ باوجو بنذ تيد ضر يودع »و تيز معداهاق آن درا دیسا ترا خلا الث ات يديه كيه تو نطو ست كو و ور ستول ماق أن كر به وان لاك مو فو كشته شمن مسموم م أت سوزى ملو شود ك مر تاي لشي ا مسموم شمن ات لسث از محل مكو ‎ey‏ راتحت دهد دالت جاب ميكد ك عر مده سب ارت نت مرك فوشي عد لد و ع رجي هات وی ند رل من مومسم شا مه هی کی عدر اماد فعا جه مدو د قري بي ممصم ياتا يل وني فيه لد لج 2 لاك سح عستم سيق مک ریبد حل نموت ر هی ای اه دت ود رد ات عالت حت تيت و عت تمي ی وی نی لت و تام با هنن شوو يشير 7 لين لجل لز ضر | شید سل یات شرع ال یر ار را اج سول شیر تست ری که تخس بیع پل گر وی مش )ال اک با لخد ار لاه مب ند سک زد درآ ميت وب ع ی ما در دی ريد ست ب زن از بل سل ی موي ين به حكم فون ضامن هر كن تلد ياقصي ست ید بل ماب هام‌ید اد موی ره لت ین اب و ره ان ریت پس ار ما قمب تم ات درا ای ال اي یم با میا زب مود سب یزان لک راچان ندنک ماد ۱۷ لین بر اي وه مد وان یب یتفن سس اد 

صفحه 17:
دز وت لت یی واه ده ید رک تسب ی شرفت مود مود که لت ار سب در وه سا موی مد مب و وه ری سل ,کل میهد سای خر ری مر ‎eae Eg ie‏ ار مب ور یت ی ی هب ‎cla‏ مه ی ۳ لس ی اه یم رب فد دیقف ‏أ ست كدي مان يقاب اناب 006 عل يس سان كاب ب .لا وج ‎Fe,‏ عدن علا ساعن ع وو ‎‘sce rong eine rece Gn ett ens acta cance tt ig it cr ‎Ae pe pn a ly‏ ماهنت هرس باه تركب مونل متت أي نت ‏سا وی دب رورش دس مر شوت از واه زب تس بط درم وه لد سید دض تن شيب سول داهن نت و نک مد ‏اماي وي | ‎Wa Baas gage ae ee gece ‏یل یمسج هش * ارب نماد چ اش ۱۷ یلع یج دی 3۱ شیم یی سول يد ‎Shp A‏ ‏۱ شمه ی لکد سابعلا راتخم شم نم ده خی سل زد ون رت اسان ی رد را بن است ب ميت دست ون وهو غوسي فا مر ‏رات هل بت رد مر ‎gp hl‏ ونه جلو نيت موحد لست ول جين يع كس هم تان اي بكي و ‏مه هب کت من رن له مه وج اه ما ل ی ردپ ‏1 رك وى حك كاب لى ۳۶۳9۱ ره ضایر ‎i‏ یه را اتف مدای رک یی لا دا وی مره دک مر سل نارق سا دور دم هه انس رت رس له و ‎ ‎ ‏چیه ‏هر موق تس دا اعطق ای رو بل موجن تک شده رین مر جمع شتات ملت ام عوى راق جنان غسارت موق ا و مايه رار جه عون لاه رن سل تلم رید ید تخس ده مس باس خوط يكور ‎ ‏* را وق یبد سم ریک رلک ماه ی ده یواست وف ره خلت سم عبان ال ف شد ولص ار عست وت يست ‏موه اه بر يو حاو به جوا یوت بط ری یی وتف :لمآ سار ‎ ‎ ‎4 sen SM gain ‏عبت مغ که ره مت‎ filth Se ‏ين حق وإسئة ب موجه اال سابك لكايه حدق ان سد‎ id ‏يفن بن .به علو تعد حر حلوق ما وا لس ب جاى شداشت ل عست مان اتدل به عوان خسرت و ازيل أن بسي ‎ae hp a nan‏ شود كه بعتي قل لاست كك ب ل قو با بين به جلب ملت مقع شررى متهي شود 

صفحه 18:
+ تن( كه كن ته( موي حر عرفا رز خلس عد لا يون بن ميت ضورى لنت صلم كيد بو شود ی سم کنات کرو مسمر سم م مادعا سدقم هت برد سر اتسار بت ند من ادن ,بای بای اقا هت دس رف لمع رم لته ‎Jee An‏ لش و شرت تفاس كدي ف شخلى و وي و شه تا رتست ین ال سا لخاد مر سر شرفت دی تاش ی دح عون دم لا در مق یه رای لت ای و فا رن ارب هافر مق در مود ان ای ی ارو وم ری لب ری را اجه موی روت 3 لتخا ‎Ae gee ae‏ زب وذ هبه جع اماه ندا ان برجم شنت nd ga cit inl plete كل یه رتست باهر حلي مامت مستلي ‎specie‏ حلي لت فآ فد لت یود tocar ال یره رت سم ی ی لیمدرت هت باهر جره زان ند مر مووي حك به جرال خبات فد ميخود كم عماجي تدرف يي فاق واب مك يع فل جا سحووم مق ل موي لازي موق مل به جع اا ملق اه سم ین شور یب رای شم مات 

صفحه 19:
tee eae ‏سای‎ و لي ‎ate fe‏ اير مود د و ورسى قل مدهي نداخرط ال فده مین رو الم و جن وسيل جبان خور ونع تك جبان ضور را وضع دده و عدم لدان جمع بيه خسلرث و رجو به عمل ضور ارسي كني و علچی ون سا کات مسق جر لش رات ین رف فطل من از نز حيله سيت ادي توت مدن ,امود بحث فر عاد ونيا سروح حر ب 1 توش ای اد دی ردیر سود ح مرس را مرک لفات ی ناد بسچ چیه ان جر رن بر مد که وهآ یل ید بان خسرت مود و بي صوروة و اه تين أن ا عاب كرد ید همین امل فک ‎gr tnt Se‏ جران شود راب هد جع ند رای در مد هچ خی ره ‎ge ge Ian eg gel) ae‏ رشن خاک ین بر یدنچ اي زان ید اد ری موه بل کین نب زان یت اي بان رال رد مالك لباقت ال وب کی سبي دق روبق وه این در له اه یه ال ‎en gd gn‏ ول راك أن همي ساد بست وك حر بيت ول که زین یف ات و چگ ‎a Eaten ein eae he See) gael,‏ وب ويل ى جين ده باخ يقي سند جيه عاى ان أب کل دی تب ام لو سين ع حك يعات مول جلي سد از ملک کل سول ودرا راک و ری همست میهد ‎ae‏ تن ملي راي ره ید رد ماک هکل نی تب مل با قمتمال ليلر دق ریب این دی نراد اش ۱ ]ملک ی ادها و سب یرجه یط اي مي‌ي که اک دراب کیک مان سود به رو شد لت و وی و سارت یز مه هدوت مارا متب جوع به يك ا مستلان رف كند عق غود ثري به يكت فاط حق رجوع در يقي ( اين مقع رجو ب دير يسك حال وض كيم ماي من سندى عام كد لست كه حق خسلوت كوفن يك ا ندرا بر بل ارم تشد جع ماب بسن ی فا رگن مرهج تفي شود كه مالك تها اغثر اتاب غود سد كردم ‎ede‏ ‏محلب ,ل غود سلب كرددالت ين الام مقع ل رجو به یس یه ی سل موه ریک فصيلن سنول مني لست كد هر زم شبك بدى ني شم سوب هل مسبت تفا داد ]ده ۰ رایس مالك ابي رائسبت به مقع زمن تسرف حودلا كد رجو اوه غاصبين مدي امك عرف ءا فين ‎pda gs‏ 6ل ملك ين قاصي راب ب له مقع إل كد حق وجوج ‎BE dame Ue‏ ‎ees‏ تم فده سک رم مد انس در سوک درس کته رل بر رد زیت ميي و ای شم دق رو ما نيان( بين مووود ول الب ملاع زا رقف دق مک در رل ‎a be sen ool‏ ‎oe?‏ عست جمس كه فجن اکتا سکن ها ای مين لول هر یک اد مک بل ده ات ار سا يو حي سه عند ويد ‎aA OAS Sr‏ طیلب ی رام کر ایآ نت هدن دک و ات ‎hg soe Jee‏ ای هب وا جر شده لست يعي ز كيد ‎ff tls eat ae‏ فا شده اس ك يادي وله بيه كف رن مهس جرب ال ورد ی ی یرو بای ربیب سل چا تست دی در ره نب تس نت ار رم ان مس يد من ار هلجم ‎else Sing duet te)‏ خسلات لست و جنين فض موود كه بيه ذل مر م توق أن حق دجو به عم مود ان ابه بدك وكاس كعد ابت قوفت ك تحنو مني ب كا موود حق رجوع مستقيم يه كاب فل ي لين مود اه ‎eh A WNP age pee a‏ مد ‎ 

صفحه 20:
بين كم دی که ات ود رقل هت كد در يل تخامي كه مسنول وقوع حك يا سارت صتد قم فا ينه كقر خا و ور بیرق جك كد سق باط مو اند عر حا يه كر ساك شي جع يم كرب عل ين به عون اصيلنيست. ؤم رين ال سل رده روبق له ات وش زجب یه ل رطفت بشت حلي تود نس مئان لع نا سيقي وين يد هر رت رده ات جع هل ود یسرب مانب ریک ون وکا یتیب ید لد رک[ ادن بش د ليد مين فوضي ك بم كذ بعك غود خسلرت سكيد و مود كدبه عون زان دين هر ولو مد یت فاد مر فش فست که یم گر هیقر هس و مقس وأ رجع بسع احاتم ادب مان ل ای و سل سک ات ‎ego Si‏ ناه سل که مه رنه موش لدب که سل لت عونو ناي ل مدا ات[ مهد مه نید رب بیس رن ی دبس یود سوب مولع ات مها ده نخست يمه كيد و هع( زين دده ‎١‏ در لوق ما جهن يم ك بد حك فلن الو مل یل سا تچ رين كود ليت عا همجن یرتک هکس نيد یک خر رنب مه ند و انر بون ‎RE eho‏ ينه جاه رف م بك يمان يوه رورس اي وب بيه عر بي يول ابه كدر ع وى تعفد خويض مو بعد تلط اسان خسرت تاد و كر بيه كفل تو سره ی و تشر انعر رای بيد حق ی ار رت رفن راشای قرب رد ریم کی یه شود ور اجه ومیل درد کف ق يمه مع ( ری ون لیب رد ایس رم دیس هی اج نی تم مهف انبم تب نامرد ات هس مج ان تم بجح د وياب 5 كر عام كل ابه تبات أن يد او سس سس يوط ملام وين يد سك در یه هل ده یکت دبع دی نی زک گنه ده وا که ها قرغ بل دزی اي وضروت ناردكه به تاها ؤم اعت كعد ان جی نا رال و نع سكن لت لتخلس تيكل يا مسد على خييه واجتماس به مسبت سدم هك ا به زب یهگا ای بدا كد فجمن حملت لز مان بای منت هب مين با مدق قرش هه يد وت کی نس و شاه من يد با ساب تک از دنز ده ری مد هدن همه بش و له ادن فقو هی ات هرن اتب هه ال یل تب نها محبي واجتاعي وى كاستن أ مسنبت غو اسن كن وشور ا جبون شد اند هسجدين ات اه )3 خموصي ا لین مد رها مرن نگ لتخاس اه که ای ینب زان هه رد ها ری نی باق مب دی ایغ ی خسارت شا چم ریات یل دید مها اک کنات زد ای بيك طول جران عسات كفل نين ديد سعد وى عر ال على تق لبه ار کب موه أ سلغ قوع دب شهل تام خارات طش رفس یرای شاه ۸۸0۴۹ ملك سين ميان کی فا املع تفن سر جنک یهت که میا سل ملع دب ماد کیب ان ‎DAS lel) Aas le a‏ اک ات لدب اد كه هيه توصي مجلات لست و باشو و ين نشي ل جوم نت ده لت ین سك من مه توت وه مر ات 

صفحه 21:
دی رب ره كن فد کم لام رما اد وق هی ضر زا شا جع ترس دب ول شدد ی ره بش داح اه ات هآ رش ند ی یا ال لول مرس چهرد گر ‎of‏ سا ی رای با سرت ی سوم م هت وب یاهب یل ی ره مشود پچ بتک رف یب و جنك كيف مجر که ورب ال تسب رن ای 1 اك ‎dy adhe ghee Shak‏ ك قوتت م كيت ملعن كوه تلطع و تف يذ ‎Nab‏ ‏شید بختنم تا بل شام راهب ایب کی تس و معني شود كه وفع زان ديه يد حل بشن بر وعد وى ای ات و اطع نراقت ار زهجم تسب شیم و ی رد و وضع زین ید خر ایب بر ماد وهای اسان تانب یل با وى تفي كرد ونين ل و لش معنوى و وی لو سم ها وی رکفت دزی یمان تا و اي ‎Ne A shy ig oP nea at‏ که خر تشر جم جيده ني و قاب يدا كد بس. جاى عدت و ملق حفق در جمع ين قوفن للجمعمهدا تكن وى ) دين إجاب م كد ك له شود تست مغ ده تکمین تست که لو جرج وی عم اس یی هتشر بش نمی ید ساق قو عي ليث كلد 101 اش دقل بي يني ند وت هرق یب بش دم وهای ادا دنه ده ات که مهن ها سول اي اس که رای وق پیش ب بست که یر مود ات دی شاد دب ار شتا کی که در ری هید خد لکد الب ید بل زان ادا یش ی رف هسب اف و و ی ی لد رو سوت رتست | بر وتو نب بوه و مو وين ها ند مد اس ان ان و تست همم اف شب خر شا على بن کر یدق شود یش ی نی این سل وی نت و ری ار و ار ربهر | وى سدور حك به جبران أن ست ليه ود توي قار ره نت ال ره آن هون تسده ند شش پیش ی شر مر ای تاه خی یدرد ات که ام مساق ی یت بش ی خر خبط ان نت پا شم سل هریت که درد اس وان اف کرد ات سرد ات که بخ سول قاری که تخت هو اس میدب ون ین هد لت وى بر خلا ده شخ ال مشود شروی ار که موی شود کل وش یا وس یی مین نت دب یط لت یل تس ویر هب هیواز ود شدء ست وجود ترد ب ستل كر ی که دیا را تیا ارچ له قلی شود دزم ره نمشد ‎na a ge gh‏ ردول ون جات سای تون اي بنط اخ ‏اس کدی سل رده يت ‏هد کی تک شود یشک تاه نمی اک کب ای عابت نوا كرد وخ ا ساي موی شارت ‎ae ee‏ کچ هب تخود روش کرد ‏از جع هچب میک مت رف مسج شخ رمک و ان رف تست امن بیش ی کم ود شبن اس وا هت ملد اه ۱۳ مک ردق سا و رقع شير راك ل شر لاح تصرف زا ره لت رد ‎pg‏ )وام سان ‎iS op yn gen Bp Mh lol‏ اي ند و ار ون راد میت مشب حول ند ‎pate da‏ ‏هر کی چیی رام وخ نهد ور ات پیش ی شهب سر ند مجب رت و هد اراد ود مر ادا راو نات با هد مود[ 

صفحه 22:
یدود همست به پیش ی ده ارس ی ناخ دراه رت لصو شا روش کج که در ورد ره ای مدمه ی ی من و تا يد که اس سول زا تاک بت هچ لیب باه ‎a)‏ لب ورس شبن پیش ی ده دزم ‎ge wi i te Se‏ ناف بشدو كفي حيست كه ند رت هي اد يآ دب ال بانب اضر ی ی شاه وى تسق اله و مرف فر ريل لت كدت رع لدي ‎pe Pade‏ تج فلز مت رم بسن فد هه قل فج و ان ای رون نبا مرت ‎de‏ ينه رهام يتاي ستول أن حنست زا ساي متف و الله تفار حمل موقيل فج رار جمدان سل تار 1951 وجو ينا ب یل رنه تلف لست م با رن همست هچ له اسان کت ود خر و ‎cel‏ ‎Oe al Dole‏ ی مورآ فده ‎ls eee‏ ین سای مهب ماد زر رخا بل ای ور مه ی شو و ان هخا سنو اين تیه در ریس ‏یال کي در دی کین الب در باکت بل ان هام که تک ‎ ‎ ‏بدي تيب وی ما تشر بش ی شدای هي بیش مرک رای هلق ضما مو علي لست مشتوك عر ‎eg abo‏ قرط سا نامک ری دهد ست و وید یه اد هم تیک مد ۵ ‏زا شید ی اد از دید اد ‏در یات خن ‏ویک زین ی ادخ نکر کش راد دق ضر اد ری مين ون دی سوت ی تم وی در جرا نم من خر ام مان رد ۶ ها مر له تين سويت مني به ادوس اختيز ماد لست كد ما اتلد مد فده نف ‏اغثب ‎JE oe‏ میاه ای ات در ر مدب سا اي احول و شيط لا كنك ل ولي برا يني اي وم مه يز في ‏اب لالز فده هل رپ ناهام ین هبار لخد تچ ندش هر وت قاس لت وان یلم يد ‏7 ای اه دای این مين ات زین ید مر رود یواست مش مه و رباع منیا وان سل اد اب رس ات ای نت اف ربهر تیم ‏در اک ات زین ید اد بقع له ی و ات مه مشود مد که میب مد ود کی از وم که سرت زد ارب پر بير و رابه يا قناز بيني ك رن أن سي مورفدتعام كند همجنين, حال ده رجه دالت به كن ىبد كه ادكه أن يمره تاغل ‎shoei‏ ‏ات ری ده ام کی اس شدن سل شب شب زان فده ات وی سای و هي ويد قل وير يك ا سای ری مسق ‎Se‏ ماه ف ون جات اشاس دم مدش سر ری ی ی دید ره رون هآ ید مد یت هه موی هون که عهده د( علد و یب ها مدب رای را جات یب یک ده روشک ‎enna)‏ وی ‏إن حكم وهات ‎alae ela Salata ee‏ فرع دوب ره له ات ادن که ماد ها ‎steed see dl he rset ak‏ ‎ ‏ملک اب دم بخ ده تمه هزین ی یر ار خطر جر کرش انش دوه ادو ام ‎ahd ae po Sone lng‏ ايج شر رهم كه با ‎ 

صفحه 23:
ست ات اد قاچ تخد رجا دیدب رخ ام کی اجان ردان دنهد مر ‎ede‏ رم دی لاک وی أ راغي شه بدن عه كرد ي كني دغل و خوج موس اراي سي سرد بل کی شکتی راب هد ای دعر ين ادا خطناى ب بر صيايد ود كوه لست ويه هلو رفت يأوجة لبن بر اطع لکد در ار یل یراد دید خر توش شو يه حساب او ری كه سبب وود شر یر به یه نس اب يوب ای کات مرن دنچره ری دک رای ید ‎lad le hl i ae‏ وده شده ص راي كو اسك ريه خطو و سبيمازى أن هاي ايده موب است و دان عفل اجرب با ‎I pI‏ ود كوده را تدر ناد ‎t‏ مان یط ‎po fleas ana ey yin‏ عد دم قمر رشبل ماه اه سب رد پی قح مينک شرب وسيب نسب داه شود و دید از ماه مرتحم رد مهد ال شاب بقل ىولم ويد ك دخات زاود و رالا حق لبه خست محروم نود بى بيد ديد ماقي ل رت دق لو موب مخ داز اس ‏ينه ؟ مف ؟٠‏ تون سهايت مض معي تكسي خسرت بأ موودى كد جد طر يه لجاع وي بأ ار ين و سان سويت هر يك [ ال ‎abate‏ ريك لوف لد ناهد ‎ ‏اوه مس رورم که لت یاج زد سک و لآ دعب سب رد ‎ ‏أل تین سر ال مرج ره هر ‎ng‏ بو هب کار ار با رم نشف ‏ف 96 قي مجو سا تا ده ال سب لت ی وب من مه باب بل رد مد شب لش را ینس 2 ید هب و ی مك سار ‎٠‏ لي بش هي فطل پیش ادن ره ی ات دودسم را مر میا یر( وى رد ‎gene deh‏ جع اناس ‎rahe‏ بم انق سد كن بل وق كل سما سل ا ب بیس کر من رد سکناک اب وک من نز رد خر ره ی ود ماد لبق ری از ای میت مرن سا فراع مک را ‎bade een one paseo pis ay Jal ae‏ و و وا یا تا مشپ میدش رد اف و تال پیب اد سل ما یبد ‎۱ ‏اسف ی سا( 6۵4 اس میس‎ BL se ee 1 ree SR a ey tos J) Pagal Land adios faye Jl cari ‏شع يك مسوك رق تاي 001047 لاس‎ 1 ‏| سنت اي ند سپس اج ای و ‏د عقن اهب على ع نهو لت یش تشرد موق خر ستو حر ید دم یم فلت شب ركد مل لاقم ل ‎‘again‏ ‎ ‎ ‎ne ‎1 ee eT err ee) ‏در مر که ند سای از گرد ون مط تخاسي ستول ان خفن ار بر‎ ‏رل مق ند‎ 

صفحه 24:
از مک کی ون علد عل غود ‎VRS te AE NN‏ مدهد م رجوع ب يقي ‎Mie ate)‏ كد ‎<a lem § Use sions delet heal‏ AEE SAR rsa ehcp ap oP Fede eon bs doa 2 ‏اوح وال زین اد‎ در ایو وه یمه چیپ کر ‎lel‏ تعد خويش ‎alge‏ ماخ ار یمن ‎oh‏ سار و ره ات توق آن بل مارا ربق بدا مر فسات را ای لد( ید تين مي ديه تسم تا مت ری کین اس ار قل و جرج سل فا هبار ماب ورب بات ار ماس هس هشن یه در ‎Sod Beene one al ab yl hb‏ پیب یتک رد رف مود تا اد رولیت ری خی شرط بت ینش هلق مد در و ره ی خر مر لت نی رد ول ری شرت ‎AS‏ باتوجديه قات موضوعه ‎le gE apa‏ 0779 وناو 199 صن تون اموا قلا يني شور هر تحلق سوبت قهر نيز خط لست اوج هر مود بعال على ني سيق ماه 91؟ ف سالك مد هس یب سل با اي خويى استء موجن قل من يني لد ‏ديد عق نجي حسب سيم بيعي و ماف اموا ی شهی هب ید موب وس چا یط بای ‎Sy‏ شخى زان اكد يست يجلا كد عرف ا( فل موتك عو اه ‎١‏ اش وين ده نوعي لست يني ری سنا و لکد شلک اي دس وق یت وقد و 0 ‎ees ‎es ab An es ht ‏مد رن ارت ان 1 ری هتم‎ AT ‏ل ترش ماش ند بسن و ی وه در یت‎ ‏۳ خر خصوی رجه اث كه بيده ب مستوليت مني بيد كلش م فضي که سب و شر ردیر زیت اد مدب یقت دادن هر زک رای ندید سوت يفوقته لست ضورى كه بدي امد قبل مايه يست مر قیاع پاش دی خر ادن روط یواست رش لیب اب یه اه و سب رد شرب ر دس تاه مود زان يه ماله عام خسارت محرو رد ‎ ‏ده ای ی و پر مرب بای تلق ما و ای ست تک در ‎on! ‏كلم مود زيل ديه ل سب خا وبفي ستو محروم تعر ملز ‏اه مات ما اتکی سوفن ‏سا اسان ‎see eu‏ سنا ‎eee aes ‎Se A‏ سارت دیدب ی مک یر یقت لته حق جع لش ین سا ای اي زد بسانت یر رقف داح جع بل یل از ‎fa > Sas‏ کل زد ربق هر ‏در هی ی دید بای سرت ارس قیاق جع بلج ان ی رتست ‏ال ما یت ری عفن نت ‏سا مي لت پیت شور هواس ‎Ee‏ ین مرس ات کت ید ند بخ زا ی ند 

صفحه 25:
رگن دم مستلیت من ال باتوی را يس كن گر تميق مد هت و ریق میم موجه تخل خیم ود و نله ای راک بقل زب تج ود و دا وت مي تشر تج ریم سس ماع بقل زب شخ یش ند من بط ماج نیا زا وش راوج اه ور لب سوت یر مرس وم نو ال رليك یر سوت ميا ارزو هل رم در برد ریب نی 1 1 1 1 زا لیم بدا موی شیر تاد ردان ماد ین ترا موس ما ان ‎EE) BI BE as Banta‏ د تین بوک تسد ات رت دی به تسج موه یس ای ی بر موی رتست امعم ‎el yh‏ يدون تلصير رجن يه ل ی ‎ta ebay‏ روت به هی جهن دقن من سوب و لمان امه لست كه كل ار ی فقو ‎Ate per aera Wade ah et‏ ای لت مر مد مت رد أبن عط لش د که ید ور که ال ره ری شرس وی يو یه اس ری یل ای ‎el alos de‏ اقترا هه کم بیش ره هلق هم مرن د جرج قاين محدود كد لون ته سايشكر كيثه ا ل لايق لنت ويه ‎ge etl dat Baa eae‏ قوني خروت ناد زا اين صوت يا مسنوقيت كيرى مخلوط ولد شد اق ‎eat A Go ny Ske i‏ اج قو ني كور مب سرد زرا خیم دی که ‎lel eae‏ ینب خی دا ات موه رد ره ارفا ایک مینست ون رای هلت که این به خی اد ست مت بر یو و من اي مرن ای نز بطم ای کج شده ست باه یل ی تانق را در را دی ‎BO yee‏ اس بو شید پات تمد ‎in Me tie it‏ بل رتخا شود يض و حول رجي راع شلن فل يار و ايت ( سنوت موشوت نايدا ادن لمي اناد كي دول رل موس ریا خی موی ‎aad et‏ وی میت شوت ار سر مود ك خخىبٍ وى جلووى 7 خررى که یی مات اد ند هزین یسدع اطع رو مد نت ‎tae‏ مف ده ل مسنويت م لب تظامهاى حقو ید مود وچ د شدداست. يدان رامل جهتى شمر درا يان سای مرو وق روه ار تويستدكان كفن دادر فرضي كه شخس براى حفن عم فين مقلم ععومي موود و اب ترس به مقا ولد جواى عدت نيست سيت ‎le peg ie HN Dog pt‏ ار ار رد زین تیه همست وبه رشني مبلى قاد حفع مشروع و كن انو مين ن و كند الي توجيه شهل يه ل ماد هم كه شم رطع انح خیش رما موه را روکد تا ای ست كه ا سو زي د ‎tae Coie moe an gh‏ چیه سا امد بای تال زد بخ ای يو یماد مب اه رن ما سرد کشکش ‎A‏ ره يو ماه ویتسا اس زر ل غود نفع مشروع ده الست همجن ‎BE AN es hn‏ ند ان انيس مد نم )در وق اف مشووج متب به ازى دست مين که اف در با شرا مک لوا وا يم اسان را بانط خی مرج مين شین رد 

صفحه 26:
‎Ne‏ لت ند سكي کي همطاف شرع مجب تب ام شخس متمد شود ستول رت تست مب رای كه خسلرث ود بو حسب متارف متسب باق دم ‏عه قن مجك شلا ني ملم ان ‎ke te hl‏ كير موس ضر ی ترا نی ای یس ود عيكو حر ور ع كن تج ضلي وبا ار قوب الوق عع اتام عد كه ‎ek in Be he pape‏ متیر تب ده ‎sepa eee ‏تلبت یبن وت وفت لسن با هقی مدع لو خر ملع دود ‏مرت دنس ایو برش وبمل زد تیلست که رین اي دبنگ نهد »نب ‎Be he het Ba SD) NAS Sil‏ الم ار موی انس دا جع ده 2 لین موی ميا شا چن خلمه مود ‎3 ‏وج لي ايت فر راقو ی مش دس‎ SHE Mat ie es hygiene ge ‏مت کنو‎ alae de ‏اك كدي حر‎ nn sa ‏يا رتاو یاج ست که ریبد و بر تن‎ ‏داك جلرى توقيف ابول غو يل دو اد ساود عقي وج تكد سه‎ ‏+ بالك بع مر از دعر گنه با لجا فد شرو ميد یکین جهن همع نک هی ان رتیه ودب فا اج در ریا هی یا یت ناردپ ار کي خن ات حمله ده برد وب زان با لک ند پر حالف دقع موب حب یدج انعر باقع ون دح تجن فلي مرحات زا مه ؤث. انان مقع اين لست كه خط يز تح ارج أن فع شود بس ‎Sn elt Se‏ رت من ‎ah Seta eC‏ باد و هران مرفي و وريه ع سل ‏حل يز بيد ملب با ضور شد كه حي را نديد مي كد [ )تيس تلب طعا تجوز حر حر ود باد لست ولي ب لجمل تان كفت كه ضرت ترد يت شود كه جردا جز بان موت نود لست الى لست راز شود كه هر فسان نارف و طول با اه دن جني واكتشي ا ود تدان يد تج هیک بل ره مت اي اس نع شاخ سكن باد وبين ولف أو مقع ياجان عويش مق كد بايد تست برد ات ‏نو وس نه يجن ادق سهد افق لس ده ی مک کت دز ک مت وت قبل كرد موتك مايه به ‎eB ste of lg Mad‏ ‎ee?‏ جل يامل مود لام بان ‎ga‏ زد كدف ب هوم ده ین جات ‎ ‏*- و هسجنين اد أن يا اب ی ال تب لقع از او هن رب تسب شوه يدي ويب ا خر ها ری با تخد و یدای یخی مایت وب ار میدب هی هت لین ‎ete‏ درخ دق خیش مد ‏سپ كه تیب من سب ود زب ری شود وی هچ ها شیب سر ی سای ی ميرم ری هب خن رنهاب را رت مرف کی برد سول ول که از كود ليست دين للك ار كديه حكم لا اساي ميك صا فجل كيرد وى عل ملو اجراتز شود كه قل مر خق راكد ياب زم كني با لق يوون كند سول جرا سرت تست وان ريه كله وحمب م حلم ل و رجي ك مك هيع كن بحت ا قوست وجو ناد ری كد كه سيب وود ليت شود يبت مستي تنا ‏با دنر دم رای ون سیر میمرت ما سل ی شود سل افش را اف وي لست دص کار را ای میور شاد رت رتکد تا بیع ات رد موس یه ستاو اه مووي ود جو شود وه ان دی سم منود شود متا ناب مود اه سای لدب وراه ای ام ‎igs AACS ie a ae SH‏ اي ودرا از ند ای و ری ید نودو ار مود لس نام عيشاعاى ول ,ار بهي ل ف به ميان ريت كلد ‏باه سکن تا کم مق لون نشد وى عوف أن را مع قد وسيب معاف دن لز مسنوليت شود مت ضري ای وش رده بت ها رت بقل لد میدب وب رازن ید زا یت ی ری میک ]هچ تما که رالد ایس شید دس سا بای ای ای ره سفق ری ر ند ی 

صفحه 27:
انار ریس دس رف ری ار بل شود اب بايد فر ا تیک ددع وم خبطي كرع اه ست قل تحمل نشد زا تنه اين مرت لست كه مو كلت مكره كاز ب خلا متعرف جل ناد و مركب عفصي تعدة اما ‎TT‏ م رات ریا وی ای يقت شودأ١٠‏ أو رثر تساي ملول ومتارق شال خططا و صواب شد ليع ات که ای جيه تجو نیع اي مقر رف شود تاجن موجه ری ی را شندب هس جهن وى تمي ره رات دقع قیال به شاب ری یش هتفه رده تنم که نب که ينوك رات وی کر سا لش ديد كود م در حكم قي قو لست وول لبت مع فل مب و روهض اقل ‎ase‏ ‎ele wees aah‏ هم وی اس ‏گر موی موجب دنا وی مدوجو بل بت ین ماش اب زان رد وی یر ضما د ‎a GN ry ne lay a) Ah‏ عن نوي اد كني خاصي ياج هاري ملی ند وی فد رل سک لب رود ‎Be‏ یلسانت ای مر سل مر سنا وا ری قرش اسب یندب راد ند رو ند ره ند طلست مایق رد باب و اد ‏هر تارج ند وه كد خضرت رلاكره كه يكرد لو حق جوع به تسب اله 1991 7 رهام بل هت وه یل لب شده وضری هآ هب یی مک لت وا اربج كر عمل و ماف عمق ‎HB he Ae le pada af te lag I eg oe‏ ‎ee Ee‏ شرران ردص هد ‎Sh‏ ‏من ور ار فیک مت قرو یس ‎ ‏یرون ‎Wht te one Ba ey yas BE‏ برا ين يذ ود ا عا بد وان ال مق مان شمر ين فد رای ‎yp Hae Al a‏ ابقر لبط اي ‎ND‏ ند يد ری کر شرا ‎eA) Jol ap eg pe‏ قد راق ‎Aba A poco pe‏ تجاتي فيرى بابد كل بو و شور ية بل يوف ميتي تلد وتان و انر شمرد جين لنت را ‎eet Bl et‏ و بشارة وف أن جل كفل ‏مره مب لو سا تون کب یل لتق و ده ادلی تمد جر هل ماع یز سار ار رال مسب دور يد چا که رد اج بات ده ام نو ری مر مایا بان سل یاه‌ سب ود خر تست ‏عر ارق کت که میدب تاجن خلت ستل تود رل باب مل زا ند و مک مر که درو ند مه رهبا دهع و اوق ماه مود ‎Baa Pl ‏کی دام ند وم ماد کر و صرق مين‎ ope Soe ese Paka ‏هن دم اب ار همست ده تشد هقی رو سب اقب شام دس‎ ‎dander‏ مد مق درب نا میب بط میا رید باه او کی ات کم چرس ب مل باحق بقرى ماد خطوى كا راتهديد سوك يريا ودر ين لخر تج ست 1000 

صفحه 28:
تون اوق میلست که دوع کل رن مشود که رسد شب مق یی بو سول ور ال ای سا ریک ی ی ستول أن وعد ستيه لو ضور عد شود مر لطا ب ليد شع مر وتيت قي عبد كه مرحي وق قل تعمل با وا مر رب تا ون رد رچند يها ته ميك با ماه ار تشن میت ری با مسب رود اکن تست عل لاق عق إن الست که سوي موعن مقط [ مستويت عات بر ميا سوق یر تخل شرف ین ید هر ‎Dart‏ ان موه تست بیان كي مز امار ريال يدري كيز وات عفن ويد كد کی بای تصل شرت شاسته تست به هی هت در مه ۵ ین هبات ‎te BD de ee‏ مدیم مق مسق مد ومان غسليت را ب ماك اواو اول تيل ‎lak‏ ‎ty alan gate aint ate pa‏ ريع تدده لست ‎٠١|‏ بايد تبرقت كه يقي / خبط تعلق عار ين لست كه ای هرایم من نی مشود هتشر ده بیان ده مود ها دای سوت اس که فا و ضرمي خی ریز رس شد ست كد لشو لساب ماف من مسنول تناس ‎١9‏ نلق ‎eae‏ فق م اك فرسال 159 ون شه تست ب ماف عدن مقط هنكل و خط شديد م مجلاك لب رم مک ‏هه سم این اه مد لس ‏چی شود كه او شخصي مر م ووز خط اند ی وی وس ‎de Be gh ah‏ ری" ریز شود سای دک رولیت ما مود اي اب فرب ود مولیت هی یی رزخ دید سیم تور فا مر و سل لت که مر ما را غرم را كيرد جين ی مر مود ارب هی هت مد ك لاخير ميث لحل كعد بس جابيد جين كلى راشي شمرةو فلل سل قزر بای ینمی بیس ‎oe Pele,‏ كه رو جمن مساب عو كن باكر وريد شير خمرة» ‏دی ندرکن امد رن ریت شود اب نط وبي لسرت ان به الاك ما بای را کید امین مرک امس 10 ‎1 abd At NS asin ae ota a tb athe dnt Paco (laa Selsey ig ‏هلق کر‎ ecto? Be ‎aka‏ چا الط زد كه حلوق زان ده هوه ايمل شود شن رتم لزي شررى دوك بويز ا أ به يكرى شير رف ‎Dh oe‏ تن جات سای بای ین رايط تعلق عط ب عون عل تومه كه مطل به خب متا لهم ۳ ‏رشق ای اند تنين ‎lg gh es IAS‏ كه اتاب صل زين بل ری مک وبا جع کی که مرو مره شبات اه زرا ری پاش مطر شور و مرو مين کب ات نون دی اد ان هر دس وش ین برع ند که بل ‎he gat lil paket‏ ان اس سر و بح ین أ ‎eg A I A pe A‏ نا عمدى باد ادر تفص و تلق د بح رادا باسوعت مج ند مرج هنت زم ب وليه وى شود ادر سدق و وت بدا زمرق در ای رن سر ات | مج اي کی فد من ال ج میور متسب حرش باقع ن شوت يش ل توت مكب نم كاهد ب با :بيد بين علي كه اجام شده ب خط موجود ‎ey ee‏ ار شوک یه از شب مت وى خسرت نایم ‎tt a Blin Pd‏ تيو ود مانهب اهار اسل كد مشروط ابتك ‎da et alm Nace‏ ‏اب جنشت دبا نرق ال قصي. ستلت ی کیک تشاب گنفت در مه ج ین سود باب هيع عو ديك نوت ب لورجع هد ‎ 

صفحه 29:
ee sk BN SLL Doe Pt a Sip ee di fe El ‏یس مد سب بر ی و زرا سود لي هن تب بر یردان که تم مود کل‎ ‏را سل کیک یریم دمک اه ده یه تشن‎ pe ll a جب زب ردان سین[ )زک دار وه دی خد شوو نيست ور وني سويت يمر سي دك توص کنات همان سمل هت مرف رب در یه جرا سل دز وه ی ها و اشلاضت حدهاست ويج سيت نس يدجن كه الى تجت شوكت دم بل مهبم ین تایب یقن ی ملكي وحن تدم ازجهات به ضرر يكن سو ع ضمقى به بر ساود وي إن كن عه مشروط اين لست که رح هه شود عمجتي لست جاک اس ای ‎Denke leant a a beam eg‏ مد شاه رت هس راكب طق ار ندا صف كند ين كرا يداك خونت زا هيع كس يد نو كر غود لدو سبب بوتس شود ولي هركد مصاية حانج کم ب ببت ستيان و خسلات توفت به عي تنيب اك كدي دل و ار ترس و زر از ‎oe ie ke‏ ره ای ینم دا ری زین ده ی رز هی سا پر )ای ناب بای سل تن نف زب خطاو صواب 7 في ای ات و بایدر شود وي شخس مواد يها نشي ربنم شود حفي را كه اراي لي ماکحا مر اراس رابت تعمل ارت اه هقی و وی ین مزا به و ندم يعاري مود مع سر يي لان مدر عد رفن عد فار دول يديد رح ار رودي اد ی بح ابید دود به موق کرد شخ ی از یل وه دیفم ای حق خفن را مق مد ما سود رت رده ال نی از وخ هس ستاو خی و شود توق لوف و مک راد منم مد وت راد رم دسا رولیت رای اک تانب عم به ديك سرت زوا سولیت ما انز لم وی اجب مينک یک در ال یی زا اد اد از وت اب ی امس هل رهز ندب روا زد سمل رانک سود خیش ما مين که باه مج و وب سا ری خلت رایع( هل ار تب كيان برع وت ی فد قاچ مد رتکد پر خر شم سنوی در هید ناش معني ين است كه به الى و سره متا در ارب رن و ون بسا ايده كفن جين تيجاى ر لاق حسه يز ريو ورين حيث تيز خوط مسو ست لين هم بي يش رف خی سیب ی مرف مج ود سا مشد دح ای دی رز قد ابا ‎ee‏ وبد ني ب ساني قار لست عدف ييد غود شین رد سا ای ری ی کر ارب ایس رید بت رسای ی ای مرب شخسیت زد رای یهار نس کید ملعم قیقع شود ناد ‎al at Poe Ite‏ ميك وا يكشد يا مجرو مدا سوت سا تشد هن ‎neo gs‏ سيل تجيه عدم ما ای خد رد هچ وش ای به یل شرت ی زین مد رسب دزی عقب مون شید ال هه اه راربا رال و منک را رن زان دده ود تو خط لست و رضليت ا مايا را ود رد ارس یرد تال رم که من ارت هد بل احشال رک خرن دس[ دق لاير فل تب دک بآ باق ای عم ان زک یه دک ول اف اس که درا ماج به بعل و مشود مر ای پیش اش ‎geo‏ یبا ای سوت را دش داب ما هرد شيي رهق اش در مه اي شا تج میهد سین مد مين درد بل ری الاك فد جا بای موب ع مقي شيه لت اس تشه من قت موقي ترك يب با يط مد ان قبل شیب رز شیوپ سم حیرفت ال شب ده ار خلت[ ید 

صفحه 30:
لک هب یط ‎ION Ios seg NL A‏ نارکا اج رتش ددعت ‎mab ale ig lpia ge BD‏ ودرا تال نت زنب سوت رید حل تاد لا لت ی رمق مت و ترش اج هت طجیی مت که ماه رین فک حيار صافقك شي بايد زو تراك هر ورزش سفوا وض ده حدا تارتین من و ای وش يكم نظ حلي بت ات پل ‎ae‏ محاك نتخود رای بدا رات سرد يع ماع ذو وز ‎ede‏ ‏د ‎ele NBA de tig nS yg Be ge J‏ بسن ما زین ‎ne sha‏ ره ات 1 و رد ری تال ودب یر تری کب سی دراه مود عست لکد وه ازع یر راک رال ‎et iy I ES A ese de cam Dols‏ ری رای یراق پا دیع دازهب ها رید موب بسن زد ره ی شب لت اح ‎shine‏ سل انز لا یس سید یرذا ی ملک سس ی عقي ریز ۸۱ هل تیوه ای ۳۵ ‎gata‏ و ید ات رف ول کی سکن خی به و یوب او وهی عاق عام رن لب یال ود دیف ند ی تم در تس مد ما رد ی ود مخ بر مود ‎teddy I ea lng be ‏لوي على سيل م و موت وروا اس ار ‏أل املو تفاع دی 3 ورین موق تاج ا 1+6 بشي و روسن ج عاض جل ‎dal‏ رایس مق ینب توب نس ریس اسه ا تر مواد هر عت عد ‎ ‎ ‏دای کی بای دای مس ی وى كيدو هي كود تل مرك رد نت حل دب ستول يك كو سيت سني چیه ای ‎ ‎aie rt i ‏رورم کی‎ ‏دس متس یس سود ی شاف ‎Fecteau en duu up determine equate e mona ‏مک هه اک‎ ge ‏همهم‎ en grin ne seep ree ‏مار هقی سوت يکي یسیع رک جی فد فد مر یط نبا یز اد وم زا ام ام ات ال شخي بعلا لم يب تعمل قشو كدق اش الوه فاو كلك كاف لسك عل ال ا ‏أ سوق موي رم شود باه مات رس یی یلع سم ده ما روج ‎A cath‏ یج لت سا و موجن ی کی رم ]و سود ی ۱7 رن رد ون اه ره ود خآ اس ربب اد میا اه قي مسف يما بح يليه أ اد اعرف جلمد سای ی ‏کح ان له ‏اه وبا خن ار ای ید سرد مد ارف ان هد سا ری بر ات اسب ریش با دم سانش مت ما دا ‎cet aan nt ol‏ لهج ضر ور از ال تفاع اكد سويت یج دی مد ‏له بل يد سوت تب لوز هر موي سب مف من کدی رد که مركب أن رد وی ره که ۱۷۱ ریبد مینست و رو ربا ‎NON FTF INGURIA NOLEN,‏ رفس دح لیا رم ی ور وا ی وید مس 7 ری ملد مد ی اد ‏اه ای مر شک ین بای اوه سب لوح ماد یاس وا فد پل رم نید ‎ ‎ ‎ 

صفحه 31:
ید یپک تسل سحن حي کی هد ‎Teale‏ :1 كت ‎٠‏ ره موودى رازب ینز رسد سل نامدای یار رنف اي اد وا تور ‎eae‏ سم راو ين شع يون كل ‎Bs Hs‏ دايح صووتي درست لست كه تقصي تيع متحصر دی ند ییحی که سل پیت رده اجه ده بیع وق رم + دقعي که ای دقع ناي ضلى و واه ملع ده اس ند شپت اه ريسفت ‏جه يموع م كن عار تش داس لست ها سوق زان دشر دق که ود ‎Neh alee‏ اد و یر لین تعدى محسوب شد لذ قوست درا عبر رای اد بابک عبر دزم سای ضليت ملت تدا خط ترب لوقع بلشد منغ حي باب محضب ‎Wart‏ ‏ل متي که شم به من سب دزی یر شود سول زب جر جا ون ب و ابا لیمک یی و سای شود ستول نی نش قت تاشرف حو لست ‏اه سا سکن اس ایح سم تن با لین ماج سب ادن لت شود ماد ای ری که در دود فين زب مرضي به قبي وا عكر ‏.ار یفن وت مود که وود له ی نف رباص ‎a‏ اش وی مود که ال تل ليقع نظ جوتي و علك أ به هده منصرف لست وجو لا ری را هس ار ‏درا در ولا کت د لزها خوط لس يا هيع ترديدى روبة رونم شود جر كه هراب هل مم تست هم ار و ساوسو شیک ات یل سل زد رات و سب او کل مد کت حرط یت اک بين جندان دید یت که سب توت با سد ا كرد رف لت پوت ‏١خ‏ مود رودي تويسندكا لاف ظر شدي لست و لبه و هرت بارى لست كيه موجب أن مغو وبا در بر زان دده و .سف ياه وان نا ال مق مان رد ‎SPUR A plead loses ce eine dee Amanda ‏۴ ضوع کي اس که زب میب ملاح دی نود ریک دب مد رد ور ایض ۱۳ تا ‎et‏ دوين است هخ فا متو بكسي طور زه مود كد صدد ف به مد ا یرب سر موه ال ایا زیر کون یه ولآ وت دش وم ‏۵ سین رعش جد ری جمی اس که بل نار تب يد ان دس ای ,سوم من کب ید شاد ند دا اد خر شا رای مش ادخ نا دی باه باق تقد سيت مني اجا ميجو ‎ae the IF‏ در مود که مر اج وی ميت بان ول ار ابه انم سل ناش و سوت نی ری ول دون جهت امك عار ‏رسد که پیت نی مایا دم کیت له یت ی تخود فیس سول رابت میرگ ان که یبد رس و هر راد ‏۱۸ راب وى لزن جر حلي بد حر وق ب و شعني مج شاطت ده لت و ليجل تيت كت ‏3 خسوس ل ريك جيه وي رتسي ويد حامر موود حساك بر انل فق فين سحو يذو تيت متي موس مثر ين كه رات دی وه اد در وه رات ی یتآ دید اوآ نب اي اش یت میت 

صفحه 32:
on! کی نی راو اب لکد مکش رده چه کی ریک تسب زا كته نيت وی رو ده بان زد ال سول تیان یدب چه کی رو مد كل یه رات اك ‎te nl ete‏ سوه ابه هينف سويت کر سا تم ‎UNO. AMC Eh aut‏ حتت مد چا اير انام شود تقل ری اند یجان یت ای که سل ایا کر رش دق رت زرد لوت فود ون جا رد 

صفحه 33:
Pate یوم وا نمی ت به ن گی ا هت سای دوعص اس كه رع يون ل زب ینس ندب هت هیتآ مد مير سه بخ جداكقه موه اق مودعم در بخن ‎aE a‏ زا اقا تسم تقد نیک هل ره ی ریت مشود ‎See aE Bre hae maa lo ee‏ ون ات به هت کتردکی است روطب ‎pina‏ درس لوق سب چخش تخت را مود و ری ‎Re‏ به كم عل ركس سنول راق خويش سول شرت اکن شرع رايد جو تخد بق كتلشت» سيب شد ها هس سل ال یلبق ی كا ب ليل اكيت ير فى ل ای خرن ار قرب ها ی و موی مب ‎SPP banc oe nol ter tase Bs a ge) Samy‏ به جل سیم الیل رنب تخد اس 1 چا كد که در فق ماه عي ين لنت كه سيت نشي سرد | ]ین موب نی دج که نیت شم یرل ان مت اد تا ند وت رد و وتف بنج اسآ ند ال تج بط رما حفون و یه ی یی ون ی و امد وی وت نع موی | اب مد رد رای کی اما ترش ار وهایناتن اس ار وت ور اي عمش ای اس ‎ed AA‏ ری که له رها اب دا ات تفر مر ‎ay ng mak‏ ادا یش از طج ای شیف سول قرو ما ات نمی و مت ‎alee‏ اج در ای سئولیت من هدر چد دزي وه کم بیش خر مد تفر چست: در رو پل اف را ای یم اي بای و دی با ین رد تست ره رید سر اتقو راتخم ساب وم ای ان لوف اک ول بان اسان مد وی اتب ان در مه سید عش همشچ تب مین بت زد وبي وو تيل ون ل دز واد يها بيشها شددتها جب علو ترد ومتان اراي ملهوم لمي ور عل أن زديك كت انج م عه عريها معترك اسد و جوض تمي ا نش مدهد اموب يدن أن است به مين جيهت هس وار تظري ‎ie a‏ سنوت دی ایا یرب ناسون میدن لب نف مار ار مودک ماس وا توب ‎ye‏ رم سل ی لیب بل ی شب سل یرم مه هکس لست ,فى ركه مي بسنده تخب كد و عل وود زان رن یه قاری را اد هت ول یلید سین تن ان کرد رال مت شا شرر مد که شم به عمدب دكوى زب مو دجا ب حق وكاب لمي رشك سای حد هار فش ات هار ات اج یهد رای وه لسث كد بايد بت به خاي سوب عن كلذبو ما مقي خاي که سا دق دوف مد وی رد رهز مت علخ هکره رای تمعن نت عم ری بات بون علس عمل: هع كس ند تقد كر ين حطيلت شود كه الو كس با مجو قو به ديكرى ضور وتدمستول نيس ‎get‏ که مر لین اد تسرد وباي أ ,امب دنست در جيهت عكس تحر كدى كه يتين ذه ملي عه ما اد یمان تمس نانک ‎tan‏ اه که کاواس وی یج عجون كلف و اليم بعش اصال شتوو مر مستليت مدني لستاع ؟ .رقا وی ای هار ورب سس از هن بدا وق لو ی اروش تنم ان فص رحدو د جات کدی رتیه مان مادک ماما رب دسر با نبا مارد که ی هر ینب لور مني منع کرت رای ان شرت وی ار پر ى لهام قي مدب ی .اد که یتفن مش ال هر سر سل از کی ار بط ما شدای سای میم تیب رف و فا جع رو لین ید هی سرا مین تم وش شد اس 

صفحه 34:
هدر دهدن مج ویر مه ون مسنويث مشي كه از عاد ١؟‏ تون تهدات سويس اسن شد مد لوق ومد عرف و امول کي لت سا یرنه ره اسب تشه هی نب شب ‎SE‏ ‏شخصي تجلي ب ون و رق ‎Sas Flees‏ ‎edges at‏ یل ‏ار کی ای تن کي مت رد مقر مسبت کیک خلت اش ‏شور زد که مر یه ات همع را ند ی دس كم بد قت تيز نيك وب و اغب را لش لش د برو ری له هی تمه و كرى را تلمع شعت كه موتكبر بايث جا ان أن قيل زنك باد و اه و سم سرت ینم تسش دی ای درب ده يب زر راجیب هم ای تم ی رده دزن ری ماه ردص رای اب قال هت کي تانق و منط سم وه هن ‎ee‏ ور لست ‎le ge td Sas eons‏ و خلج اسل وول لست ‎١‏ وين ميات اي وشم يوت يز انان لست و ای رورا یندشن ین سول را كيدو ازمحل دبي غود ران ارت كت ‏در ای شم وت هی لت تس لوق يز حار راد اس تست و در تما ی ما ‎ee a yaks‏ جمران غسات را نع اي لست که ری رای ات تج سب کنخ که به يل همين نايع توب كيت شاب درل لب کر ماخ ره اس ین از ات یل قل ور لول شو اي هر ندب مرک باه ها ی مد ات کاب ابا موه تج مه تيعو ميل تلصير مدي و كذرى لشكارسه مشو ‏"تجو هدي رومن هد ‏خی مه گرا ار هی اس که شخ ههد داه حو ين نهدا فقن ل تيل كود يشد يتيج فرإعدى باد كبا مياق بسن سای مر رال ند وى مهاستو كروي رودن ياو وى كود د و بشي ود دی که ‎eWay ee He‏ كديه بره ددا رم رت از در مد که ای مد تا هد که قفون ب را الاق وى ‎Oh Hos Ng‏ كه زد سم دوز من مر ‎Mn‏ ‏نان لیهست چپ ايند باب رت شیر ما کت دمم اتید ره باه کي روش مات مور تس من ی سرب هس شدای که تخس مینست ایآ کت تامدخ زد عل به اکن دی که مت است ما باه و تكد كن موب ميد كد جه كوى ‎tela‏ بای یشان تم ید هد پیش هکس رس کر ریا بت اتب قشمد هيه نين سور ی کش دی ان از لاه وى بقل مهد هوه نر م ,سد كه مود بل داد همیخ و اليد موس ای دار رت و مگ را یماد[ ‏هتم ود )نار متا ‏رات حلسم بات سا اج دان كزى كه تحصريه حكم راد رف میلست رن دبا خی ی یج نهد ‎age Up gnc PED go fle‏ ما او ‏یل قن مشي هوم تمي شلع ل بان وتو ات میت که اسان لت بل وس باقع رس ع دعر مسوليث تيوى هنك تكب ومجاات ف باضه موشودوى د مسنولبت مدن خلس تجوز به ميل عرفي رف ماد دی أبجتمعر» سوج ست سب فسان قر ميو معز ديك ری ماي لست كه به و عرف كيه كف لست اجون ران لو تداس كه چیه اب ار رت ات بر ما کل از ری سین بان و اي فطل و ما رک ای و سل ‎Del‏ یات رد دبا چین ای در یطخ وی ارچ لیخد ان مدای با نی ایلع یور ادها ان لمیر وه هت رفن اد ينديد کر يب ال مراک بر منت پاش کدی ره سای ده ارات ناه مره ‏بیترت یر وان لت« قاری لت که اي لوف در مان بط ده | باون لب رد ردص ی ود کر یل و رگد لهس دی ان اه بای نم سا و هل ری شمه عون ماحم اهن عات شد ست كدر اهام تدك در سي فت و از سرعافى غود لبان ياهر تاه كد سى خا سم کدی یی ان مق رای لطس نید با سابع سل اد و تفت ها ديه مر كفل ‎plan olen‏ ود رازه ات ول و زا تنعل رف لوق بر تا ادن تام مارد در لمآ زو مين وجای ستی و ان هد با فد ‎ 

صفحه 35:
رای تم سا کی را شدهاست ب رقا اساي سفول و معط مي کر مهن بطم يط که اج هس ملصود أي ش رين وا و وال ياه ايند لس رو هسیک دک ویک من و ی نت با اتقي تاوف وساي ومحتلط مقايس كود هيد انث ك مون مو رخ عي حال ك مجر وتو اخ تلط ينون غيم بين ع كلذو ل ‎WP phen pile Sg all i Be De eng‏ ‎ch ley Se‏ كي مارف ‎eg‏ | ردو مه ماس بان ورد در رهم ید رقاب هه قیقر راید که رکب مرآ ار موه ان مقر شک سس با شک اي و دی نون مغليت سجيده مرشودزوا عرف و عل ( هر نام نر و خا مجني رض تن ‎at HE ale a‏ وجو .ا رشك تزه كل وى تجره فى فر ود تقصصي به کر مان حرف یت زد قرو میت مس حرف ی تیه ود رای تیب نع ترشیت مه نوات اتب یله لست که مگب هد ار مشود تهب ی شم سیم نی سب اشنا رتش ‎ne gare Bl) ae‏ ای فد ار تک یم را ناسنا هد ود تمفي که مب یل مسا در مک و منادب رخ م روشن كين ات لت شد اشح كلعل يط ب اد لو هبدن سای سین ود نما ری اس بايد ای ات به رای وتلوذا مزر ره وب ‎ee‏ بد يي شعوبه ان نات ‎iv‏ ‎ote ea‏ مار تير به مل نو ون او اس »هل ام ماو كاب قيب وتو يو ده این سا يآ اسب ین یم جر اجه وت و ی ای ترپ کدف موس لصي لست ‎pe et‏ فطع و هقی یت ده شود قتا ‎ela eh‏ لد یکتم و نت ‎ange‏ لست ب حفط دی مرک داي ی هن جهت تبي مین بلط ای بش مات عوهت ‏سار رهز هب یم ی ی ین هت میهد و کي اراک یل رت لس ده نسم ی و یبد یخی رن نت اسآ اس( مزه ياست كد كفن شو سات حاكم بر خويش فيس و ‎eve ce‏ ‏ول ‎a IE ID‏ لت ال و مرف ماد ‎alan jae‏ او رن ایک وش فار ی تست هت لاس که نی را بل شور مینست ین ینف كه ميل دی تلد ای ‎oa Mee) Bie fl gel,‏ ید ید رکه لس ود رس سل ی یریخات ترش ابا وق اتب سر من شاد دمم رارسا مه اری ابا لین درد ال ناخ ینب حل منکب انا ال تج رد رن قرف یقن رفس و مرو ات مر ام ‎Jing EPP adnate bal Jl gs‏ لاقي قبل سرش نيسول حلوق ران زب توي مي اش خن نهد ین کی هر جمد اش كل ات ‎Sig a ee A lA yA) Jap‏ نوم ی جر دكي مر حال ری كول بن قب يون نيمث ول هك تف مناد رن اتب هش چم ور مر بي رت ‎ete mab‏ واجماس م ىبي و جداك از شخصيت خط كل ود رسي م كيد ديك ليت لاب مير هر مر رل مایت ار اد مود کیک راطق بلغا لوق و دوکر لوقي مولي ‎EDS nats ee INI Ba ae a gy ty ie Fn Ng‏ ‎ag yak Ea‏ تاروع رق متسس مووود ‏زین سا ی ای ‎Sei Bp pe al Sayan pee Dae‏ ‎th i i 3 NS ey‏ وا له و ري فصي و اجا خر يد ی نات تمد ‏مه فون مني ‎Slag ide‏ هرد مب ان یود دم شود ناس ‎ 

صفحه 36:
رن تخس ایک کی مر ات با یست راو سای بل و لول مفيسة مشو ب باك ونر وفيا یهد ای وى مركب ني يديم كهبا جه دفني كل برا الس مرف و ا مفيسه مو شود و ين معز مجرد ودعي وسيل لزلى و تمي مضروع بون ضل ار اسرد یچ ات که ری نی اهر سب یود سوت چراق ور ست بدد مقن ضما ملق ته جنب اد داش تدخ فوش ماني ماق ما و ما تب رارق شرا وق ات رای طوقس هه راو و جره بیرغ هس ی مود و لکد زا ری هی کیب در مرها رد ول ان شا مرو هرا حول رياس یل وی همست من سول ‎ke‏ يسح به( تين يق ند ماله 1تون مني الملل وماد ین هت ويس بد توس اف اه شد ات تام جنين مودى ميق ‎al‏ حكم دهد | ١؟‏ أن مسنوليت مدن ما جتان ك خواهيو يد در دی که سوت مین کوک رای گرد دنر سل یمد اوقت رنف کرد که ره در ای ‎le‏ ری ری شود هی جسی ورام اتا فو تلد روز دای رون ور تست ناد ايلب م كند كه وى سمي وروی مک رت رجه لصي و مو ياد وين ني ود دنه ات ال ندب مثا مستوقيت راب نضا من و شفي جوف به كلرى خطنك و تست زد داز رطق ال بای سل قشمد ماقرا وی ری وک را منوت ما شین وی رت دج سرا مس و هت من یل ری دون و گرد اک این ای ی سم مر سوت سای ی بلتم ‎Fades tascam othe oe‏ عي يرس تست مه ی ای سک از ی و ری هم رش امد سیخ ره دمن دیس ی امنبآ سر ید ی سم مد یه زک من ی حون یل سم 1 one el ghee bl ‘cid bgt, ra" Agu deeper a et emer tate أ حي رمو كنلا مون ‎td yet‏ واس مت د مع و تي ب ماكو مستي مدني سوط تكب راز سل سا امن زد هب لت ی رید لت دی همع سر مد لیبس ال و ری که 1 ‎SE peed‏ هه ی 1۳ نا رد ی تراک ترایز خی ‎at‏ حر ‏1ك لیس ی ۷ ری اس هل :درد نش سود ره هد رآ :۱۸۶ وی نو عي 9ف 200080 ميك تنس مهي تب اد ی سل ده وه بل مقاب + کب وه مهو ‎a aR‏ تلم کی وس رک ال سل ی رو ‎irr dy eb Tots ty rs rr he rea oa ty ‎ea asa ‏الها ظر اول جز‎ al ie eA Pact oa A] ‏ميدن تلو سن جد عت عديس لاجمل تيد ب رف اسن ‎han ie ah Shae hla‏ لد مر ‏رد سل یج ‏ادلی بل اس *سبی ریز رش رو مود مرن مر اب مق رم سرا دق رن ندچ شاه شب اه دالاس هل ملع بآ ده سا در موق مدا موس روط اد ‏نیع سرا الم ی 0۰ ریسفت ما نی گر رک سل من رل میس ال يعت 101 ‏ی زک مر رد و سای ی عي ‎sat) ON NE Hae‏ ون و مشو م ست سنياس ‎SAU pede etl tld orgs akan‏ ‏له ی سا دس 0۵ ‎me‏ بای ميا كا ج لاس الحا را حب له رشي ی دا ‏4ك تيلو ريدج #بد يبه لسن 09 ‎ ‎ ‎ 

صفحه 37:
> عومجم ات نج دساف میج ‎at un conter emotion, panne chez gras‏ له و ‎de ve es ars oh us pats et at take une et‏ موز ما ‎et‏ هط روج اش موش را رم شوک مد کی ‎SGN‏ ند مله 8 سل ون من ها سيت وف ,ا وه ياس كب دياك مرق ينوه الست ول ی وید إي ستاي ,مت با عر مس حان ل فد ته تمي زا يك تي ,ارفس نرب بر ی هت و دی يدك جل نت ۱0 +2711 ستل سويس نيراك وير أل همل كب بس ‎٠4‏ جا مب مد ای ید نی برد دمم مد بر ‎wie each bao‏ ‎me‏ ین یات ‎a CBI‏ یه ما لد ‏زین يت یا قرو ساب کم دق موی وس وف 1486 هو ‎ne ‏لک ند رل ادلی این ات که میت مسبت بل سر با مج انس‎ ‏اجه هه رجا مرک لت و ور تسم راشا مهد اب و نس‎ ‏وم کون شاه دس‎ a re ale hie LS IE ‏رف مرو ری لت‎ ۴ bi ‏ون تفسى ععل؛و دوم عنصر شخصي ب ليت اساد كراشو به‎ eter et ‏اد که رت کین رطق رورا ال اه ی بارش فد رای شاي يع‎ gst ۳ ‏رید ی رف تج هی اه ی به هد اد خی هدرن لکد با تيو‎ ‏رادید با یرنه ستاين تير بلول امه فاسوى بر كويد لست‎ ‏عبرت ل ل انا ی که که سک زا عرق مت‎ pl tas ‏أن ری ند ری کی هد اعد‎ ‏ضر مولت كلو بهت مركي و جا ل بدا م شود پل لت ینس تا بیقر با دم ی‎ se Bottle ‏ااي‎ ‏حر ترف تلص تان کت ری که فیطل اف در شا اه زد‎ ‏رارق ای مه تا اس مرو ری رف فطل راچد هد‎ ٠ ‏مد‎ ‏رز ات ای ی سوه سل تفن سول ریا رید در تیان یه‎ ‏له و‎ ep ‏معي‎ lh i ND ‏رنه سول ات و رل نت کي مول ست وفوش ب مش‎ ‏ره کی اد خر مد ایآ ین ود‎ ‏ارس ‏رنه تون ی ان یک مر زر مب سنوی نفد ‏زب ون سای گنه ‎ ‏هه ارق ‎eat a Ue ea NEBL‏ ار ال كر عمل قل موت ی دا ند > كام و رت مت ال ی ی سا تسم موش دیرف و سم لافس هر خلوق ادن ات كل ای سوت ی رو در خلوق اسه و تيس مل قوست تلم ب سوبت مدي يوقت ده و سوت رای خی تفس عر بت ليان دای زجب ی رده خی ‎ ‎ 

صفحه 38:
ve اب حرس دقام تمر وب تلسيمك نين و اتف ان یرود رشق ی و مق مر دا اد مسق رخا دح رها یرای تم مت ‎te A Se i AP IE A‏ هی ما ی دی طلست زمرت شب ‎nk‏ نون اي هل ارب مرح یرد اب تم بدي بي عب به ییادج ‎alee IE‏ تلم دحوم ما نز وه سا سارت ان رد مهو به هين جهن سكن است ل تو و انبا ‎Sa‏ رکب اب ی ای ری مق شیر برد اج يج مرخ تاجيز واتدك باد بأ جود ينيد جني ينلدت كه فق ماب دو قاتا تاد لجسل ين موه ره لمي حر ميان عست سويت ام رکه یرجه ید هد نه كريس سعد بود جد سيد رخا دید ای ند تن یه جب دود تاه وساي نطب ری مینست له ری افرص يتاب كوه و لین يلي لان ااه )مر من در اجه تس کال مر نوتس ی ار ود ای رات يو خی ین مت تاره مدز هکس را سول يد که رک سیر مگ که ات مهب هن لت نيد یل هل ای[ ]ربمت و ان ین یر سب تس امد ميد تسبي مزاح ع يذ اليف مد ند وان نه رمس تفوس هط رصح خر رای یآ رای رهم تاه یک © لد ني سكن لست خطلى سكير قد نيجه و و عمد سل قر هب یال دزد ی تم هی لد در خر ادلی ده موسي بست كد هو تبر سكين د حكم لير دی بش جد هه مد سکن بت وس تم سین اب خی سین راهب مه ريده لست نتن بيه كرد مرک نود لين ال میت مود رایمه رود مسوليت ‎a a‏ یط دم لت را ول مر بر مومت ی تلمير ادراب صر عمدى اد ات کرد فیک تخس هام اب يد راد ات وا هن رد دض باداش وت عمدى لست كه تج به قد ضور به یمرک ان ود تیه خه کي راخب ند خرف رت ملک فا ‎he VE Est a la‏ موشود وهم نيجه امل أن كر قصود مركب ست ]؟! ب يان دنت ری هم یه روي امن هدي و جل و جيرا واه و هو ته را مد هم که رنب في راع خياد ول سب به نب الا يمني مد كه مل بد طن وى ب رابگر ابا وب جد بن از نيجه شوب كار غود و سدق هر كم عد لست متكب جنين لسيدى يكمان سول باتعا أن ات در ری که تال ره ففت سب موا قو كي دو تمي غير عماس امعد ای مدز زنب یی رال رجف وی تال سب دشر بدا شون اك ناي غساتي ور وو تلصير و غير عد لست تقصي ع عمد الصو ني مين هر دج ادخ مره ام یه هط ی با ید سرب نوچ نابز ی سا مدش راچد هس یم و جوا مود ویر یواست كه أن ,را دی درخ مدیم زیر کیره کر ری مين يد ‎Saket Bes‏ ین تسم ع مولي مش قاد مهسي عرد يا ر هر موحت بيد ز نش ود ا جب ند وی تین دی و میرن جیار لیرد م موه اول عسي عمدى. در تست رهق دا لب ند تاليهست که ات دهدب ‎th Deg a ed il‏ مود رقم یمد چا که پیش كف ‎ble ps BN le oe pte dg) btn‏ ی اه مس مک یمه اک ره بای فلت شخ هب سین دح کی نوخ راك به عمد ود مو ساد بيه كت جتين بيه وه لیم کر اش بیش یی ده و خی رو رو يا نکر را به رن مک ‎Se‏ 

صفحه 39:
ما ون بيه یی سنوت ی زد وس لي موتوى يني حر مففل شخس تلن رف لوق زا دی کر رن رد عم ده داد له موق بیرخت یل ید رات وی انح به مت نف شنت مه تن دی تس بر عو تاديس ا جنرت زین یرای کف یی که پر اه او روکد ان جع رب مک و یچ ان عل ينزه لبه كر ضر جبران جين لات ربش ‎B Cal lh‏ 7 دود دقع با مور که در ات یدب خی قرف تن ‎fee Sigs Ob ea ty I Sit eto Hed ene as ae‏ ری ‎a)‏ شنت چنین قاری به رکب كه د يميد اه ود ا دن كه م خاهد بر ف قرزداد تحمل . ‎at‏ ميحد كاب وه حو رق كن و خودي در و ب ديكان ا بيد به هين جيمتحظم میس تسه چام کی كتيج كيت نويه لت لکد ‏مر هي دی ولا سا رب مرت و له ای رو ين قبيل ست بدي ميك شيرى عدار ابن كيه رهام سياد هروه تست اد ال ندست روط بر نك بيخت باب و لبي و قوم تقو ‎SB aU ‏شخس ل( حق غود موده م كن ودر جه أن ب دكرى خسرت وار واد روي ل‎ kot ‏اقول ب زیت ده ام‎ ‏در مود ی ند وخ فرط وین ومسو يي مد ات مان ی زیر کم کهاخدالت بدا کب هد تخود دا کب رت مر کت یجید ی یت طت مور رخا نت شوه هب ليا به تراك ضاق مبئم وسيب لد تيل با كرد ا ‏المج01000102020 0 01 211100100 لس که را لات ته غود تبت تدك يد ره یش شهب شرت ببس ‏زین یدام دا از لژ یراق اکن وود ار اه يجيده مواقم مه هم پم یجان خلت ات چا که میا کت یی بل هم ری من یت وی اه یت ی تم رون دیزی اتف ‏كنت حسمب مهم وي لب انس ها ادخ کی هو شوت بات نود هرت چاه ای مد را ان عرص انا لته ان دنر آن يب سس ‏را ل م صوني كه لني موري تش بكو ابه ند ده بل ی اسب هن اد ال ری بت که تیه لي مان تسم فاشك لد سير ليق ع لوزن د باب لصم أنه ی کنو فا تست که دی ون ايده مق به ار رو مدق سل ی له رت دا له ان سم ای و رب لقن درل ‏في تلصير همي بين مراحث ببست وبه حمين جيث لاف شد لس ‎teg a‏ اماد مسخويث نون مني ومسنويت متصدى حمل و تقل مين مومه غات كه به كلا موضوع حمل ور مشو مده 510 قو تجلرت و ‎SEP ad pe gach A if Sb gb‏ ‎epee‏ ‏]لتيل وير اسن جف ‎Fe Sede ee TR‏ |" سلا هل اش > رم نینج بر ما ‎at‏ ای هت رهق لش اشر ب دس ‎Dargai nye gt‏ كي و مهدي مق خصم سوط اس ‏الب سر ا مدن دی ‎ei A A‏ وس ما یب ‎oll‏ قن شلى بن نزي ی اد ی تلد ارات هصق سول ی ررض اد علد كعم هيت ا 

صفحه 40:
ای یک یدیم ما یس ها مک ‎Neat‏ ‏كد ‎A aN eal ene‏ سس ی ead BI ‏رل ای ها ی راب شنت ده ات یمس اس‎ ‏اس سین ری هر یواست رکب تست به تج یلآ ری فد ول مج ای‎ ‏مهن یرس اه ی لسرب ديل بي اعناي ب یمان جنشت ان نی محوب مشود‎ ‏رل انم يب یواست بسا سارت لسن ريه تل ب وجود ين ياي نين‎ ۳ ‏يلات كه ليق ساب شد شمف کم تا ره و لد ره تس مالعا وی مس‎ ‏قرف که اه زا تيه تفي موب ند شخ ب وجوة أده لسن كله ویب شست رصم سم مشود‎ ‏مه نیس ری سای تیه موی وس ۱۵ تن ری‎ ‏دی ات نا سیف دج مد مقر کرد‎ ‏عم سول رادار ورد‎ ne Fe Nips Ian ‏خطاى سنكي به موحل عد‎ ‏اس وت ریات که شیب مد بر بر شد ری دی جک تب هام شود وم‎ ‏تج رن کر مه بت‎ ‏ویک رل ی رش وه یت بآ یات سب مان که لوط رب ار‎ ‏تاودا تج لیب زد نت ملد مد‎ 1 در وی لت نت زد تیه هید تشه هی هد ‎١‏ رایع ملق لقن ار از موش شنز درا تفت ‎oss eat apa‏ ‎ ‎ol ‎le‏ ون موی نبا ون چه سور اد وف ما ترا فد دا ال قلت قي اساي يان ‏ع جد نشي وان سيب قتي مقر مو ‏اهمايق ‏اكت کرت ات ‏عدي ب دوهی ارب چیه هنود ‏ار مر رد تدش تس و ار اي و جنب نوع ار ‏جل يكل عات تيز معد ند بت ‏وی رت ‎ae EL‏ ده ده ری ربج سوت نو مب عم یس ی ی دی یل ول یتفن 

صفحه 41:
sa sae ده ی 001111111110101 ‎ra de ait‏ میور ای + لیر ای در دیزی لس ای هس رای وی هه موقت وتهد م تيجد و مسنويت فلي ‎oie ol‏ نكف تلص و معينبت وراد نشدت قذاى موه ورسي قر موهيو مد رای شخ اجام ده ست كر ‎ee‏ ارقا ‎abe Al gd el‏ مفشر و ول شود ای ‎ee‏ ‏ای که تا تاد ات مر موی ید لمات که تخد موق بل ان اد و ینب ها ول رد اس سد هلين كن مره وجوه يه قل كل شرورى خطاست وميد یچ ای مت بش وود اود ١ح‏ حيو كه تله ل ناي ( دا لسن ماد شد لي به تدر ال موود انث ‎A ee ee ae‏ تق شك ب عدت ‎neg‏ تجا کی کب هد رتش تم موب ‎dat pan‏ رید مره كليل قن لسن مد هت کیک وه ال ری دی درد ای ضوع و خر انس ات ‏در هر مد که یحاری سم اف نت مد ند ره عم و رب وى موه بأ ‎et‏ انآ تس اس مچن ات خیرم ‎ell tae ea li cad‏ ‎le se eae a De‏ ندچ رده تشه ری سین لز بهي اضر نشي ل ی رياس که مرک کرد قرب شا ماد | یداع من مر به یل یر ای اه مر | ‏هر كس خطرى نري قل توح به وجود مأو لي تكليد را عر كه دكا ا سود ویس یرام ده وا ملد کش محمول يد جيو. خطرناك أن راب معرف ندا ‎lh yas‏ ان اند رای سر دا هیک ع ا عع ار يلع رات و ‏ی ید تفیل ات ‎a‏ ان ای ری و سر بات مان فصي وج لیا ان کی دزم ای ‏ی ای وی تمس شم ‎th et es) oh‏ ری رز وا با سم کرد همین ممتي ردول یف رد دزی عم ‎eG HS oil QF eg a‏ مرن دی مر ال رل ند وان ری وود جو بد حك تون تليي دور جات فرق نار و م تال مت ار سل شرا ‏لب ریب تنب و مرك فر ‎od Aap eid ID oN‏ وار أ كسك به يان تم ده اد رده و لت فق ناسر هت نش ات هریت ‎ly‏ ‎hE‏ محدود يع جاه هيع عمل رانو دم شمر كر به كم )در تود مستوليت مني وجد ناد وا على را ‎opp ecg dl,‏ ال مب بت کر دز مزب کب مب لیم ری نکب ‎ee eal a ge UD ol a Te Sl sare‏ ‏ااا مني شي مع يلي وجود رد ما نار که اف مرب مود مد یج شون ری که ان مر بجا موود شعا حوب نشو ناك مل ال مضي نام يك ان ما راد دی کب هت لول رس رد ناد شمر تعن ‎Ld eal Sey as on ae‏ ۳ تن بسن ده ‎ns ace‏ وبليد أن ‎et a‏ یات اسان هی رف و تفس !زیمت اب يد که ‏ال بش که ردو ها ال دبع به ی بط خلت ول کت غق شدن ودک منت هی مد تاد که یازا خی هار تج ات جرا کر فا ند شرب بر ما مهد بي وج نت که ری مرف وف دز ‎ 

صفحه 42:
ار بات زرا بای کرو سا ار رس مر ول اک بر و رد ‎eg ae‏ ان دواد حدوة زوب تون اجتماي ير شدائت و مر جلرجوب أن خط وسيب ‎١‏ ید ممود رن ی ایس همان مار بای کی که ره اس ‎Bie‏ مشو ند خطاى شك مر ماج يعمل اي فا یلد از و تس دس .]سرت خی رای رن و مار مان كله مهسي كدر تطصير اين كن لنخاس» كداز فون و هته ويه رارصا رتاش تلبت متسر ان سر و ف و تخسمي تست رق قل متف راب وان ميل شي عا سوب يفت بر رد هب لب لیبق اب مس مراهچ ای لس وق لوك ست كه ينج باد م نوو تاکز قيقد ی ويه و كفك نت باق شت كه حر ايان خوة سا ‎Baha Ja ge pn‏ دز به هل لو شرا تن ات بای تشد رک شك مرق و محنهة راسي ترا[ ین کب فد رای یی ۰ ‎ee oe‏ نک رال با نت و جر ریق ‎rg petal a dead‏ ‎Sin dip tne‏ نید ون هیده بر اسف تلف چیه يو مماز ما هسجنينمر تتخيى تنم قاض جاب را ای از ان رن لیم که دی رم سنا ای اتب خن درد ‎Sey‏ یی مخت دا هد تست هبرض ری یا یز دی ویر مج سوت نف تار زمه وها احا بير ويل لان لور ره ای رل هذ ب لي یت رای خلت ره وب به ود برد ول دا يس ا مووي جع كل مسبت ریخا دید عنمت تن دی که رت ای نی سر يد دا سنوت و كلت غلا وان در ين الست كد باص ی رت ات یل ی يو دب فون نين رشك و وكيل ومدق و مم موك ب عات تماق شتلى غوي مستي ا تفلف كد ين نديد ب ما ماي كه أي درد کی ار را ید که دبا سک تن جر در ار سای مد دی كه مجروسي درا تام[ هوض رقت اس رهق ناه مان مدز يده يا جين حرف ماقرا مرج شم ات و يني بر يك لع لف بر ف ای ام ری و قآ ده دس سب مت رل اث اجب کدی )با ملق کرد وا ود نوا ری رت شود وجد یدج مات هرن دید ار ار كه به قرعا ین دول ب عل كلى با اقا ی شمه ی ها توت که موی رآ سای مود ار زد رالد يو رن ای ترا کر ‎eae‏ لت ما رم ما رش ادلی ار خی سا زین ب ب ‎da al‏ دیا هر تصرف بانع ديع ستول لست هسجنين لست مسخويث نشي ‎ey ai age gl‏ ی ان وه له بل لت ما وتا را اه بل دی تخد و دار رکه یه وب مر سول ديقو ين لت كداياهد تف به لف ون فيه سين ات ب محدو يه كوضض حر د ته ويل ال رسي بهن ته ابه بي له رم ی که هد رت ده هدب هت هدب را سل بت دب اجه ری مد وکا ار دای هد ی ر رای ره ايند ول ریم وق نمشد بر هت موی نیب برچ شراطي مسنول جبان خسرت نشي زف يمان استجايد ديد هچ هه بر ده تپ هد مر ‎ea‏ كده يا متمد شده لست كه همه فق و ته ود را دهاز ره در سوت هت همین کر بر و لت که بت و ی ما لت رهب مور زمرت را كن لوس بيد حرم عه نخست قسد سي طوفين راع تدولى هرك ی ای رهظ دوه ايان حرف ره شلك بيار به دست يزشك نيسث و فر مهتين شود هلى رمن ‎RES ria tes lat‏ ار ره دم ردنا یات که در دود ان ال نگ کشت حر ول فا با ید کر لس ىح ری شرس كه تل شو ری ی ای کید بیرق شک او سل ملق تست ‎et Dn‏ وك با مشر حلوق و 

صفحه 43:
رک دی که سای تب ان ان مك که مت ود تشد تیدا اجه ات زارف و ات و ایک اد ره وب سل متا سبث ب حصول نيجه ور نراد داتس با رل و ما فرب اسك كه ثبت كن حولي مروط به كل ا ندمو ا ناكهني و ای سب ان هت ين ابر هک بات لین ينا ‎LY aga‏ تفده لس ا مه ری و ور تا در لب لوق در غود اج ادش 007 كله قد تهد رب ماك يمت موضوع أن مانب دو كوه مشخس تسم رد جاک اجه ید کی بل به يان مل تیه من که لیب رل سکن تم ناب هد دم من لک هدب کی و تست حاوى نهد مي به تير وبه كير ماس ود ی هو هست همجن زک هد مرت درا ی امک وان جر تفن يس بح پاک باق دصرد بش را اد ان سین مغ و ید لاف رس ای تخل یل مت تسم ان ان ای مرک ید بو نمی اس لاب مر نان تصديق شده ست کات همرت ذه الها جو ترب دمي مشخ اس هدجه که يد هت ارب ی سس وش بای رسي به نيجه علوي سد رای لوج سنوت قن تسب به الى قيلي كك اي شغل ب خط ب ده ام[ ین سول ی تا رولیت این لمي ليت ترد يز ابا ل لمي غود سه مشر لست. ابي لت وس لنت هدنت وخر جد يو بيد رمقو شمر سین دی که هر میدن لت که تا لب مود اريس شود وميرب حاثي كدر أن لیس وس يت و عمد ست ود ‎Veneta Se dA See eager eden gatas ahead Jol‏ ام و در اا شه سوق دو طرق دعوى ب شهات عرست قرب غلا ولع ا مجبدكي اس مهم ین اوق مان ان ای در له بت اناد و ماد ها دست دهد ول ستل قاض به ات وق شود ول مود با اتروع لست و ای دس را تا رید ممكن لت قتي باحس نبت کش مرف ار هد انیس وم ند ۵ ‎COTS EE atanceanaee‏ تن رت نردم کرد ون ای رازه اى خلق و سياي مود انام غود سلزد. ب وود واب یخن اب ریم بای مع بل وق به هد بو رد اباب یی هل قمع سوم سا ای کی هرا که تین باق سم ی ابا مشب زره دادم ری تب سک سک ی اف انار تیم شود ای سک و ال اما هوق ات چا که تا زر دی من و سول ات لک ناش قدو اسان در دك یتست هر جد 6 باقر ترق در ددسي مالف باشدبه همن یت شتا ارت ار و مر ‎abl cd Jt‏ تمي سق سکن ات تج ی بای سل یبد بای جسی وروی ناوي نوجو بن مز قلع بي ين حو صلهوم واي تا به روني رسم كيد وبي وى عرق ا ون هل رامل ‎a peal BMY‏ قوت ين يني شدد كه تحمل أن ب ميل قر عبرت و سر مر داعني مرسوم غود كفن شود فك امل ‎1١‏ ها اب سل مه خر ابر سای شم زا ما وی يا تس دی وق دی ات ال ۱ مد دی تیه توالت برقع ود وی ات ور موی کب مد بات رم شود ولمم مینست هن جر ند و تمي سي ب ماك تر يك قشي متعرف : وسيل یل ان سولیت مرک نبا خطرا زان تلف هر جند هر عمل كمثويه ناسنا شود وروي قبي غود يه غود ا شدت أن اسع لست چا كه نه شد عرف ابي سيا ل خی سب راک در ریاس قل اش یجید موی سل ناس نک رکب تشم دی سل درا با اي شود که تپ نی تیه اسان رم تسم مد و لب ایا روي ای رب ی دی نیز تفس ون کلب اه را یقت ند با زان يد ب تناب ين تا رای ‎or bl tare SB a‏ ساره یحو ود راي كه نب هس رتم رات هافر ده اد سم ون هه سدسرم یزپ 

صفحه 44:
ع مودق ك سيب وود لت ايه ل ل شير الى و شخمي اس رای میا دنت رسب یبد مرک یبد مرت تلص ده اد تب ری با ود شود دنل لت فیس تم مش تفای سکن تب مین رم ار شود ار زا نی وت اي شک در رین ريغ دهد دک هی بر خر دست ید طت ارس هی سک الط دمن جد ره ده میسوبب مه باق لآ یود هقی وم مر نف و ای رام لد دی ان تست هب رگ ریب لاه مودک در سین بقع تشن وا هه نی و جرک تست بس خرسيد به وها نت رد قرف هیال ای یبن ی مد هل ی ای که ای ‎Spm‏ اه هن جهن درا زنط روج برد كه انا قشي در ابت ب ونيا سب مسنوليت مدن ا ود ‎er LLB‏ از یب سین ات و دود سرت زاب را جين كد تا لي که رین مه مه چن همکد کت مس زان بان مد مانب سر دبا سک ال ۱۳۱ لب ساني ب معي مموليث و ادها ات قفا اس ‎WDE FE ol‏ )ارجا ده وت نیز رین الک سول ‎oe‏ یل هس لبط ایح بیج رتست به درس رو ند ول اقا تج هي د زر مبلى حكم اين لست که فص أسوه غيل انه ‎ag ep Na oa a‏ + جا مو طرفد وی را تخت مر سول شود هت" امل ‎Sn il ns hep sch ae ee hc ١‏ ‎a‏ هس ی له ره یت من گر شا مه اسن نه سويت نظي ادوس مب ليد قل شم يوشي حو ني رتم میلست وت ین و موق ای ان شری کید اس بعش یده فاد ‏للب وري ستويت مشي 015 ‎pt ere a‏ بدك ‎I‏ ‎‘genet‏ ‏ال نی من کب ید ‎ ‎ ‎ ‎1 ‎“ayo be Goat Somartan Te canon Lampe te las ner pees ‏این مه نس ار نی ۱ ۱۳ ‎gh a‏ یال سیم کی رش ۵۴ رم مر ‏سک ‎i dh dae ag i cl‏ طرش ی ی هه بر 190017 ات مرا ری لهج ۳اه ات ای در سل اما ها ‏كما وتنك ميل كل ‏ات سل ‎Oe Mee‏ ال شرا طم واب قب مد فس دم ف ف تكد ال بات من موب من ‎spall‏ تج و دج اس ۳ رد هقی وی بت و یی ی ‏ال سوت مرس رک بش مب ‏ماو ی دی سل میج هش ۶ ‏بای بت مسق رک ی و وه ‏أ الي في ماق بان ليم ‎nettle‏ ‏ی شب سل اه بل لاس ماس ونم لك م يرك خلا لحك مع كن قد هد قد الف ميت لمق او ‏رك ملك ابي كس 392 كب فول أ فسن يجيد لخلاب مو كله مرحو هی لاک وه ید ‏ا قات م حصن ميت وق ی ریز مش رب کج سم سر تن رز بو ‏أ حي راسد دنس مارا بان اد ود زو تک ره وت مج ی ۵۶ ی ی ۱۳ رحس هریم بت ی یه سا خر اب سا رل بت ‎ ‎ 

صفحه 45:
موز ی لعا نبت ب أل حكم معي نار ارو ی نمی فصل ۲۴۲ کدی اس فیس ی رکف سل لت سل سیب 1 ار سس بان مها اه افش یت ای سس الى ملستل ‎eg‏ اس :3 0 خم ب ‎tae ey oa‏ مال بال أن نام تداز تدج ا oe ‏هدعو تم و ری‎ I ct hr Bia ‏دح ین‎ gd ‏رک ستاو ال اس يري اجام مقن أن سر بو مشود‎ ‏هرک خی ره بل قفش هه مزا ی راز که رن نوات خسن‎ ‏امل منود ون رای اد لت نو رد‎ ‏ل لحا عقي هيع یل وجو نار هجلم دن كرى ك فسان مار متكب تعقو لصي شد ولي اجا کی هن‎ * | ‏در ات تفر ان مت وم نش الا تاد‎ ‏در ی هدب ول با هدب تج اس نب درل تفت تس وم ری زد وی ری ی فد‎ Sie decane ‏ده‎ ‏اش لت و قی داب ول موه اي وی یایب‎ lice ‏تلص‎ ‏قاين وحثى غوف و رسو قفني رفي ياد ب روص ود‎ ‏ات لوا اس لست شل مر صووي ساد لست كه الوم ار شرع شود ودار لقا شه [ سوى و ری‎ ‏شوت ترس و الق وق اجکی سای مب فقن ا نروك من أ با عنس هر حا يارت نهد و مد ينها‎ ‏دس دهد ومع مستيني قشي به عالت و حق شود‎ ‏وى سل بي موصيل ولت جب تيقد‎ SIAN el ea i mS ald oh 3 ‎Ya et at‏ وى مير نمشد ‏اليه لبه هاري مال موه لقت ‏حتف وی ‏اتید کی مرو ‏هه زد ‏از تفه ‏الال ‎a thane‏ د رو بعت بيد دی زاس یل شاف ‏عه جم ان حرق كه فلن مت جناي 1 ‏چا وت لا دای صنعني و دروي محدود به رط دی ند ‏مسارى ك عه ب ساك بان ما مقوصت ويه م كد تهد به جه اس ‏ره رت ‏ید رد دزي سر هن ‏اي ‎a‏ ها وباو كعك اغلق ل سيسي ميد وا وه سود تلص ‎See‏ ‏جاب قشي مر نمي عق مسكن لست تيج بتي وسو ل ري بن ‎pew ae lh a‏ که ون ی نراقت فسن برل شاب سو ‎ ‎ 

صفحه 46:
ete ea tt دا ‎ea‏ شک رو سای یت مور بح و برسي قو ‎es ate‏ ين سنوليت مر فق و دود در حلوق کل مود زیخ رت ور کت تین درف وت شک وق را ود بح ترا مار ره پا زک لک لت دهد نک هد هت ی یط درل مرس وه اعد اسند ريما ب ميل غود يزشك ب تعب مكنذا رشك كم يرست بت مخ مد لک با و ار رن ره ددسي كيد ما بد نوج لشت كد مه ولط ری بخ تخت علی بارس وم Bard Bg ee Sin aI age be a ‏عبن عنوى ل أن شخسيت با‎ Sigg مسنليت ‎ly So‏ بطق ای مریگ ده رادمان رای جز دم مد ای با ور موی هخا دک ره ری زر هر لت رف بش تع به ومن شد به موب واعراى فين متاول و كوش خر ا ومن ست وك لق سفت كد يرشي حفاق ير اتسين كد حل اما هنک ده اقا در میت رل رای مهف حالس یر نب ولا وی یه وی چشن ود ای ی به مین مد یر هی مک برش رب رای با مدع قافن بت مت رام ری رز ای بیان ی ماه بای مات مر اد وت بر ی و هآ ریش مرت و كوش واصال تخي aie يل يبن یل رل وی ‎Sab Ege Hl an A WAS‏ با مر اي و مه ی رب رد سرد ین هر ی مهد ری مسلط نکن دب بدا تست زد مان رو مد کشت دی که غود خن مد یات نایب ‎Att eas) ana AE‏ رای پچ موده وتياويه سال خلس راعاين ومين يجب سوكتة دص ياك مر اميسل رالات وی له بحي ب عل و انر ينهي كد به جل جز رشك ب ا عند عقيف قرفي در ای اجب ند كه تجو دق ني حمل واست وجوه وي ىل سير ما زک راز دبای تال هن ها میم بح دا که با وک در هه لوب ال رن اما یف ابید امد مدوب رت مات و ‎ae‏ يني رذ رش لديا نحط مياه بو هب مه لفط با مدب تن ی يب با اد کت یی اد نيس ميخو رابا مي كه شي مر اس هر ندب سای ای رجا ‎oe‏ یه بر ‎Peay Sy Gaal‏ یی زان دی مت ومد کته دب ‎ley Ban J Jag ihe sya)‏ عموس قار رد ج ‎aloe‏ كه انك ل ‎Sosy fl fe JAF‏ ,وی مراد أح هل جرا بادمان ود موق تاجن بای لت وی زک اد لت يد[ مهد این وس زیخ ات کهقن لد موی شک زد اراس میا شیر تچ طقس و چاه یدب دیهش ها از عمل ييشهدى بتک اي 3 را یل ری يد انآ یط ند و خن ,با خر یز اه بيزى مقيسة كندو تصعي كيه اش حلوقي در يا أن مب كردن خلت زک نو هن تال ‎Fa Seal‏ ‎aes‏ ان رشن رای ید که یدهم واه ابا ین ند مه لات اوضر زد وی ود اپ مد بن لست كه سي كفت بن ايها جيست ؟ عرف بزشكي به لوقلا ىفو له كف مواد ايت سول ين لست كر عرق نگ سیر بش تب ی اش رشن رای کی هد تیه پات و دی رسد یندب مور هلق یا مهتي رويط قفي و لماعي حكومت تند بس: و ممارى نوق عرف ترجه را زج سای اب سوت بش ات دیزی یذ ان شم رای ال ارب ورت از ال ار در قرط دای تابن ‎We acl‏ 

صفحه 47:
نيجه ریک شوت يمل ره یدنا ود یش رسب بل و محجوري سد كه قرت تمي عدف و چگ مرن ناه مرچ دی رای درو مرا شع دک ملد قشي ل شود و عمل جواعي بع صلود تسيو وى ايو مر سور ار هیوست ویلبد به دی رمن قا لد يات ‎pk che arte‏ خر تفاي رومام هت لو اه زک مد ره لسوت ‎a he hahah eae il‏ اج نم تمي سل ین تل ل وما و شن به لام شک بماد لس و: هر مووني كه هر وا هر ‎ag a Se‏ اسلا اعد موز تا یدزی رای به سوک مب یو هدنخ تسس ادمع ددم عم وو مه ا ايو رهن بجع لكو بر بج سور رودي ع ول مال بیج شده ند ول یی بتک رد مت کباش و وش زمر مجه اجا دح ضام ند روهظ سر ‎Sa‏ ون فل يرشك به عمد جام شود فا درم قل شب عمد لست يزشك شلمن ان یی ات که ارت اد رداق دسج کنر اف تست رک ویر قف اده لست با شمن ل بين سووود و كوى ك لظ شرع سجر اش تسا ناي |١)وي.‏ درك لوا شك ا موی با وی ابش زا رن کت رید ات شیک درم رز سدع پیش ار وان تنل سورع ان مخت کر ات یل تفر سر تب مکی ی ‎Nel‏ ‎ea 1 tl‏ بر ون و رو ات ابا شياعت باقن مر او لد و مقن شید لد خر مجلس ید سر تفت ۱۱ ‎SIS TSTMS‏ ب ین بح ان هد زک ( سل زا تا رمک رطق مین اد و ‎eel‏ ول لبش ل را اس موی رن ید مین بطيوكك م عي يا دين تيد رهسا ‎Si‏ تن اس وه سوط يضما نيجه تحصيل اث و عن اا رو تعديل هو و حكم ران معد ‏له ۳۹ ند لا ملاس ع مه مر له با بت سای سل زک قا مد ‎Toy‏ ین هی جک در سوب و نک بارس مدای اد يق به موب شک رابب خی جرد اس تا رش ضلين وهلي باش كدبة لو مستي ياي وسيل ديا بي موود |17 أب عون شه ايد ود كد جر مو على كه تحصل لفن مكن نس هر كن ماقبث مربت و دمن شك ييه ی )وتپ ‏زا رال تاک که یهت دربن ان برد وا اس بر ببق ل( هر داس كه خط فين لت دب هی ‎(Se af rant aI he oe‏ ‏ای ولد اد ات با يس قن يايد شير نسية كز و جما رت ‏د وى هك رات اس الم جر قد قن زشكي ريه عليث بين ضل طبيب و وود ضور راقع مو سؤد و أن ابه ميت ی يا علو سوب سيك تلم ان ان ربب برد بتک مود ریاس كد باقن سمل دی أس وطيق عم دض ب سيب وى سين ‎ef eggs‏ ان اي 4 ‏ار ری ای بانب وک زگ رت هه ها لزع ا ود و وني ركد عل م غير ل جلي كل وف لست لول توفي وجو اه ‎Sy gy‏ ده تیک سفن سکم ‎hie a‏ ای دی زک ار كود لست و بيد أن در تكد زا جد اک زک بو جر تشخ نون یط ار مهد در و سیب لو بست ليو تيد حوهى الست به ین یج ان وی بان جع شون لول ب تسده ی و زک مب کر اه کال شر کم وش درآ هسث و[ سوى دي ضما یقاب وش ‎DB‏ مد که ما ی تن ام ده لین شود زک و بر زاقفق رف ری اس وچ رای مه كدي سبي قي موب لسو وا ملكو فصقي تر ‏ب نه راد زو كه ‎eee ae hte‏ ری متس شخ از من ملق لیب مشی بای زوم کب بات و رت سود ]ی موه تا بيد که وهای ره ونم 

صفحه 48:
ای ره ارت دنق رب ره ات وی تست رف درت اك لور ل شكية شن تتاف تابه ی رات که ل شد هه 50 يي ارا ايد سم مدید این بو ند ماه الا مشب خی تج منز دوب اق ك جر بست كوي سیر لس هی مر سیب مه دب ها مرت تست و اجه شرت مهس ال رد جيهت مخف كفت شو ته د 31 تبه عمل جوع استن تلم عش ني نب از اد ی ریب ای هون عمل جراعي جم سو وله ا ين عمل خسان به بل ايدو تلسي رعداى بدن جد شود ماد *1؟ حقو م كن و مع مي ندل که یج اه وسب ان مش ای الق و بان سار سا ای نف جات مت کم لت ای ال شیک لت خآ ار گرد ات تا مد سم مد باه ۴۱۷ اه مک کل سير مشق اه ۴۷ تین ما ای ره طسب ابر ادن قآ شرب دربن مر ال اب ماب ینت حامل ید هد ‎ao‏ فد دين تيد حك ال ماد ۱3 ده رل خن شد ات شک مر تخل تفه شاه ود رت نوت که تلآ تسد سپس ریا ربنم ریبدت نی ار حمايت كندو ماع ‎fas lak ng pS So)‏ تخل پیت لب زک بل رف در زا اد راز ارب رس ای و سر رسد موز ای وکین وچ ای قیال بل سا شك ويمل ين حك نز بيه تقبو محدود شود درتيجه بيد ييرفت كد ‎Sg est‏ خوط وت مم موي ‎AS ON‏ لوم وه وماق تمل يا راض يديسل اه شب دب تخت یدمع باکت دوشن یبد ورد همع ان فا او چیست مین رو یی لب وس ‏شرت ای هت ‎ale ibe le ats tage pile a ie‏ سار ال جراي در ال یبا هي بات سا له زک نود در اد شود ین اد ‏را رو مات اد ود موه یل از تخل نویه دافم وس نیرت ند ‎ ‏بای مرف ی ری ره رای وه وی ی ده ابیت رک موف وبا ما سکن در تدخيس ببارى وجاك انين يزشقي كسد هيج فسان علي جاقوى جراحي با جوز تكب هر خاي رابا هبه دست يرشك تمعد و وى ل ود ومو م ‎i gin el aA‏ يد حمل ب وی دوه خط قبل فعاض مي شود و ای سین با ‎Dl anh ‏ی را‎ ‏* تحص رت هیا ال مر تک رای ميد لست و به هن دا مشود کیلش ملد نز سر رتکد مرچ كه ب نظي رت لت نی با ‏زک ‎fig eT eo cam Aah‏ بد ماوق وان تت ف ‎NR OA‏ کین سوت سیب مسق ‏يق سه مس ميو و جع زب مد ی رکنم هد اه اد شاد موی وق هشن درا ام نع تفي رذعل امدقت طبر بسر نسم يمحي مد رد زد مس ده ‏ال تمه نک یسمل ار در با رون لخد و دای دک سم خیم مسب ليم ان مله وك ابس و سس وت ‎oO LW‏ دا ‏یه یا سا ‎Sea ein ln Mg Pa ine‏ فيسل مسوايت مض ادس 910 اتکی سید سس لا ‏ای زکرم ی ال کل ی دس ‎Se pe ean gamete fea mee a‏ بال ‏لالب لب مات شن عي ‏اسان تيا اب بهلي مع لشو 897 ‎BoB cetera ene ‏رکه یماج اش 

صفحه 49:
ران درك ييل وير يلمت ج عاش د ار یس رش اه ‎toy ol‏ ار یی ود ‏وك جح بش ای بر ده موی تفای ۱ ‎ ‎oe ‏درف بش ده :هدب نیت وى فون ميل وتيخ ور را مسق رنه بش ای‎ ‏ری مت تاد هی کی وه شک بت مدای فیدر نب اباب ید هی ی‎ ‏ضاق دلت و چیه ی شدای کی رسد‎ ‏ا رای سار دسج گنفت شک سوه تانق لها ری در دید رف مات‎ ‏شلد اد مس کبک شا اي تک مج مار سر مد یردق‎ ‏من اش یشوه‎ ‏ا توجيه ع موی نش ات که ون شل نکب نا یود لیم در حم تل شب عه لست برشل لمق أن‎ ‏جب لست كب مارت تلف کرد وان رس اد ایس‎ ‏یوک مر موی هد شش از له مد ی یبد ره ای مده لست دبا‎ ۶ ‏ميل شم بي مووود و وى هر شوعى مجا بد شمن ايد‎ ‏وا ۱۹ 17 زک را سول زا شیر يد هچ ال انون لش ول فا يولي ل بيش ل تمل ين‎ sage eee ‏تهای زرابراقدفت ی اب لت ین قشاع ید ای‎ a gle ‏اد 515 رع فس‎ teal) gee a ‏رت پیت ولمم یتست یداه دق باه رم مت رداچ ری بر‎ ‏عم یرباص جرا فر حل سني برخم نی رسد ای و شرت تب ری ات و‎ ‏يخي شد و لب ای ات که وک مرف و پات مب ات در تعیص یقت بشی ب‎ ‏3 ‏اكلم كز تفه اله لبور راب یدیما یر هریت ای اسان ود یود اهدي رم شهب ات ری نیقی لس اع حون وس هد ی پهیی و جرج ماس ده مات لس ره رت ات لقن یا سوب پگ رس ماد باق ماش ی ید عاق يعر مد بشي راس ‎sap‏ ‏سويت ملق يرشك فر عله ۳۱ دوب رتست ‎ 

صفحه 50:
bee a ‏خط وكلاو مشاوان‎ ‎yb ple‏ مدان لوقي به عن يك ديك ل طعا ‎gg‏ مور بحت وإ سى كيرد معي تيز لصي وكيل و بلك سي وكيوا تس وتیل دراه با سل و در یل هرن سای اس کر ای رسب ام رف ‏الا ره وت کی تال الیو همست لتق مه وق ایا ی مت برع تن وت وس ‎ce‏ وتاي حرفه راب ورت يك ا حملت ععوسي يرس حر اود ست ‏جو عه فى تمه ميف من بيه ‎yah Seales Saga‏ یت را ودک ره ی به هين ‎BE a‏ ين شخل يدن ‎PS‏ ليك فق بعد( كن ولا يوق بكرن وين ده نا ات زک ره ان جر وس سوت رت مه هت رکفت ‏ع ترط وكقت السصلا لان وول وكيل ف ييه تل ‎Ae‏ با ‏و اب تفن بت ات وید آن را هجین وب سفق اد مد ‎٩‏ ان تون ‏ها واي لش وري سول مول يز در ‎i dane ped‏ رای دید سوى کر ‎TN Pha ta‏ ‏ون نت از بت به رت و ور و شک رآ زار کی تن یر ول اس ده لب ون اين ‎ed ya le Be help‏ ال لام يمحر ملس لبا بتار مود ‏سوى ديك قو لب تب سل کی ری ارت ملد تب ام هی ی وفت ادلی یقت هکلب ای ان ی یاس سوت ریدقت تا فسات سن اند ان ی نت ‏تلایا ای حرق تین رس ار ‎Dil Sead HE‏ و هش ده ‎Le Sales‏ لت الست وبا فاق عمسي ني را رک ار ما سل فا ره ای اک ليغ روه هار لش و وى راشيو سا رشن رل ی رل هت ای وراد گنفت لدت م شوة وه باق سار برس ای مد ی تبسن ان تا اند ‏ين توت بش مهس یا اي جر لبون وتا سل و ای بیش نان شا نم رف سب ‎I a‏ در پیش یات که طبارى مهتين تيم هر وكات راب تجوز نظام صنلي محدوة کر ند کل دار سل جز درآ شخ مقت دا ات ‎AE yee aly ee de‏ ری تست ای وه رقاب وهای کج و تاره ی ترجه ات ری ول یبرد رهق ترا یه چا رت وی مر ال تدارا با ی ورب تین مر خر ‎ ‏عست لنت كه وك مر ‎yg LB‏ هد کل تب یرت وی و وشن مرن نیدب موب و كوش لست يخا سای از اب ول تیم ند بت عم ول ده ملد یت ات ‏نر هاي مشخصي كد قرزا وكات كوه لسث الم حرف و فون أن لست وريدن ب نيجه موب نز مر اطخ رای ات ی ول ریب رن بل تست و عو دست نيف به جه مب كف لست ولي دو غلب ساد موقل نيه الات عدم حصو تیه نی هبعک وب لت که پا نیک بت كن ب جود مقع حرجي و اذاي وبي بيني ند قد وما عر مير اود عقت ناوت روت تال شرا وج مور يل حال ‏هدك ب تاجيز مساك ال را روت و ریا لب تایب کیت و ود ره یت چاه در عو تدم تچ ديه نيجه لست ولت حمول انب هد ول دهد ها تم دم لت نه جوتي ملو ‏هر وق هب ول هدر ول و مق درف سم و جرا مود ست و يع ل موقل بات تس ول رت مق 

صفحه 51:
ده رای میب تن رل یز ارب ی هی مان اس هد تم زد ومع ال شیارا شام لس ند اخ سور كه كوف حق وكالث منوط به وميد ب جه لوب حاقل مود ايد هد وقيل رهد ب هش زو رها ‎teed eae‏ اتشورى فضي يجا شود كه وكيل به من تي به اق وى مير و نيجه ريه بان نمی مين ی رل فک سا شكس ني وجوه نايد ف بن فخي ادوس بايد وماى عوف ب كله كيه وقصد مشترك مو طرف تخي دهد كد أي مقصود وقصي رسي به ‎ie‏ سلوب يود ل يا وشض ب نيليه أن ؟ م وله ش دوس در بل بان لمح مشود يال كلت هی ول اج اليا مشي طوف عليه تر وه جين هيه لست ‎Fie‏ وکا ات له بل دود تشد ول باب ما سرد هد یل ماس و ‏تج تس وت بل نت يو سرا توبن ره ی ید وی که و از ده ات ‎hs a‏ كيد سو ‎Bp sh‏ رابت ده لت ود ‎ ‏مایم ره ول دبا ارام دیا هد اف و رازه اي ند ول مود ام وی اب هد رب ری هم یود دی سیم خود كر بإب ترلشي دو ف كفت لست دول ند ‏الي كي وى طوف نی اقلا ولزسي است ووس ای مب کل زگ ری رل رد ی یت مت یوت ر درس رال تا رازم يب بر که ری اد وم وک تسج در کته ری اس ماه ۵ 19 میس رف دعر رس مد اوقت لیهست هقاس که من فا ‎ane alae eA de‏ مف ‎Se thay EA Speen‏ ‏اق فك مت ول ‎ato‏ ل حر بير ‎Bo‏ وهيل تيم اراک بر ال ات ول ره هت ی رد مراک ی سوت رش رای تجدید رازه لب هقی کول تاه بر ده یل رل ات اه تسخن اس نرق تسیم لد سم بلق ار نیشن ام وی رد ارو اي اي بر لمحت ملد ربا وی بسن تا ال اف ایند ای لفات ده مس اال تصميم مهم جا »وى با ‎eB)‏ ] ‏اقرف دير مصلل حلوقي نوطب عت هي تلم وي فى تبس هر کی منود ده هیا تخود ری راي نان نادو مش وت عطق لکد غاد شم له وکاب رای مر گر يا برق واد سي به تخس متك ولي شال به حرف مطل ‎ahd we ie‏ كات طايه ‏این سرا ی بات دب رای ی من ی ای هدما ري ری کل کت يد وب ات ار رولب ری دست ند ال ون ایام نود ‏نیت تور وی وب بت تست ما یت یخی بان سینت اد را یآ وبا ‏»ل قفي كد واي و حاف ملم موق موا و عو تيل بحت رك ‎ga‏ ۳7 ‏جعي ‎hie te‏ سای وتاي جو تلز د فون ب ‎el‏ لا تلص م وكات ب تج ل تا ی مد ند یل ‎ssc etnies aay tl aoa al ane Pde‏ مت ال سامت و هشن ریسفت لته ترش ول بیرق زک مرف اد بای ی رت وی را رف خر اب تعس ويل يديه ملك ته لتوجد داشت در موی دول سب تج مس است اس تنب مه ستيب كفي لتو حلي هو طب مه موق بات عم حول جر نكي وكبل نجل اسن كه الى كرات كت ا وجو ملع ی ای وش ین ‎ 

صفحه 52:
دم دی که هد یل شوه تب تس یل با زد ات * تجو ‎sed Pala pl lal pl hel Sta‏ قا اف ساحت کل سب شتا اد وم موی ام اه اک همست کل رهش اس ين نويد كر يقد ی وی رهب كه مك دید کرد سول سار وق موب تقرس وبا تم ی مين ی هدر ارب on! tae ‏هد یل نع‎ چا ریدم مت دنت اج یی سس هه هت یه رت مت دم دی که یک بنج لت ایب کل زد ار دی که هد له هلت ای به یل ره ‎ean Nae‏ ها وجب حملك وقيل سك ‏مخ ساعت ول تال یل ملس مب ‏> كلم یه ترس اس ‏مورف بت قرو كي تا يخود ‏عا دی کیت اف نوماي رسيم به نيجه سلوب موكل نع شود تهد ويل تيه ب تيجه ام ‏ع وا تعب خم وك بيد مب موی کل وف وی لکیس فش که هد لد اس يه تج لد ات ات ال وک بت 

صفحه 53:
Wot خطاى ورزشي و مستوليت مريان ری یعیش ها خآ مرح ‎al nt tte‏ خر ردو مت کنخ ار وم رید وب ان دج وتیل ار ای دا رن بان شب مسبت مرن لیخد بت ‎in Se‏ ر م حال که سب نا رو و لت اس یا و و رها ا شرب و جوج لست كه ل به فل عضو امرك ‎lait ia tele eke al TN wale ag a‏ و اجا قود عوسي مسنوليث مدني هير: ته سك تست هو ال یه ما در وزش کبک با برجم مسآ شرب یم وزشی تلع یه حرف كد ب بي مكو مميل مي سر زیر اسان مت تست فا رش مرن ورش ات1 ‏لش خر هر وش سیب یدحا از ترشیت ین ید بول خط ( سوى و عمل هم دكرى لست كد نظام لو اق ول كه بيكان خطرعاى جدى هد سا شا اکن دراه ین خود در له سای وش باب ‎byl gone gD‏ تبرش خط نشي مزه و مرش وبه وز ‎pipe dl‏ مد یط ‎ASE ane‏ مود خط شديد طرف ود هه ریت شیر منوا وا يران ارت رای رس مر ند[ ‏خی وت راچد یل برس رد نخست فنك ني لمعي و موث عرف موتوئد قدت قفون و موت راي روغ وتان لز دن كه مشتي بر جه حرف و لكدى فق رعرع لين سيان وكيد نع مد و فد ۶ ‎eat‏ اه سل معط ون هي رتخد ملد مت ‏جهت ست كه بره ا( نوستدك ‎BS ent ab Ee‏ موسي مسنوايت مدني نسي ب أن دست بت و لوق ‎Sig‏ ابید شتا ال و ‎be al Ae ating Sal ig aa‏ اون ها ین ای تون ور من ای اند نا له هی وش ‎in a‏ ها موب ات ‎ne‏ ‎Nell Spe gt iced‏ ‎NE‏ تیمها سای وه اکن تب مخت سم سای و اس بیان بر ‎hn Bh pe‏ مسنوليت مدني در زمين عاى نون وزشي تس خسن مه ین رش نام دس با ‎ ‏تجييه ين وعد خاو شان ب لست وى» يم تان لت يؤيكني كه عد أن ا عات توه لست مق هه ار سول ای وا شهب ‎A he le il Vee a‏ ‏مرانک قبل خر ار رای یل دید شرکت درف زر حثي ره مرب و سلات لو يشوم تار و بل أن ره تون اکن م‌از ملس كه ضوب وجو ب عمد جرم اخخودني لست بس جه أن كهب اك ود به ميد سرد دای ‎dn oy‏ كرض ‎PE AE BIBS ek lesan al oe len wl ahaa‏ به يده تح مكرةو وى با رد هدشن را بح ‎dle be ae‏ ها وش لوح يد ناه نوت مكبر و خودي وضع ده راز ‎ ‏مش وب رش را ند خی ین مود هط مشود ا نيست كو خط وزشي راف زه خط حرفه ا یامه کر تمدق سم مين که ول مر وش یه و دای ره خود ات نو دوع رن هت سیر ار مد ‎21111111 ‏مش مک ور بط‎ A Sy Wh ab Paden be pad yp Sale ig ‏قو ی و ار یه تلع اد دم میت منت مب وه داشت که در زب‎ desl gta Sale Ag ah I i a ‏شش فا اس اهاز که را‎ ‏نت دوع ینک بخ باق ود مرف اي جا من مد کي اس کدف موم و تب نان مد 

صفحه 54:
ای ری رم ید ‎Die‏ زا لوزن ری تم کیک دول در نی فک رد وا ورب رخ ورن حرف ونم وس سم و ات هن کر فد ‎ie ag th ae‏ شلا ان اسل را جرم موتك خر ند اه ‎ee IAS a‏ من لي سلاك أن نر شمن ملي ب ناما كود وا توا ی ني دان نم اکن هناد دس وجو أي يك ‎te‏ دی بش نف از زش ها کی تیپ ار رنه نی تن سا تفت ویدیو کت قوتی ات ‎a‏ کت که بان ری ادخ ست. و زره خی ان رید دزی و ری باه ی ره یا اي ند هن ورن ریب یش ین رد رن سل در رش بوک هچ شربه اه رب ده مج تست وه رز ‎gga‏ بود ابن جومردى افون بز خلرع لستء هر جند كه دل حفد ا نيزن را خط نو اش ای يدي تتيبه ايه را قوفي يزى خلا سراد حفوق ني ضما أ موشاسد ذأ ونم جيهت عكس.هر ند مجموعد هل توفت رشي يوست يه ‎So‏ مود اي ریق له کب گم ری مرغ مت ‎set‏ ليل سب 13 ‎a leon) yal gab de‏ شماه به ويا در موردى ك نيجه ضل ‎SE‏ ‏اند مرگ و ای وق داي ار ول گید ورن سا قاطا ری از عدت لا يكت از سو دی کج ما ریت ات که دای یش رادشه ده ان ار با مه رز ید پل بویا ماو ومد رل کف زر دایز ‎PS aby I‏ سل وواشي رايد حل كني مد بذ ف كفي فطق يديه سرهت تصجيم بود ل خوذ عطي كد بي بهد دي تسس ار ‎aba‏ اسيم ميك يي ‎ane dad ad‏ حفط اناده سييد م برد ‎Use aig‏ انس لدب تلوب دبای وه اه ریت اب لد ‏عنجنين یدرز کی با انب ود شا لته باوزش کشت هب زر ری و ای یفن ات دا ی یی و کبک رف نداد هش ی ها اه لين ندب هی هت هر بكس که ماود کشت و یولع سم ‏مد دقع له رتیت در هی رزیت مان دبای ملس لیر سمل لخد ترا لد دی یتدم سايق فال ا م زی مهو شرب با شا ی ویلبد مه ال ای وه تب ون ری ول ری که الما ار سا با ریب را دصر تن ترچ مر مت کین وتا توریب هی دزی فلع اس[ ‎ ‏ایک رد سل یز وف ی رت دیع سل مرو اکن ری زد سوت كه محل لتر ين عونتب بشد ومو ا ايت وب بای باب زان تم ريه ارم رن اسب ری سب را نکن ساب ‎١‏ مسنول شمر ی خی ری نس دم اد ده ی همه یب و تا سیر يا که ‎ces eb ihe PLS‏ هنكام ب اود يبرت لو ایا ان ‎Shh‏ ‎a a ee‏ سل ‎a AL in Bll Sao ies he‏ ‎TE ga Sy Be 202‏ عضي 7 توستدكل رين تير ‎Pind Ae EBA ek‏ ول يولي کم ی تس لامت رد مخ ‎ly a A)‏ دورس ای جات هید ‎payee‏ ‎ ‏برسي رس ‎pe de‏ هه لاس وش بت و رای قرف مت لو بت ‎Babe gall fg Sa‏ ات هی الیو رت تن تنج ازع ار و بای ری اد فده مشود ‏ای توت کي ار خر هی تس لت تن له ار رگد ای تخد تن وی که ان را به محل سبل بيد منها در سوت رولیت رال ده نی ارا نيت و اشر صيرإيجاد خطر سن 

صفحه 55:
‎HEA Pale eid gS Stel‏ ری سدق شود سل میلست یا رفن خود اد سرد ست رای تاش دق گیل ان "تفت تلم رات وم دزن گت رس عرني مسنول لست ‎ge coh gah a‏ مود خر هو و بت اد سا ‏سنوت مر تب مدمه ها ی ول یرای از ان ادن دشر زر سییر راد از ای مب خلت هس ماد که مب مان حلت ب ده مکی مود ودک ال هی به تیه قرف یس که کیب تمرم خر ش‌شود ور مود یب هد وال ی و مت زاو ان یواست وب همين جيهت ‏که یود که سول مب منوط به ابلك لصي او لسن ميل ان تلوت جنين ام مودک اسان ال و بل افو ولج خی ات و ری تن ییا هیال رن او رد هی وخ رق شعن ر يوه ست ملي ودک نش یار مه تن لت ی ید مر ربا خی لك نیب زپ تفت ی اد موی ‏ام مخف اي ما یچ کتک مر همقل هچ توافت که تلع وا خرس و روط تب تس ور سیب ميان أن لصيو ووو فو به شي تل فس ‎ ‎Se a teal 200 ‏لب وتو سويت مني ل‎ ‎ed ea non bean Ea ipo‏ یذ اط روف لت ركد ووس لوك صفق مني شيعت ‎4١‏ لك بس لعل ,اك ند مد کی رز کدی که سل رای ی دیق اه 0 تلع ‎in‏ ی اه کی مه ور رز سا ده فى نيك د حال > بلق أن ما هب ون زار ‎ents‏ وه ‏یرل تب مهن رک ی ی دوس نع نی تن شب را سیم یبد ‎pM. Me gel‏ عو امن ی هت اي شنت زار اه ال کار راق أن رک ود شد ل وم كسيسي سوا ی ,مس ۹۲وی ری بر ۳ مد مه مج هو 1 رک سا ی ره رت در دایم ‎See TET wt ena‏ ‎are gt gag tes ll‏ ‏هی وی منت یس 3 ره ملد سروس رحس ی اد ون وی وش ول یآ را 9 1 ‏ال وت ی ‏ای یس سس و ‎۱8 ‏سل جني كوج ی ۶ هی شرع اج ی‎ eo lL ‏الست شري تيقد دي ماق رز سى 1-19 شهدت مساك ع کب ید ‏چیه ‏ی وی قاط یا قاس و سا رفز اق ملف يست رف مش رش اس رقت ری ‎tpn ah‏ شواطى كه قعل قر رع نا سير تميز عط وسيب فلت ‏تین مه راد وش روش ی برش رتش ها وش هاو به ويه هی رشي اسن ماد اين خی مق یز رک چم خی کید تخد هد تيد شاف ری ام و ای ان بت ” ای ‎he Ng tate ig‏ يالل شون در ‎a gn‏ فين ‎Sia aaa Nth‏ موحود و تفل 2 اه خعلاسصوب ماعو 

صفحه 56:
8 م راد مني سوط به ير عع لي قد وجود ع كه خط في وراش موف رده وش اد بسچ اه دی مرج مدع دس توالت نس ان از ایند وق ضما أ شاه روف ری مرت میهد دی وس تس و اد من ‎eel eg A pl‏ سب خم خمارد هوبا د مادى كدتيجه ضل وير شبيد اند ای ری دش لوق جرا سم لآ مایخ باش رایع ان رای دوز ‎rs‏ ‎it yeah Slog hinting aes BD‏ هيع مسنوليتي رام تاد دش اند ‎ee‏ يا الا مس مت ترس شق عل م بده ا نت غيه ل سا على بكي ا ‎lie ole eo‏ رهتشي ل اد تست نات لصيو اد خط ست موي فر ال هل بوكر م ‎th) Sih eal a gl a ew a‏ هس ور سود کل هید سل ای ایو ان تیم باس تيت مي حو بار لتهلى تاد تع ند سس و کوب بت یر له سیب من تم و پر رب شخ له on! ‎et‏ وت پیت ‏ال ير نان متيف ارف وان ‎Ke‏ ای دمحا و جرد ‎id‏ يقير رع عاد عامايدب وج ‏كل كين رسد ‎alg da ae cca ‏ال‎ ‏سر رب تست ‎i‏ ‏هد رل رش ان ده لت و هدب سس ‎ ‎ 

صفحه 57:
22 Suet را دصر رای جع مود هت برس يد رین تشه تیه سوام و بو تلا ره دراه مس سس حرط مود وه درس ها میرب مر لين نطري ب زه ‎ne‏ رل مر ریق مد یش ده یس سا ای يداش که حق لباقم جع نو هم کل کی حق ول ند عمجن كد اهلجا ‎nds ae ces akon‏ اب تب شا تن که ین و سل لیس و ماه رد ساحب حق مره ر سوت و ار یه ای ماد تا جلي كد حدود لون و مل اغخير ود تجا تكند حق ابه كل ‎SMe Shae Iie ee ES ne‏ احدود عوف فو فته الست لو كل فرع كي ريت يه بأد به يل مان مشروع وه كي ايد عل را ستول ‎(hs BS de‏ ‎eae‏ غلارى كني كحق خويش بالل ميد باتك مده يود حل ,اك قناز رق ل شتف فت عر وزة امن انون تن لسن ‎then Hage yam‏ به اطي ك كو به ال اد ات احای مت ند ‎el‏ رزیت تا کی هر طایح ات ای سبيت ,رت سيعت و ناعمل ره وی مورک ی اه تزا مد ات اد میم لکد پس با ماس و ارهز اي نک لو زاس دک ی ایس بل اج لقن ی که ال اق رد رین ره ای شد. ره و حق ره همکد ود ند هم هرق که بش به ی این مد شود هچ يب وهآ ‎Loreen ieee ate I‏ وسيل ضوو م به دكرى قور هد ان اه یه اب بود كه هريد موف لجا بل يدب بين يك: جو رس نک ار نبا رای ات ری ای نلاب رت کب مسق بان یبود ی هچ همع يوب یل میب ای راز تب درم ریق یدح دق تن یک ره ال یی که مسب ق ام مهد ات اور مت بان سرت مين مف حق تلو ده ات لشي ميا اه تست كد ولى حق سوه فده برد ول یر رل رلیرت ات زو تاد عیرست و هک خن رنب یا ت ضير وض في السلا ولي لسطل صو سه کب ای تفت که دس رده باه ای تن وی هت اب مهار ان ول مه لوق رای خی نت تابن روج وس كود روي ا جني اسل علي حليقر |1 كرو تا لقي إذ أو عضي مقو تصادى ب اجساس ل جد حق تيده .فش بای حق ره شدای هي رش که لتخا ید یفرشا ا با ید دک رای سیک هن ات ردیل انح کرد ای یی شد ایا ود مق > اجه كند به يان گر ان کبک مرها خی سق ی سا ند حدود لط بای ان لمیر جوا ند رهق ميت[ ملكي حر عرو سند ماكئت خو ساعائي ب باس كد به عر ح خويش باب كر موندد يكن ‎PRP ate‏ سود کرد اتب ی ان اي ات ایح قارب ساب بيست هر ال كل جنين مالي ريع سناو بای سل هام‌ید ید دس تا لش نید بآ یک سرت ریق وان یت ی ستيه سيد خويش عق ,ا اق ساو يلجر اي اير طناك وثر مين حال ميد بيد م فب خامي محدود شود ما ملس که سین وه اه و رد لوق نی وشن یز باه بای ی نهر لوق ار از ریس مه مان ول ‎le Se‏ يسني ا د كه سو. له ز حق تر به مودق لست كه سكن اطول ب غير رم وطيدت حق موجيد يد ماد حل لنصاب باضع فر يا سافن ب ‎laf a ofl‏ من ین رح مر غود يست كس كدي ل ليست حو به كان ممه مد حل عونب تار ب بك لذن كه دارأ سو ساد شبد لست يل ما ال قل باكلد خودي ملتول حمل كد ید لت زح ميت غود كرد سو تله كوه سد .هيع كل حق حمل به فيان و رد و تاد سس اور دا 

صفحه 58:
؟ تلو تيد يد خا لها لاا عق حا نعي زع م وه م حو وياد ملعن بوتا وق نيك نيا دان نيف وف اب توق نيه قن الى تج دق اج اس شود وبي هج و مرج و غود ی میج گرا وی ی ی اقا مر سید ادا ارط یگ سس اه بازحا باق ای ساب رس ‎LS ple ih‏ ین سای که مرن متسد یط رون نوی ست موی کی متا سل خويش را ويك ال بغي تجوز به مقع وس ده رم هه ره که فد ید ماب ‎gh‏ همکد ينجن تيان يس فرط يلخ دهد زا نکب هقی ‎A a‏ تاي انام ود أن رامال م كد مر يد عرف خر ‎igen le ttt Hf‏ شبر يه انبم اد تاد بح اجر أن كيز و كه لى هم ك حرزمت هل اجراى حق اكيت و طرح دعق يجاب سور لوكي كرمن ارسي وجو رده ری ملو يست كدر جه مورت متبن فته صاحب حق از حدو خلاي امب خويش تج ‎DOL Sand‏ ل و ای ریخ در ورن یسک لیر لین و با سا ری که رل سود دی هی تارمن شد ره ادلی اه ماش را کوش عالت ديع على حقو وروي ی رف رای ند ى اس زر نکن ی در قاس کم ام ود ار تويسندكان لوقي ‎el AIG ans‏ یراب ند ای وان اس رود متا تم ود sgn esta واف أ وف اد كه ساب ی مکی اک تیه اد اس به ود ودب رد و با بقع ابید کر جاه یمتح ابر ات که ما حقي نک وید ریق دا دابا رد رل ان فاد ند مق ان رک مشهو ني يوا ری ‎Pe Oe Et ae A Sige Yel ed I‏ خويش لجا موحهد ولي حف أن ضراب دان است ترف انيع ودع ضور از ود يسي تلمير عمدى سبب ‎ng eee‏ بتر .يت بيد ‎re Eat ES Sige Pa‏ شرع راود وله ب هد ی ید ست ف قمد شرل رام صاحب حق بات كد بن كت بي نان و تست زم کی که هچ یبیل ند تا بر جام مرخود و داك مويق رای هل ی »اظيا اه بای یه مين ره اب دض ات .| ‎joel tl gf peel Sal phos‏ مک اتب هل بان درا رن وب مد ار كا اث صاحب حق ميد ب حال ولسثه ديك ضوورني به جسث وجوى قد لیا تست و ین موز سو تاه ل حق شمر ‎haat) Boyar‏ طفع لي قبا صد بز ,كير كت يأر مضع يفك 1001 ‏سا تجو سي لاسي حو ‏مزع يه یط رما وی زد ری عون میم هس هیا ‎] gene he EIS INS ge Jet SIE dan ek ‏ريد نش ست عدف اجا مق کم وحن مات ات که ما ار‎ slo eg ‏ناخب حق ب متف‎ ‏لح ای تم میرب ار ای لست كه بي ااه وو ير یرانق ده ات ورب تم‎ ‏سار مینست سرا ور‎ tah yap lee ey dean ‏که ول‎ ee ‏دای ایآ موه ترا ره اه ده توق ین دی دی يد‎ ‏غيل ته ‎ge de‏ فهك او لا تم و دلت ميق لش ادوس يسني حدقي ركه ماحب حق فر اجر تال ماهتا مب دح ررض نت یه ادبم زک مس ود لا اه مک ما عو حل ات قاچ که لدب تا شود امرخ من یتآ ترجه رد رک هر اي ماهشود ریق اج ستو سيت مني ماعب نياب نيل ميد 105 

صفحه 59:
اص رفاست ویر یدنب ی ها ناک تسم جرا مق يب راید و هنن ای یمراط ند ری تب بيد جا ات اه از و خط وياد بو ند با تیب کی که اب حق تس نت ار بسا ای مقن سل جا رقت قصلي موف ولوق ست ‎iwi‏ مر ات زتعت ‎ttle the Se Jaa Je ge a‏ مین رایخ و رکب ‎ang shee‏ شود وا تيع أن ‎lai ge Ae Me It oad aoe‏ أن رامت سكلل ‎eye ool ge‏ طی داش بت ود سوم ‎gg‏ يليد صاحب أن م شور به ‎BE‏ ند مود ور ان که ‎a Jah ea he gi ik gy‏ بای مق هل شید هیر ای حق و مود وا مت اي که باه رش ری مرخ« یی بر یرت رای فد ماع جرست دهم غير علقي ‎i al ata Dado gue‏ ‎ee on at‏ یبارت و اش تام ره ‏اي دناد لت که ات ری امن ی شست به ؤرسي هدق لتخلس حر اجراى حو زكر و خطناك لست زا ره سوت یک تلد اما دراد پچ هت وتا مخ یندم و انح اه تشرد ‎ie Saal Par‏ ات از قاری قرب ما هی شجصی غود مر ند قفا روش تين مهو ود هم در عر لل قو( دهع متي بدسرنوشت هل ده خر دوه با هت من اد ری من وض بعد شده لست كه يهل قانين ‎aM a‏ سای سق سا وا ند ‏ب خلا اه لعا شد لست ری حرط موی شون الى كه به وان حلوق عمس اعلاده لست ای رد رو عوسي ما ی ساب ات مقس ما وس ات رای تملا مر اي اه اد ری ‎ne a et‏ مشو أن ١ب‏ و و مخت کوب به كد سد ل ورا در هل ایح نب مر دب يس يناري بيد كلت ‎ge ote‏ لطس ل كان ليله د11 ‎HM Eee INE ae pe bee tile aire Boe ‏كه كته شد‎ ag ‏ات سب ی و‎ ‏مس ب وني سا اد عیفر رو از ارف یود رت نت رد هی ‎gg oe‏ یعس وتا قاس ی هرید مد زیمآ اد تس یک ای ‎pa epee sho Sate) eel‏ نس سای نج بت راوج ریت بش مایم نا پم رین بر نم ‎eb‏ با دق نع مه هخا رد ي درهد ل شرق د تمه بدي ا ع شير و ايج و اد میلس ۷ب سید ‏ری رایع جع در مک درفب داسجا دود درل ریبد شیب اه تست که برس نمی اک از تصرف مر ردقنا رشن تربع ماد تشه ره ار روط ‎led Dae Suh oe‏ ی اب که مک لول ری رف تخود زرف ات اس كب قد مارب غي الهم مي كد یدز وچ دح مرف ید وی گرد ‎SE tp‏ فصي عمدى مالك محدود يشو فرش که بت شود ماک رجا ترف حود تع عقو ار ی سر رگ از شر ود دام سكن حمين كد زان يده تجا ل حنود متف راثت كد د ورا كز درب مهرد تجو ل حو ماف نسي دير لاج رفز ساق مره ای ات رن مدا مان اش ]مر ‎ing‏ ره موجه مر اف نها ای تیه با ول یم و راك سا ره وا لت وو سا چیه مداد بت بخ هسب ی‌و با وی مک هنت همست شب ینیع را ‎ial‏ لست و لك رقع ضور وى ساي عر ‎te‏ تسم اد ور ات ‎ 

صفحه 60:
تن ات لاد شوک ار وه تسد انون نی لا تشر ور دب شیر الك عفرل بة ععد ی ای وی ال بيد كرجه شرب ات که در ۱۳ من ره بان مهم بر ين شود ك رای رم اج با رهم تيا بي جيه م اكه سان تون حاون فس رس لزق نک نف ده زرا ی تقد اقا لک راما ابا هرا مار ها رف منوج شود تک در و ره ویب قصد لوا به ‎le gh Jan fad‏ سماد ر حلي كد د تا كتين كل مزق و كازى كه وى رقع نيل و جلو شرس الجا نيشوة مو لست و ملك حر حدود عق في مجال رسين به حدق تفشروع ‎Vel gs ae‏ مدا ۵ ۵۲ تن جات سای ‎lots‏ ید مد مکی رک شود فا تب باق بل روخن دود هه ی سیسات ند تاهج یر ال شام شتا تک کارا رای رش باق ناف رن وى فر ماهلالا سي مويو هر لي مر حك جد أب ‎ree age he Bn AE hy‏ سويت حي رو ار مات بيعب فق ارت شود نهد ان هد بو جه به مدا يز غود ووش که ده سب شمان ار ی مب جل خط و يدق بيت وود شير ب ديكرى لست يس شوط ضوورى يأ يجا فا هدس و تج ل دود ترش وی تم در اراك حقو ست زف به كل تارف اس هتی فرت مر ی 1 1 1 1 211111111 اسان ماف اتن رکه يب ای در رات ید باه کم مت مات نینس ون سکن تارج سئي ‎ale‏ لاه نه شد بيد دين تيج کف که درو ماه اهوم جرا کي که حق را به ری وی شدای عرف ب کل مب وه هت ی ره ری الق مادعا ساب مر یی رتیت سای فک از دید یهاش ی ام گت دک پم اسر ای سیف بسن له مقر تخت ریم تب و تاف حق جوم تسد م يكرد ويارفت وامتدك يتك مالك خانه محل مرغت يا اماد له كد :1 لک ون به د كا ‎sane a elle gf ne ley a‏ مین ادن به و ميع جلوكيرى رعسو تاه ازحق» في موه حر حلوق شلا لاتير به ومني كد موز د حفوق (وبلى مسوم لسن وى خلووى ( سود تال حق ب ‎ha DE‏ مایت هس ین من جر رهق رتست جك كني كلد ماد ‎ate aod ens cg 1١+‏ خر لقن لب نب تسوبی ی و دعب ام ند وب یل !]ای من روب تایبا ای ره یرت مک زیر اج برع ره وه هت هر زار ره ای ام جني ب مي ايد كتصرف زر مالك در ‎(ash ge ehh ey alg ine‏ رما مور هنهذ روي قشي راع خخ بي دار وبا یش های دق ای که بان ره ر سا برد تسیر خود رید یر بل کین دی به نشوم حور كر سو ده رفس هرهم 0۵ بر وین درس نی دق ايآ لس ند رل خر و هرق موی تأي ع اج تیلست شم دس قاری را تیه سرا یت ديع رف لمحتم ید مد ۳۶ تن جات یی سول مق ریت رف تفاس را ماد یدرب اه کته دس رت مره بت ات زک تابر ری سر مد رید تال مت مهس وب ود الب ی ی کب باه ی ی دید مه یگ تیش شمه وه لباقم سم وی ربح ار صده عيوب بارغوب جل اف أن نع سرد یگ ‎SI‏ تفای ای شیاتس ۳ ین جر اب یز ‎ede dengue nose‏ وا ‎pala Aya at‏ با ‏بر وی که رش شیک ارب ‎IE‏ ا سلب موود ‎a gi) Be‏ يو لقن موه ای ناض سوء هر حق شده ند لوق وی وی ات که شور به و ریس اد رفن نی ور مات ال 

صفحه 61:
زبیل ات انب مسا ودک یر كن م1۱ ‎a alo‏ يان نع زن موكول به سیم دمن مج سوت رای وق دود ری ازع اب که و ور راز الک مق سا اسر عه سا اخيرات شوح نيز وضع به هين نوق لست و همه كم وبي موقت شوصر ا مه ى حقو تكليد مود وحلوق او مطلق يكوه قلع عر وضع كني لهذ باد دفست ك ل مبلى و فلس ب ىز حلوق جين ب مواد هقی بای ریا مب نينو ملحت رماغت امن نو شرا لول رن لوقي هر كشور موت امت بای تال در لوق مد ریبدت بل خودي یر مات من کي یل مج ادا رفح سيم مسجنين لسك مر موه صل شاقهويشه درخت هساک شعس وق تخت تس سل مایق له رن با اریز اه جز سردي كه لا سوه نل عو ب فحص شتير كني قو كوف بشد اذأ حق ره ي تفي ساب زد ند و مد قرع لد لا ی سل توي مين حو وس عي ودع فى ‎DSW‏ جلي در یا وی ‎NN gt aN lg es MT‏ ولخد ع الى به بعد نو لین وان هی ‎a get ENT BT dee‏ لذ ان ونه كيس وم كلب ‎Wo‏ Wingert toe et ای کی در مت مد نداد نال سويت هن ولا 90و ار الصا دم حلي وس يدن لد لب يي 1408 وی سر ی که یه نیع ی مدش ۸6 Sah iad erat ‏شاوی سیدنت دق‎ ف لا امیش هب ری ادج لش 9 کرد ی و مات رت ی تج مه ریک نش لت رتست رد لب دا یر ند نت دق دا من مده جوي جز لت نسد. وله كوي فو مرغت ل Bg gaa ‏حقو ش18‎ ae dc ll ان سل میج اش بش 7۴۵۴۰ ری وی ی لبم یی ۱0۳۲ ما ال ار ‎seat‏ ‏اال عي مض ,امريد ايل علق د كمي فا زا سس مق ۷ موی یی تج کش و هرک رس تهج | علا روج کش ‎Call UTR‏ لت سل ی 0۷ امد نم با دار ‎hae OA‏ ال تاد علض مر شيك مي ‎ca thea eT‏ جديد ف ۳ سد ريو وا ل ال بر شرق ار وید با ی ای تب اد رین دا همست اک هیر ا سا ۵ اممف ا كعد مك با و ضور الخسي فى تمق شت كفي اس مد یه الق ‎a pe Tolle Pana hE‏ حو فا و لد حر كب فيا دري له رج ركد ‎ae eg i‏ مول و ميت ل قا اد ما یم سي لي ربرب ساد رك شلب يوت سيت نش عق 1000ب سدس اله بد متجني ركد عضو كزان وه مدقي فين ملي امول و ميت ی ‎pte a eee ١|‏ موس عونو ‎el‏ یه ی ی 3 اب رای لس تین شا عم ال بای ی 0ب ‏لاح فد دود بك ميلد مله مر رنف ی هر ‎0 ‏اکن ی ی تج اش ۲۰ انز تب هی ید ‎ ‎ ‎ ‎ ‎ ‎ 

صفحه 62:
‎sad a‏ ولي نشد ك حق دشنن باصيو جع نع شود و أ قبن يسنم يفوت كه فا هر ‎ne eel aed‏ قیقر با بت تح ‏خن ای و وه رای هر حق سوام دک یزاین ند رهق يم ‏مره سس ات رح سد سير اش لست لشرر عمدو تج بای باق و تس ربا ‏رای مارا دیس لاه | حق ب موود مه ‌شود که شیک سای ود حق یش فا ید و هن أن بريه فيتوان ست نه رقع ناجو دقع ضور رخو ‏ی ره در 1211111111110 سر او دای محر موق سوم فده ده ات ‏* كبوص ‎as‏ 1 ات اه دنت وا ری برش ‏عر فش تر ست نه شده اس با ی مقر ایح خیش مرت ای یش این ‏۸ خر دار یه وف دس اف دی انز بت هزم نایم ریق زا و رتست وراه سوت یک لد ابا در مارد ‏رای ماه ۴ و مت تم مرف أ كيرا مقع شو رع حاجت نشد سوم هرق میت وس ات ٠خ‏ لوق موضوع يو تهاسودى كه داه با ری از تشر وس اد ماب اقا رنب روط ی من ات یه رف ریب چم موس لزق بت اس ‎on! ‏وم‎ ae) ‏سو لات‎ ee lel ed it bead) ١ Sees ۳" ‏تس فو‎ ۳۳ ‏دق ره دید ون یات هد لا سامح بات ند‎ ‏ای که یچ ی ای لآ رد در رس‎ SASS pe eed pn alte a ‏كدر اجو أن روج قن تدده كوف‎ gl oe Joa ‏و ويه كن شود حق ره سوت بک تلا رید‎ a a dee eat ‏بیع‎ He ‏علي مواق حل‎ ‏لوو ريت انين ایح‎ 

صفحه 63:
522 نت تم در مستوليتهلى کیان حر يت ‎ly BE‏ ای موه دق ‌یم سوت نی ال وه ای زوم ور تلا یمد بت و ریق وه وهای ی تم اه هم ید یی مت ی الق ‎ee ged paella‏ تق ار تلآ یت وام ديد ‎١‏ پا یی ملد مدز ‎ee‏ اج ای مره دمحم يه عيان اده بيد يفت كد هر كى ها م لعل غوي است و وي ١ك‏ و به بان مره ليد ان ند ی یف ‎bal Bothell Stok SAA Med a Daehn asl fas OE‏ جم يشي وا به ‏ادن برد ی همه را تیان من کر هچ کی اه ول تا ‎EB aap Sd VE he‏ ‏سیب بر یود ری رو مر لجر و شارف جلو كن ان مرق ب ری که رن مرت تست مد راو ‏ید مخت وید ري كرد رحبا اجنين اس جم يعد عطسي » بسكي ‏وج مه تن سوت :شم ان اس كه دون مج ید تج یال »هدب امد ات ‎PGE Adel BLS Se hae ‏تسق حلوق يفت شده اسثه‎ adap Jao el Soe ah ‏دا ‎El a‏ محر سوت یل شم اس ‎i‏ ميرت مل ور لست مو جد كا ‏مرب خی رهش منم هش مها اهر رن یر اج میا تیم یربهار ‏ی رو مود که تیه نب ایض سول مر اس ‏درا جا كدت ميان به مل ملي رسيد صل عام شده در ون وت مت حل در مود لش ی فا تشه ‏وه ال سامح کشت مد در لالم مود نمی لین جات ای و یبود شود كه يناي ‏عمقي قاس مس یف ند هقی نع دی یه سل بو ره جف ست لماك ‎eat‏ تست رل رف ری محر هم ترچ ‎pac Ds i‏ كود يعد ‎aT‏ حلوق م وف شده امت ‎pep‏ یس مرول یر سل تلو مل وو فت سات ده تن مر ام ترظ مانب سم مات اقا والديشه ما أ رايد اجر دی رايت ع اس ‎nn a‏ لاز عيب نان أن ا تاشد و هي تلصرى ‎Fell‏ مسنول دان اتوت يك كلاق لع یج هخا ات جیار پوت بقع ويل ى بلى جبرن سارت ات«( شخ سال رادي اه رس ی ان مج ره ‎heh hg ate ie‏ كدي به ليل تلب جوم ل رف ری جات شود ما یب چم میور شم سول ان سارت مود که داد ادن مان ‎ee a‏ مان لاد ال ات | ]در مدای وس مطح م شود ك جراد شخمي سنول خطاق يكال قاركرنة ‏يقي ين ميال ابي عر هر مود داق دن وي به جل مان كلت ين هو مصلحت ماق نايت طن ني ب ال يكن قل کید ‏اك يك زيل دين لل يا ويشكستكي مسب لعل ور شود و شری چا تشه ی .قاتا نی اک ور ووه ات تفت هس م حهد سويت ‎hat‏ رز ده خر ادن حاورا هش ید ما نت راک انا که سنوی تا اب که ال ریق ردب هن وا ‎Et‏ ب فا کی که بات اد كذى سوبد يبه حك قن به ل رهد د قد الس سويت كت وف ‎al‏ تن ار سل هی ان و مان که وی پا مت همست كما نبت به خلني كه كر به ديرن مود وين كق سن 

صفحه 64:
سول شعن نيت ب تیک ینب برد ای اتب هی هت باق یرای هس مر حده الست ‎aE Oh ee ght iS le)‏ کب دی بر وش اند هش آن تسب نيجه سلوب ) تقر محسوب شودبة ربل مير زميته فى / مستليت نشي اجا خط ‎nd‏ انا كم وي ميد موه هد یت وش شدای تال رولیت فو نبت به خسواتي كه ان ضمن كا ياه مسبت أن به يكن موود لو ري يلخ شك يده م شود مها مد مله ‎١١‏ لون سنوت مشي ل ل به صو يجاد فر تير وى كما تيم شده لست زا بت رايت عنام ای که لا وال قب اه مود ار سل ری يد نحل هت ات الط يجا میدرک ر ترد تتفل مودع كه كرفا طسيرى رد لس دين تبه تیش زلف ای رهاط رآ یز جد خط و اطي ل سويت تخي و + ی ای ات یل دعر هر جد ك بون لوي لمي ‎Ag th) Sh EE‏ لي موتدى عبني ربد ‎le a‏ ده با ندچ ی بای اد درآ نز ی موز تیه تا رازه ول یل ری تیلست که اسان مر مان دش ریخا دید کت یا وی ریب زرا زاین بر كين وعان يكن ته فب ووو شرب خلج و احا تير وي قل يب بي ‎ane Eth he A‏ ی برد اب لت يت بر او یقت ی تال در هی کر تاد و وس شهاک وراد عل شد عام خسارت ب عده قر كبا "اق م ین ی کر ری ار .اد ند لت محر اد ار رولیت ‎ees ak eben de ng‏ مط ود لاض که بر لت سول ی لش جر نی ردان موی فش oe ‏در عط تدهم‎ hse AIA Le IBA gaa el ‏يجكى‎ ‎Sate ties at ‏اس که پیز یعابر دب ان هی زد‎ te SA tte pe ‏مد با جوا هچب پات که بر یا‎ ‏خی وود ماو ار سب موه یکی وی رد دبای سا شخ موف کیره نا‎ 2 ‏فصي مله اند ل مه ره ده این سید ۷ ین نی مد ۲تون نی وی رود مود و‎ ‏يان سيع‎ ‏رولیت شا لش سول از مشود که دهدن خن شنت ین سول اد‎ A ‏لت شخ تست ب ال یس( ری بان دق ند لحاس‎ alg ‏وق كشي کارت و نیمز باه کم تن با سدق‎ ‎a ld‏ مش ال قل يه يوت يجا رشق رای فرب تم شده هزم ات رابت تا ها کارا الق اد مر ‏3 جه يوان ري ‎SE a‏ که لت یبن یه نله مور ابص فش از يجا خط مر احا ان اشر ديد ود ‎ ‎ ‎esta ‎3 ‏در خی ماوقا و ایا یت پیت "دع یکره میت ای رش »مت اس 

صفحه 65:
22 ‎dancer ots‏ سبيت ‏رای دی رک و سنوی ‎te JB nen a ln‏ هوم سيب لوم ين بالطو ‎MEE TP‏ سود لت رسمه رسد شیر ‎PSH eS TOP TF‏ مر فصب لست مع مود عون بحث ماخ ين ریت لب سید بات نت ‏عر تيش هاى حلوي, وى تمي سيب كع شده لست كد ل لست كه جام تعد خسار تب با يا إن اه را ند ‏جم تعفد دسب ولي و مقس ورد یت لت فرط مق مین بیع زد اتب ی کر ‏سار بر سید ور هت ماه هو رط و سیب هم يو تفا یو هر زنب وش ‏تود لک ام رد ما سیب ره چم مب یدق سا سب وش وف رسای اب ‏ای مد درل كه ميان خوط و شير جني رط تست ب هی هت ره گت مخ هط رفس كه ل عم ن عدم لم ‎alain an Dep tama EA ‏وود ده هس ويد‎ daa ‏الال صده نمز مب برجت تفن أن م مك شرايط اهن است كد هوشر ار مار وه ال هت سید شور ‏ایرد ‏شا تمي خوط وسيب را هه رفت اند وبي كلتمي مف فين هو لهو اميد شد قد ل لیا ی ‎PREIS‏ ‏اه هن تیه مرس ‎ ‏الاك رود ضر به زا دده ‎an‏ ال لمي يوفع فلي رف خند اکن که سول ال نس بای وی ارت او باي احا شود هبن هو عام شور وف زيار وله سبيت وجود ارد يني شير ازن نی شده اس ]بان سل میا با رازه رن رن زر زر هي مق مود یب سرت يد زر مب ری شنت من دا فش ان ومیل یمن مرتک ‎Ua a‏ ولي بط ی دبک از ان وود خارت شرب یز حي اما تلص او وود ليت رمه عطقي يا عوفي وجود ديه كه بون لصي رسب لش مر کی ال نش مد کب بر تن ‎LSU ESA gs det‏ و ووو خارت ملؤمهأى وجو نادو وتان أن راسب خسار شمرد جسن ك دون كثو اس توي ريه لكر عرد ات( ]اد بان لک سم ند دک ول ری سل تم ان و و ات رل ود ات مد ره يب و بشم نر اه نرق مسب وه میک تس ره لت سبط سبيت اعيث بيشترى يداس كدو ات وجود أن نيز حشوم موشود زو جى كه لمي كان نولت السك تهاب اطي ترجه موود كه فر ا تا غلك تضم رع دوزي را جد وده لسن رای ری ها سا لين لست که له سم زیچان دش که ند ی ی عاك و انم یل نی که ای بسن سا حادم ال رب ایب ان هه تلا كياث اد رده ات تا رايا ند ين جستجو كرى لست بسي شود جندان كه يه اق[ توستدك لش یمود احا رط سي بي تس ود ی که سل ی اب جود سي ركد جز بيو فوق صلم و توق هر ی با حلي ياك ان ينا كود اد سودي كه سويت نشي ل ضل شضى لست بيه اله سيت بي تير وده و روش ی ریب فضي كه سويت فل رب ود سای دی یه شود ای بت شوک سل باه کی که سول هه عهد ات رود شرب مت وود ای مت شود كه کی هن باه ات ان به ری شرت و ای افا بيه را رل ند ای ی ره ی ی تم کر دشر ی هدند ار شوه یز قل کاس هسجنين لست در سوت که سررست مار و مجون سب لد و ند دب مه مهب ‎el ge lyon ee ed‏ نبستهجلن © كل رم لخدام لكر معن ويه كل يفير ايدان مقت رقا ‏عر موه خسارت ‎J‏ مت له دق رع مجع به ره سبيت بين فص رده لوحت وه یود وا ها هبو زب هت کنو سر وبا اک ید سوت ره ‏ارت شود که روت مات للم ی شور ‎Sie ae ed AU‏ رجا ری نا لیم ود که 

صفحه 66:
‎blobs) Je pel lp Ds bang ae‏ ان تال اراک یف بر رسی ده ست ند ای کی نخان هک مب مکی سیب سم سير خاد ,سب اه شمه ‎ant He dna Pn‏ رات نش خن مسا رال ند لت شود که نش در مر حال نم مد ات هه ‎Be ae ee‏ ‎ae‏ ی ‎ted‏ لب را دس نيدب نس عم مت ریا زو سم ی وى وت ني كف وى سوط مشي بده ست یا رسب ین هرق رد گرد زار دق ها ها سیب و ده جند كه وجود هيع تدم به تابي شط ضرورى را وقوع حله ون است وبا ار و نب ‎Se pat aN Sie tad Sle‏ احا ين م كه عمل خوقده ترط خروى وقع حل لست رلساى طيدى ياك تمي سيب الست فى به سود و ياست مش جيه عقب جم كيد وسحلق عر جتجوى فل بده دوقع ده مله اس و بان ‎i poe‏ سوط ماي ته ف و رس تن بت وس میم تشن کی ی وود لهس اس هی هت رین ین دق که سل ری[ ی تسب تفاب شود نس ری کل ای رن اه کل ورین اد سب فد مشخ را رین نب باه با ری هم ان هن تج اهب ود اتیب افش که وال ی ‎alte gio teal aoe‏ ای ات ید گنل جوم سب شراب يك أن وی ‎ean af‏ صب علي لت كه به تيال ‎alain eo Hyde‏ ود اسر ام ‎ce Jak ghee)‏ جا خسارت اتا ‎ee He Ah at iy da ah‏ ‎ay‏ عم مب ده چین شا ‎ae‏ تا رک زد شود دی یبرد مود ‏خر ملي كدر لت قلي سق و كيت وا دو ثن أن كلت شد دو وصف لزم وى تحلق سيب ديد شود زول بابك و وت ای رک دقن مایق پوت ‎hie‏ که رخ اد ریک راب کارت رس شوب ون اه وت داش اس یعدم ربا رای و شین ملق بو و موعن حال هر سه نوو يعر اباد أن م فاه لست ‏جر ياه فد سفن تایآ بای رهق از یت عیسو بان شان تراس ‎she‏ محصول دخات ديد لماخرط شرووى أن نيس زا أ دوم تبه ته متوفسك ما تیه رهب ور لين مل زيش من اشر ضرورى) خوئه مسنول خسرت نيست ويا یش مت ال ور سول ات ‏ال یکی تس ری لت مک دزد من در ورد شود و لیا بيد وى ان در هم يست بود تواست ل رهاق يك وز شود و سوقت رع ‎pean Aileen Abs gael gd ely ge Hl ed a‏ ار رشب لیم هید ال کنیس رال هقرت دیق جع ید درل مر ‎IMs NE ea tal aE‏ 1 الس وني ين فيس تعن م هعد كه ییاه ‎a A A‏ فهن م مي و جكوتي دالت عله عرد كود تسب ار ‎parr‏ ‏چا که رجآ ‎ey fae be lg‏ پر اتب هسن مه رسد[ رز ‎em dee‏ )شب بای ی یط سید ‏صلم بد يست كوب ني مي شوك عرق و عل به أن تمد كل ‎aah aa Saket ‎ag lpg Be art‏ لخد خی رده چان اتب راب وین اس که عفر ها یت تمد ول روش سب ری ایح بان ال ‏؟- متا سنن ني مياق د ‎ ‏چا كه كفن شک ازع وی نوا ب مال ديكرى ستول شود يه حك قفون ضام كلد مال ب صاحب أن مستاطي فيد ‎oe ge‏ تيج بن تيف وني شمن سب روف بای تک در ال یمود و دا فطل ین با وف ‏حرجي و ني بشد م مودى 5 ال متموي ب صل يران تل م شود مان تكليك غاب را زره وت ها تا مر خا ول جني كمال منعوب نز ود و اساي خسن عا حلا ىت مشو مولت اسان کلب و يف ور ‏یکی موه باق عر وو هریز ‏۴۱ انم دون لت ‎Bhs‏ ید ‏ضبق ی رامآ رد شاد یک در ود رات را یه رازه ی مان ‏ياي لا اه 

صفحه 67:
رای تسین مت اس مل سطع یت وق ب ‎Np‏ هدید مد ای ی دم ویک شخ میات زد شود رد ی ار سب اک سر جود موه باب من ال اي یرد ری مت چا کم سريف ‎Seed oa alg seen ae teh ot‏ وده ل تع الكل مركم مب ستل ‏ماه ۴۱ کم ری هن ات مایت مد رن نی مد ‏ور یلاق ما با رایع مق سول و رتش بای اد ودره ند با اد ات که یه شوت اب یت ریق سل مد ات ات هر داي رو ریت مه ام عرد كه مستيت ب ياي جا خط مرف خی اج اک امش قو وكيد وجود ربط مين فر مل و وود وي وا فل ود دي عو ‎at at Ja ae le ha a eo Spe Pee‏ فو يز تيل الى كيد و بل ب ير أي هيع ريل ليشي مان ‎Se‏ و ارت وی تست و وو ترجه از شود بق ميان خولي ساخثما و کف سا یدش ات ]کی نیس وى ب رط ار هر حال شط مدقت ين وت ور قبت م شود ‏اد ری که تيب ود تم ‏7 ‏ب ‎pe‏ موود غصب نيز سنا مهس صيوت نكر لت تان ال فلمو تيت مني خا كن ولي ناب و نب يك ا شراط ضووى وی را ‎ ‏درا سینت ‎Bia pial, aan ae aR RENN AD‏ ‎cn ee‏ جين سل زره و غود وی جر میوگ ای ادف وه یل رد ‏رش كني عاني خاب ميشونوبه جان و مال جم سيب مين ‎pay elastin Ae Cad‏ مهنس أن نر ابن ‎edad I PE lie es Bled‏ انا تیآ ربتک يار مر ‎tie‏ که ال ارب د ين خراى خلت اش ات واه ,خن مرو به كد بيد وجو ل ,اند نی ات در ارت ای ال له ود موی )رای رای ات ول ید ده مت دق ‎ere‏ ‎a le ae ea‏ مرس او مکل ای رید اس در ود که اب وا ‎snl A‏ ارد بيد تين كد كه عل مو یت ‏جه جلي ‎ange Heya gel‏ لت خاک زد ینف رسب یه یت رو رد فسوی ‏ی ول ره هر ری یی ۲ تسب توف لب یلیر ‎ra ren deta rater une domoe ute ate Get pa duelogaie” > ea‏ موم ‏له ی ی نف سا لیس و هبدن یدای سیب بطق ليم ی اد دی ود مد يدي عل رار شاه اس و( ستيه م ع 4 ج20 ‎(A Tene aa evant ‏مستي "نيه +15 ا‎ ‎el‏ شاع مق امد ست طوف باعل مل ضيقن اند بال ل »یر سب ‏ال هی هه سوت تج دش ‎kahit Meng) IN gl I‏ من کل سب ی هک برع تج ۷ ‎ln Ab gang gt ae a hal‏ ل طن عي ‎prorat‏ ‎Mgt al ‎Tos) Suara oer‏ ام ها ‎Ye‏ رش ی متس 

صفحه 68:
‘ona dr us ra ‏اك مه‎ ‏تا امه تا‎ U.S ای رسک وه هن کب ۸ "لل ل تود سيد يوق غير فيضك بن تق حتيق نی هس عابي و تع ا ع ع oe ‏هش منود بح که میرن وی مین سب و ره چم يد‎ ‏یف ای ریت اسآ سم وي ی بو‎ ‏و لت ده اد‎ pate SM a eo Haat ‏مر میک سر خر مهلي یت اه سبیت هت تیا من وب جهن مش یود‎ ‏لد ای نی مسب است لباب يد‎ nO eae ale be ‏هر جند ارين ام كه‎ ‏هلت ای هت مب جرد وق در جشجوی در له مق ات و بان مه زد‎ ‏سب نی ات کرادت دوم خر ری نس مرک سید مات آن در اد سا نا‎ ‏ی و مهم بش که بان کت لیقع سمخ شب زج ده اس‎ ‏ال اه مين سيم ف زيم ضور بيد سيق م خوط سلس بل )سم اد مست وه نی مکی ود کر و لب‎ ‏اند تم اه سب ینعی تكد‎ ‏رسمار يي ماري عرو اسيم سي تي م فت‎ ‏ری از سا ار وی مد یت ما جود را مقر سل و رد یف رده رن ی‎ ‏وا جارح شرف مد‎ 1 on! رهطم ریات کم عا وجوش وجوه ام يليد ع مدال وج ‎ae DSA ot‏ وجو رو ‎hea lk‏ رل غدر هل ماوقا یز ‏رس ری روک زا امد و فا سا ای ی مت چا ایمیک بیش ‎a‏ بارس نش لوط کنو و ود کب نی ان ری ملو لم ده لست ‏ماه زد 

ﺟﻠﺴﻪ 1 رﻛﻦ اول ﻣﺴﺌﻮﻟﻴﺖ ﻣﺪﻧﻲ )وﺟﻮد ﺿﺮر( ﻣﻘﺪﻣﻪ ﻣﺴﺌﻮﻟﻴﺖ ﻣﺪﻧﻲ اﺻﻮﻻ ﻧﺎﺷﻲ از ﺑﻲﻣﺒﺎﻻﺗﻲ اﺷﺨﺎص اﺳﺖ ،وﻟﻲ ﮔﺎه ﺑﻪ ﻣﻨﻈﻮر ﺟﺒﺮان ﺿﺮر ﻧﺎﻣﺸﺮوع ﻳﺎ ﺧﻄﺮي ﻛﻪ ﺑﺮاي دﻳﮕﺮان اﻳﺠﺎد ﺷﺪه اﺳﺖ ﻧﻴﺰ ﺑﻪ وﺟﻮد ﻣﻲآﻳﺪ .ﻟﻴﻜﻦ ﺑﺮاي ﺗﺤﻘﻖ ﻣﺴﺌﻮﻟﻴﺖ در ﻫﻤﻪ ﺟﺎ وﺟﻮد ﺳﻪ ﻋﻨﺼﺮ ﺿﺮورت دارد: .1وﺟﻮد ﺿﺮر؛ .2ارﺗﻜﺎب ﻓﻌﻞ زﻳﺎﻧﺒﺎر؛ .3راﺑﻄﻪ ﺳﺒﺒﻴﺖ ﺑﻴﻦ ﻓﻌﻞ ﺷﺨﺺ و ﺿﺮري ﻛﻪ وارد ﺷﺪه اﺳﺖ. ﻫﺮ ﻳﻚ از ﺳﻪ رﻛﻦ اﺻﻠﻲ را در ﻣﺒﺤﺜﻲ ﻣﻄﺮح ﻣﻲﺳﺎزﻳﻢ ،وﻟﻲ ﻳﺎدآوري اﻳﻦ ﻧﻜﺘﻪ ﻧﻴﺰ ﻻزم اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﺮاي ﺷﻨﺎﺧﺖ ﻣﺴﺌﻮﻟﻴﺖ ﺑﺎﻳﺪ ﻣﺠﻤﻮع آنﻫﺎ را در ﻧﻈﺮ آورد. ﻣﺒﺤﺚ اول :وﺟﻮد ﺿﺮر )ﻣﻔﻬﻮم ،اﻗﺴﺎم و ﺷﺮاﻳﻂ آن( -1ﺿﺮورت وﺟﻮد ﺿﺮر ﻫﺪف از ﻗﻮاﻋﺪ ﻣﺴﺌﻮﻟﻴﺖ ﻣﺪﻧﻲ ﺟﺒﺮان ﺿﺮر اﺳﺖ ،و ﺑﻪ ﮔﻔﺘﻪ ﺑﻌﻀﻲ از ﻧﻮﻳﺴﻨﺪﮔﺎن ،از ﻧﻈﺮ ﻓﻨﻲ ،ﻣﺴﺌﻮﻟﻴﺖ ﺑﺎ دﻳﻦ ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ ﺟﺒﺮان ] [1ﺧﺴﺎرت ﺑﻴﺎن ﻣﻲﺷﻮد. ﺑﻪ ﺑﻴﺎن دﻳﮕﺮ ﺑﺎﻳﺪ زﻳﺎﻧﻲ ﺑﻪ ﺑﺎر آﻳﺪ ﺗﺎ ﺑﺮاي ﺟﺒﺮان آن ﻣﺴﺌﻮﻟﻴﺘﻲ اﻳﺠﺎدﺷﻮد و دﻳﻨﻲ ﺑﺮ ﻋﻬﺪه ﻣﺴﺌﻮل ﻗﺮارﮔﻴﺮد .دﻋﻮاي ﻣﺴﺌﻮﻟﻴﺖ ﻫﻴﭻ ﮔﺎه ﻧﻤﻲﺗﻮاﻧﺪ وﺳﻴﻠﻪ ﺳﻮد ﺟﻮﻳﻲ ﻗﺮار ﮔﻴﺮد .ﭘﺲ ﺑﺎﻳﺪ وﺟﻮد ﺿﺮر را رﻛﻦ اﺻﻠﻲ ﻣﺴﺌﻮﻟﻴﺖ ﻣﺪﻧﻲ ﺷﻤﺮد و ﻫﻤﻴﻦ اﻣﺮ اﻣﺘﻴﺎز اﻳﻦ ﻧﻬﺎد ﺣﻘﻮﻗﻲ ﺑﺮ ﻣﺴﺌﻮﻟﻴﺖ اﺧﻼﻗﻲ اﺳﺖ [2] .ﻗﺎﻧﻮن ﻣﺪﻧﻲ اﻳﻦ ﻗﺎﻋﺪه را در ﻫﻴﭻ ﻣﺘﻨﻲ ﺑﻪ ﺻﺮاﺣﺖ ﺑﻴﺎن ﻧﻜﺮده اﺳﺖ و دﻟﻴﻞ اﻳﻦ ﺳﻜﻮت را ﺑﺎﻳﺪ ﺑﺪاﻫﺖ اﻣﺮ ﺷﻤﺮد .زﻳﺮا ،آن ﻛﻪ زﻳﺎﻧﻲ ﻧﺒﺮده اﺳﺖ ﺣﻘّﻲ ﻫﻢ ﺑﺮ ﻃﺮف ﭘﻴﺪا ﻧﻤﻲﻛﻨﺪ .وﻟﻲ ،ﻗﺎﻧﻮن آﻳﻴﻦ دادرﺳﻲ ﻣﺪﻧﻲ در ﻣﺎده 520و درﻣﻘﺎم ﺑﻴﺎن ارﻛﺎن دﻋﻮاي ﺧﺴﺎرت ﻋﺪم اﻧﺠﺎم ﺗﻌﻬﺪ از آن ﻳﺎد ﻣﻲﻛﻨﺪ. ﻣﺎده ﻳﻚ ﻗﺎﻧﻮن ﻣﺴﺌﻮﻟﻴﺖ ﻣﺪﻧﻲ ﻧﻴﺰ ﺿﺮورت وﺟﻮد ﺿﺮر را ﺑﺎ اﻳﻦ ﻋﺒﺎرت ﺑﻴﺎن ﻣﻲﻛﻨﺪ: »ﻫﺮﻛﺲ ﺑﺪون ﻣﺠﻮز ﻗﺎﻧﻮﻧﻲ ...ﻟﻄﻤﻪ اي واردﻧﻤﺎﻳﺪ ﻛﻪ ﻣﻮﺟﺐ ﺿﺮر ﻣﺎدي ﻳﺎ ﻣﻌﻨﻮي دﻳﮕﺮي ﺷﻮد ،ﻣﺴﺌﻮل ﺟﺒﺮان ﺧﺴﺎرت ﻧﺎﺷﻲ از ﻋﻤﻞ ﺧﻮد ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ«. و ﻣﺎده 2ﺑﺮ آن ﻣﻲاﻓﺰاﻳﺪ: »در ﻣﻮردي ﻛﻪ ﻋﻤﻞ وارد ﻛﻨﻨﺪه زﻳﺎن ﻣﻮﺟﺐ ﺧﺴﺎرت ﻣﺎدي و ﻣﻌﻨﻮي دﻳﮕﺮي ﺷﻮد ،دادﮔﺎه ﭘﺲ از رﺳﻴﺪﮔﻲ و ﺛﺒﻮت اﻣﺮ او را ﺑﻪ ﺟﺒﺮان ﺧﺴﺎرت ﻣﺰﺑﻮر ﻣﺤﻜﻮم ﻣﻲﻧﻤﺎﻳﺪ«.... ﺑﺪﻳﻦ ﺗﺮﺗﻴﺐ ﺿﺮر در ﻣﺮﺣﻠﻪ ﺛﺒﻮت ﻧﻴﺰ ﻣﻮﺿﻮع ﺣﻖ ﻣﻮرد ﻣﻄﺎﻟﺒﻪ اﺳﺖ و ﻧﺒﺎﻳﺪ آن را از ﻟﻮازم داﺷﺘﻦ ﻧﻔﻊ دراﺛﺒﺎت ﺣﻖ ﺷﻤﺮد [3] .ﻛﺴﻲ ﻛﻪ ﭘﻮﻟﻲ را ﺑﺎﺑﺖ ﻣﺴﺌﻮﻟﻴﺖ دﻳﮕﺮي ﻣﻄﺎﻟﺒﻪ ﻣﻲﻛﻨﺪ ،در ﺧﻮاﺳﺘﻦ آن ﻣﺒﻠﻎ و اﺛﺒﺎت ﻣﺴﺌﻮﻟﻴﺖ ذﻳﻨﻔﻊ اﺳﺖ ،وﻟﻲ در ﻓﺮﺿﻲ ﻛﻪ ﺧﺴﺎرت ﻧﺪﻳﺪه اﺳﺖ ﺣﻖ ﻧﺪارد .ﺑﻪ ﻫﻤﻴﻦ ﺟﻬﺖ، ﻧﻤﻲﺗﻮان دﻋﻮا را ﺑﻪ دﻟﻴﻞ ﻧﺪاﺷﺘﻦ ﻧﻔﻊ رد ﻛﺮد ،ﻟﻴﻜﻦ دادﮔﺎه ﺑﺎﻳﺪ او را ﺑﻪ ﺳﺒﺐ ﻧﺪاﺷﺘﻦ ﺣﻖ ﻣﺤﻜﻮم ﺳﺎزد. ﻣﻮﺿﻮع ﻣﺴﺌﻮﻟﻴﺖ ﻣﺪﻧﻲ ﻣﺠﺎزات ﻣﺮﺗﻜﺐ ﺗﻘﺼﻴﺮ ﻧﻴﺴﺖ ،ﺟﺒﺮان ﺧﺴﺎرت ﻧﺎﺷﻲ از آن اﺳﺖ [4] .ﺑﺎ وﺟﻮد اﻳﻦ ،ﮔﺎه در ﭘﺎره اي ﻣﻮارد اﺳﺘﺜﻨﺎﻳﻲ و ﻣﺤﺪود از اﻳﻦ ﻗﺎﻋﺪه ﺗﺨﻠﻒ ﺷﺪه اﺳﺖ :در ﻗﺮاردادﻫﺎ ﺷﺮط ﻣﻲﺷﻮد ﻛﻪ ﻋﻬﺪﺷﻜﻦ ﺑﺎﻳﺪ ﻣﺒﻠﻐﻲ ﻣﻘﻄﻮع ﺑﻪ ﻃﺮف ﻗﺮارداد ﺑﭙﺮدازد ،ﻫﺮ ﭼﻨﺪ ﻛﻪ از ﺗﺨﻠﻒ او ﺧﺴﺎرﺗﻲ ﺑﻪ ﺑﺎر ﻧﻴﺎﻣﺪه ﺑﺎﺷﺪ .ﺑﻪ ﻫﻤﻴﻦ ﺟﻬﺖ در دﻋﻮاي ﻣﻄﺎﻟﺒﻪ وﺟﻪ اﻟﺘﺰام اﺛﺒﺎت ﺿﺮر ﻻزم ﻧﻴﺴﺖ و دﻓﺎع ﻣﻠﺘﺰم ﻧﻴﺰ اﺛﺮي در اﺟﺮاي ﺗﻌﻬﺪ ﻧﺪارد .ﺷﺮط را ﻛﻴﻔﺮي و ﻣﺒﻠﻎ ﻣﻘﻄﻮع را »وﺟﻪ اﻟﺘﺰام « ﻣﻲﻧﺎﻣﻨﺪ ﺗﺎ ﻧﺸﺎﻧﻪ ﻣﺎﻫﻴﺖ وﻳﮋه آن در ﺗﻀﻤﻴﻦ ﻗﺮارداد ﺑﺎﺷﺪ )ﻣﺎده 230ق .م ( .ﻗﺎﻧﻮﻧﮕﺬار ﻧﻴﺰ ﮔﺎه ﻣﺒﻠﻎ ﻣﻘﻄﻮﻋﻲ ﺑﺮاي ﺧﺴﺎرت ﻣﻌﻴﻦ ﻣﻲﻛﻨﺪ )ﻣﺎﻧﻨﺪ ﺧﺴﺎرت ﺗﺄﺧﻴﺮ ﺗﺄدﻳﻪ( ﻳﺎ ﺣﺪاﻗﻠﻲ ﺑﺮاي ﺧﺴﺎرت ﻧﺎﺷﻲ از ﻋﻤﻞ زﻳﺎﻧﺒﺎر ﻣﻘﺮر ﻣﻲدارد )ﻣﺎﻧﻨﺪ دﻳﻪ( در اﻳﻦ ﮔﻮﻧﻪ ﻣﻮارد ،وﺟﻮد ﺧﺴﺎرت ﻣﻔﺮوض اﺳﺖ و ﻃﺒﻴﻌﺖ آن ﺑﺎ ﺷﺮوط ﻛﻴﻔﺮي و وﺟﻪ اﻟﺘﺰاﻣﻬﺎي ﻗﺮاردادي ﺗﻔﺎوت دارد .وﻟﻲ دراﻳﻦ ﻣﻮارد ﺣﻜﻢ ﺑﻪ ﻣﺴﺌﻮﻟﻴﺖ داده ﻣﻲﺷﻮد ،ﻫﺮ ﭼﻨﺪ ﻛﻪ در واﻗﻊ ﺧﺴﺎرﺗﻲ ﻫﻢ ﺑﻪ ﺑﺎر ﻧﻴﺎﻣﺪه ﺑﺎﺷﺪ. -2ﻣﻔﻬﻮم ﺿﺮر و اﻗﺴﺎم آن: ﻣﻔﻬﻮم ﺿﺮر ﻳﺎ ﺧﺴﺎرت را ﻫﻤﻪ ﻣﻲداﻧﻴﻢ :ﻫﺮ ﺟﺎ ﻛﻪ ﻧﻘﺼﻲ در اﻣﻮال اﻳﺠﺎد ﺷﻮد ﻳﺎ ﻣﻨﻔﻌﺖ ﻣﺴﻠّﻤﻲ ازدﺳﺖ ﺑﺮود ﻳﺎ ﺑﻪ ﺳﻼﻣﺖ وﺣﻴﺜﻴﺖ و ﻋﻮاﻃﻒ ﺷﺨﺺ ﻟﻄﻤﻪ اي وارد آﻳﺪ ،ﻣﻲﮔﻮﻳﻨﺪ ﺿﺮري ﺑﻪ ﺑﺎر آﻣﺪه اﺳﺖ. ﻗﻮاﻧﻴﻦ و ﻧﻮﻳﺴﻨﺪﮔﺎن ﺣﻘﻮﻗﻲ ،زﻳﺎﻧﻬﺎﻳﻲ را ﺑﺮاي ﺟﺒﺮان آن ﻣﺴﺌﻮﻟﻴﺖ ﻣﺪﻧﻲ اﻳﺠﺎد ﻣﻲﺷﻮد ﺑﻪ ﺳﻪ ﮔﺮوه ﻣﺘﻤﺎﻳﺰ ﺗﻘﺴﻴﻢ ﻛﺮده اﻧﺪ: (1ﻣﺎدي؛ (2ﻣﻌﻨﻮي؛ (3ﺑﺪﻧﻲ. ـ ﻣﻘﺼﻮد از ﺿﺮرﻣﺎﻟﻲ زﻳﺎﻧﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ درﻧﺘﻴﺠﻪ از ﺑﻴﻦ رﻓﺘﻦ اﻋﻴﺎن اﻣﻮال )ﻣﺎﻧﻨﺪ ﺳﻮﺧﺘﻦ ﺧﺎﻧﻪ و ﻛﺸﺘﻦ ﺣﻴﻮان( ﻳﺎ ﻛﺎﻫﺶ ارزش اﻣﻮال )ﻣﺎﻧﻨﺪ اﺣﺪاث ﻛﺎرﺧﺎﻧﻪ اي ﻛﻪ از ﺑﻬﺎي اﻣﻮال ﻣﺠﺎور ﺑﻜﺎﻫﺪ( و ﻣﺎﻟﻜﻴﺖ ﻣﻌﻨﻮي )ﻣﺎﻧﻨﺪ ﺻﺪﻣﻪ رﺳﺎﻧﺪن ﺑﻪ ﺷﻬﺮت و ﻧﺎم ﺗﺠﺎرﺗﻲ و ﻋﻼﻣﺖ ﺻﻨﻌﺘﻲ( ﻳﺎ از ﺑﻴﻦ رﻓﺘﻦ ﻣﻨﻔﻌﺖ و ﺣﻖ ﻣﺸﺮوع اﺷﺨﺎص ﺑﻪ آﻧﺎن ﻣﻲرﺳﺪ. ﺑﻪ ﻃﻮر ﺧﻼﺻﻪ ﻣﻲﺗﻮان ﮔﻔﺖ :ﻛﺎﺳﺘﻦ از داراﻳﻲ ﺷﺨﺺ و ﭘﻴﺸﮕﻴﺮي از ﻓﺰوﻧﻲ آن ،ﺑﻪ ﻫﺮ ﻋﻨﻮان ﻛﻪ ﺑﺎﺷﺪ ،اﺿﺮار ﺑﻪ او اﺳﺖ .ﺑﻪ ﺑﻴﺎن دﻳﮕﺮ ،ﻫﺮ ﮔﺎه آﻧﭽﻪ از دﺳﺖ رﻓﺘﻪ ﻗﺎﺑﻞ ارزﻳﺎﺑﻲ ﺑﻪ ﭘﻮل ﺑﺎﺷﺪ و ﺻﺪﻣﻪ ﺑﻪ ﺣﻘﻮق ﻣﺎﻟﻲ ﺑﺮﺳﺪ ،ﺿﺮر ﻣﺎﻟﻲ اﺳﺖ [5] .ﻣﻴﺰان اﻳﻦ ﺿﺮر ،ﺗﻔﺎوت ﻣﻴﺎن داراﻳﻲ ﻛﻨﻮﻧﻲ زﻳﺎن دﻳﺪه و داراﻳﻲ او در ﺻﻮرﺗﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ ﻓﻌﻞ زﻳﺎﻧﺒﺎر رخ ﻧﻤﻲداد[6] . ﭼﻨﺎن ﻛﻪ اﺷﺎره ﺷﺪ ،ﺿﺮر ﻣﺎﻟﻲ ﻛﻪ ﺑﻪ ﺷﺨﺺ ﻣﻲرﺳﺪﻣﻤﻜﻦ اﺳﺖ در اﺛﺮ از ﺑﻴﻦ رﻓﺘﻦ ﻣﺎﻟﻲ ﺑﺎﺷﺪ)اﻋﻢ از ﻋﻴﻦ ﻳﺎ ﻣﻨﻔﻌﺖ ﻳﺎ ﺣﻖ( ﻳﺎ در ﻧﺘﻴﺠﻪ از دﺳﺖ دادن ﻣﻨﻔﻌﺘﻲ .ﭘﻴﺶ از اﻳﻦ ﺗﺮدﻳﺪ داﺷﺘﻨﺪﻛﻪ از دﺳﺖ دادن ﻣﻨﻔﻌﺖ راﻧﻴﺰ در زﻣﺮه ﺿﺮرﻫﺎ آورﻧﺪ ،وﻟﻲ اﻣﺮوز اﻳﻦ ﺗﺮدﻳﺪ ﻛﻢ و ﺑﻴﺶ از ﺑﻴﻦ رﻓﺘﻪ اﺳﺖ. 1 ‏www.tabsareh.ir ﻣﻨﺘﻬﺎ ،ﺑﺎﻳﺪ اﻓﺰود ﻛﻪ درﺟﻪ اﺣﺘﻤﺎل ﻓﻮت ﻣﻨﻔﻌﺖ ﺑﺎﻳﺪ ﺑﻪ اﻧﺪازه اي ﺑﺎﺷﺪ ﻛﻪ در دﻳﺪ ﻋﺮف ﺑﺘﻮان ﺿﺮر ﻣﻮرد ﻣﻄﺎﻟﺒﻪ را »ﻣﺴﻠّﻢ« ﺷﻤﺮد ﻧﻪ از دﺳﺖ دادن ﺑﺨﺖ و اﻣﻜﺎن. درﻓﻘﻪ ،ﺻﺎﺣﺐ ﻋﻨﺎوﻳﻦ)ص 95و (96ﺗﻠﻒ آﻧﭽﻪ را از ﻣﻨﺎﻓﻊ ﻛﻪ ﺑﺎﻟﻘﻮه وﺟﻮد دارد)ﻣﻨﺎﻓﻌﻲ ﻛﻪ ﺑﻪ ﺣﻜﻢ ﻋﺎدت اﻳﺠﺎد ﻣﻲﺷﻮد :ﻣﺎﻧﻨﺪ ﻣﻴﻮه درﺧﺖ و ﻣﻨﺎﻓﻊ ﺗﺪرﻳﺠﻲ اﻣﻮال( ﺿﺮر ﻣﻲداﻧﺪ ،وﻟﻲ ﻣﺤﺮوم ﻛﺮدن از ﻣﻨﺎﻓﻌﻲ ﻛﻪ ﻗﺎﺑﻠﻴﺖ اﻳﺠﺎد را دارد)ﻣﺎﻧﻨﺪ ﻣﻨﻊ ﺷﺪن از آﺑﺎدﻛﺮدن زﻣﻴﻦ و اﺣﻴﺎي آن ( ﻣﻨﻊ از اﻧﺘﻔﺎ ﻳﺎ ﺗﺴﻠﻂ ﻣﻲﺷﻤﺎرد ﻧﻪ ﺿﺮر ،ﺑﺪون اﻳﻨﻜﻪ ﻣﺴﺌﻮﻟﻴﺖ ﻣﻨﻊ ﻛﻨﻨﺪه را اﻧﻜﺎر ﻛﻨﺪ و درﺑﺎره آن ﻣﻲﮔﻮﻳﺪ»ﺑﺤﺜﻲ دﻳﮕﺮ اﺳﺖ« .اﻳﻦ ﺗﻘﺴﻴﻢ ﻧﺸﺎن ﻣﻲدﻫﺪ ﻛﻪ اﺷﻜﺎل اﺻﻠﻲ درﺑﺎره درﺟﻪ اﺣﺘﻤﺎل ورود ﺿﺮر اﺳﺖ ﻧﻪ ﺗﺒﻌﻴﺾ ﻣﻴﺎن ﻋﻴﻦ ﻣﺎل ﺑﺎ ﻣﻨﻔﻌﺖ ﺗﻠﻒ ﺷﺪه .زﻳﺮا ،وﺟﻮد ﺑﺎﻟﻘﻮه ﻧﻴﺰ ﻣﻌﺪوم اﺳﺖ ،ﺟﺰ اﻳﻨﻜﻪ وﺟﻮد آن در آﻳﻨﺪه ﺑﻪ ﺣﻜﻢ ﻋﺎدت ﻣﺴﻠﻢ ﺑﻪ ﻧﻈﺮ ﻣﻲرﺳﺪ .ﺑﻪ ﺑﻴﺎن دﻳﮕﺮ ،آﻧﭽﻪ وﺟﻮد دارد ﻣﻘﺘﻀﻲ اﻳﺠﺎد ﻣﻨﻔﻌﺖ اﺳﺖ ﻧﻪ ﺧﻮد آن. ـ ﺗﻌﺮﻳﻒ زﻳﺎن ﻣﻌﻨﻮي دﺷﻮارﺗﺮ اﺳﺖ و ،ﺑﺮاي اﻳﻨﻜﻪ ﻣﻔﻬﻮﻣﻲ از آن را ﺑﻪ دﺳﺖ داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﻴﻢ ،ﻣﻲﺗﻮان ﮔﻔﺖ :ﺻﺪﻣﻪ ﺑﻪ ﻣﻨﺎﻓﻊ ﻋﺎﻃﻔﻲ و ﻏﻴﺮﻣﺎﻟﻲ اﺳﺖ :ﻣﺎﻧﻨﺪ اﺣﺴﺎس درد ﺟﺴﻤﻲ و رﻧﺠﻬﺎي روﺣﻲ ،از ﺑﻴﻦ رﻓﺘﻦ آﺑﺮو و ﺣﻴﺜﻴﺖ و آزادي و اﻳﺠﺎد ﺷﺮﻣﺴﺎري. ﺑﺎﻳﺪ داﻧﺴﺖ ﻛﻪ ﺗﻌﻴﻴﻦ ﻣﺮز ﺑﻴﻦ ﺿﺮرﻫﺎي ﻣﺎدي و ﻣﻌﻨﻮي ﺑﻪ ﮔﻮﻧﻪ اي ﻗﺎﻃﻊ اﻣﻜﺎن ﻧﺪارد .زﻳﺮا ﺑﺴﻴﺎري از ﺻﺪﻣﻪ ﻫﺎي روﺣﻲ و اﺧﻼﻗﻲ ﺑﺎﻋﺚ اﻳﺠﺎد زﻳﺎن ﻫﺎي ﻣﺎﻟﻲ ﻧﻴﺰ ﻣﻲﺷﻮد و در رواﺑﻂ ﻣﺎﻟﻲ ﺷﺨﺺ ﺑﺎ دﻳﮕﺮان ﻫﻢ آﺛﺎر ﻧﺎﻣﻄﻠﻮب دارد .ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ اﺳﺖ در ﻣﻮرد ﻧﻘﺺ ﻫﺎي ﻋﻀﻮي اﻧﺴﺎن. زﻳﺎن ﻫﺎي ﻣﻌﻨﻮي را ﻧﻴﺰ ﺑﻪ دو ﮔﺮوه ﺗﻘﺴﻴﻢ ﻛﺮده اﻧﺪ: اول ـ زﻳﺎن ﻫﺎي وارد ﺑﻪ ﺣﻴﺜﻴﺖ و ﺷﻬﺮت ﻳﺎ ،ﺑﻪ ﻃﻮر ﺧﻼﺻﻪ ،آﻧﭽﻪ در زﺑﺎن ﻋﺮف ﺳﺮﻣﺎﻳﻪ ﻳﺎ داراﻳﻲ ﻣﻌﻨﻮي ﺷﺨﺺ اﺳﺖ. دوم ـ ﻟﻄﻤﻪ ﺑﻪ ﻋﻮاﻃﻒ واﻳﺠﺎد ﺗﺄﻟّﻢ و ﺗﺄﺛﺮ روﺣﻲ ﻛﻪ ﺷﺨﺺ ،ﺑﺎ از دﺳﺖ دادن ﻋﺰﻳﺰان ﺧﻮد ،ﻳﺎ ﻣﻼﺣﻈﻪ درد و رﻧﺞ آﻧﺎن ﻣﻲﺑﻴﻨﺪ. ﺗﻘﺴﻴﻢ زﻳﺎﻧﻬﺎي ﻣﻌﻨﻮي ﺑﺪﻳﻦ ﻣﻨﺎﺳﺒﺖ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﻴﺸﺘﺮ درﺑﺎره ﮔﺮوه دوم و ﻟﻄﻤﻪ ﻫﺎي رواﻧﻲ ﺗﺮدﻳﺪ ﺷﺪهاﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﺘﻮان زﻳﺎن را ﺑﻪ ﭘﻮل ارزﻳﺎﺑﻲ و ﺟﺒﺮان ﻛﺮد[7] . ـ ﺻﺪﻣﻪ ﻫﺎي ﺑﺪﻧﻲ راﺑﺎﻳﺪ زﻳﺎﻧﻲ ﻣﻴﺎن آن دو ﮔﺮوه ﺑﻪ ﺷﻤﺎر آورد ،ﭼﺮا ﻛﻪ ﻫﺮ دو ﭼﻬﺮه ﻣﺎدي و ﻣﻌﻨﻮي را دارا اﺳﺖ :ﺻﺪﻣﻪ ﻫﺎﻳﻲ ﻛﻪ ﺑﻪ ﺳﻼﻣﺖ ﺷﺨﺺ وارد ﻣﻲﺷﻮد ،ﻫﻢ از ﻧﻈﺮ رواﻧﻲ ﺑﺎﻋﺚ زﻳﺎن اوﺳﺖ و ﻫﻢ ﻫﺰﻳﻨﻪ ﻫﺎي درﻣﺎن و ﺟﺮاﺣﻲ و ﺑﻴﻤﺎرﺳﺘﺎن و از ﻛﺎراﻓﺘﺎدﮔﻲ و ﻛﻔﻦ و دﻓﻦ را ﺑﺮ داراﻳﻲ او ﺗﺤﻤﻴﻞ ﻣﻲﻛﻨﺪ[8] . ارزﻳﺎﺑﻲ ﺧﺴﺎرت ﻧﺎﺷﻲ از ﺻﺪﻣﻪ ﻫﺎي ﺑﺪﻧﻲ دﺷﻮار اﺳﺖ ،زﻳﺮا ﻏﺎﻟﺐ اﻳﻦ ﺧﺴﺎرﺗﻬﺎ در آﻳﻨﺪه ﺗﺤﻘّﻖ ﻣﻲﻳﺎﺑﺪ و اﺣﺘﻤﺎل و ﮔﻤﺎن و ﺣﺪس در آن ﻣﺆﺛﺮ اﺳﺖ :ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﻣﺜﺎل ،ﺑﻪ دﺷﻮاري ﻣﻲﺗﻮان ﺑﻪ ﻗﻄﻊ رﺳﻴﺪ ﻛﻪ ﺷﻜﺴﺘﮕﻲ اﺳﺘﺨﻮان ﻳﺎ ﺿﺮﺑﻪ ﻫﺎي ﻣﻐﺰي ﭼﻪ ﻋﻮارﺿﻲ ﺑﻪ ﺑﺎر ﻣﻲآورد ،درﻣﺎن آن ﭼﻪ اﻧﺪازه ﺑﻪ درازا ﻣﻲﻛﺸﺪ و ﭼﻪ اﻧﺪازه ﻫﺰﻳﻨﻪ دارد و ﻣﻴﺰان از ﻛﺎراﻓﺘﺎدﮔﻲ ﻧﺎﺷﻲ از آن ﭼﻴﺴﺖ؟ واﻧﮕﻬﻲ ،در ﻛﻨﺎر ﻫﺰﻳﻨﻪ ﻫﺎي ﻣﺎدي ﺻﺪﻣﻪ ﺑﺪﻧﻲ ﺑﺎﻋﺚ ﺿﺮر ﻫﺎي ﻣﻌﻨﻮي ﺑﺮاي زﻳﺎن دﻳﺪه و ﻧﺰدﻳﻜﺎن او اﺳﺖ و ﻫﻤﻴﻦ اﻣﺮ ارزﻳﺎﺑﻲ ﺧﺴﺎرت را دﺷﻮارﺗﺮ ﻣﻲﺳﺎزد. دراﻳﻦ ﺑﺎره ،اﮔﺮ ﭘﺬﻳﺮﻓﺘﻪ ﺷﻮد ﻛﻪ دﻳﻪ ﻣﺒﻠﻎ ﻣﻘﻄﻮع ﺧﺴﺎرت اﺳﺖ ،ﺑﺴﻴﺎري از اﺷﻜﺎل ﻫﺎي ﻋﻤﻠﻲ از ﺑﻴﻦ ﻣﻲرود .وﻟﻲ ﻋﻴﺐ ﺑﺰرگ آن ﺟﺒﺮان ﻧﺸﺪن ﺗﻤﺎم ﺿﺮر اﺳﺖ ﻛﻪ ﻧﻪ اﻧﺼﺎف ﻣﻲﭘﺬﻳﺮد و ﻧﻪ ﻗﺎﻋﺪه ﻻﺿﺮر ﺗﺎب ﺗﺤﻤﻞ آن را دارد .وﻟﻲ ،در ﻫﺮ ﺣﺎل ،ﺗﻌﻴﻴﻦ ﻣﺒﻠﻎ ﻣﻘﻄﻮع دﻳﻪ ،ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﺧﺴﺎرت ﻣﻔﺮوض ،دﺳﺖ ﻛﻢ اﻳﻦ ﻓﺎﻳﺪه را داردﻛﻪ ﻣﻮاﻧﻊ اﺛﺒﺎت ورود و ارزﻳﺎﺑﻲ ﺧﺴﺎرت را در ﺑﺨﺸﻲ ﻛﻪ ﭘﻴﺶ ﺑﻴﻨﻲ ﺷﺪه اﺳﺖ از ﺑﻴﻦ ﻣﻲﺑﺮد. -3ﺿﺮر ﻧﺎروا و ﻗﺎﺑﻞ ﺟﺒﺮان: در زﻧﺪﮔﻲ اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ ﺳﻮد وزﻳﺎن ﺑﻪ ﻫﻢ آﻣﻴﺨﺘﻪ اﺳﺖ .ﻫﺮ ﻛﺲ ﻧﻔﻌﻲ ﻣﻲﺑﺮد ﺑﻪ ﮔﻮﻧﻪ اي ﺑﺎﻋﺚ ﺿﺮر دﻳﮕﺮان ﻣﻲﺷﻮد ،وﻟﻲ ﻫﻤﻪ اﻳﻦ ﺿﺮرﻫﺎ اﻳﺠﺎد ﻣﺴﺌﻮﻟﻴﺖ ﻧﻤﻲﻛﻨﺪ .ﺑﺴﻴﺎري از ﺧﺴﺎرﺗﻬﺎ ﻻزﻣﻪ زﻧﺪﮔﻲ اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ اﺳﺖ و ﻋﺮف ﺑﻪ دﻳﺪه ﺗﺴﺎﻣﺢ از آﻧﻬﺎ ﻣﻲﮔﺬرد :ﺑﺮاي ﻣﺜﺎل ،اﮔﺮ ﺷﻤﺎ ﻛﺎﻻي ﻣﺤﺪودي را ﻛﻪ ﺑﻪ ﺣﺮاج ﮔﺬارده ﺷﺪه اﺳﺖ زودﺗﺮ از دﻳﮕﺮان ﺑﺨﺮﻳﺪ ﻳﺎ در اﺛﺮ ﺗﺒﻠﻴﻎ ﮔﺮوﻫﻲ از ﻣﺸﺘﺮﻳﺎن ﻛﺎﻻﻳﻲ را ﺑﻪ ﻣﺆﺳﺴﻪ ﺧﻮد ﺟﻠﺐ ﻛﻨﻴﺪ ،ﺑﻪ زﻳﺎن دﻳﮕﺮان اﻗﺪام ﻛﺮده اﻳﺪ ،وﻟﻲ ﻋﺮف آن را ﺿﺮر )ﺑﻪ ﻣﻌﻨﻲ ﺣﻘﻮﻗﻲ آن( ﻧﻤﻲداﻧﺪ. ﻣﺮﺳﻮم ﺷﺪه اﺳﺖ ﻛﻪ ﻧﻮﻳﺴﻨﺪﮔﺎن ﺣﻘﻮﻗﻲ از ﻋﺎﻣﻠﻲ ﻛﻪ ﺑﺎﻋﺚ ﻣﺴﺌﻮﻟﻴﺖ درﭘﺎره اي از ﺿﺮرﻫﺎ ﻣﻲﺷﻮد در ﺳﺎﻳﺮ ارﻛﺎن ﻣﺴﺌﻮﻟﻴﺖ و ﺑﻪ وﻳﮋه ﺗﻘﺼﻴﺮ ﺑﺤﺚ ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ. وﻟﻲ ،ﻳﺎدآوري اﻳﻦ ﻧﻜﺘﻪ در ﻣﻔﻬﻮم ﺿﺮر ﻧﻴﺰ ﻣﻔﻴﺪ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺣﻘﻮق ﺿﺮرﻫﺎي ﻧﺎﻣﺘﻌﺎرف و ﻏﻴﺮ ﻣﺸﺮوع را از ارﻛﺎن ﻣﺴﺌﻮﻟﻴﺖ ﻣﻲﺷﻤﺎرد ،و ﮔﺮﻧﻪ ﺧﺴﺎرﺗﻲ ﻛﻪ ﻋﺮف از آن ﺑﻲ اﻋﺘﻨﺎ ﻣﻲﮔﺬرد ﻳﺎ ﻗﺎﻧﻮن ﻣﺒﺎح ﻣﻲﺷﻤﺮد ،ﻳﺎ راﺑﻄﻪ ﻣﺴﺘﻘﻴﻢ ﺑﺎ ﺗﻘﺼﻴﺮ ﻣﺮﺗﻜﺐ ﻧﺪارد ،ﺑﺮاي ﻋﺎﻣﻞ آن اﻳﺠﺎد دﻳﻦ ﻧﻤﻲﻛﻨﺪ .ﺑﻪ ﻫﻤﻴﻦ ﺟﻬﺖ اﺳﺖ ﻛﻪ در آﻏﺎز ﻣﺎده 1ﻗﺎﻧﻮن ﻣﺴﺌﻮﻟﻴﺖ ﻣﺪﻧﻲ آﻣﺪه اﺳﺖ: »ﻫﺮﻛﺲ ﺑﺪون ﻣﺠﻮز ﻗﺎﻧﻮﻧﻲ ....ﻣﻮﺟﺐ ﺿﺮر ﻣﺎدي ﻳﺎ ﻣﻌﻨﻮي دﻳﮕﺮي ﺷﻮد ،ﻣﺴﺌﻮل ﺟﺒﺮان ﺧﺴﺎرت ﻧﺎﺷﻲ از ﻋﻤﻞ ﺧﻮد ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ« [9] . -4دﺷﻮاري ارزﻳﺎﺑﻲ ﺿﺮر: ﻳﻜﻲ از دﺷﻮارﻳﻬﺎي ﺟﺒﺮان ﺧﺴﺎرت ﺑﺮ آورد ﻣﻴﺰان ﺧﺴﺎرت ،ﺷﻴﻮه ﺟﺒﺮان و ارزﻳﺎﺑﻲ آن ﺑﻪ ﭘﻮل اﺳﺖ .ﻗﺎﻧﻮن ﮔﺎه ﺿﻮاﺑﻄﻲ ﺑﻪ دﺳﺖ ﻣﻲدﻫﺪ ﺗﺎ اﻳﻦ ارزﻳﺎﺑﻲ را آﺳﺎن ﻛﻨﺪ و ﺑﻪ ﻧﻈﻢ در آورد :ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﻣﺜﺎل ،در ﻣﻮردي ﻛﻪ ﺧﺎﻧﻪ ﻳﺎ ﺑﻨﺎﻳﻲ ﺧﺮاب ﻣﻲﺷﻮد ،ﻣﺴﺌﻮل ﺣﺎدﺛﻪ ﺑﺎﻳﺪ آن را ﺗﻌﻤﻴﺮ ﻛﻨﺪ ﻳﺎ ﺑﻪ ﺑﻪ ﻣﺜﻞ ﺻﻮرت اول در آورد و، اﮔﺮ ﻣﻤﻜﻦ ﻧﺒﺎﺷﺪ ،از ﻋﻬﺪه ﻗﻴﻤﺖ آن ﺑﺮآﻳﺪ)ﻣﺎده 329ق .م( .؛ ﻳﺎ در ﻓﺮﺿﻲ ﻛﻪ ﻛﺴﻲ ﺣﻴﻮان ﻣﺘﻌﻠﻖ ﺑﻪ دﻳﮕﺮي را ﻣﻲﻛﺸﺪ ،ﺑﺎﻳﺪ ﺗﻔﺎوت ﻗﻴﻤﺖ زﻧﺪه و ﻛﺸﺘﻪ آن را ﺑﺪﻫﺪ .از اﻳﻦ ﺿﺎﺑﻄﻪ ﻫﺎ در ﻓﺮﺿﻬﺎي ﻣﺸﺎﺑﻪ ﻧﻴﺰ ﻣﻲﺗﻮان اﺳﺘﻔﺎده ﻛﺮد و ﺣﻜﻢ ﻗﺎﻧﻮن را ﮔﺴﺘﺮش داد ،از ﺟﻤﻠﻪ در ﻣﻮرد ﺗﻌﻤﻴﺮ اﺗﻮﻣﺒﻴﻞ و ﺳﺎﻳﺮ اﻣﻮال ﻣﻨﻘﻮل ﻧﻴﺰ اﺟﺮا ﻛﺮد :ﺑﺪﻳﻦ ﺗﺮﺗﻴﺐ ﻛﻪ ،در ﻣﺮﺣﻠﻪ ﻧﺨﺴﺖ ،ﻣﺴﺌﻮل ﺑﺎﻳﺪ ﻣﺎﻟﻲ را ﻛﻪ ﺻﺪﻣﻪ دﻳﺪه اﺳﺖ ﺑﻪ ﻣﺜﻞ ﺻﻮرت اول درآورد و ،در ﻣﺮﺣﻠﻪ دوم ،در ﺻﻮرﺗﻲ ﻛﻪ اﻳﻦ اﻗﺪام ﻣﻤﻜﻦ ﻧﺒﺎﺷﺪ ،ﺗﻔﺎوت ﺑﻬﺎي ﺳﺎﻟﻢ و ﻧﺎﻗﺺ را ﺑﭙﺮدازد .وﻟﻲ ،ﻣﺸﻜﻞ ﺑﻴﺶ از اﻳﻨﻬﺎ اﺳﺖ :ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﻣﺜﺎل ،اﮔﺮ ﻧﺎﻗﺺ ﺷﺪة ﻛﺎﻻﻳﻲ در ﻣﻌﺮض ﻓﺮوش ﺑﺎﺷﺪ ،آﻳﺎ ﺑﺎﻳﺪ ﺑﻬﺎي ﻣﺘﻌﺎرف ﻗﺎﺑﻞ ﻓﺮوش آن را در ﻧﻈﺮ ﮔﺮﻓﺖ ﻳﺎ ﻗﻴﻤﺖ واﻗﻌﻲ آن را؟دﻳﻮان ﻛﺸﻮر ﻓﺮاﻧﺴﻪ ﺑﻬﺎي ﻣﻮرد اﻧﺘﻈﺎر زﻳﺎن دﻳﺪه راﻣﻌﻴﺎر ارزﻳﺎﺑﻲ ﺧﺴﺎرت ﻗﺮار ﻣﻲدﻫﺪ و ﺟﺮﻳﺎن ﻣﻌﺎﻣﻠﻪ ﻋﺎدي ﻛﺎﻻي ﻣﺸﺎﺑﻪ را در زﻣﺎﻧﻲ ﻛﻪ ﺧﺴﺎرت رخ داده اﺳﺖ در ﻧﻈﺮ ﻣﻲﮔﻴﺮد [10] .در اﻳﻦ ﻓﺮض ،ﺑﻪ وﻳﮋه در ﺣﺎﻟﺘﻲ ﻛﻪ ﻣﻌﺎﻣﻠﻪ اﻧﺠﺎم ﺷﺪه اﺳﺖ، ﺿﺮر ﻳﺎ ﻋﻴﺐ وارد ﺷﺪه ﺑﻪ ﻛﺎﻻ ﻣﺴﺘﻘﺮ و ﺛﺎﺑﺖ ﻧﻴﺴﺖ و ﺿﺮر ﺗﻔﺎوت ﻓﺮوش ﻣﻮرد اﻧﺘﻈﺎر وﺑﻬﺎﻳﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ ﻓﺮوش رﻓﺘﻪ اﺳﺖ .اﻳﻦ ﺿﺎﺑﻄﻪ در ﻣﻮرد ﻋﻴﺐ ﻛﺎﻻ ﻣﻨﻄﻘﻲ اﺳﺖ و ﺑﻪ ﻧﻈﺮ ﻣﻲرﺳﺪ ﻛﻪ در ﺣﻘﻮق ﻣﺎ ﻧﻴﺰ ﻗﺎﺑﻞ اﻋﻤﺎل ﺑﺎﺷﺪ .ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ ،در ﻣﻮردي ﻛﻪ ﻛﺎﻻﻳﻲ ﺑﺎ ﻫﺰﻳﻨﻪ ﮔﺰاف ﻗﺎﺑﻞ ﺗﻌﻤﻴﺮ اﺳﺖ ،ﭼﻨﺪان ﻛﻪ از ﺑﻬﺎي ﻣﺜﻞ آن 2 ‏www.tabsareh.ir ﺑﻴﺸﺘﺮ ﺑﺎﺷﺪ ،و ﻣﺎﻟﻚ ﺑﻪ ﺗﻌﻤﻴﺮ ﺗﻤﺎﻳﻞ داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ)ﻣﺎﻧﻨﺪ اﺗﻮﻣﺒﻴﻞ ﻗﺪﻳﻤﻲ ﻛﻪ ﺧﻮب ﻧﮕﺎﻫﺪاري ﺷﺪه و ﺗﻤﻠﻚ آن ﭘﺲ از ﺗﻌﻤﻴﺮ ﺑﻪ ﻣﺮاﺗﺐ ﻣﻄﻤﺌﻦ ﺗﺮ از ﻣﺜﻞ آن در ﺑﺎزار ﺑﺎﺷﺪ( ،ﺑﺎﻳﺪ آن را در ﺣﻜﻢ ﺗﻠﻒ ﺷﺪه اﻧﮕﺎﺷﺖ ﻳﺎ ﺑﻪ ﻣﺎﻟﻚ اﺟﺎزه داد ﻛﻪ ﺗﻌﻤﻴﺮ آن را ﺑﺨﻮاﻫﺪ[11] . -5ﺿﺮر ﻧﺎﺷﻲ از ﺗﻀﻴﻴﻊ ﺣﻖ ﻃﺒﻴﻌﻲ؛ ازدﺳﺖ دادن ﻣﻮﻗﻌﻴﺘﻬﺎ: در ﻣﻮردي ﻛﻪ ﺿﺮر ﻧﺎﺷﻲ از ﺗﻠﻒ ﻳﺎ ﻧﻘﺺ اﻣﻮال ﻣﺎدي ﻣﻮﺟﻮد اﺳﺖ ،ﺟﺒﺮان آن ﺑﺎ دﺷﻮاري ﺧﺎﺻﻲ روﺑﻪ رو ﻧﻴﺴﺖ .وﻟﻲ ،در ﻣﻮرد ﻣﺤﺮوم ﻣﺎﻧﺪن از ﻣﻨﺎﻓﻊ ،اﻳﻦ ﭘﺮﺳﺶ ﺑﺎﻗﻲ ﻣﺎﻧﺪه اﺳﺖ ﻛﻪ ،آﻳﺎ زﻳﺎن دﻳﺪه ﺑﺎﻳﺪ ﺛﺎﺑﺖ ﻛﻨﺪ ﻛﻪ ﺑﻪ ﺣﻖ ﻗﺎﻧﻮﻧﻲ او ﻟﻄﻤﻪ وارد آﻣﺪه اﺳﺖ ﻳﺎ ﻣﻲﺗﻮاﻧﺪ ﻣﻨﺎﻓﻌﻲ را ﻛﻪ در ﻧﺘﻴﺠﻪ ﺑﺮ ﻫﻢ ﺧﻮردن ﻣﻮﻗﻌﻴﺖ ﻋﻤﻠﻲ ﺧﻮد ازدﺳﺖ داده اﺳﺖ ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﺿﺮر ﻣﻄﺎﻟﺒﻪ ﻛﻨﺪ؟اﻳﻦ ﭘﺮﺳﺶ ،ﺑﻪ وﻳﮋه در ﻓﺮﺿﻲ ﻛﻪ زﻳﺎن دﻳﺪه ﻣﺴﺘﻘﻴﻢ ﺧﻮاﻫﺎن ﺟﺒﺮان ﺧﺴﺎرت ﻧﻴﺴﺖ و دﻳﮕﺮان در اﺛﺮ ﺑﺎزﺗﺎب ﺻﺪﻣﻪ اﺻﻠﻲ زﻳﺎن دﻳﺪه اﻧﺪ ] ، [12ﻃﺮح ﻣﻲﺷﻮد و ﺑﻴﺸﺘﺮ ﻧﺎﻇﺮ ﺑﻪ ﻛﺴﺎﻧﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺣﻖ ﻣﻄﺎﻟﺒﻪ ﺧﺴﺎرت را دارﻧﺪ. در ﭘﺎره اي از ﻧﻈﺎﻣﻬﺎي ﺣﻘﻮﻗﻲ ،ﺑﺮاي ﻣﺤﺪود ﺳﺎﺧﺘﻦ اﻳﻦ ﮔﺮوه ،وﺟﻮد راﺑﻄﻪ ﺣﻘﻮﻗﻲ ﻣﻴﺎن زﻳﺎن دﻳﺪه اﺻﻠﻲ و ﻣﺪﻋﻲ ورود ﺿﺮر را ﻻزم دﻳﺪه اﻧﺪ .زﻳﺮا ،ﺑﺎﻳﺪ ﺣﻖ اﻳﺠﺎد ﺷﺪه در اﻳﻦ راﺑﻄﻪ از ﺑﻴﻦ ﺑﺮود و ﺻﺪﻣﻪ ﺑﻪ ﻣﻨﺎﻓﻊ ﻣﺎدي ﻣﺪﻋﻲ ﺑﺮاي ﮔﺮﻓﺘﻦ ﺧﺴﺎرت ﻛﺎﻓﻲ ﻧﻴﺴﺖ .ﭘﺲ ،ﻃﻠﺒﻜﺎر ﻳﺎ ﻓﺮوﺷﻨﺪه ﻛﺎﻻ ﻧﻤﻲﺗﻮاﻧﺪ از ﺑﺎﺑﺖ ﻛﺸﺘﻪ ﺷﺪن ﺑﺪﻫﻜﺎر ﻳﺎ ﻣﺸﺘﺮي ﺧﻮد از ﻣﻘﺼﺮ ﺧﺴﺎرت ﺑﮕﻴﺮد .وﻟﻲ ،ﺑﺎﻳﺪ دﻳﺪ آﻳﺎ راﺑﻄﻪ ﺣﻘﻮﻗﻲ ﺑﺎﻳﺪ ﻧﺘﻴﺠﻪ ﺣﻜﻢ ﻗﺎﻧﻮن ﺑﺎﺷﺪ ﻳﺎ ﻣﻮﻗﻌﻴﺘﻬﺎي ﻋﻤﻠﻲ و اﺧﻼق ﻧﻴﺰ در اﻳﻦ زﻣﻴﻨﻪ ﻣﺆﺛﺮ اﺳﺖ؟ ﺑﻪ ﺑﻴﺎن دﻳﮕﺮ ،آﻳﺎ ﺗﻌﻬﺪ ﻃﺒﻴﻌﻲ زﻳﺎن دﻳﺪه اﺻﻠﻲ و ﺣﻖ ﻃﺒﻴﻌﻲ ﻣﺪﻋﻲ را ﻧﻴﺰ ﻣﻲﺗﻮان ﻧﻮﻋﻲ ﺣﻖ ﻗﺎﻧﻮﻧﻲ ﺷﻤﺮد ﻳﺎ ﺣﻖ ﺑﺎﻳﺪ ﻗﺎﺑﻞ ﻣﻄﺎﻟﺒﻪ ﻫﻢ ﺑﺎﺷﺪ؟ ﻓﺮض ﻛﻨﻴﻢ ﺑﺮادري ﻋﻬﺪه دار ﻣﺨﺎرج زﻧﺪﮔﻲ ﺑﺮادر از ﻛﺎراﻓﺘﺎده و ﻧﺎﺗﻮان ﺧﻮﻳﺶ اﺳﺖ .ﺑﻪ ﺣﻜﻢ ﻗﺎﻧﻮن ﭼﻨﻴﻦ وﻇﻴﻔﻪ اي ﻧﺪارد ،وﻟﻲ ﻧﺪاي وﺟﺪان راﭘﺎﺳﺦ ﮔﻔﺘﻪ و ﺑﺮاي ﺑﺮادر ﻣﺴﺘﻤﺮي ﻣﻌﻴﻦ ﻛﺮده اﺳﺖ. ﺑﺮادر ﻣﺴﺘﻤﻨﺪ ﻧﻴﺰ ﺣﻘﻲ در اﻳﻦ ﺑﺎره ﻧﺪارد ،زﻳﺮا در ﻗﻮاﻧﻴﻦ ﻣﺎ ﻓﻘﻂ ﺧﻮﻳﺸﺎوﻧﺪان در ﺧﻂ ﻣﺴﺘﻘﻴﻢ ﺣﻖ ﻧﻔﻘﻪ ﮔﺮﻓﺘﻦ دارﻧﺪ .دراﻳﻦ ﺣﺎﻟﺖ ،ﺑﺮادر ﺗﻮاﻧﮕﺮ در ﺗﺼﺎدﻣﻲ ﻛﺸﺘﻪ ﻣﻲﺷﻮد و اﻳﻦ ﺳﺆال را ﻣﻄﺮح ﻣﻲﺳﺎزد ﻛﻪ ،آﻳﺎ ﺑﺮادر ﻣﺴﺘﻤﻨﺪ ﻣﻲﺗﻮاﻧﺪ ﺑﻪ اﺳﺘﻨﺎد ﻣﻮﻗﻌﻴﺖ ﻋﻤﻠﻲ ﺧﻮﻳﺶ از راﻧﻨﺪه ﻣﻘﺼﺮ ﺧﺴﺎرت ﺑﺨﻮاﻫﺪ ﻳﺎ ﺑﺎﻳﺪ ﮔﻔﺖ، ﭼﻮن در ﻗﻮاﻧﻴﻦ ﺣﻘﻲ ﺑﺮاي ﺑﺮادر ﺷﻨﺎﺧﺘﻪ ﻧﺸﺪه اﺳﺖ ،او ﻧﻴﺰ ﺣﻖ ﻣﻄﺎﻟﺒﻪ ﺧﺴﺎرت ﻧﺪارد؟ از ﻧﻈﺮ ﻣﻨﻄﻖ و رﻋﺎﻳﺖ ﻋﺪاﻟﺖ ،ﻫﻴﭻ ﺗﻔﺎوﺗﻲ ﺑﻴﻦ اﻳﻦ ﺷﺨﺺ و ﻛﺴﻲ ﻛﻪ ﭘﺴﺮ ﻳﺎ ﺷﻮﻫﺮ ﺧﻮد را از دﺳﺖ داده اﺳﺖ وﺟﻮد ﻧﺪارد :ﻫﺮ دو زﻳﺎن دﻳﺪه اﻧﺪ و ﻧﻔﻌﻲ ﻛﻪ از آن ﻣﺤﺮوم ﺷﺪه اﻧﺪدر ﻫﺮ دو ﻣﻮرد ﻣﺸﺮوع و اﺧﻼﻗﻲ اﺳﺖ .ﺟﻤﻌﻲ از ﻧﻮﻳﺴﻨﺪﮔﺎن ﻓﺮاﻧﺴﻮي ﻧﻴﺰ آﻧﭽﻪ را از دﺳﺖ رﻓﺘﻪ ،ﻫﻤﺎﻧﻨﺪ اﻣﻜﺎن و ﺑﺨﺖ رﺳﻴﺪن ﺑﻪ ﻧﻔﻊ در زﻣﺮه ﺧﺴﺎرات آورده اﻧﺪ [13] .روﻳﻪ ﻗﻀﺎﻳﻲ ﻧﻴﺰ ،ﺑﺎ ﭘﺬﻳﺮش اﺻﻞ ﺟﺒﺮان ﺧﺴﺎرت ،ﺣﺘﻲ ﺑﺨﺖ از دﺳﺖ رﻓﺘﻪ ﻧﺎﻣﺰد ﻣﺘﻮﻓﻲ را ارزﻳﺎﺑﻲ ﻛﺮده و ﻗﺎﺑﻞ ﻣﻄﺎﻟﺒﻪ داﻧﺴﺘﻪ اﺳﺖ [14] .وﻟﻲ ﻗﺎﻧﻮن ﻣﺴﺌﻮﻟﻴﺖ ﻣﺪﻧﻲ ،ﺧﺴﺎرت ﻛﺴﻲ را ﻛﻪ ﺣﻖ ﻗﺎﻧﻮﻧﻲ او ﻣﻮرد ﺗﺠﺎوز ﻗﺮار ﻧﮕﺮﻓﺘﻪ اﺳﺖ ﺿﺮر ﻗﺎﺑﻞ ﻣﻄﺎﻟﺒﻪ ﻧﻤﻲﺷﻨﺎﺳﺪ و ﻣﺤﺮوم ﻣﺎﻧﺪن از اﺣﺴﺎن را ﺑﺮاي ﻃﺮح دﻋﻮي ﻛﺎﻓﻲ ﻧﻤﻲداﻧﺪ :ﭼﻨﺎن ﻛﻪ در ﻣﺎده 1ﻣﻘﺮّر ﻣﻲدارد: »ﻫﺮ ﻛﺲ ...ﺑﻪ ﺟﺎن ﻳﺎ ﺳﻼﻣﺘﻲ ﻳﺎ ﻣﺎل ﻳﺎ آزادي ﻳﺎ ﺣﻴﺜﻴﺖ ﻳﺎ ﺷﻬﺮت ﺗﺠﺎرﺗﻲ ،ﻳﺎ ﺑﻪ ﻫﺮ ﺣﻖ دﻳﮕﺮ ﻛﻪ ﺑﻪ ﻣﻮﺟﺐ ﻗﺎﻧﻮن ﺑﺮاي اﻓﺮاد اﻳﺠﺎد ﮔﺮدﻳﺪه ﻟﻄﻤﻪ اي وارد ﻧﻤﺎﻳﺪ ....ﻣﺴﺌﻮل ﺟﺒﺮان ﺧﺴﺎرت ﻧﺎﺷﻲ از ﻋﻤﻞ ﺧﻮد ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ« . ﻣﺎده 6ﻫﻤﺎن ﻗﺎﻧﻮن ﻧﻴﺰ ،ﻟﺰوم از ﺑﻴﻦ رﻓﺘﻦ ﺣﻖ ﻗﺎﻧﻮﻧﻲ را ﺗﺄﻳﻴﺪ ﻣﻲﻛﻨﺪ .زﻳﺮا در آن ﮔﻔﺘﻪ ﺷﺪه: »در ﺻﻮرﺗﻲ ﻛﻪ در زﻣﺎن وﻗﻮع آﺳﻴﺐ ،زﻳﺎن دﻳﺪه ﻗﺎﻧﻮﻧﺎً ﻣﻜﻠّﻒ ﺑﻮده و ﻳﺎ ﻣﻤﻜﻦ اﺳﺖ ﺑﻌﺪﻫﺎ ﻣﻜﻠّﻒ ﺷﻮد ﺷﺨﺺ ﺛﺎﻟﺜﻲ را ﻧﮕﻬﺪاري ﻛﻨﺪ و در اﺛﺮ ﻣﺮگ او ﺷﺨﺺ ﺛﺎﻟﺚ از آن ﺣﻖ ﻣﺤﺮوم ﮔﺮدد ،وارد ﻛﻨﻨﺪه زﻳﺎن ﺑﺎﻳﺪ ﻣﺒﻠﻐﻲ ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﻣﺴﺘﻤﺮي ...ﺑﻪ آن ﺷﺨﺺ ﭘﺮداﺧﺖ ﻛﻨﺪ[15] « . ﺑﺮاي ﺟﺒﺮان اﻳﻦ ﺑﻲ ﻋﺪاﻟﺘﻲ ،روﻳﻪ ﻗﻀﺎﻳﻲ ﻣﻲﺗﻮاﻧﺪ ﻳﻜﻲ ازﭼﻨﺪ راه ﺣﻞ را اﻧﺘﺨﺎب ﻛﻨﺪ: (1ﺑﺎ ﻛﻤﻲ ﻣﺴﺎﻣﺤﻪ و روﺷﻦ ﺑﻴﻨﻲ ،از دﺳﺖ دادن اﻳﻦ ﮔﻮﻧﻪ ﻣﻮﻗﻌﻴﺘﻬﺎ را در ﺣﻜﻢ ﺗﻠﻒ ﻣﺎل ﺑﻪ ﺷﻤﺎر آورد و آن را ﺗﺎﺑﻊ ﺑﺨﺶ ﻧﺨﺴﺖ ﻣﺎده ﻳﻚ ﻗﺮار دﻫﺪ .در واﻗﻊ، ﻣﺮﺗﻜﺐ ﺗﻘﺼﻴﺮ ﻣﺴﺌﻮل ﺟﺒﺮان ﺧﺴﺎرت ﺑﺨﺘﻲ ﺟﺪي و ﻣﺴﻠّﻢ اﺳﺖ ﻛﻪ از ﺑﻴﻦ ﺑﺮده اﺳﺖ؛ﻣﻮﻗﻌﻴﺘﻲ ﻛﻪ ﺑﻪ ﻳﻘﻴﻦ ﻳﺎ ﻇﻦ ﻗﻮي ﺳﺒﺐ از دﺳﺖ رﻓﺘﻦ ﻣﻨﻔﻌﺖ ﻳﺎ دﻓﻊ ﺿﺮر ﻣﻲﺷﺪه اﺳﺖ. (2ﺑﺎ ﭘﺬﻳﺮﻓﺘﻦ درﺧﻮاﺳﺖ ﺧﺴﺎرات ﻣﻌﻨﻮي اﺷﺨﺎﺻﻲ ﻛﻪ ﭼﻨﻴﻦ ﻣﻮﻗﻌﻴﺘﻲ را از دﺳﺖ داده اﻧﺪ ،اﻳﻦ ﺿﺮر را ﺟﺒﺮان ﻧﺸﺪه ﺑﺎﻗﻲ ﻧﮕﺬارد. (3دﺳﺘﮕﻴﺮي از ﺧﻮﻳﺸﺎن ﻧﺰدﻳﻚ ﻳﻜﻲ از دﺳﺘﻮرﻫﺎي اﺧﻼﻗﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ در ﺟﺎﻣﻌﻪ ﻣﺎ رﻳﺸﻪ ﻫﺎي ﻣﺬﻫﺒﻲ و اﻧﺴﺎﻧﻲ ﻋﻤﻴﻖ دارد .ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ ،ﭘﺮداﺧﺖ ﭼﻨﻴﻦ ﻣﺎﻟﻲ ﺑﻴﮕﻤﺎن در ﺣﻜﻢ وﻓﺎي ﺑﻪ ﻋﻬﺪ اﺳﺖ .ﺗﻌﻬﺪي ﻛﻪ ﺧﻮﻳﺶ ﺗﻮاﻧﺎ در ﺿﻤﻴﺮ ﺧﻮد اﺣﺴﺎس ﻣﻲﻛﻨﺪ ﺗﻌﻬﺪي ﻃﺒﻴﻌﻲ اﺳﺖ ،ﺗﻜﻠﻴﻔﻲ ﻛﻪ ﺣﻘﻮق زﻣﻴﻨﻪ اﺧﻼﻗﻲ آن را ﻣﻲﺷﻨﺎﺳﺪ و ﺑﺮاي ورود ﺑﻪ ﺟﻬﺎن ﺣﻘﻮق ﻛﺎﻓﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ ﭘﺮداﺧﺘﻪ ﺷﻮد ﻳﺎ ﺑﻪ ﮔﻮﻧﻪ اي وﻓﺎي ﺑﻪ آن ﻣﻮﺿﻮع ﺗﻌﻬﺪ ﻣﺪﻧﻲ ﻗﺮار ﮔﻴﺮد)ﻣﺎده 266ق .م[16] .( . ﭘﺲ ،اﮔﺮ اﺳﺘﻤﺮار ﺗﺄدﻳﻪ آن ﭼﻨﺪان ﺑﺎﺷﺪ ﻛﻪ ﻋﺮف آن را ﻧﺸﺎﻧﻪ اﻟﺘﺰام ﺑﻪ ﭘﺮداﺧﺖ ﺑﺪاﻧﺪ ،دادﮔﺎه ﻣﻲﺗﻮاﻧﺪ آن را در زﻣﺮه ﺣﻘﻮق ﻗﺎﻧﻮﻧﻲ ﺧﻮﻳﺶ ﻣﺴﺘﻤﻨﺪ ﺑﺸﻨﺎﺳﺪ و ﺻﺪﻣﻪ ﺑﻪ ﭼﻨﻴﻦ ﺣﻘّﻲ را ﺧﺴﺎرت ﺑﺪاﻧﺪ ﻧﻪ ﻣﺤﺮوم ﺷﺪن از اﺣﺴﺎﻧﻲ ﮔﺬرا[17]. ﺑﺎﻳﺪ اﻓﺰود ﻛﻪ اﻳﻦ ﺑﺤﺚ در ﺣﻘﻮق ﻣﺎﻟﻲ ﻣﻄﺮح ﻣﻲﺷﻮد .درﺧﺴﺎرت ﺑﺪﻧﻲ)ﺻﺪﻣﻪ ﺑﻪ ﺟﺴﻢ و ﺟﺎن( ،ﻫﻴﭻ ﺗﺮدﻳﺪي ﻧﻴﺴﺖ ﻛﻪ اﮔﺮ دراﺛﺮ ﺻﺪﻣﻪ ﺧﻮردن ﺷﺨﺼﻲ ﻛﻪ ﺑﻪ ﻃﻮر ﻣﺴﺘﻘﻴﻢ زﻳﺎن دﻳﺪه اﺳﺖ ﺑﻪ ﺷﺨﺺ دﻳﮕﺮي ﻧﻴﺰ زﻳﺎن ﺑﺮﺳﺪ ،ﻣﻘﺼﺮ ﻣﺴﺌﻮل آن اﺳﺖ؛ﭼﻨﺎن ﻛﻪ اﮔﺮ ﺷﺨﺼﻲ ﺑﺎ ﻣﺸﺖ ﺑﻪ ﭼﺎﻧﻪ دﻳﮕﺮي ﺑﺰﻧﺪ و در اﺛﺮ ﭘﺮﺗﺎب ﺷﺪن او ﺛﺎﻟﺜﻲ آﺳﻴﺐ ﺑﺒﻴﻨﺪزﻧﻨﺪه ﻣﺸﺖ ﺑﻴﮕﻤﺎن ﻣﺴﺌﻮل ﺧﺴﺎرت اﺳﺖ ] . [18درﻣﻮرد ﺻﺪﻣﻪ ﺑﻪ ﺣﻖ ﻣﺎﻟﻜﻴﺖ ﻧﻴﺰ ،اﮔﺮ راﺑﻄﻪ ﻋﺮﻓﻲ ﻣﻴﺎن ﺿﺮر و ﺗﻘﺼﻴﺮ وﺟﻮد داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ ،زﻳﺎن دﻳﺪه اﺻﻠﻲ ﻣﺎﻧﻊ از ﻣﻄﺎﻟﺒﻪ ﺧﺴﺎرت ازﻛﺴﻲ ﻛﻪ ﺑﻪ واﺳﻄﻪ او زﻳﺎن دﻳﺪه اﺳﺖ ﻧﻤﻲﺷﻮد؛ﭼﻨﺎن ﻛﻪ اﮔﺮ ﻛﺎﻣﻴﻮﻧﻲ در اﺛﺮ ﺑﺮﺧﻮرد ﺑﺎ اﺗﻮﻣﺒﻴﻠﻲ آن را ﺑﺮ روي ﻣﺎﺷﻴﻦ دﻳﮕﺮ ﭘﺮﺗﺎب ﻛﻨﺪ ،ﻫﻴﭻ ﻛﺲ ﺗﺮدﻳﺪي در ﻣﺴﺌﻮﻟﻴﺖ او ﻧﺪارد. ﺗﻔﺎوت ﺧﺴﺎرت ﻣﺎﻟﻲ و ﺑﺪﻧﻲ ﺑﺎ ﺣﻖ ﻣﺎﻟﻲ دراﻳﻦ اﺳﺖ ﻛﻪ ،در ﺣﻖ ﻣﺎﻟﻲ ،ﻣﻮﺿﻮع ﺧﺴﺎرت ﺑﻪ ﺧﻮاﻫﺎن وزﻳﺎن دﻳﺪه ﻣﺮﺑﻮط ﻣﻲﺷﻮد و در اﻳﻦ راﺑﻄﻪ ﺑﺎﻳﺪ دﻳﺪ آﻳﺎ ﺣﻖ ﻗﺎﺑﻞ ﺣﻤﺎﻳﺘﻲ ﺗﻔﻮﻳﺖ ﺷﺪه اﺳﺖ ﻳﺎ ﻧﻪ؟ وﻟﻲ ،در دو ﻗﺴﻢ ﻧﺨﺴﺖ ،ﺣﻖ ﺑﺮ ﺟﺴﻢ و روان و ﻣﺎل ﺛﺎﺑﺖ و در وﺟﻮد اﻋﺘﺒﺎري آن و ﺣﻤﺎﻳﺖ ﻗﺎﻧﻮﻧﮕﺬار ﺗﺮدﻳﺪي ﻧﻴﺴﺖ. 3 ‏www.tabsareh.ir  -6ﻟﺰوم ﻣﺸﺮوع ﺑﻮدن و اﺳﺘﻘﺮار ﻣﻮﻗﻌﻴﺖ ﻋﻤﻠﻲ: دادﮔﺎه در ﺟﺒﺮان اﻳﻦ ﮔﻮﻧﻪ زﻳﺎﻧﻬﺎ ﺑﺎﻳﺪ دو ﻗﺎﻋﺪه اﺻﻠﻲ را رﻋﺎﻳﺖ ﻛﻨﺪ: اوﻻً از دﺳﺖ دادن ﻧﻔﻌﻲ را ﻣﻲﺗﻮان ﺿﺮر ﺑﻪ ﺣﺴﺎب آورد ﻛﻪ ﻣﺸﺮوع و اﺧﻼﻗﻲ ﺑﺎﺷﺪ .اﻳﻦ ﻗﺎﻋﺪه در ﻣﻮرد زﻳﺎن ﻫﺎي ﻣﻌﻨﻮي ﻧﻴﺰ رﻋﺎﻳﺖ ﻣﻲﺷﻮد .ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ ،زﻧﻲ ﻛﻪ ﺑﺎ ﻣﻘﺘﻮل راﺑﻄﻪ ﻧﺎﻣﺸﺮوع داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ ،ﻫﻴﭻ ﮔﺎه ﻧﻤﻲﺗﻮاﻧﺪ ﺑﻪ اﺳﺘﻨﺎد ﻣﻮﻗﻌﻴﺘﻲ ﻛﻪ از دﺳﺖ داده اﺳﺖ ،ﻣﻄﺎﻟﺒﻪ ﺧﺴﺎرت ﻣﺎدي ﻳﺎ ﻣﻌﻨﻮي ﻛﻨﺪ ] . [19ﺑﻪ وﻳﮋه ﻛﻪ ﻫﻴﭻ اﻋﺘﻤﺎدي ﺑﻪ ﺑﺎﻗﻲ ﻣﺎﻧﺪن و اﺳﺘﻘﺮار اﻳﻦ ﮔﻮﻧﻪ رواﺑﻂ ﻏﻴﺮ اﺧﻼﻗﻲ ﻧﻴﺴﺖ .ﺑﻪ ﮔﻔﺘﻪ ﻛﺎرﺑﻮﻧﻴﻪ ،اﺳﺘﺎد ﻓﺮاﻧﺴﻮي ،دو ﺗﻦ ﻛﻪ ﻧﻤﻲﺧﻮاﻫﻨﺪ از ﻧﻈﺮ ﺣﻘﻮﻗﻲ ﺑﻪ ﻫﻢ ﻣﺮﺑﻮط ﺑﺎﺷﻨﺪ ،ﭼﮕﻮﻧﻪ ﻣﻲﺗﻮاﻧﻨﺪﺣﻤﺎﻳﺖ ﺣﻘﻮق را در ﺻﺪﻣﻪ اي ﻛﻪ ﺑﻪ اﻳﻦ راﺑﻄﻪ ﻋﻤﻠﻲ ﺧﻮرده اﺳﺖ ﺧﻮاﺳﺘﺎر ﺷﻮﻧﺪ؟ ][20 ﺛﺎﻧﻴﺎً ﺑﺎﻳﺪ ﺛﺎﺑﺖ ﺷﻮد ﻛﻪ ﻣﻮﻗﻌﻴﺖ از دﺳﺖ رﻓﺘﻪ ﻣﺴﺘﻘﺮ و داﺋﻤﻲ ﺑﻮده اﺳﺖ و اﻣﺘﻴﺎزﻫﺎي ﻧﺎﭘﺎﻳﺪار و اﺗّﻔﺎﻗﻲ را ﻧﻤﻲﺗﻮان دﺳﺘﺎوﻳﺰ ﺧﺴﺎرت ﮔﺮﻓﺘﻦ ﻛﺮد. در واﻗﻊ ،ﻣﻲﺗﻮان ﻧﺘﻴﺠﻪ ﮔﺮﻓﺖ ﻛﻪ ﻣﻨﻈﻮر از »ﺣﻘّﻲ ﻛﻪ ﺑﻪ ﻣﻮﺟﺐ ﻗﺎﻧﻮن ﺑﺮاي اﻓﺮاد اﻳﺠﺎد ﮔﺮدﻳﺪه« ﻧﻔﻊ ﻣﺸﺮوﻋﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺣﻘﻮق از آن ﺣﻤﺎﻳﺖ ﻣﻲﻛﻨﺪ؛ﻗﻴﺪي ﻛﻪ ﺳﺎﻟﻴﺎن دراز روﻳﻪ ﻗﻀﺎﻳﻲ ﻓﺮاﻧﺴﻪ از آن ﭘﻴﺮوي ﻣﻲﻛﺮد. -7ﻣﺤﺮوم ﻣﺎﻧﺪن از ﻛﺎر: ﻫﺮﮔﺎه ﻛﺴﻲ ﻛﺎرﮔﺮ ﻳﺎ ﺻﻨﻌﺘﮕﺮي را ﺑﺎزداﺷﺖ ﻛﻨﺪ ﻳﺎ ﺑﻪ ﮔﻮﻧﻪ اي دﻳﮕﺮ ﻣﺎﻧﻊ از ﻛﺎر ﻛﺮدن او ﺷﻮد ،آﻳﺎ ﺑﺎﻳﺪ ﻋﻮض ﻣﻨﺎﻓﻌﻲ را ﻛﻪ از او ﻓﻮت ﺷﺪه ،ﺑﺎ دادن دﺳﺘﻤﺰد، ﺟﺒﺮان ﻛﻨﺪ؟ ﺑﻴﮕﻤﺎن ،اﮔﺮ ﻛﺎرﮔﺮي ﺑﻪ ﺑﻴﮕﺎري ﻛﺸﻴﺪه ﺷﻮد ،آن ﻛﻪ از ﻣﻨﺎﻓﻊ او ﺳﻮد ﺑﺮده اﺳﺖ ﺑﺎﻳﺪ ﻋﻮض آن را ﺑﺪﻫﺪ .وﻟﻲ ،اﻳﻦ ﺿﻤﺎن را ﻧﺒﺎﻳﺪ در ﺷﻤﺎر ﻣﺴﺎﺋﻞ»ﻣﺴﺌﻮﻟﻴﺖ ﻣﺪﻧﻲ« آورد .زﻳﺮا ﺑﺮ ﻣﺒﻨﺎي ﻧﺎﻣﺸﺮوع ﺑﻮدن اﺳﺘﻔﺎده ﻧﺎروا )ﺑﺪون ﺟﻬﺖ ﻗﺎﻧﻮﻧﻲ( ﻫﺮ ﻛﺲ ﺑﻪ زﻳﺎن دﻳﮕﺮي ﺳﻮد ﺑﺮد ،ﺑﺎﻳﺪ آن راﺑﻪ ﺻﺎﺣﺐ اﺻﻠﻲ ﺑﺎزﮔﺮداﻧﺪ و ،اﮔﺮ ﺗﻠﻒ ﺷﺪه ﺑﺎﺷﺪ ،ﻋﻮض آن را ﺑﺪﻫﺪ .ﻣﻨﺎﻓﻌﻲ ﻛﻪ از ﻛﺎرﮔﺮ ﺑﻪ دﺳﺖ آﻣﺪه ﻗﺎﺑﻞ ﺑﺎزﮔﺮداﻧﺪن ﻧﻴﺴﺖ ،ﭘﺲ ﻧﺎﭼﺎر ﺑﺎﻳﺪ دﺳﺘﻤﺰد او را ﭘﺮداﺧﺖ [21] .وﻟﻲ ،ﺑﺎﻳﺪ دﻳﺪ ﺟﺎﻳﻲ ﻛﻪ ﺳﺘﻤﮕﺮ از ﻛﺎر ﻣﻈﻠﻮم ﺑﻬﺮه ﻧﻤﻲﮔﻴﺮدو ﺗﻨﻬﺎ ﺑﺎﻋﺚ ﻫﺪر دادن ﻧﻴﺮوي ﻛﺎر او ﻣﻲﺷﻮد ،آﻳﺎ ﺑﻪ ﻋﻨﻮان »ﻣﺴﺌﻮﻟﻴﺖ ﻣﺪﻧﻲ« ﺑﺎﻳﺪ اﻳﻦ زﻳﺎن را ﺟﺒﺮان ﻛﻨﺪ؟ و آﻳﺎ ﻧﻴﺮوي ﻛﺎر را ﻣﻲﺗﻮان در زﻣﺮه اﻣﻮال آورد؟ در ﭘﺎﺳﺦ اﻳﻦ ﭘﺮﺳﺶ ﮔﻔﺘﻪ ﺷﺪه اﺳﺖ ﻛﻪ ،ﻣﻨﺎﻓﻊ و ﻧﻴﺮوي ﻛﺎر اﻧﺴﺎن ﺗﺎﺑﻊ وﺟﻮد او اﺳﺖ و ﻣﺎﻟﻲ ﻣﺴﺘﻘﻞ ﺑﻪ ﺷﻤﺎر ﻧﻤﻲآﻳﺪ .ﭘﺲ ،ﻫﻤﺎن ﮔﻮﻧﻪ ﻛﻪ اﻧﺴﺎن را ﻧﻤﻲﺗﻮان ﻏﺼﺐ ﻛﺮد ،اﻳﻦ ﻋﻨﻮان در ﺗﺴﻠﻂ ﺑﺮ ﻣﻨﺎﻓﻊ اﻧﺴﺎن آزاد در اﺳﺘﻴﻼي دﻳﮕﺮي واﻗﻊ ﻧﻤﻲﺷﻮد ،و ،ﻫﺮﮔﺎه ﺗﻠﻒ ﺷﻮد ،در ﺗﺼﺮّف ﺧﻮد او از ﺑﻴﻦ رﻓﺘﻪ اﺳﺖ و ﺿﻤﺎن آن ﺑﺮﻋﻬﺪه دﻳﮕﺮي ﻗﺮار ﻧﻤﻲﮔﻴﺮد .واﻧﮕﻬﻲ ،ﺗﺎ زﻣﺎﻧﻲ ﻛﻪ اﻳﻦ ﻣﻨﻔﻌﺖ دراﺛﺮ اﺳﺘﻌﻤﺎل ﺧﺎرﺟﻲ ﻳﺎ ﻗﺮارداد اﺳﺘﻴﻔﺎ ﻧﺸﺪه ﻣﻌﺪوم اﺳﺖ ،ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ»ﺗﺴﺒﻴﺐ« ﺗﻠﻒ آن ﻧﻴﺰ ﻣﻌﻘﻮل ﺑﻪ ﻧﻈﺮ ﻧﻤﻲرﺳﺪ[22] . اﻳﻦ اﺳﺘﺪﻻل ،از ﺟﻬﺖ ﻣﺴﺘﻘﻞ ﻧﺒﻮدن ﻣﻨﻔﻌﺖ اﻧﺴﺎن و ارﺗﺒﺎط آن ﺑﻪ ﺷﺨﺼﻴﺖ و اراده او ،درﺳﺖ اﺳﺖ [23] .ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ ،ﺑﺮ اﻗﺪام ﻛﺴﻲ ﻛﻪ ﻛﺎرﮔﺮي را ﺑﻪ زورﺣﺒﺲ ﻣﻲﻛﻨﺪ ﻳﺎ از ﻛﺎر ﺑﺎز ﻣﻲداردﻋﻨﻮان ﻏﺼﺐ ﺻﺪق ﻧﻤﻲﻛﻨﺪ .وﻟﻲ ،آﻧﭽﻪ ﻗﺎﺑﻞ اﻧﺘﻘﺎد ﺑﻪ ﻧﻈﺮ ﻣﻲرﺳﺪ اﻳﻦ ادﻋﺎ اﺳﺖ ﻛﻪ اﺿﺮار ﺑﻪ ﻛﺎرﮔﺮ اﻧﺠﺎم ﻧﺸﺪه و ﻫﻴﭻ ﭼﻴﺰ ﺗﻠﻒ ﻧﺸﺪه اﺳﺖ ﺗﺎ ﺳﺒﺐ ﻣﺴﺌﻮﻟﻴﺖ ﺷﻮد .زﻳﺮا ﻫﻴﭻ ﻛﺲ ﻧﻤﻲﺗﻮاﻧﺪ اﻧﻜﺎر ﻛﻨﺪ ﻛﻪ ﻛﺎر اﻧﺴﺎن داراي ارزش اﺳﺖ و ﺑﺎ ﭘﻮل ﻣﺒﺎدﻟﻪ ﻣﻲﺷﻮد. ﭘﻴﺮوان ﻧﻈﺮ ﻣﻮرد اﻧﺘﻘﺎد ﭘﺬﻳﺮﻓﺘﻪ اﻧﺪﻛﻪ ،اﮔﺮ ﻛﺎرﮔﺮ اﺟﻴﺮ ﺷﺪه ﺑﺎﺷﺪ و ﺣﺒﺲ او ﺑﺎﻋﺚ از ﺑﻴﻦ رﻓﺘﻦ دﺳﺘﻤﺰد ﻣﻮرد اﻧﻜﺎر ﮔﺮدد ،ﺑﺎزداﺷﺖ ﻛﻨﻨﺪه ﺑﺎﻳﺪ آن را ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﺿﺮر ﺟﺒﺮان ﻛﻨﺪ. ﭘﺲ ،ﺑﺎﻳﺪ از آﻧﺎن ﭘﺮﺳﻴﺪ ﻛﻪ آﻳﺎ ﻗﺮارداد اﺟﺎره ﻣﻲﺗﻮاﻧﺪ ﺑﻪ اﻣﺮي ﻛﻪ ﻣﺎﻟﻴﺖ ﻧﺪارد اﻳﻦ ﺻﻔﺖ را اﻋﻄﺎ ﻛﻨﺪ؟ آﻳﺎ ﻫﻤﻴﻦ ﺣﻘﻴﻘﺖ ﻛﻪ ﻧﻴﺮوي ﻛﺎر در ﺑﺎزاراﻗﺘﺼﺎد ﺑﺎ ﭘﻮل ﻣﺒﺎدﻟﻪ ﻣﻲﺷﻮد ﻛﺎﻓﻲ ﻧﻴﺴﺖ ﻛﻪ وﺟﻮد و ﻣﺎﻟﻜﻴﺖ آن ﻣﻮرد ﻗﺒﻮل ﻗﺮارﮔﻴﺮد؟آﻳﺎ ﻣﻲﺗﻮان از ﺑﻴﻦ ﺑﺮدن وﺳﻴﻠﻪ ﺗﺤﺼﻴﻞ ﻣﺎل را اﺿﺮار ﻧﺸﻤﺮد و ادﻋﺎ ﻛﺮد ﻛﻪ ،ﭼﻮن ﻣﻨﻔﻌﺖ وﺟﻮد ﺧﺎرﺟﻲ ﻧﺪارد ،ﻫﻴﭻ ﭼﻴﺰ از ﺑﻴﻦ ﻧﺮﻓﺘﻪ اﺳﺖ؟ ﺑﻴﮕﻤﺎن وﺟﻮد ﺿﺮر ﺑﺎﻳﺪ ﻣﺴﻠّﻢ ﺑﺎﺷﺪ و ﺣﺒﺲ ﺑﻪ ﺗﻨﻬﺎﻳﻲ اﻳﺠﺎد ﺿﻤﺎن ﻧﻤﻲﻛﻨﺪ :ﺑﺎزداﺷﺖ ﺑﻴﻜﺎره اي ﻛﻪ اﺣﺘﻤﺎل ﻛﺎر او ﭼﻨﺪان ﻧﺎﭼﻴﺰ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﻪ ﺣﺴﺎب ﻧﻤﻲآﻳﺪ، اﺳﺘﺤﻘﺎق دﺳﺘﻤﺰد ﮔﺮﻓﺘﻦ اﻳﺠﺎد ﻧﻤﻲﻛﻨﺪ .وﻟﻲ ،ﻫﺮﮔﺎه ﻇﻦ ﻛﺎر ﻛﺮدن ﺑﻪ اﻧﺪازه اي ﻗﻮي ﺑﺎﺷﺪ ﻛﻪ در دﻳﺪ ﻋﺮف ﻣﺴﻠّﻢ ﺑﻪ ﻧﻈﺮ آﻳﺪ ،در اﻳﺠﺎد ﺿﺮر ﺗﺮدﻳﺪ ﻧﺒﺎﻳﺪ ﻛﺮد .ﭘﺲ ،ﭘﺮﺳﺶ اﺻﻠﻲ درﺑﺎره وﺟﻮد ﻳﺎ ﻣﺎﻟﻴﺖ ﻣﻨﻔﻌﺖ اﻧﺴﺎن وارزش ﻧﻴﺮوي ﻛﺎرﻧﻴﺴﺖ ،ﺑﺎﻳﺪ دﻳﺪ ﻛﻪ آﻳﺎ ﺑﻪ واﻗﻊ زﻳﺎﻧﻲ ﺑﻪ ﺑﺎر آﻣﺪه و ﻣﻨﻔﻌﺘﻲ از ﺑﻴﻦ رﻓﺘﻪ اﺳﺖ ﻳﺎ ﻧﻪ؟ﺑﻪ ﻫﻤﻴﻦ ﺟﻬﺖ ﻧﻴﺰ ،ﺑﻌﻀﻲ از ﺑﺰرﮔﺎن ﻓﻘﻬﺎ ،ﺑﺮﻣﺒﻨﺎي ﻗﺎﻋﺪه ﻻﺿﺮر ،ﺑﺎزداﺷﺖ ﻛﻨﻨﺪه ﺻﺎﻧﻊ را در ﺻﻮرﺗﻲ ﻛﻪ ﻣﺤﺮوم ﻣﺎﻧﺪن او ازدﺳﺘﻤﺰد ﻣﺴﻠّﻢ ﺑﺎﺷﺪ ،ﺿﺎﻣﻦ ﺷﻤﺮده اﻧﺪ. ] [1ﻓﻠﻮر و اوﺑﺮ ،ﺗﻌﻬﺪات ،واﻗﻌﻪ ﺣﻘﻮﻗﻲ ،ش ،61ﭼﺎپ ﺷﺸﻢ -1994و درﻧﻘﺪ اﻳﻦ ﻫﺪف ،رك .رﻳﭽﺎرد راﻳﺖ) ،(Wrightﺣﻖ و ﻋﺪاﻟﺖ درﻣﺴﺌﻮﻟﻴﺖ ﻣﺪﻧﻲ :ﻣﺒﺎﻧﻲ ﻓﻠﺴﻔﻲ ﻣﺴﺌﻮﻟﻴﺖ ﻣﺪﻧﻲ ،ص 159ﺑﻪ ﺑﻌﺪ. ] [2ﻣﺎزو وﺗﻨﻚ ،رﺳﺎﻟﻪ ﻣﺴﺌﻮﻟﻴﺖ ﻣﺪﻧﻲ ،ج ،1ش -208ﻓﻴﻠﻴﭗ ﻟﻮﺗﻮرﻧﻮ ،ﻣﺴﺌﻮﻟﻴﺖ ﻣﺪﻧﻲ ،ش .375 ] [3رك ﻣﺎزو و ﺷﺎﺑﺎس ،ﺗﻌﻬﺪات ،ش 408ﻛﻪ وﺟﻮد ﺿﺮر را ﻻزﻣﻪ اﺟﺮاي اﻳﻦ ﻗﺎﻋﺪه ﺷﻤﺮده اﻧﺪ ﻛﻪ ﻫﺮ ﻛﺲ ﻧﻔﻌﻲ ﻧﺪارد دﻋﻮاﻳﻲ ﻫﻢ ﻧﺪارد" pas dinteret, pas "daction ] [4وﻳﻨﻲ ،ﻣﺴﺌﻮﻟﻴﺖ ﻣﺪﻧﻲ ،ج ،1ش .247 ] [5ﭘﻴﺮ آﻧﮋل ،رﺳﺎﻟﻪ ﺗﻌﻬﺪات در ﺣﻘﻮق ﺳﻮﻳﺲ ،ش ،109ص .323 ] [6ﻳﻮﻧﮓ ) : (Youngﻧﻘﻞ از ﻫﻤﺎن ﻛﺘﺎب ] [7ژوﺳﺮان ،ج ،2ش .441 ] [8ﻣﺎزو و ﺷﺎﺑﺎس ،دروس ﺣﻘﻮق ﻣﺪﻧﻲ ،ﺗﻌﻬﺪات ،ﭼﺎپ ﻫﺸﺘﻢ ،1991ش -409وﻳﻨﻲ ،ﻣﺴﺌﻮﻟﻴﺖ ﻣﺪﻧﻲ ،ج ،2ش 108ﺑﻪ ﺑﻌﺪ. ] [9درﺑﺎره ﻋﺪم اﻣﻜﺎن ﺟﺒﺮان ﻫﻤﻪ ﺿﺮرﻫﺎ ،رك .رﻳﭽﺎرد راﻳﺖ ،ﺣﻖ و ﻋﺪاﻟﺖ در ﻣﺴﺌﻮﻟﻴﺖ ﻣﺪﻧﻲ :ﻣﺒﺎﻧﻲ ﻓﻠﺴﻔﻲ ﻣﺴﺌﻮﻟﻴﺖ ﻣﺪﻧﻲ ،ص.159 ] [10دﻳﻮان ﻛﺸﻮر ﻓﺮاﻧﺴﻪ ،ﺷﻌﺒﻪ ﺗﺠﺎرﺗﻲ 11 ،ژوﺋﻴﻪ :1983ژورﻳﺲ ﻛﻼﺳﻮر دوره اي ،1983ج ،4ص -308ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ ،رك .وﻳﻨﻲ ،ﻣﺴﺌﻮﻟﻴﺖ ﻣﺪﻧﻲ ،ج ،2ش .95 ] [11دﻳﻮان ﻛﺸﻮر ﻓﺮاﻧﺴﻪ ،ﺷﻌﺒﻪ ﺗﺠﺎرﺗﻲ 11 ،ژوﺋﻴﻪ :1983ژورﻳﺲ ﻛﻼﺳﻮر دوره اي ،1983ج ،4ص -308ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ ،رك .وﻳﻨﻲ ،ﻣﺴﺌﻮﻟﻴﺖ ﻣﺪﻧﻲ ،ج ،2ش .95 4 ‏www.tabsareh.ir ]ricochet par [12 ] [13رك .ﻣﺎزو و ﺗﻨﻚ ،رﺳﺎﻟﻪ ﻣﺴﺌﻮﻟﻴﺖ ﻣﺪﻧﻲ ،ج ،1ش -277-4ﺳﺎواﺗﻴﻪ ،ﻣﺴﺌﻮﻟﻴﺖ ﻣﺪﻧﻲ ،ج ،2ش )550ﭼﺎپ دوم(. ] [14ﻧﻘﻞ از :ﻣﺎزو و ﺗﻨﻚ ،ﻫﻤﺎن ﻛﺘﺎب ،ش )277-5رأي دﻳﻮان ﻛﺸﻮر.(1956 ] [15اﻳﻦ ﻣﻮاد از ﺣﻘﻮق ﺳﻮﻳﺲ اﻗﺘﺒﺎس ﺷﺪه اﺳﺖ ،ﻛﻪ ﺑﺮ ﺧﻼف ﺣﻘﻮق ﻓﺮاﻧﺴﻪ و ﺑﺴﻴﺎري از ﻧﻈﺎﻣﻬﺎي دﻳﮕﺮ ،ﻧﻈﺮ ﻣﺴﺎﻋﺪي ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﺧﺴﺎرﺗﻬﺎي ﺑﺎزﺗﺎﺑﻲ ﻳﺎ اﻧﻌﻜﺎﺳﻲ ﻧﺪارد. ] [16رك .ﻧﻈﺮّﻳﻪ ﻋﻤﻮﻣﻲ ﺗﻌﻬﺪات ،ش 332ﺑﻪ ﺑﻌﺪ. ] [17در ﻫﻤﻴﻦ زﻣﻴﻨﻪ ،رك .وﻳﻨﻲ ،ﻣﺴﺌﻮﻟﻴﺖ ﻣﺪﻧﻲ ،ج ،1ش .307 ] [18رك .ﻛﻠﺮك و ﻟﻴﻨﺪﺳﻞ ،ﻣﺴﺌﻮﻟﻴﺖ ﻣﺪﻧﻲ)‘(Tortش ‘1-16ص 15و .16 ] [19ﺑﺮاي دﻳﺪن ﻧﻈﺮ ﻣﺨﺎﻟﻒ ،رﺟﻮع ﺷﻮد ﺑﻪ ،دﻳﻮان ﻛﺸﻮر ﻓﺮاﻧﺴﻪ ،ﺷﻌﺒﻪ ﺟﻨﺎﻳﻲ 24 ،ﻓﻮرﻳﻪ)1959ژورﻳﺲ ﻛﻼﺳﻮر دوره اي ( ،1959 ] [20ﻧﻘﻞ از ﻣﺎزوو ﺷﺎﺑﺎس ،ﺗﻌﻬﺪات ،ش .606 ] [21ﻣﺤﻘﻖ ،ﺷﺮاﻳﻊ ،ﻛﺘﺎب ﻏﺼﺐ-ﻋﻼﻣﻪ ﺣﻠﻲ ،ﺗﺬﻛﺮة ،ج ،2ﻛﺘﺎب ﻏﺼﺐ :دراﻳﻦ ﻛﺘﺎب آﻣﺪه اﺳﺖ ﻛﻪ ...» :ﻓﻠﻮ ﻗﻬﺮ ﺣﺮاً و اﺳﺘﻌﻤﻠﻪ ﻓﻲ ﺷﻐﻞ ﺿﻤﻦ اﺟﺮﺗﻪ ،ﻻﻧﻪ اﺳﺘﻮﻓﻲ ﻣﻨﺎﻓﻌﻪ و ﻫﻲ ﻣﺘﻘﻮﻣﺔ ،ﻓﻠﺰم ﺿﻤﺎﻧﻬﺎ«. ] [22ﻋﻼﻣﻪ ﺣﻠﻲ ،ﻫﻤﺎن ﻛﺘﺎب-ﺷﻴﺦ ﻣﺤﻤﺪ ﺣﺴﻦ ﻧﺠﻔﻲ ،ﺟﻮاﻫﺮاﻟﻜﻼم ،ج ،37ص -40ﺣﺎج ﻣﻴﺮزا ﺣﺒﻴﺐ اﷲ رﺷﺘﻲ ،ﻏﺼﺐ ،ص -21ﺷﻬﻴﺪ ﺛﺎﻧﻲ ،ﻣﺴﺎﻟﻚ ،ج ،2ﻛﺘﺎب ﻏﺼﺐ- ﻣﺤﻘﻖ ،ﻫﻤﺎن ﻛﺘﺎب-اﺑﻦ ﻗﺪاﻣﻪ ،اﻟﻤﻐﻨﻲ ،ج ،5ص .225 ] [23ﻧﺎﺻﺮ ﻛﺎﺗﻮزﻳﺎن ،ﻋﻘﻮدﻣﻌﻴﻦ ،ج ،1ش 397و .404 ﭼﻜﻴﺪه -1وﺟﻮد ﺿﺮر ،ارﺗﻜﺎب ﻓﻌﻞ زﻳﺎﻧﺒﺎر و راﺑﻄﻪ ﺳﺒﺒﻴﺖ ﺑﻴﻦ ﻓﻌﻞ ﺷﺨﺺ و ﺿﺮري ﻛﻪ وارد ﺷﺪه ،ﺳﻪ رﻛﻦ اﺻﻠﻲ ﻣﺴﺌﻮﻟﻴﺖ ﻣﺪﻧﻲ ﻫﺴﺘﻨﺪ .ﻣﻮﺿﻮع ﻣﺴﺌﻮﻟﻴﺖ ﻣﺪﻧﻲ ﻣﺠﺎزات ﻣﺮﺗﻜﺐ ﺗﻘﺼﻴﺮ ﻧﻴﺴﺖ ،ﺟﺒﺮان ﺧﺴﺎرت ﻧﺎﺷﻲ از آن اﺳﺖ. -2ﺑﺎﻳﺪ زﻳﺎﻧﻲ ﺑﻪ ﺑﺎر آﻳﺪ ﺗﺎ ﺑﺮاي ﺟﺒﺮان آن ﻣﺴﺌﻮﻟﻴﺘﻲ اﻳﺠﺎدﺷﻮد و دﻳﻨﻲ ﺑﺮ ﻋﻬﺪه ﻣﺴﺌﻮل ﻗﺮارﮔﻴﺮد ،ﭘﺲ وﺟﻮد ﺿﺮر رﻛﻦ اﺻﻠﻲ ﻣﺴﺌﻮﻟﻴﺖ ﻣﺪﻧﻲ اﺳﺖ. -3اﮔﺮ ﺧﻮاﻫﺎن دﻋﻮي ﻣﺴﺌﻮﻟﻴﺖ ﻣﺪﻧﻲ ﺧﺴﺎرﺗﻲ ﻧﺪﻳﺪه اﺳﺖ ،ﻧﻤﻲﺗﻮان دﻋﻮا را ﺑﻪ دﻟﻴﻞ ﻧﺪاﺷﺘﻦ ﻧﻔﻊ رد ﻛﺮد ،ﻟﻴﻜﻦ دادﮔﺎه ﺑﺎﻳﺪ او را ﺑﻪ ﺳﺒﺐ ﻧﺪاﺷﺘﻦ ﺣﻖ ﻣﺤﻜﻮم ﺳﺎزد. -4در دﻋﻮاي ﻣﻄﺎﻟﺒﻪ وﺟﻪ اﻟﺘﺰام اﺛﺒﺎت ﺿﺮر ﻻزم ﻧﻴﺴﺖ و دﻓﺎع ﻣﻠﺘﺰم ﻧﻴﺰ اﺛﺮي در اﺟﺮاي ﺗﻌﻬﺪ ﻧﺪارد. -5ﮔﺎه ﻗﺎﻧﻮﻧﮕﺬار ﻧﻴﺰ ﻣﺒﻠﻎ ﻣﻘﻄﻮﻋﻲ ﺑﺮاي ﺧﺴﺎرت ﻣﻌﻴﻦ ﻣﻲﻛﻨﺪ )ﻣﺎﻧﻨﺪ ﺧﺴﺎرت ﺗﺄﺧﻴﺮ ﺗﺄدﻳﻪ( ﻳﺎ ﺣﺪاﻗﻠﻲ ﺑﺮاي ﺧﺴﺎرت ﻧﺎﺷﻲ از ﻋﻤﻞ زﻳﺎﻧﺒﺎر ﻣﻘﺮر ﻣﻲدارد )دﻳﻪ( -6ﻫﺮ ﺟﺎ ﻧﻘﺼﻲ در اﻣﻮال اﻳﺠﺎد ﺷﻮد ﻳﺎ ﻣﻨﻔﻌﺖ ﻣﺴﻠّﻤﻲ ازدﺳﺖ ﺑﺮود ﻳﺎ ﺑﻪ ﺳﻼﻣﺖ و ﺣﻴﺜﻴﺖ و ﻋﻮاﻃﻒ ﺷﺨﺺ ﻟﻄﻤﻪاي وارد آﻳﺪ ،ﺿﺮري ﺑﻪ ﺑﺎر آﻣﺪه اﺳﺖ. -7ﻣﻘﺼﻮد از ﺿﺮر ﻣﺎﻟﻲ ،ﻛﺎﺳﺘﻦ از داراﻳﻲ ﺷﺨﺺ و ﭘﻴﺸﮕﻴﺮي از ﻓﺰوﻧﻲ آن ،ﺑﻪ ﻫﺮ ﻋﻨﻮان ﻛﻪ ﺑﺎﺷﺪ ،اﺳﺖ. -8زﻳﺎن ﻣﻌﻨﻮي ،ﺻﺪﻣﻪ ﺑﻪ ﻣﻨﺎﻓﻊ ﻋﺎﻃﻔﻲ و ﻏﻴﺮﻣﺎﻟﻲ اﺳﺖ :ﻣﺎﻧﻨﺪ اﺣﺴﺎس درد ﺟﺴﻤﻲ و رﻧﺞﻫﺎي روﺣﻲ ،از ﺑﻴﻦ رﻓﺘﻦ آﺑﺮو و ﺣﻴﺜﻴﺖ و آزادي و اﻳﺠﺎد ﺷﺮﻣﺴﺎري. -9ﺗﻌﻴﻴﻦ ﻣﺮز ﺑﻴﻦ ﺿﺮرﻫﺎي ﻣﺎدي و ﻣﻌﻨﻮي ﺑﻪ ﮔﻮﻧﻪاي ﻗﺎﻃﻊ اﻣﻜﺎن ﻧﺪارد؛ زﻳﺮا ﺑﺴﻴﺎري از ﺻﺪﻣﻪ ﻫﺎي روﺣﻲ و اﺧﻼﻗﻲ ﺑﺎﻋﺚ اﻳﺠﺎد زﻳﺎن ﻫﺎي ﻣﺎﻟﻲ ﻧﻴﺰ ﻣﻲﺷﻮد و در رواﺑﻂ ﻣﺎﻟﻲ ﺷﺨﺺ ﺑﺎ دﻳﮕﺮان ﻫﻢ آﺛﺎر ﻧﺎﻣﻄﻠﻮب دارد .ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ اﺳﺖ در ﻣﻮرد ﻧﻘﺺﻫﺎي ﻋﻀﻮي اﻧﺴﺎن. -10ﺗﻘﺴﻴﻢ زﻳﺎﻧﻬﺎي ﻣﻌﻨﻮي ﺑﻪ دو ﮔﺮوه ) .1زﻳﺎنﻫﺎي وارد ﺑﻪ ﺣﻴﺜﻴﺖ و ﺷﻬﺮت .2ﻟﻄﻤﻪ ﺑﻪ ﻋﻮاﻃﻒ واﻳﺠﺎد ﺗﺄﻟّﻢ و ﺗﺄﺛﺮ روﺣﻲ( ﺑﺪﻳﻦ ﻣﻨﺎﺳﺒﺖ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﻴﺶﺗﺮ درﺑﺎره ﮔﺮوه دوم ﺗﺮدﻳﺪ ﺷﺪه ﻛﻪ ﺑﺘﻮان زﻳﺎن را ﺑﻪ ﭘﻮل ارزﻳﺎﺑﻲ و ﺟﺒﺮان ﻛﺮد. -11ﺻﺪﻣﻪ ﻫﺎﻳﻲ ﻛﻪ ﺑﻪ ﺳﻼﻣﺖ ﺷﺨﺺ وارد ﻣﻲﺷﻮد ،ﻫﻢ از ﻧﻈﺮ رواﻧﻲ ﺑﺎﻋﺚ زﻳﺎن او اﺳﺖ و ﻫﻢ ﻫﺰﻳﻨﻪﻫﺎي درﻣﺎن و ﺟﺮاﺣﻲ و ﺑﻴﻤﺎرﺳﺘﺎن و از ﻛﺎراﻓﺘﺎدﮔﻲ و ﻛﻔﻦ و دﻓﻦ را ﺑﺮ داراﻳﻲ او ﺗﺤﻤﻴﻞ ﻣﻲﻛﻨﺪ. -12ﺣﻘﻮق ،ﺿﺮرﻫﺎي ﻧﺎﻣﺘﻌﺎرف و ﻏﻴﺮ ﻣﺸﺮوع را از ارﻛﺎن ﻣﺴﺌﻮﻟﻴﺖ ﻣﻲﺷﻤﺎرد و ﮔﺮﻧﻪ ﺧﺴﺎرﺗﻲ ﻛﻪ ﻋﺮف از آن ﺑﻲ اﻋﺘﻨﺎ ﻣﻲﮔﺬرد ﻳﺎ ﻗﺎﻧﻮن ﻣﺒﺎح ﻣﻲﺷﻤﺮد ﻳﺎ راﺑﻄﻪ ﻣﺴﺘﻘﻴﻢ ﺑﺎ ﺗﻘﺼﻴﺮ ﻣﺮﺗﻜﺐ ﻧﺪارد ،ﺑﺮاي ﻋﺎﻣﻞ آن اﻳﺠﺎد دﻳﻦ ﻧﻤﻲﻛﻨﺪ. -13ﺑﺮاي ﺟﺒﺮان ﺿﺮر ﻧﺎﺷﻲ از ﺗﻀﻴﻴﻊ ﺣﻖ ﻃﺒﻴﻌﻲ و ازدﺳﺖ دادن ﻣﻮﻗﻌﻴﺖﻫﺎ ،ﻣﻲﺗﻮان ﻳﻜﻲ از ﺳﻪ راه ﺣﻞ را اﻧﺘﺨﺎب ﻛﺮد: .1ﺑﺎ ﻛﻤﻲ ﻣﺴﺎﻣﺤﻪ و روﺷﻦ ﺑﻴﻨﻲ ،از دﺳﺖ دادن ﻣﻮﻗﻌﻴﺖﻫﺎ را در ﺣﻜﻢ ﺗﻠﻒ ﻣﺎل ﺑﻪ ﺷﻤﺎر آورد. .2ﺑﺎ ﭘﺬﻳﺮﻓﺘﻦ درﺧﻮاﺳﺖ دﻋﻮي ﺧﺴﺎرات ﻣﻌﻨﻮي اﺷﺨﺎﺻﻲ ﻛﻪ ﭼﻨﻴﻦ ﻣﻮﻗﻌﻴﺘﻲ را از دﺳﺖ داده اﻧﺪ. .3ﺗﻌﻬﺪ ﻃﺒﻴﻌﻲ اﮔﺮ ﻣﺴﺘﻤﺮاً ﺗﺄدﻳﻪ ﺷﺪهﺑﺎﺷﺪ ﭼﻨﺪان ﻛﻪ ﻋﺮف آن را ﻧﺸﺎﻧﻪ اﻟﺘﺰام ﺑﻪ ﭘﺮداﺧﺖ ﺑﺪاﻧﺪ ،دادﮔﺎه ﻣﻲﺗﻮاﻧﺪ آن را در زﻣﺮه ﺣﻘﻮق ﻗﺎﻧﻮﻧﻲ ﻣﺴﺘﻤﻨﺪ ﺑﺸﻨﺎﺳﺪ. -14ﺑﺮاي ﺟﺒﺮان ﺧﺴﺎرت ازدﺳﺖ دادن ﻣﻮﻗﻌﻴﺖﻫﺎ ،دو ﺷﺮط ﻻزم اﺳﺖ :اوﻻً ﻣﻮﻗﻌﻴﺖ ﻣﺰﺑﻮر ﻣﺸﺮوع و اﺧﻼﻗﻲ ﺑﺎﺷﺪ .ﺛﺎﻧﻴﺎً ﺛﺎﺑﺖ ﺷﻮد ﻣﺴﺘﻘﺮ و داﺋﻤﻲ ﺑﻮده اﺳﺖ. -15اﻗﺪام ﻛﺴﻲ ﻛﻪ ﻛﺎرﮔﺮي را ﺑﻪ زورﺣﺒﺲ ﻣﻲﻛﻨﺪ ﻳﺎ از ﻛﺎر ﺑﺎز ﻣﻲدارد ،ﻋﻨﻮان ﻏﺼﺐ ﺻﺪق ﻧﻤﻲﻛﻨﺪ وﻟﻲ ﻛﺎر و ﻣﻨﺎﻓﻊ اﻧﺴﺎن داراي ارزش ﻣﺎﻟﻲ و ﻣﺒﺎدﻻﺗﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ از دﺳﺖ رﻓﺘﻦ آن ﺿﺮر اﺳﺖ و از ﺑﺎب ﻣﺴﺌﻮﻟﻴﺖ ﻣﺪﻧﻲ ﺑﺎﻳﺪ ﺟﺒﺮان ﺷﻮد. 5 ‏www.tabsareh.ir آزﻣﻮن -1اﮔﺮ ﺧﻮاﻫﺎن دﻋﻮي ﻣﺴﺌﻮﻟﻴﺖ ﻣﺪﻧﻲ ﺧﺴﺎرﺗﻲ ﻧﺪﻳﺪه اﺳﺖ دادﮔﺎه ﭼﻪ رأﻳﻲ ﺻﺎدر ﻣﻲﻛﻨﺪ؟ اﻟﻒ( دﻋﻮا را ﺑﺪﻟﻴﻞ ﻧﺪاﺷﺘﻦ ﻧﻔﻊ رد ﻣﻲﻛﻨﺪ ب( دﻋﻮا را ﺑﺪﻟﻴﻞ ﻧﺪاﺷﺘﻦ ﺳﻤﺖ رد ﻣﻲﻛﻨﺪ ج( او را ﺑﻪ ﺳﺒﺐ ﻧﺪاﺷﺘﻦ ﺣﻖ ﻣﺤﻜﻮم ﻣﻲﺳﺎزد د( ﻣﻮارد اﻟﻒ و ج -2در ﺧﺼﻮص ﺗﻘﺴﻴﻢ زﻳﺎنﻫﺎي ﻣﻌﻨﻮي ﺑﻪ دو ﮔﺮوه ﺑﺎﻳﺪ ﮔﻔﺖ اﻟﻒ( ﺿﺮورت و ﻓﺎﻳﺪهاي ﻧﺪارد ب( از ﺑﺎب ﺗﻤﺜﻴﻞ و ﺑﻴﺎن ﻣﺼﺎدﻳﻖ ﻣﻔﻴﺪ اﺳﺖ ج( در ﻣﻮرد ﺟﺒﺮان ﻟﻄﻤﺎت ﻋﺎﻃﻔﻲ و روﺣﻲ ﺑﻪ ﭘﻮل ﺗﺮدﻳﺪ ﺷﺪه اﺳﺖ د( ﻫﻴﭽﻜﺪام -3ﻛﺪام ﮔﺰﻳﻨﻪ درﺳﺖ ﻧﻴﺴﺖ؟ اﻟﻒ( ﺻﺪﻣﻪﻫﺎﻳﻲ ﻛﻪ ﺑﻪ ﺳﻼﻣﺖ ﺷﺨﺺ وارد ﻣﻲﺷﻮد ﻫﻢ زﻳﺎن ﻣﻌﻨﻮي اﺳﺖ و ﻫﻢ زﻳﺎنِ ﻣﺎﻟﻲ ب( ﺿﺮرﻫﺎﻳﻲ ﻛﻪ ﻗﺎﻧﻮن ﻣﺒﺎح ﻣﻲﺷﻤﺮد ،ﻣﺴﺌﻮﻟﻴﺖ ﻣﺪﻧﻲ اﻳﺠﺎد ﻧﻤﻲﻛﻨﺪ ج( از دﺳﺖ دادن ﻣﻮﻗﻌﻴﺖ زﻣﺎﻧﻲ ﻗﺎﺑﻞ ﺟﺒﺮان اﺳﺖ ﻛﻪ ﻣﻮﻗﻌﻴﺖ از دﺳﺖ رﻓﺘﻪ اﺧﻼﻗﻲ ﺑﺎﺷﺪ د( ﻛﺴﻲ ﻛﻪ ﻛﺎرﮔﺮي را ﺑﻪ زور ﺣﺒﺲ ﻣﻲﻛﻨﺪ ،اﻗﺪام او ﻏﺼﺐ اﺳﺖ. 6 ‏www.tabsareh.ir ﺟﻠﺴﻪ 2 ﺿﺮرﻫﺎي ﻣﻌﻨﻮي ﻣﻘﺪﻣﻪ در ﺟﻠﺴﻪ ﻗﺒﻞ ﮔﻔﺘﻴﻢ اﺻﻠﻲﺗﺮﻳﻦ رﻛﻦ ﻣﺴﺌﻮﻟﻴﺖ ﻣﺪﻧﻲ ﺿﺮر اﺳﺖ و ﺿﺮر ﺧﻮد ﺑﺮ دو ﻧﻮع اﺳﺖ :ﺿﺮر ﻣﺎﻟﻲ و ﺿﺮر ﻣﻌﻨﻮي .و ﮔﻔﺘﻴﻢ ﻛﻪ ﺻﺪﻣﺎت ﺑﺪﻧﻲ ﻧﻮﻋﺎً ﻣﺴﺘﻠﺰم ﻫﺮ دو ﻧﻮع ﺿﺮر ﻫﺴﺘﻨﺪ. در اﻳﻦ ﺟﻠﺴﻪ اﻧﻮاع ﺿﺮر ﻣﻌﻨﻮي و ﻗﺎﺑﻠﻴﺖ ﺟﺒﺮان آنﻫﺎ و ﭼﮕﻮﻧﮕﻲ آن را ﻣﻮرد ﺑﺤﺚ ﻗﺮار ﻣﻲدﻫﻴﻢ و ﺑﻪ ﺳﺆاﻻﺗﻲ ﻫﻤﺎﻧﻨﺪ اﻣﻜﺎن ﻣﻄﺎﻟﺒﻪ ﺧﺴﺎرت ﻣﻌﻨﻮي ﻋﻼوه ﺑﺮ دﻳﻪ ،اﻣﻜﺎن اﻧﺘﻘﺎل ﺣﻖ ﻣﻄﺎﻟﺒﻪ زﻳﺎنﻫﺎي ﻣﻌﻨﻮي ﺑﻪ وارﺛﺎن زﻳﺎندﻳﺪه ،اﻣﻜﺎن ﻣﻄﺎﻟﺒﻪ ﺧﺴﺎرت ﻣﻌﻨﻮي ﻧﺎﺷﻲ از ﻣﺮگ ﻋﺰﻳﺰان ﭘﺎﺳﺦ داده و در ﭘﺎﻳﺎن زﻳﺎن ﻣﻌﻨﻮي اﺷﺨﺎص ﺣﻘﻮق ﻋﻤﻮﻣﻲ و اﻣﻜﺎن ﻣﻄﺎﻟﺒﻪ آن را ﻣﻮرد ﺑﺮرﺳﻲ ﻗﺮار ﻣﻲدﻫﻴﻢ. -1آﻳﺎ ﺿﺮر ﻣﻌﻨﻮي ﻗﺎﺑﻞ ﺟﺒﺮان اﺳﺖ؟ ﻣﻘﺼﻮد از ﺿﺮر ﻣﻌﻨﻮي ﺧﺴﺎرﺗﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ ﭼﻬﺮه ﻣﺎﻟﻲ واﻗﺘﺼﺎدي ﻧﺪارد و ﺑﻪ ﺣﻘﻮق ﻣﺎﻟﻲ و داراﻳﻲ ﺷﺨﺺ ﺻﺪﻣﻪ ﻧﻤﻲزﻧﺪ ،وﻟﻲ ﺳﺒﺐ رﻧﺞ اﺧﻼﻗﻲ و ﻟﻄﻤﻪ ﺑﻪ ﺣﻘﻮق ﻏﻴﺮﻣﺎﻟﻲ او اﺳﺖ :ﻣﺎﻧﻨﺪ ﻧﻘﺺ ﺑﺪﻧﻲ ،ﻟﻄﻤﻪ ﺑﻪ ﺷﺮاﻓﺖ و ﺷﻬﺮت ﺷﺨﺼﻲ و ﺧﺎﻧﻮادﮔﻲ ،ﺳﻠﺐ آزادي ،ﺗﺠﺎوز ﺑﻪ اﻗﺎﻣﺘﮕﺎه ،ﻓﺎش ﺳﺎﺧﺘﻦ اﺳﺮار ﺧﺼﻮﺻﻲ ،رﻧﺞ ﻧﺎﺷﻲ از ﻣﺮگ ﺧﻮﻳﺸﺎن[1] . ﺗﺤﻤﻞ ﺿﺮر در ﺣﻘﻮق ﻛﻨﻮﻧﻲ ﻣﻨﺤﺼﺮ ﺑﻪ ﻣﻮردي ﻧﻴﺴﺖ ﻛﻪ ﺷﺨﺺ ﻧﻔﻊ ﻣﺎدي را از دﺳﺖ ﻣﻲدﻫﺪ .اﻧﺴﺎن در ﺑﺮاﺑﺮ ﻟﻄﻤﻪ ﻫﺎي روﺣﻲ ﻧﻴﺰ آﺳﻴﺐ ﭘﺬﻳﺮ اﺳﺖ؛آﺳﻴﺒﻲ ﻛﻪ ﮔﺎه ﻧﻤﻮدار ﻧﻴﺴﺖ وﻟﻲ از درون ﺑﻪ او آزار ﻣﻲرﺳﺎﻧﺪ .واﻧﮕﻬﻲ ،ﻣﺴﺌﻮﻟﻴﺖ در ﺟﺒﺮان ﺻﺪﻣﻪ ﻫﺎي اﺧﻼﻗﻲ و روﺣﻲ ،وﺳﻴﻠﻪ ﺣﻘﻮﻗﻲ ﻣﻨﺎﺳﺒﻲ ﺑﺮاي ﺣﻤﺎﻳﺖ از ﺷﺨﺼﻴﺖ اﻧﺴﺎن و ﺣﻘﻮق ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ آن اﺳﺖ .ﺑﻪ ﻫﻤﻴﻦ ﺟﻬﺖ ،اﻣﺮوز ﺑﺤﺚ ﻫﺎ درﺑﺎره ﻟﺰوم ﺟﺒﺮان ﺧﺴﺎرت ﻣﻌﻨﻮي ﭘﺎﻳﺎن ﭘﺬﻳﺮﻓﺘﻪ و ،ﺟﺰ ﻣﻌﺪودي از ﻧﻈﺎﻣﻬﺎي ﺣﻘﻮﻗﻲ ،اﻧﺪﻳﺸﻤﻨﺪان و ﻗﺎﻧﻮﻧﮕﺬاران ﺑﻪ اﺗﻔّﺎق رﺳﻴﺪه اﻧﺪ ﻛﻪ ﺿﺮر ﻣﻌﻨﻮي ﻧﻴﺰ ﻣﺎﻧﻨﺪ ﺧﺴﺎرﺗﻬﺎي ﻣﺎدي ﺑﺎﻳﺪ ﺟﺒﺮان ﺷﻮد. در ﻓﻘﻪ ،ﺑﺎ وﺟﻮد ﭘﺎره اي ﺗﺮدﻳﺪﻫﺎ ،ﻣﻔﻬﻮم ﺿﺮر ﻣﺤﺪود ﺑﻪ اﻣﻮر ﻣﺎدي و ﺗﻠﻒ اﻣﻮال ﻧﻤﻲﺷﻮد :ﺻﺎﺣﺐ ﻋﻨﺎوﻳﻦ ﺳﺮﻣﺎﻳﻪ ﻣﻌﻨﻮي و ﺷﺨﺼﻴﺖ و ﺣﺮﻣﺖ ﺷﺨﺺ را »ﻋﺮض« ﻣﻲﻧﺎﻣﺪ وﻫﺘﻚ آن را از اﻗﺴﺎم اﺿﺮار ﻣﻲﺷﻤﺮد .او ﺗﺮدﻳﺪ ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﺷﻤﻮل»ﻗﺎﻋﺪه ﻻﺿﺮر«را درﺑﺎره اﻳﻦ ﮔﻮﻧﻪ اﻗﺪاﻣﻬﺎي ﻧﺎروا و اﺧﺘﺼﺎص آن ﻗﺎﻋﺪه را ﺑﻪ ﺿﺮرﻫﺎي ﻣﺎﻟﻲ و ﺑﺪﻧﻲ ﻣﺮدود ﻣﻲداﻧﺪ [2] .اﻳﻦ ﻧﻈﺮ را ﺑﻪ وﻳﮋه از آن ﺟﻬﺖ ﺑﺎﻳﺪ ﺗﺄﻳﻴﺪ ﻛﺮد ﻛﻪ ،از ﻟﺤﺎظ ﺗﺎرﻳﺨﻲ ،ﺟﺒﺮان ﻟﻄﻤﻪ ﻫﺎي وارد ﺑﻪ ﺷﺨﺼﻴﺖ و ﺣﺮﻣﺖ اﺷﺨﺎص ﺑﻴﺶ از ﺻﺪﻣﻪ ﻫﺎي ﻣﺎﻟﻲ ﻣﻮرد ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻮده اﺳﺖ و اﺷﺨﺎص در ﺟﺒﺮان ﺧﺴﺎرت ﺟﺪي ﺗﺮ ﺑﻮده اﻧﺪ .ﺑﻴﮕﻤﺎن ﺿﺮر ﻣﻌﻨﻮي را ﻣﻲﺗﻮان ﺑﻪ وﺳﻴﻠﻪ اي ﻣﺘﻨﺎﺳﺐ ،ﻣﺎﻧﻨﺪ اﻋﻼن رأي و ﺗﺼﺪﻳﻖ رﺳﻤﻲ ﺧﻄﺎي ﺧﻮاﻧﺪه ،ﺟﺒﺮان ﻛﺮد .وﻟﻲ ،دﺷﻮاري در اﻳﻦ اﺳﺖ ﻛﻪ ،ﺿﺮرﻫﺎي ﻋﺎﻃﻔﻲ را ﻧﻤﻲﺗﻮان ﺑﺎ ﭘﻮل ارزﻳﺎﺑﻲ ﻛﺮد .آﻧﭽﻪ از دﺳﺖ رﻓﺘﻪ اﺳﺖ ﺑﺎ ﭘﻮل ﺑﻪ دﺳﺖ ﻧﻤﻲآﻳﺪ؛ﺟﻬﺎﻧﻲ دﻳﮕﺮ ﺑﺎ ﻣﻌﻴﺎر ﻫﺎي دﻳﮕﺮ اﺳﺖ و ﺑﻪ ﻫﻤﻴﻦ ﺟﻬﺖ ﻧﻴﺰ ﮔﺮوﻫﻲ آن را ﺟﺒﺮان ﻧﺎﭘﺬﻳﺮ ﻣﻲداﻧﻨﺪ و از آﻻﻳﺸﻬﺎي ﻣﺎدي ﻣﺒﺮا ﻣﻲﺷﻨﺎﺳﻨﺪ .ﻣﻲﮔﻮﻳﻨﺪ ،ﭼﮕﻮﻧﻪ ﻣﻲﺗﻮان درد ﺟﺎﻧﻜﺎه ﻣﺎدري ﻛﻪ ﻓﺮزﻧﺪ ﺧﻮﻳﺶ را از دﺳﺖ داده اﺳﺖ ﺟﺒﺮان ﻛﺮد و ﺑﺎ ﭼﻪ ﺗﻌﺒﻴﺮ ﺣﻴﺜﻴﺖ ﺑﺮ ﺑﺎد رﻓﺘﻪ ﺷﺮﻳﻔﻲ را ﻣﻤﻜﻦ اﺳﺖ ﺑﺎ ﭘﻮل ﺑﺎزﮔﺮداﻧﺪ؟ ] [3ﺑﻪ ﺑﻴﺎن دﻳﮕﺮ ،ﻫﺪف از ﺟﺒﺮان ﺧﺴﺎرت ﺑﺎزﮔﺮداﻧﺪن وﺿﻊ زﻳﺎن دﻳﺪه ﺑﻪ ﺣﺎل ﭘﻴﺶ از اﺿﺮار اﺳﺖ؛وﻟﻲ ،در ﻣﻮرد ﺿﺮرﻫﺎي ﻣﻌﻨﻮي ،ﺑﻪ دﻟﻴﻞ ﻧﺎﻣﺘﻨﺎﺳﺐ ﺑﻮدن ﻣﺎﻫﻴﺖ ﭘﻮل ﺑﺎ آﻧﭽﻪ از دﺳﺖ رﻓﺘﻪ اﺳﺖ ،ﺑﺎزﮔﺸﺖ ﺑﻪ ﺣﺎل ﭘﻴﺸﻴﻦ اﻣﻜﺎن ﻧﺪارد. ﺑﻪ اﺿﺎﻓﻪ ،از آﻧﺠﺎ ﻛﻪ زﻳﺎن وارد ﺷﺪه ﺟﻨﺒﻪ ﻣﺎدي ﻧﺪارد ،دادرس ﻧﻤﻲﺗﻮاﻧﺪ ﻣﻴﺰان آن را ﺗﻌﻴﻴﻦ و ﺧﻄﺎ ﻛﺎر را ﺑﻪ ﺟﺒﺮان آن ﻣﺤﻜﻮم ﺳﺎزد .ﭘﺲ ﻧﺎﭼﺎر ﺑﺎﻳﺴﺘﻲ ﻣﻴﺰان ﺧﺴﺎرت را ﺑﺎ درﺟﻪ ﺗﻘﺼﻴﺮ ﺑﺴﻨﺠﺪ و ﺧﻄﺎ ،ﻫﺮ ﭼﻪ ﺳﻨﮕﻴﻨﺘﺮ ﺑﺎﺷﺪ ،ﺣﻜﻢ ﺑﻪ ﺟﺒﺮان ﺧﺴﺎرت ﻧﻴﺰ ﻓﺰوﻧﺘﺮ ﺷﻮد :ﻳﻌﻨﻲ ﭘﻮﻟﻲ ﻛﻪ ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﺟﺒﺮان ﺿﺮر و ﺗﺄﻣﻴﻦ وﺿﻊ زﻳﺎن دﻳﺪه ﺑﺎﻳﺴﺘﻲ ﭘﺮداﺧﺘﻪ ﺷﻮد ،ﺑﻪ ﺻﻮرت ﻧﻮﻋﻲ ﻏﺮاﻣﺖ وﻛﻴﻔﺮ ﻛﺎر ﻣﻘﺼﺮ درآﻳﺪ؛ اﻣﺮي ﻛﻪ ﺑﺎ ﻫﺪف ﻗﻮاﻋﺪ ﻣﺴﺌﻮﻟﻴﺖ ﻣﺪﻧﻲ وﺟﺪاﻳﻲ آن از ﻣﺴﺌﻮﻟﻴﺖ ﻛﻴﻔﺮي ﻣﻨﺎﻓﺎت دارد .زﻳﺮا ،اﺣﺘﻤﺎل دارد از ﺗﻘﺼﻴﺮي ﻛﻮﭼﻚ ﺧﺴﺎرﺗﻲ ﺑﺰرگ ﺑﻪ ﺑﺎر آﻳﺪ و از ﺗﻘﺼﻴﺮي ﺳﻨﮕﻴﻦ ﺧﺴﺎرﺗﻲ اﻧﺪك ﺣﺎﺻﻞ ﺷﻮد .ﺑﻲ ﺗﻨﺎﺳﺒﻲ ﻣﻴﺰان ﺧﺴﺎرت و درﺟﻪ ﺗﻘﺼﻴﺮ ﺳﺒﺐ ﻣﻲﺷﻮد ﻛﻪ ﺿﺮري ﺟﺒﺮان ﻧﺸﺪه ﺑﺎﻗﻲ ﺑﻤﺎﻧﺪ ﻳﺎ زﻳﺎن دﻳﺪه از اﺟﺮاي ﻗﻮاﻋﺪ ﺳﻮد ﺑﺒﺮد ،و اﻳﻦ ﻫﺮ دو ﺑﺎ ﻫﺪف ﻣﺴﺌﻮﻟﻴﺖ ﻣﺪﻧﻲ )ﺟﺒﺮان ﻫﻤﻪ ﺧﺴﺎرت ﻫﺎ ( ﺗﻌﺎرض دارد .واﻧﮕﻬﻲ ،ﻣﺤﻜﻮﻣﻴﺘﻲ ﻛﻪ ﻣﻴﺰان آن واﺑﺴﺘﻪ ﺑﻪ درﺟﻪ ﺗﻘﺼﻴﺮ ﺑﺎﺷﺪ ،ﻛﻴﻔﺮ ﺧﺼﻮﺻﻲ اﺳﺖ ﻧﻪ ﺟﺒﺮان ﺧﺴﺎرت .وﻟﻲ ﺑﺎﻳﺪ داﻧﺴﺖ ﻛﻪ دادن ﻣﺒﻠﻐﻲ ﭘﻮل ﺑﻪ زﻳﺎن دﻳﺪه ﮔﺎه ﺗﻤﺎم ﻳﺎ ﺑﺨﺸﻲ از ﺿﺮرﻫﺎي ﻣﻌﻨﻮي را ﺟﺒﺮان ﻣﻲﻛﻨﺪ :ﭼﻨﺎن ﻛﻪ ،ﺑﺎ آن ﭘﻮل زﻧﻲ ﻛﻪ زﻳﺒﺎﻳﻲ ﭼﻬﺮه اش را درﻧﺘﻴﺠﻪ ﺣﺎدﺛﻪ اي از دﺳﺖ داده اﺳﺖ ﻣﻲﺗﻮاﻧﺪ ﺑﻪ ﭘﺰﺷﻜﻲ ﻣﺎﻫﺮ رﺟﻮع ﻛﻨﺪ و وﺿﻊ را ﺑﻪ ﺣﺎﻟﺖ ﭘﻴﺸﻴﻦ در آورد .ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ ،ﻣﻤﻜﻦ اﺳﺖ ﻣﺒﻠﻐﻲ ﭘﻮل ﺑﺘﻮاﻧﺪ زﻳﺎن دﻳﺪه را ﺗﻮاﻧﺎ ﺑﺮاي درﻣﺎن از ﻛﺎراﻓﺘﺎدﮔﻲ ﺧﻮد ﻛﻨﺪ و دوﺑﺎره ﺑﻪ زﻧﺪﮔﻲ ﻋﺎدي ﺑﺎز ﮔﺮدد .واﻧﮕﻬﻲ ﺟﺒﺮان ﺧﺴﺎرت ﺑﻪ ﻣﻌﻨﻲ زدودن ﻫﻤﻪ آﺛﺎر آن ﻧﻴﺴﺖ و در ﺿﺮرﻫﺎي ﻣﺎدي ﻧﻴﺰ دادن ﭘﻮل ﻫﻤﻴﺸﻪ ﻧﻤﻲﺗﻮاﻧﺪ آﻧﭽﻪ را زﻳﺎﻧﺪﻳﺪه از دﺳﺖ داده اﺳﺖ ﺑﻪ او ﺑﺎز ﮔﺮداﻧﺪ .ﻫﺪف ﻣﺴﺌﻮﻟﻴﺖ ﻣﺪﻧﻲ ﺟﺒﺮان ﺧﺴﺎرت اﺳﺖ ﻧﻪ زدودن آن :آﻳﺎ دادن ﭘﻮل ﻧﻴﺮوي ﻛﺎر ﻛﺮدن را ﺑﻪ ﻛﺴﻲ ﭘﺎﻫﺎﻳﺶ ﺑﺮﻳﺪه ﺷﺪه ﺑﺎز ﻣﻲﮔﺮداﻧﺪ ﻳﺎ ﭘﺮﻧﺪه زﻳﺒﺎﻳﻲ را ﻛﻪ ﻛﺸﺘﻪ ﺷﺪه زﻧﺪه ﻣﻲﻛﻨﺪ ﻳﺎ ﺗﺎﺑﻠﻮي ﻧﻘﺎﺷﻲ ﭘﺎره ﺷﺪه را دوﺑﺎره ﻣﻲﺳﺎزد؟ ﻫﺪف از دادن ﺧﺴﺎرت اﻳﻦ اﺳﺖ ﻛﻪ وﺳﻴﻠﻪ ﻣﻌﺎدﻟﻲ در اﺧﺘﻴﺎر زﻳﺎن دﻳﺪه ﻗﺮارﮔﻴﺮد؛ وﺳﻴﻠﻪ اي ﻛﻪ ﺑﺘﻮاﻧﺪ او را ﺧﺸﻨﻮد ﺳﺎزد وﺟﺎﻳﮕﺰﻳﻦ ﻣﺎل از دﺳﺖ رﻓﺘﻪ ﺷﻮد؛ وﺳﻴﻠﻪ اي ﻛﻪ رﻧﺞ درون را ﺗﺤﻤﻞ ﭘﺬﻳﺮ ﺗﺮ ﺳﺎزد. در اﻳﻦ ﺑﺎره داوري ﻧﻪ ﺳﺎده اﺳﺖ و ﻧﻪ ﻗﺎﻃﻊ ،وﻟﻲ ﻫﺮ ﭼﻪ ﻫﺴﺖ ﺑﻬﺘﺮ از ﻧﺎدﻳﺪه ﮔﺮﻓﺘﻦ ﺻﺪﻣﻪ ﻫﺎي ﻋﺎﻃﻔﻲ اﺳﺖ .ﭼﮕﻮﻧﻪ ﻣﻲﺗﻮان اﻳﻦ ﺗﻌﺎرض را ﭘﺬﻳﺮﻓﺖ ﻛﻪ در ﺟﺎﻣﻌﻪ اي ﻣﺘﻤﺪن آﺳﻴﺐ ﺑﻪ ﺷﺮاﻓﺖ و ﺷﺨﺼﻴﺖ و اﺣﺴﺎس آﻧﻬﺎ ﺟﺒﺮان ﻧﺸﺪه ﺑﺎﻗﻲ ﺑﻤﺎﻧﺪ و ﺑﺮاي رﻓﻊ درد و رﻧﺞ اﻧﺴﺎن ﻫﻴﭻ ﺗﻤﻬﻴﺪي ﻧﺒﺎﺷﺪ ،وﻟﻲ ﻟﻄﻤﻪ اﻧﺪك ﻣﺎﻟﻲ ﺣﻖ ﻣﻄﺎﻟﺒﻪ ﺧﺴﺎرت اﻳﺠﺎد ﻛﻨﺪ؟ ﺗﻌﻴﻴﻦ ﻣﻴﺰان ﺧﺴﺎرت ﺑﻴﮕﻤﺎن در اﻳﻦ زﻣﻴﻨﻪ اﻣﺮي دﺷﻮار و دﻗﻴﻖ اﺳﺖ ،وﻟﻲ ﺗﻌﻴﻴﻦ ﻛﻴﻔﺮ ﺟﺮم ﻧﻴﺰ ﺑﻪ ﻫﻤﺎن اﻧﺪازه ﺑﺎ اﺷﻜﺎل روﺑﻪ رو اﺳﺖ ،در ﺣﺎﻟﻲ ﻛﻪ اﻳﻦ اﺷﻜﺎل ﻣﺎﻧﻊ داوري وﺻﺪور ﺣﻜﻢ ﻧﻤﻲﺷﻮد .واﻧﮕﻬﻲ ،ﻫﻴﭻ ﺿﺮورﺗﻲ ﻧﺪارد ﻛﻪ درﺑﺮاﺑﺮ ﻫﺮ زﻳﺎن ﻣﻌﻨﻮي ﻣﺒﻠﻐﻲ ﭘﻮل ﭘﺮداﺧﺘﻪ ﺷﻮد؛ ﺑﺎﻳﺪ دادرس ﺑﻪ ﺗﻤﺎم ﻣﺴﺎﺋﻞ اﺧﻼﻗﻲ ﻣﻮﺿﻮع ﻧﻴﺰ ﺗﻮﺟﻪ ﻛﻨﺪ و وﺳﻴﻠﻪ ﻣﻨﺎﺳﺐ را ﺗﻤﻴﺰ دﻫﺪ .ﺑﺮاي ﻣﺜﺎل ﻧﺒﺎﻳﺪ اﺟﺎزه دﻫﺪ ﻛﺴﻲ ﻛﻪ ﻫﻤﺴﺮش او را ﻓﺮﻳﺐ داده اﺳﺖ ﺑﺮاي ﺟﺒﺮان آن ﭘﻮل ﻣﻄﺎﻟﺒﻪ ﻛﻨﺪ ﻳﺎ اﮔﺮ ﭘﺪر ﺗﻴﺮه ﺑﺨﺖ ﺧﺎﻧﻮاده اي در اﺛﺮ ﻋﺪم ﻣﻬﺎرت در راﻧﻨﺪﮔﻲ زن ﺧﻮد را ﺑﻜﺸﺪ ،ﭘﺪر و ﻣﺎدر اﻳﻦ زن از او ﺧﺴﺎرت 7 ‏www.tabsareh.ir ﻣﻌﻨﻮي ﺑﮕﻴﺮﻧﺪ [4] .ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ اﺳﺖ در ﺧﺴﺎرات ﻧﺎﺷﻲ از ﻛﺎر ﻛﻪ ﺑﻪ ﻛﺎرﮔﺮ وارد ﻣﻲﺷﻮد و ﻛﺎرﻓﺮﻣﺎ در وﻗﻮع آن ﻫﻴﭻ ﺗﻘﺼﻴﺮي ﻧﺪاﺷﺘﻪ اﺳﺖ ﻳﺎ ﻣﺴﺌﻮﻟﻴﺖ دارﻧﺪه اﺗﻮﻣﺒﻴﻞ ﻛﻪ ﺑﻪ ﺟﺒﺮان ﺧﺴﺎرﺗﻬﺎي ﻣﺎدي و ﺑﺪﻧﻲ ﻣﺤﺪود ﺷﺪه اﺳﺖ. در ﻗﺎﻧﻮن ﻣﺴﺌﻮﻟﻴﺖ ﻣﺪﻧﻲ ﺑﺮﺧﻼف ﭘﺎره اي از ﻗﻮاﻧﻴﻦ ﺧﺎرﺟﻲ ،ﻟﺰوم ﺟﺒﺮان ﺿﺮرﻫﺎي ﻣﻌﻨﻮي ﺑﻪ ﺻﺮاﺣﺖ ﭘﻴﺶ ﺑﻴﻨﻲ ﺷﺪه و ﻗﺎﻧﻮﻧﮕﺬار وﺳﺎﻳﻠﻲ ﺑﺮاي اﻳﻦ ﻣﻨﻈﻮر اﻧﺪﻳﺸﻴﺪه اﺳﺖ ﻛﻪ از ﺟﻨﺒﻪ ﻣﺎدي آن ﺑﻜﺎﻫﺪ .ﭼﻨﺎن ﻛﻪ در ﻣﺎده 10ﭼﻨﻴﻦ آﻣﺪه اﺳﺖ: »ﻛﺴﻲ ﻛﻪ ﺑﻪ ﺣﻴﺜﻴﺖ و اﻋﺘﺒﺎرات ﺷﺨﺼﻲ ﻳﺎ ﺧﺎﻧﻮادﮔﻲ او ﻟﻄﻤﻪ وارد ﺷﻮد ،ﻣﻲﺗﻮاﻧﺪ از ﻛﺴﻲ ﻛﻪ ﻟﻄﻤﻪ وارد آورده اﺳﺖ ﺟﺒﺮان زﻳﺎن ﻣﺎدي و ﻣﻌﻨﻮي ﺧﻮد را ﺑﺨﻮاﻫﺪ .ﻫﺮﮔﺎه اﻫﻤﻴﺖ زﻳﺎن و ﻧﻮع ﺗﻘﺼﻴﺮ اﻳﺠﺎب ﻧﻤﺎﻳﺪ ،دادﮔﺎه ﻣﻲﺗﻮاﻧﺪ ،در ﺻﻮرت اﺛﺒﺎت ﺗﻘﺼﻴﺮ ،ﻋﻼوه ﺑﺮ ﺻﺪور ﺣﻜﻢ ﺑﻪ رﻓﻊ زﻳﺎن از ﻃﺮﻳﻖ دﻳﮕﺮ از ﻗﺒﻴﻞ اﻟﺰام ﺑﻪ ﻋﺬرﺧﻮاﻫﻲ و درج ﺣﻜﻢ در ﺟﺮاﻳﺪ واﻣﺜﺎل آن ﻧﻤﺎﻳﺪ« . ﺑﺎﻳﺪ اﻓﺰود ﻛﻪ در ﻣﺎده 10ق .م .م .ﺻﺪور ﺣﻜﻢ ﺑﻪ ﺟﺒﺮان ﺧﺴﺎرت ﻣﻌﻨﻮي ﻣﺸﺮوط ﺑﺮاﻳﻦ اﺳﺖ ﻛﻪ »اﻫﻤﻴﺖ زﻳﺎن و ﻧﻮع ﺗﻘﺼﻴﺮ « آن را اﻳﺠﺎب ﻛﻨﺪ .اﻳﻦ ﻗﻴﺪ، ﻫﻤﺮاه ﺑﺎ اﻳﻦ اﻋﻼم ﻛﻪ »دادﮔﺎه ﻣﻲﺗﻮاﻧﺪ«و ﺣﻜﻢ ﻣﺎده 3ﻫﻤﺎن ﻗﺎﻧﻮن ،ﻛﻪ ﻃﺮﻳﻘﻪ ﺟﺒﺮان ﺧﺴﺎرت را در اﺧﺘﻴﺎر دادﮔﺎه ﻣﻲﮔﺬارد ،ﭼﻬﺮه اﺟﺒﺎري ﺑﻮدن ﺗﻘﻮﻳﻢ ﺧﺴﺎرت ﺑﻪ ﭘﻮل را از ﺑﻴﻦ ﻣﻲﺑﺮد و آن را در اﺧﺘﻴﺎر دادرس ﻣﻲﮔﺬارد ﺗﺎ ﺑﺮﻣﺒﻨﺎي اﻧﺼﺎف و ﻋﺪاﻟﺖ ﺣﻜﻢ ﻛﻨﺪ و وﻳﮋﮔﻲ ﻫﺎي اوﺿﺎع واﺣﻮال ﻫﺮ ﻣﻮرد را در ﻧﻈﺮ ﺑﮕﻴﺮد .ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﻣﺜﺎل ،آﻳﺎ ﻣﺎﻟﻚ اﺳﺐ ﻳﺎ ﺳﮕﻲ ﻛﻪ ﻛﺸﺘﻪ ﺷﺪه اﺳﺖ ،ﻣﻲﺗﻮاﻧﺪ ﺑﺎﺑﺖ از دﺳﺖ دادن ﺣﻴﻮان ﺗﻠﻒ ﺷﺪه ﺧﺴﺎرت ﻣﻌﻨﻮي ﺑﮕﻴﺮد ﻳﺎ ﺑﺎﻳﺪ آن را وﻳﮋه ﻓﻘﺪان اﻧﺴﺎﻧﻬﺎ ﺷﻤﺮد؟ ﺷﺎﻳﺪ ﺑﻪ ﻫﻤﻴﻦ ﺟﻬﺖ اﺳﺖ ﻛﻪ در ﻗﺎﻧﻮن آﻳﻴﻦ دادرﺳﻲ ﻛﻴﻔﺮي ﺧﺴﺎرت ﻣﻌﻨﻮي در زﻣﺮة ﺧﺴﺎرﺗﻬﺎي اﺟﺒﺎري ﻧﻴﺎﻣﺪه اﺳﺖ. ] [5اﻳﻦ ﻋﺒﺎرت و ﻗﻴﺪ » اﻫﻤﻴﺖ زﻳﺎن و ﻧﻮع ﺗﻘﺼﻴﺮ « ﻣﻔﻬﻮم ﺧﺴﺎرت ﻣﻌﻨﻮي را ﺑﻪ ﻧﻮﻋﻲ » ﻣﺠﺎزات ﺧﺼﻮﺻﻲ « ﻧﺰدﻳﻚ ﻣﻲﻛﻨﺪ .زﻳﺮا ﻧﺸﺎن ﻣﻲدﻫﺪ ﻛﻪ ﺻﺪور ﺣﻜﻢ ﺿﻤﺎﻧﺖ اﺟﺮاي ﺗﻘﺼﻴﺮ و از ﭘﻴﺎﻣﺪﻫﺎي ﻣﻬﻢ آن اﺳﺖ ،در ﺣﺎﻟﻲ ﻛﻪ ﺣﻘﻮق ﻣﺪﻧﻲ در ﭘﻲ ﺟﺒﺮان ﺧﺴﺎرت اﺳﺖ ﻧﻪ ﻣﺠﺎزات ﻛﺮدن ﻣﻘﺼﺮ .ﺣﻜﻢ ﺑﻪ ﺟﺒﺮان ﺧﺴﺎرت ﻧﻴﺰ اﺟﺒﺎري اﺳﺖ .واﺧﺘﺼﺎص ﺑﻪ ﺗﻘﺼﻴﺮ ﺧﺎص و زﻳﺎن ﻫﺎي ﻣﻬﻢ ﻧﺪارد وﻣﺼﻠﺤﺖ ﮔﺮاﻳﻲ دادرس در آن ﻣﺆﺛﺮ ﻧﻴﺴﺖ. -2اﻧﻮاع ﺧﺴﺎرﺗﻬﺎي ﻣﻌﻨﻮي: ﺿﺮرﻫﺎي ﻣﻌﻨﻮي ﻣﻤﻜﻦ اﺳﺖ ﻧﺎﺷﻲ از ﻳﻜﻲ از دو اﻣﺮ ﺑﺎﺷﺪ: (1ﻟﻄﻤﻪ زدن ﺑﻪ ﻳﻜﻲ از ﺣﻘﻮق ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ ﺷﺨﺼﻴﺖ و آزادﻳﻬﺎي ﻓﺮدي و ﺣﻴﺜﻴﺖ و ﺷﺮاﻓﺖ ﻛﻪ ﻣﻲﺗﻮان ﻣﺠﻤﻮع آن را ﺳﺮﻣﺎﻳﻪ ﻣﻌﻨﻮي ﻧﺎﻣﻴﺪ [6] .اﻳﻦ ﺑﺨﺶ ،ﻛﻢ و ﺑﻴﺶ واﺑﺴﺘﻪ و ﻧﺘﻴﺠﻪ ﺧﺴﺎرات ﻣﺎﻟﻲ اﺳﺖ و ﺑﻪ ﻫﻤﻴﻦ ﺟﻬﺖ دراﻣﻜﺎن ﺟﺒﺮان آن ﺗﺮدﻳﺪ و اﻧﻜﺎر ﻛﻤﺘﺮ ﺷﺪه اﺳﺖ. (2در ﻧﺘﻴﺠﻪ ﺻﺪﻣﻪ ﻫﺎي روﺣﻲ ،ﻣﺤﺮوم ﻣﺎﻧﺪن از ﻋﻼﻗﻪ ﻫﺎي ﺷﻐﻠﻲ و ﻫﻨﺮي و ﻋﻠﻤﻲ ،از دﺳﺖ دادن زﻳﺒﺎﻳﻲ و ﻫﻤﺎﻫﻨﮕﻲ ﺟﺴﻤﻲ و ﺷﻜﺴﺖ ﻫﺎي ﻋﺎﻃﻔﻲ ،ﻟﻄﻤﻪ ﺑﻪ اﻋﺘﻘﺎد و ارزﺷﻬﺎي دﻳﻨﻲ واﺧﻼﻗﻲ و ﺑﻪ ﻃﻮر ﻛﻠﻲ اﺣﺴﺎس اﺧﻼﻗﻲ زﻳﺎن دﻳﺪه ،ﻛﻪ ﺑﺨﺶ اﺣﺴﺎﺳﻲ ﻣﻌﻨﻮي ﻧﺎﻣﻴﺪه ﺷﺪه اﺳﺖ[7]. ﺑﺎﻳﺪ اﻓﺰود ﻛﻪ ﮔﺎه ﺣﻖ ﻣﻮرد ﺗﺠﺎوز آﻣﻴﺰه اي از ﺣﻘﻮق ﻣﺎدي وﻣﻌﻨﻮي اﺳﺖ :ﻣﺎﻧﻨﺪ ﺣﻘﻲ ﻛﻪ ﻣﺆﻟﻒ ﺑﺮ اﺑﺘﻜﺎرﻫﺎي ﺧﻮد دارد و ﺣﻘﻲ ﻛﻪ ﻫﺮ ﻛﺲ ﺑﺮ ﭼﻬﺮه و ﻋﻜﺲ ﺧﻮد دارد .اﮔﺮ ﺑﻪ ﭼﻨﻴﻦ ﺣﻘﻲ ﺗﺠﺎوز ﺷﻮد ،ﻧﺘﻴﺠﻪ آن ﻣﺨﻠﻮﻃﻲ از زﻳﺎن ﻣﺎدي و ﻣﻌﻨﻮي اﺳﺖ :ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﻣﺜﺎل ،ﻣﺠﻠﻪ اي ﺑﻲ اذن ﻫﻨﺮﻣﻨﺪ ﻳﺎ ورزﺷﻜﺎر ﻣﻌﺮوﻓﻲ ﻋﻜﺲ او را ﺑﻪ ﻣﻨﻈﻮر ﺗﺒﻠﻴﻎ ﻛﺎﻻ ﻳﺎ ﺑﻴﺎن ﺻﺤﻨﻪ اي ﻣﻨﺘﺸﺮ ﻣﻲﻛﻨﺪ .ﺗﺠﺎوز ﺑﻪ اﻳﻦ ﺣﻖ ،ﻫﻢ ﺑﺮاي ﺻﺎﺣﺐ ﻋﻜﺲ زﻳﺎن ﻣﻌﻨﻮي دارد ﻫﻢ ﺣﺎوي زﻳﺎن ﻣﺎدي او اﺳﺖ، زﻳﺮا ﻣﻲﺗﻮاﻧﺴﺖ ﺑﺎ ﮔﺮﻓﺘﻦ ﻣﺒﻠﻐﻲ اذن اﻧﺘﺸﺎر ﻋﻜﺲ ﺧﻮد را ﺑﻪ دﻳﮕﺮان ﺑﺪﻫﺪ ]. [8 -3اﻣﻜﺎن ﻣﻄﺎﻟﺒﻪ اﻳﻦ ﺧﺴﺎرت: در ﻣﻮردي ﻛﻪ ﺗﻘﺼﻴﺮ ﺧﻮاﻧﺪه ﺟﻨﺒﻪ ﻛﻴﻔﺮي ﻧﺪارد)ﻣﺎﻧﻨﺪ ﻋﺪول ﻧﺎﺑﺠﺎي از اﻳﺠﺎب( ﻳﺎ ﺟﺮﻣﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﺮاي زدودن آﺛﺎر آن دﻳﻪ ﭘﺮداﺧﺘﻪ ﻧﻤﻲﺷﻮد)ﻣﺎﻧﻨﺪ ﻓﺎش ﺳﺎﺧﺘﻦ اﺳﺮار اﻗﺘﺼﺎدي وﻓﻨّﻲ ﻛﺎرﺧﺎﻧﻪ اي ﺑﻪ وﺳﻴﻠﻪ ﻛﺎرﮔﺮ ﻳﺎ اﻓﺸﺎي ﺑﻴﻤﺎري از ﺳﻮي ﭘﺰﺷﻚ( و در ﻧﺘﻴﺠﻪ آن ﺗﻘﺼﻴﺮ ﺑﻪ اﻋﺘﺒﺎر وﺷﻬﺮت ﻳﺎ ﺣﻴﺜﻴﺖ ﺧﻮاﻫﺎن ﻟﻄﻤﻪ واردﺷﻮد ،ﻣﻄﺎﻟﺒﻪ ﺧﺴﺎرت ﻣﻌﻨﻮي ﺑﺎ ﻣﺸﻜﻠﻲ رو ﺑﻪ رو ﻧﻴﺴﺖ و دادﮔﺎه ﺷﻴﻮه ﺟﺒﺮان آن را ﻣﻌﻴﻦ ﻣﻲﻛﻨﺪ)ﻣﺎده 3ق .م .م .( .ﻣﻨﺘﻬﺎ ،ﺑﺎﻳﺪ اﻓﺰود ﻛﻪ ﺿﺮر ﻣﻌﻨﻮي ﻧﻴﺰ ﺑﺎﻳﺪ ﺷﺮاﻳﻂ ﻋﻤﻮﻣﻲ ﺧﺴﺎرات ﻗﺎﺑﻞ ﺟﺒﺮان را داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ ،ﻫﺮﭼﻨﺪ ﻛﻪ اﺣﺮاز ﺿﺮر ﻣﻌﻨﻮي ﺑﻪ ﻣﺮاﺗﺐ آﺳﺎﻧﺘﺮ از اﺛﺒﺎت ﺿﺮر ﻣﺎدي اﺳﺖ .وﻟﻲ دﺷﻮاري در آﻧﺠﺎ ﺑﺮوز ﻣﻲﻛﻨﺪ ﻛﻪ ﺗﻘﺼﻴﺮ ﺧﻮاﻧﺪه ﺟﺮم اﺳﺖ و در ﻗﺎﻧﻮن ﻣﺠﺎزات ﻧﻴﺰ ﻛﻴﻔﺮ ﻣﺠﺮم دادن دﻳﻪ اﺳﺖ و زﻳﺎن دﻳﺪه ﻣﻲﺧﻮاﻫﺪ ،ﮔﺬﺷﺘﻪ از ﻣﺒﻠﻎ ﻣﻘﻄﻮع دﻳﻪ ،از ﻣﺠﺮم ﺧﺴﺎرت ﻣﻌﻨﻮي ﺑﮕﻴﺮد. ﭘﺲ از ﺗﺼﻮﻳﺐ ﻗﺎﻧﻮن ﻣﺠﺎزات اﺳﻼﻣﻲ )دﻳﺎت( و اﻣﻜﺎن ﮔﺮﻓﺘﻦ »دﻳﻪ« درﺑﺨﺶ ﻣﻬﻤﻲ از ﺟﺮاﻳﻢ )ﻣﺎﻧﻨﺪ ﻗﺘﻞ و ﺟﺮح ( ﺑﻌﻀﻲ ﺑﻪ ﺗﺮدﻳﺪ اﻓﺘﺎده اﻧﺪ ﻛﻪ آﻳﺎ ﺧﺴﺎرت ﻣﻌﻨﻮي ﻗﺮﺑﺎﻧﻲ ﺟﻨﺎﻳﺖ ﻧﻴﺰ ﻗﺎﺑﻞ ﻣﻄﺎﻟﺒﻪ اﺳﺖ ﻳﺎ دﻳﻪ ﻣﺒﻠﻎ ﻣﻘﻄﻮﻋﻲ اﺳﺖ ﺑﺮاي ﺟﺒﺮان ﻫﻤﻪ ﺧﺴﺎرﺗﻬﺎي ﻣﺎدي و ﻣﻌﻨﻮي ؟ ] [9اﻳﻦ ﺳﺆال ﺑﻪ وﻳﮋه در ﻓﺮﺿﻲ ﻣﻄﺮح ﻣﻲﺷﻮد ﻛﻪ زﻳﺎن دﻳﺪه از ﺑﺎﺑﺖ زﻳﺎن ﻣﻌﻨﻮي ﻧﻴﺰ ﻣﻄﺎﻟﺒﻪ ﭘﻮل ﻣﻲﻛﻨﺪ و ﺑﻪ ﻋﺬرﺧﻮاﻫﻲ و اﺳﺘﻤﺎﻟﺖ ﻗﺎﻧﻊ ﻧﻴﺴﺖ وﺗﻘﺎﺿﺎ دارد ﻛﻪ ﺧﺴﺎرت ﻣﻌﻨﻮي ﻧﻴﺰ ﺑﺮ ﻣﺒﻠﻎ دﻳﻪ اﻓﺰوده ﺷﻮد. ﭼﻨﺎن ﻛﻪ ﮔﻔﺘﻪ ﺷﺪ ،دﻳﻮان ﻋﺎﻟﻲ ﺗﻤﺎﻳﻞ دارد ﻛﻪ دﻳﻪ را ﺷﺎﻣﻞ ﻫﻤﻪ زﻳﺎن ﻫﺎي ﻣﺎدي و ﻣﻌﻨﻮي ﺑﺪاﻧﺪ .وﻟﻲ دادﮔﺎﻫﻬﺎي ﻛﻴﻔﺮي و ﻣﺪﻧﻲ ﺑﻪ ﺟﺒﺮان ﺧﺴﺎرت ﻣﻌﻨﻮي ﺑﻴﺸﺘﺮ ﻧﻈﺮ دارﻧﺪ [10] .اﻳﻦ ﺗﺮدﻳﺪ را ﺑﺎﻳﺪ از ذﻫﻦ زدود و ﺧﺴﺎرت ﮔﺮﻓﺘﻦ را از ﻗﺎﻟﺒﻲ ﻧﻮﻋﻲ و ﻣﺤﺪود ﺧﺎرج ﺳﺎﺧﺖ :دﻳﻪ ﻣﺒﻠﻎ ﻣﻘﻄﻮﻋﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ ﻓﺮض ،ﻣﺎﻧﻊ از آن ﻧﻤﻲﺷﻮد ﻛﻪ ﻗﺮﺑﺎﻧﻲ ﺟﺮم ورود ﺧﺴﺎرت ﺑﻴﺸﺘﺮي را اﺛﺒﺎت ﻛﻨﺪ. ﺑﻪ وﻳﮋه در ﻣﻮرد ﺧﺴﺎرت ﻣﻌﻨﻮي ﻛﻪ ﻧﻬﺎدي ﭘﺮورده ﺣﻘﻮق ﺟﺪﻳﺪ اﺳﺖ و ﺑﻪ ﺳﺨﺘﻲ در ﻗﻠﻤﺮو ارزش ﺟﺎن و ﺑﺪن )ارش ﺟﻨﺎﻳﺖ( ﻗﺮار ﻣﻲﮔﻴﺮد ،اﻳﻦ ﺿﺮورت ﺑﻴﺸﺘﺮ اﺣﺴﺎس ﻣﻲﺷﻮد .زﻳﺮا ،ﮔﺎه آﺛﺎر ﻧﺎﮔﻮار ﻣﻌﻨﻮي و از ﻛﺎراﻓﺘﺎدﮔﻲ ﻋﻀﻮي ﺑﻪ ﻣﺮاﺗﺐ ﺑﻴﺶ از ﺧﺴﺎرات ﻣﺎدي آن اﺳﺖ و درﻳﻎ اﺳﺖ در ﻧﻈﺎم ﺣﻘﻮﻗﻲ ﻛﻪ ﺗﻜﻴﻪ ﺑﺮ ﻧﻔﻲ ﺿﺮر و ﺟﺒﺮان ﻫﻤﻪ زﻳﺎﻧﻬﺎ دارد ﺑﻪ اﻳﻦ ﺑﺨﺶ از ﺧﺴﺎرات ﺑﻲ اﻋﺘﻨﺎﻳﻲ ﺷﻮد. -4ارﺗﺒﺎط ﺣﻖ ﻣﻄﺎﻟﺒﻪ ﺧﺴﺎرت ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ ﺳﺮﻣﺎﻳﻪ ﻣﻌﻨﻮي ﺑﺎ ﺷﺨﺼﻴﺖ زﻳﺎن دﻳﺪه: در ﻣﻮاردي ﻛﻪ ﺧﺴﺎرت در ﻧﺘﻴﺠﻪ ﻟﻄﻤﻪ ﺑﻪ ﺣﻘﻮق ﺷﺨﺺ ﻳﺎ اﻋﺘﺒﺎر و ﺷﺮاﻓﺖ و آزادي او وارد ﺷﺪه اﺳﺖ ،ﻣﻄﺎﻟﺒﻪ آن اﺷﻜﺎل ﻣﻬﻤﻲ ﺑﻪ ﺑﺎر ﻧﻤﻲآورد .ﻫﺪف از ﺟﺒﺮان اﻳﻦ ﮔﻮﻧﻪ ﺧﺴﺎرﺗﻬﺎ ﺗﺴﻜﻴﻦ اﻧﺪوه و ﺗﺄﻣﻴﻦ ﺧﺸﻨﻮدي زﻳﺎن دﻳﺪه اﺳﺖ .ﺑﺎ وﺟﻮد اﻳﻦ ،درﺑﺎره اﻧﺘﻘﺎل ﺣﻖ ﻣﻄﺎﻟﺒﻪ اﻳﻦ ﮔﻮﻧﻪ زﻳﺎن ﻫﺎ ﺑﻪ وارﺛﺎن زﻳﺎن دﻳﺪه اﺧﺘﻼف ﺷﺪه اﺳﺖ: 8 ‏www.tabsareh.ir  .1ﺟﻤﻌﻲ ﮔﻔﺘﻪ اﻧﺪ ﻛﻪ ﻫﺪف از ﻣﻄﺎﻟﺒﻪ زﻳﺎن ﻫﺎي ﻣﻌﻨﻮي ﺟﺒﺮان ﺗﺄﺛﺮ روﺣﻲ و ﻟﻄﻤﻪ واردﺷﺪه ﺑﻪ ﺣﻴﺜﻴﺖ زﻳﺎن دﻳﺪه و ﺧﺸﻨﻮدي او اﺳﺖ .ﭘﺲ ،ﺣﻘﻲ ﻛﻪ او ﺑﺮ ﻃﺮف دﻋﻮي دارد ﺑﻪ وارﺛﺎن ﻣﻨﺘﻘﻞ ﻧﻤﻲﺷﻮد .زﻳﺮا ،ﻣﻌﻨﻲ ﻗﺎﺋﻢ ﻣﻘﺎﻣﻲ وارث اﻳﻦ اﺳﺖ ﻛﻪ او از رﻧﺠﻲ ﻛﻪ ﻧﻜﺸﻴﺪه اﺳﺖ ﻣﻨﺘﻔﻊ ﺷﻮد .ﻣﻤﻜﻦ اﺳﺖ وارث ﻛﺴﻲ ﻛﻪ ﺻﺪﻣﻪ دﻳﺪه اﺳﺖ از ﻟﺤﺎظ ﻣﻌﻨﻮي ﻣﺘﻀﺮر ﺑﻪ ﺣﺴﺎب آﻳﺪ ،وﻟﻲ اﻳﻦ ﺣﻖ را ﺑﻪ ﻃﻮر ﻣﺴﺘﻘﻴﻢ از ﻗﺎﻧﻮن ﻛﺴﺐ ﻣﻲﻛﻨﺪ ﻧﻪ ﺑﻪ وراﺛﺖ از ﻃﺮف او[11] . .2ﭘﺎره اي از ﻧﻮﻳﺴﻨﺪﮔﺎن اﻋﺘﻘﺎد دارﻧﺪﻛﻪ ،ﻫﺮﮔﺎه ﻣﺘﻮﻓﻲ زﻳﺎﻧﻬﺎي ﻣﻌﻨﻮي ﺧﻮد را ﺗﻘﻮﻳﻢ و ﻣﻄﺎﻟﺒﻪ ﻛﺮده ﺑﺎﺷﺪ و ﭘﻴﺶ از ﺻﺪور ﺣﻜﻢ ﺑﻤﻴﺮد ،وارﺛﺎن در آن دﻋﻮي ﻗﺎﺋﻢ ﻣﻘﺎم او ﻣﻲﺷﻮﻧﺪ .زﻳﺮا ،دراﻳﻦ ﻓﺮض ،ﺧﺴﺎرت ﻣﻌﻨﻮي ﺗﺒﺪﻳﻞ ﺑﻪ ﺣﻘﻮق ﻣﺎدي ﺷﺪه اﺳﺖ. .3ﺑﻌﺾ دﻳﮕﺮ ،دﻋﻮاي ﺧﺴﺎرت ﻣﻌﻨﻮي را ﻧﻴﺰ ،ﻣﺎﻧﻨﺪ زﻳﺎﻧﻬﺎي ﻣﺎدي ،ﻗﺎﺑﻞ اﻧﺘﻘﺎل ﺑﻪ ورﺛﻪ ﺷﻨﺎﺧﺘﻪ اﻧﺪ [12] .درﺗﻮﺟﻴﻪ اﻳﻦ ﻧﻈﺮ ﮔﻔﺘﻪ ﺷﺪه اﺳﺖ ﻛﻪ وارﺛﺎن ﺷﺨﺺ در واﻗﻊ ﺷﺨﺼﻴﺖ ﻣﺘﻮﻓﻲ را اداﻣﻪ ﻣﻲدﻫﻨﺪ و ﺑﻪ ﻫﻤﻴﻦ ﺟﻬﺖ آﻧﺎن ﻣﻲﺗﻮاﻧﻨﺪ ﺣﻘﻮﻗﻲ را ﻛﻪ ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ ﺷﺨﺼﻴﺖ و داراﻳﻲ اوﺳﺖ اﺟﺮا ﻛﻨﻨﺪ .دﻳﻮان ﻛﺸﻮر ﻓﺮاﻧﺴﻪ ﻧﻴﺰ ،ﭘﺲ از ﻣﺪﺗﻬﺎ ﺗﺮدﻳﺪ ،در ﺳﺎل 1976اﻳﻦ ﻧﻈﺮ را ﺗﺄﻳﻴﺪ ﻛﺮد و ﺣﻘﻮق ﻣﻌﻨﻮي را ﻗﺎﺑﻞ اﻧﺘﻘﺎل ﺑﻪ وارﺛﺎن ﺷﻤﺮد ،ﻫﺮ ﭼﻨﺪ ﻛﻪ ﻣﻮرث آن را ﻣﻄﺎﻟﺒﻪ ﻧﻜﺮده ﺑﺎﺷﺪ. دﻳﻮان ﻛﺸﻮر اﺳﺘﺪﻻل ﻛﺮده اﺳﺖ ﻛﻪ ﺣﻖ ﻣﻄﺎﻟﺒﻪ ﺧﺴﺎرت ﻣﺎﻟﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﻪ ﻣﻮرث ﺗﻌﻠﻖ ﻣﻲﮔﻴﺮد و ﺑﻪ وارﺛﺎن ﻣﻲرﺳﺪ [13] .اﻳﻦ ﻣﻔﺎد در آراء ﺑﻌﺪ دﻳﻮان ﻛﺸﻮر ﺑﺎرﻫﺎ ﺗﻜﺮار ﺷﺪه اﺳﺖ و ﺑﺎ وﺟﻮد اﻳﻦ ،ﻫﻨﻮز ﻣﺨﺎﻟﻔﺎن را ﻗﺎﻧﻊ ﻧﺴﺎﺧﺘﻪ اﺳﺖ. ﺑﻪ ﻧﻈﺮ ﻣﻲرﺳﺪ ﻛﻪ ﺑﺎﻳﺪ ،ﺟﺰ در ﻣﻮارداﺳﺘﺜﻨﺎﻳﻲ ،از ﻧﻈﺮ ﻧﺨﺴﺖ ﭘﻴﺮوي ﻛﺮد [14] .زﻳﺮا ،وارﺛﺎن در ﻣﻮرد اﻣﻮال و ﺣﻘﻮق ﻣﺎﻟﻲ ﻣﻮرث ﻗﺎﺋﻢ ﻣﻘﺎم او ﻫﺴﺘﻨﺪ و زﻳﺎن ﻣﻌﻨﻮي ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ ﺷﺨﺼﻴﺖ زﻳﺎن دﻳﺪه و ﻗﺎﺋﻢ ﺑﻪ وﺿﻊ روﺣﻲ اوﺳﺖ .اﻗﺎﻣﻪ دﻋﻮي ﻧﻴﺰ ﺗﺎ زﻣﺎﻧﻲ ﻛﻪ ﺑﻪ ﻧﺘﻴﺠﻪ ﻧﺮﺳﻴﺪه و ﻣﺎﻟﻲ را ﺑﺮ داراﻳﻲ ﻣﺘﻮﻓﻲ ﻧﻴﻔﺰوده اﺳﺖ، زﻳﺎن ﻣﻌﻨﻮي را ﺑﻪ ﺣﻖ ﻣﺎﻟﻲ ﺗﺒﺪﻳﻞ ﻧﻤﻲﻛﻨﺪ .درﺳﺖ اﺳﺖ ﻛﻪ درﻣﻮرد ﺗﺄﺛّﺮ روﺣﻲ ﻧﻴﺰ ﺷﺨﺺ ﺣﻖ ﭘﻴﺪا ﻣﻲﻛﻨﺪ ﻛﻪ ﻣﺎﻟﻲ از ﻣﺴﺒﺐ آن ﺑﮕﻴﺮد ،وﻟﻲ ﻫﻴﭻ ﺣﻘّﻲ را ﺟﺪاي از ﻣﺒﻨﺎ و ﻋﻠّﺖ آن ﻧﻤﻲﺗﻮان ﺑﺮرﺳﻲ ﻛﺮد .ﻣﺎﻟﻲ ﻛﻪ ﺑﻪ ﻣﺘﻀﺮر داده ﻣﻲﺷﻮد ﺑﺮاي اﻳﻦ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺧﺸﻨﻮدي او ﻓﺮاﻫﻢ ﺷﻮد .اﻳﻦ ﻫﺪف ﺑﺎ ﻓﻮت زﻳﺎن دﻳﺪه از ﺑﻴﻦ ﻣﻲرود ،ﭘﺲ ﭼﮕﻮﻧﻪ ﻣﻲﺗﻮان ادﻋﺎ ﻛﺮد ﻛﻪ وارﺛﺎن ﺣﻖ دارﻧﺪ ﺑﻪ ﺟﺎﻧﺸﻴﻨﻲ ﻣﺘﻮﻓﻲ در اﻳﻦ دﻋﻮي دﺧﺎﻟﺖ ﻛﻨﻨﺪ؟ -5ﺧﺴﺎرت ﻣﻌﻨﻮي ﻧﺎﺷﻲ از ﻣﺮگ: در ﻓﺮﺿﻲ ﻛﻪ ﺷﺨﺺ ﺑﻪ ﺧﺎﻃﺮ از دﺳﺖ دادن ﻋﺰﻳﺰي ﻣﺘﺄﺛﺮ ﻣﻲﺷﻮد ﻳﺎ ﺑﻪ دﻟﻴﻞ ﻣﺮارﺗﻬﺎﻳﻲ ﻛﻪ او ﻛﺸﻴﺪه اﺳﺖ ﺻﺪﻣﻪ روﺣﻲ ﻣﻲﺑﻴﻨﺪ ،ﺗﻌﻴﻴﻦ ﻛﺴﺎﻧﻲ ﻛﻪ ﻣﻲﺗﻮاﻧﻨﺪ از اﻳﻦ ﺣﻴﺚ ﻣﻄﺎﻟﺒﻪ ﺧﺴﺎرت ﻛﻨﻨﺪ دﺷﻮاراﺳﺖ .در ﭘﺎره اي ازﻗﻮاﻧﻴﻦ ﺑﻴﮕﺎﻧﻪ اﻳﻦ ﺣﻖ وﻳﮋه وارﺛﺎن و ﺧﻮﻳﺸﺎوﻧﺪان ﺷﺪه اﺳﺖ [15] .روﻳﻪ ﻫﺎي ﻗﻀﺎﻳﻲ ﻧﻴﺰ ﮔﺎه ﺗﻨﻬﺎ دﻋﻮاي ﻧﺰدﻳﻜﺘﺮﻳﻦ ﺧﻮﻳﺸﺎن را ﭘﺬﻳﺮﻓﺘﻪ اﻧﺪ و ﻳﺎ آن را ﻣﺸﺮوط ﺑﻪ وﺟﻮد راﺑﻄﻪ ﺣﻘﻮﻗﻲ ﻣﻴﺎن ﺧﻮاﻫﺎن وزﻳﺎن دﻳﺪه اﺻﻠﻲ ﻛﺮده اﻧﺪ و ﺑﺪﻳﻦ وﺳﻴﻠﻪ از ﺷﻤﺎر دﻋﺎوي ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ زﻳﺎن ﻣﻌﻨﻮي ﻛﺎﺳﺘﻪ اﻧﺪ .در ﺣﻘﻮق ﻣﺎ ﻗﺎﻋﺪه روﺷﻨﻲ وﺟﻮد ﻧﺪارد :ﭘﺎره اي از دادﮔﺎﻫﻬﺎي ﻛﻴﻔﺮي ،ﺑﺎ اﻟﻬﺎم ﮔﺮﻓﺘﻦ از ﻓﻘﻪ ،ﺗﻤﺎﻳﻞ دارﻧﺪ ﻛﻪ ﺗﻨﻬﺎ از ﻧﺰدﻳﻜﺘﺮﻳﻦ ﺧﻮﻳﺸﺎوﻧﺪان ﻧﺴﺒﻲ و ﻫﻤﺴﺮ ﺷﺨﺺ ادﻋﺎي ﺿﺮر ﻣﻌﻨﻮي را ﺑﭙﺬﻳﺮﻧﺪ .ﻣﺎده 261ﻗﺎﻧﻮن ﻣﺠﺎزات اﺳﻼﻣﻲ ﻣﺼﻮب 1370در ﺗﻌﺮﻳﻒ اوﻟﻴﺎي دم ﻣﻲﮔﻮﻳﺪ: » اوﻟﻴﺎي دم ﻛﻪ ﻗﺼﺎص در اﺧﺘﻴﺎر آﻧﻬﺎ اﺳﺖ ﻫﻤﺎن ورﺛﻪ ﻣﻘﺘﻮﻟﻨﺪ ،ﻣﮕﺮ ﺷﻮﻫﺮ ﻳﺎ زن ﻛﻪ در ﻗﺼﺎص و ﻋﻔﻮ و اﺟﺮا اﺧﺘﻴﺎري ﻧﺪارﻧﺪ« . در ﻣﺎده 294ﻗﺎﻧﻮن آﻣﺪه اﺳﺖ ﻛﻪ دﻳﻪ ﺑﻪ وﻟﻲ ﻳﺎ اوﻟﻴﺎي دم داده ﻣﻲﺷﻮد .ﭘﺲ ،اﮔﺮ دﻳﻪ ﺷﺎﻣﻞ ﺧﺴﺎرت ﻣﻌﻨﻮي ﻧﻴﺰ ﺷﻮد ،اﻳﻦ ﻓﻜﺮﺗﻘﻮﻳﺖ ﺧﻮاﻫﺪ ﺷﺪ ﻛﻪ ﺗﻨﻬﺎ وارﺛﺎن ﺷﺨﺺ ﻣﻲﺗﻮاﻧﻨﺪ ﺧﺴﺎرت ﻧﺎﺷﻲ از ﻣﺮگ او را از دادﮔﺎه ﺑﺨﻮاﻫﻨﺪ .ﺑﺎ وﺟﻮد اﻳﻦ ،ﻧﻪ ﺗﻨﻬﺎ ﺷﻤﻮل دﻳﻪ ﺑﺮ ﺧﺴﺎرات ﻣﻌﻨﻮي ﺑﻪ ﺳﺨﺘﻲ ﻣﻮرد ﺗﺮدﻳﺪ اﺳﺖ ،ﮔﻔﺘﻪ ﺷﺪ ﻛﻪ دﻳﻪ ﻣﺒﺘﻨﻲ ﺑﺮ ﻓﺮض ﻗﺎﻧﻮﻧﻲ ورود ﺿﺮر ﺑﻪ وارﺛﺎن اﺳﺖ ،وﻟﻲ ﻫﻤﻪ ﺿﺮرﻫﺎ را ﺷﺎﻣﻞ ﻧﻤﻲﺷﻮد و ﻣﺪﻋﻲ ﺧﺼﻮﺻﻲ ﺑﺮﻣﺒﻨﺎي ﺗﺴﺒﻴﺐ ﻣﻲﺗﻮاﻧﺪ زﻳﺎن اﺿﺎﻓﻲ ﺟﺒﺮان ﻧﺸﺪه را از ﻣﺠﺮم ﺑﺨﻮاﻫﺪ. در ﻫﺮ ﺣﺎل اﻳﻦ ﻧﻈﺮ را ﻛﻪ ﺗﻨﻬﺎ وارﺛﺎن اﻣﻜﺎن ﻣﻄﺎﻟﺒﻪ ﺧﺴﺎرت دارﻧﺪ ﺑﻪ دﺷﻮاري ﻣﻲﺗﻮان ﺗﻮﺟﻴﻪ ﻛﺮد :ﻣﺎده ﻳﻚ ﻗﺎﻧﻮن ﻣﺴﺌﻮﻟﻴﺖ ﻣﺪﻧﻲ ﺑﺎ ﻗﻴﺪ»ﻟﺰوم ﺗﺠﺎوز ﺑﻪ ﺣﻘّﻲ ﻛﻪ ﻗﺎﻧﻮن ﺑﺮاي اﻓﺮاد ﺷﻨﺎﺧﺘﻪ اﺳﺖ« از وﺳﻌﺖ دﻋﺎوي ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ زﻳﺎﻧﻬﺎي ﻣﺎﻟﻲ ﻣﻲﻛﺎﻫﺪ ،ﻟﻴﻜﻦ ﻋﻼﻗﻪ وﻣﺤﺒﺖ ﺣﻘﻲ ﻧﻴﺴﺖ ﻛﻪ ﻗﺎﻧﻮن ﺑﺘﻮاﻧﺪ اداره ﻛﻨﺪ و ﺑﻪ دﺷﻮاري ﻣﻲﺗﻮان ادﻋﺎ ﻛﺮد ،اﮔﺮ ﻛﺴﻲ از وﻗﻮع ﺣﺎدﺛﻪ اي ﺻﺪﻣﻪ روﺣﻲ ﺑﺒﻴﻨﺪ و در زﻣﺮه ﺧﻮﻳﺸﺎن و وارﺛﺎن ﻗﺮﺑﺎﻧﻲ ﺧﻄﺎ ﻧﺒﺎﺷﺪ ،از ﺣﻖ ﻣﻄﺎﻟﺒﻪ ﺧﺴﺎرت ﻣﺤﺮوم اﺳﺖ. از ﺳﻮي دﻳﮕﺮ ،اﮔﺮ ﺑﻨﺎ ﺷﻮد ﻛﻪ ﺗﻤﺎم ﻛﺴﺎﻧﻲ ﻛﻪ ﺑﻪ ﻟﺤﺎظ ﺧﻮﻳﺸﺎوﻧﺪي ﻳﺎ دوﺳﺘﻲ ﻳﺎ اﺣﺘﺮام ﺑﻪ ﻋﻘﺎﻳﺪ ﺳﻴﺎﺳﻲ و اﺧﻼﻗﻲ ﻳﺎ ﺑﻬﺮه ﻣﻨﺪ ﺷﺪن از ﻋﻠﻢ وﻫﻨﺮ ﻣﺘﻮﻓﻲ از ﻣﺮگ او ﻣﺘﺄﺛﺮ ﺷﺪه اﻧﺪ ﺑﺘﻮاﻧﻨﺪ از ﻣﺠﺮم زﻳﺎن ﻣﻌﻨﻮي ﺑﮕﻴﺮﻧﺪ ،اﻳﻦ ﺳﻠﺴﻠﻪ دﻋﺎوي ﭼﻨﺪان ﮔﺴﺘﺮش ﻣﻲﻳﺎﺑﺪ ﻛﻪ اﻧﺼﺎف و ﻣﻨﻄﻖ آن را ﻧﻤﻲﭘﺬﻳﺮد .ﭘﺲ ،ﺑﺎﻳﺪ ﭼﺎره اي اﻧﺪﻳﺸﻴﺪ ﺗﺎ از ﻣﻴﺎن ﻛﺴﺎﻧﻲ ﻛﻪ ﺑﺪﻳﻦ ﮔﻮﻧﻪ ﺻﺪﻣﻪ دﻳﺪه اﻧﺪ ﺟﻤﻌﻲ ﻛﻪ ﺷﺎﻳﺴﺘﻪ ﺗﺮﻧﺪ ﺑﺮﮔﺰﻳﺪه ﺷﻮﻧﺪ و دﻋﻮي زﻳﺎن ﻣﻌﻨﻮي وﻳﮋه آﻧﺎن ﺑﺎﺷﺪ[16] . ﭼﻨﺎن ﻛﻪ اﺷﺎره ﺷﺪ ،ﻗﺎﻧﻮن ﻣﻲﺗﻮاﻧﺪ درﻣﻴﺎن اﻳﻦ ﮔﺮوه ﺗﺒﻌﻴﺾ ﻛﻨﺪ و وارﺛﺎن ﻳﺎ ﺧﻮﻳﺸﺎوﻧﺪان ﻧﺰدﻳﻚ را ﺑﺮﮔﺰﻳﻨﺪ .وﻟﻲ درﺣﻘﻮق ﻛﻨﻮﻧﻲ ﻛﻪ ﻗﺎﻧﻮن ﺣﻜﻤﻲ در اﻳﻦ ﺑﺎره ﻧﺪارد ،روﻳﻪ ﻗﻀﺎﻳﻲ ﺑﺎﻳﺪ در اﺛﺒﺎت »ﺻﺪﻣﻪ روﺣﻲ« ﺳﺨﺘﮕﻴﺮي ﻛﻨﺪ :زﻳﺎن ﻣﻌﻨﻮي ﺑﺮاي ﺗﺴﻜﻴﻦ ﺧﺎﻃﺮ زﻳﺎن دﻳﺪه اﺳﺖ ،ﭘﺲ ،اﮔﺮ ﭼﻨﻴﻦ ﺑﻪ ﻧﻈﺮ آﻳﺪﻛﻪ اﻧﺪوه زﻳﺎن دﻳﺪه ﺗﺎ زﻣﺎن ﺻﺪور ﺣﻜﻢ ﺧﻮد ﺑﻪ ﺧﻮد از ﺑﻴﻦ رﻓﺘﻪ اﺳﺖ ،دﻳﮕﺮ ﺻﺪور ﺣﻜﻢ ﺑﻪ ﺟﺒﺮان ﺧﺴﺎرت ﻣﻌﻨﻮي ﻟﺰوﻣﻲ ﻧﺪارد :ﭼﻨﺎن ﻛﻪ ،ﻫﺮﮔﺎه ﺧﻮاﻫﺮي ﻛﻪ ﺑﺎﺑﺖ ﻣﺮگ ﺑﺮادر ﺧﻮد در ﺣﺎدﺛﻪ راﻧﻨﺪﮔﻲ زﻳﺎن ﻣﻌﻨﻮي ﺧﻮاﺳﺘﻪ اﺳﺖ ﺑﺎ راﻧﻨﺪه ﺧﻄﺎﻛﺎر ازدواج ﻛﻨﺪ ،دﻳﮕﺮ ﻧﺒﺎﻳﺪ او را ﻧﻴﺎزﻣﻨﺪ ﺑﻪ ﮔﺮﻓﺘﻦ ﺧﺴﺎرت ﺷﻤﺮد .اﺛﺒﺎت ﺗﺄﺛﺮي ﻛﻪ ﺻﺪور ﺣﻜﻢ ﺑﻪ زﻳﺎن ﻣﻌﻨﻮي را اﻳﺠﺎب ﻣﻲﻛﻨﺪ ﻛﺎري اﺳﺖ دﺷﻮار .در ﻣﻮرد ﺧﻮﻳﺸﺎن ﻧﺰدﻳﻚ ،ﻣﺎﻧﻨﺪ ﻫﻤﺴﺮ و ﭘﺪر و ﻣﺎدر و اوﻻد ،ﻧﺴﺒﺖ زﻳﺎن دﻳﺪه و ﻣﺘﻮﻓﻲ اﻣﺎره ﺑﺮ وﺟﻮد ﭼﻨﻴﻦ ﺗﺄﺛﺮي اﺳﺖ وآﻧﺎن را ﺑﻲ ﻧﻴﺎز از اﻗﺎﻣﻪ دﻟﻴﻞ ﻣﻲﻛﻨﺪ .وﻟﻲ ،درﺑﺎره دوﺳﺘﺎن ﻳﺎ ﻧﺎﻣﺰد ،ﺑﺎﻳﺪ ﻏﻴﺮ ﻋﺎدي ﺑﻮدن وﺿﻊ آﻧﻬﺎ اﺣﺮاز ﺷﻮد و ﻫﻤﻴﻦ اﻣﺮ ﻣﻲﺗﻮاﻧﺪ از ﮔﺴﺘﺮه اﻳﻦ دﻋﺎوي ﺑﻜﺎﻫﺪ .اﻳﻦ ﺗﻤﻬﻴﺪ ،ﻛﻪ ﺑﻪ ﻃﻮر ﻣﺴﺘﻘﻴﻢ ﻧﺎﻇﺮ ﺑﻪ اﺛﺒﺎت ورود ﺿﺮر اﺳﺖ ،از ﻟﺤﺎظ ﻧﺘﻴﺠﻪ ﺑﻪ ﻧﻈﺎﻣﻲ ﻧﺰدﻳﻚ ﻣﻲﺷﻮد ﻛﻪ وﺟﻮد راﺑﻄﻪ ﺣﻘﻮﻗﻲ ،از ﺟﻤﻠﻪ ﺧﻮﻳﺸﺎوﻧﺪي و وراﺛﺖ ،ﻣﻴﺎن ﺧﻮاﻫﺎن ﺧﺴﺎرت و زﻳﺎن دﻳﺪه اﺻﻠﻲ را ﺷﺮط اﻣﻜﺎن ﻣﻄﺎﻟﺒﻪ ﺧﺴﺎرت ﻣﻨﻌﻜﺲ ﺷﺪه) (par ricocheﻣﻲداﻧﻨﺪ. -6ﺧﺴﺎرت ﻣﻌﻨﻮي ﻧﺰدﻳﻜﺎن -زﻳﺎن دﻳﺪه اﺻﻠﻲ: اﻣﻜﺎن ﻣﻄﺎﻟﺒﻪ زﻳﺎن ﻣﻌﻨﻮي ﺑﺮاي ﻧﺰدﻳﻜﺎن زﻳﺎن دﻳﺪه اﺻﻠﻲ ،ﻣﺤﺪود ﺑﻪ ﻣﻮردي ﻧﻴﺴﺖ ﻛﻪ ﻗﺮﺑﺎﻧﻲ ﺣﺎدﺛﻪ ﻓﻮت ﻛﺮده ﺑﺎﺷﺪ. ﻫﻴﭻ ﻗﺎﻋﺪه اي ﺟﺒﺮان ﺧﺴﺎرت ﻛﺴﺎﻧﻲ را ﻛﻪ از زﺟﺮ و ﺗﺄﺛﺮ زﻳﺎن دﻳﺪه اﺻﻠﻲ رﻧﺞ ﺑﺮده اﻧﺪ ﻣﻤﻨﻮع ﻳﺎ آن را وﻳﮋه ﻓﻮت او ﻧﻤﻲﻛﻨﺪ .ﭘﺲ ﭘﺪر و ﻣﺎدري ﻛﻪ ﻓﺮزﻧﺪ آﻧﺎن دراﺛﺮ ﺣﺎدﺛﻪ اي زﻣﻴﻦ ﮔﻴﺮ ﺷﺪه اﺳﺖ ﺣﻖ دارﻧﺪ زﻳﺎن ﻣﻌﻨﻮي ﺧﻮد را ﻧﻴﺰ از ﻣﺴﺌﻮل ﺣﺎدﺛﻪ ﻣﻄﺎﻟﺒﻪ ﻛﻨﻨﺪ[17] . 9 ‏www.tabsareh.ir ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ ،ﺷﻮﻫﺮي ﻛﻪ ﻫﻤﺴﺮش درﺣﺎدﺛﻪ اي ﻧﺎﻗﺺ ﻳﺎ زﺷﺖ ﺷﺪه اﺳﺖ ،ﻣﻲﺗﻮاﻧﺪ ﺧﺴﺎرت ﻣﻌﻨﻮي ﻧﺎﺷﻲ از ﺗﺄﺛّﺮ ﺧﻮد را ﺑﺨﻮاﻫﺪ [18] ،ﻳﺎ زﻧﻲ ﻛﻪ ﺷﻮﻫﺮش را ﺷﻜﻨﺠﻪ دادهاﻧﺪ از ﻋﺎﻣﻞ آن ﺧﺴﺎرت ﺑﮕﻴﺮد[19] . -7زﻳﺎن ﻣﻌﻨﻮي اﺷﺨﺎص ﺣﻘﻮق ﻋﻤﻮﻣﻲ: در ﻣﻮرد زﻳﺎن ﻣﻌﻨﻮي ﻛﻪ ﺑﻪ ﺷﺨﺼﻴﺘﻬﺎي ﺣﻘﻮق ﻋﻤﻮﻣﻲ ﻣﺎﻧﻨﺪ دوﻟﺖ وﺷﻬﺮداري وارد ﻣﻲﺷﻮد ،ﭘﺎره اي از ﻧﻮﻳﺴﻨﺪﮔﺎن ﮔﻔﺘﻪ اﻧﺪ ،ﻫﺮ ﮔﺎه زﻳﺎن ﻧﺎﺷﻲ از ﺟﺮم ﺑﺎﺷﺪ، ﻗﺎﺑﻞ ﻣﻄﺎﻟﺒﻪ ﻧﻴﺴﺖ .زﻳﺮا ﭘﺬﻳﺮﻓﺘﻪ ﺷﺪن ﭼﻨﻴﻦ دﻋﻮاﻳﻲ ﺑﺎﻋﺚ اﺧﺘﻼط ﺑﻴﻦ دﻋﻮي ﺧﺼﻮﺻﻲ دوﻟﺖ و دﻋﻮاي ﻋﻤﻮﻣﻲ ﻣﻲﺷﻮد :ﺑﺮاي ﻣﺜﺎل اﮔﺮ درﻣﻮرد ﺟﻌﻞ ﻳﺎ ﺧﻴﺎﻧﺖ در اﻣﺎﻧﺘﻲ ﻛﻪ ﻣﺄﻣﻮر وزارت داراﻳﻲ ﻣﺮﺗﻜﺐ ﺷﺪه اﺳﺖ ،دوﻟﺖ ﺑﺘﻮاﻧﺪ ،ﻋﻼوه ﺑﺮ ﺗﻌﻘﻴﺐ ﻛﻴﻔﺮي ،از ﻣﺘّﻬﻢ ﺧﺴﺎرت ﻣﻌﻨﻮي وارد ﺑﻪ دﺳﺘﮕﺎﻫﻬﺎي ﻣﺎﻟﻴﺎﺗﻲ را ﺑﺨﻮاﻫﺪ ،اﻳﻦ دو دﻋﻮي ﺑﺎ ﻫﻢ ﻣﺨﻠﻮط ﻣﻲﺷﻮد ،در ﺣﺎﻟﻲ ﻛﻪ ،ﺑﺮ ﻃﺒﻖ ﻗﻮاﻋﺪ آﻳﻴﻦ دادرﺳﻲ ﻛﻴﻔﺮي ،ﺗﻌﻘﻴﺐ دﻋﻮي ﻋﻤﻮﻣﻲ ﺑﻪ ﻋﻬﺪه دادﺳﺘﺎن اﺳﺖ ﻛﻪ ﺗﻨﻬﺎ ﻣﻲﺗﻮاﻧﺪ ﻣﺠﺎزات ﻣﺘّﻬﻢ را ﺑﺨﻮاﻫﺪ[20]. وﻟﻲ ،اﻳﻦ اﺳﺘﺪﻻل ﺗﻤﺎم ﻧﻴﺴﺖ .ﺧﺴﺎرﺗﻲ ﻛﻪ ﺑﻪ دوﻟﺖ ﻳﺎ ﺷﻬﺮداري ﻣﻲرﺳﺪ در واﻗﻊ زﻳﺎن ﻋﻤﻮﻣﻲ اﺳﺖ ،وﻟﻲ ﺑﺎﻳﺪ ﭘﺮﺳﻴﺪ ﭼﺮا ﻋﻤﻮم ﻧﻤﻲﺗﻮاﻧﺪ در ﻛﻨﺎر درﺧﻮاﺳﺖ ﻛﻴﻔﺮ ﺑﺮاي ﻣﺘّﻬﻢ ﺧﺴﺎرت ﻣﻌﻨﻮي ﻧﻴﺰ ﺑﺨﻮاﻫﺪ؟دﻋﻮي ﻋﻤﻮﻣﻲ درﺑﺎره ﻛﻴﻔﺮ ﻣﺘّﻬﻢ ﺑﺎ دﻋﻮاي ﻧﺎﻇﺮ ﺑﻪ ﺟﺒﺮان ﺧﺴﺎرت داراي دو ﻣﻮﺿﻮع و ﻫﺪف ﻣﺴﺘﻘﻞ اﺳﺖ و ﻫﻴﭻ ﻛﺪام ﻣﺎﻧﻊ دﻳﮕﺮي ﻧﻴﺴﺖ .ﺑﻪ اﺿﺎﻓﻪ اﮔﺮ دﻋﻮي ﻋﻤﻮﻣﻲ دادﺳﺘﺎن ﺑﺘﻮاﻧﺪ ﻣﺎﻧﻊ از ﺧﻮاﺳﺘﻦ زﻳﺎﻧﻲ ﺷﻮد ﻛﻪ ﺑﻪ دوﻟﺖ وارد ﺷﺪه اﺳﺖ ،ﭼﺮا اﻳﻦ ﻗﺎﻋﺪه در دﻋﻮي زﻳﺎن ﻣﺎﻟﻲ اﺟﺮا ﻧﻤﻲﺷﻮد و ﭼﺮا ﺑﻪ ﻣﻮردي اﺧﺘﺼﺎص ﻣﻲﻳﺎﺑﺪ ﻛﻪ زﻳﺎن ﻣﻌﻨﻮي ﻧﺎﺷﻲ از ﺟﺮم اﺳﺖ؟ ﺑﺮاي اﻳﻦ ﭘﺮﺳﺸﻬﺎ ﭘﺎﺳﺦ ﻗﺎﻧﻊ ﻛﻨﻨﺪه اي ﺑﻪ ﻧﻈﺮ ﻧﻤﻲرﺳﺪ .ﺑﻪ ﻫﻤﻴﻦ ﺟﻬﺖ ﺑﺎﻳﺪ ﭘﺬﻳﺮﻓﺖ ﻛﻪ ﻣﺆﺳﺴﺎت ﺣﻘﻮق ﻋﻤﻮﻣﻲ ﻧﻴﺰ ،ﻣﺎﻧﻨﺪ ﺳﺎﻳﺮ اﺷﺨﺎص ﺣﻘﻮﻗﻲ ،ﺣﻖ دارﻧﺪ زﻳﺎن ﻣﻌﻨﻮي وارد ﺑﻪ ﺧﻮد را )ﺑﻪ ﻋﻨﻮان زﻳﺎن ﺷﺨﺼﻲ ( از وارد ﻛﻨﻨﺪه آن ﺑﺨﻮاﻫﻨﺪ وﻃﺮح دﻋﻮي ﻛﻴﻔﺮي ﻣﺎﻧﻊ از اﻗﺎﻣﻪ ﭼﻨﻴﻦ دﻋﻮاﻳﻲ ﻧﻴﺴﺖ[21] . ﺑﺎ وﺟﻮد اﻳﻦ ،اﻳﻦ ﺳﺆال ﻫﻨﻮز ﺑﺎﻗﻲ ﻣﺎﻧﺪه اﺳﺖ ﻛﻪ آﻳﺎ اﻳﻦ ﺳﺎزﻣﺎن ﻫﺎ ﺣﻖ دارﻧﺪ زﻳﺎن ﺟﻤﻌﻲ ﻛﺴﺎﻧﻲ را ﻫﻢ ﻛﻪ ﻧﻤﺎﻳﻨﺪه و ﺣﺎﻓﻆ ﻣﻨﺎﻓﻊ آﻧﻬﺎ ﻫﺴﺘﻨﺪ ﻣﻄﺎﻟﺒﻪ ﻛﻨﻨﺪ؟ ﺑﺮاي ﻣﺜﺎل ،آﻳﺎ ﺷﻬﺮداري ﻣﻲﺗﻮاﻧﺪ زﻳﺎﻧﻲ را ﻛﻪ ﺑﻪ ﻣﺮدم ﺷﻬﺮ رﺳﻴﺪه اﺳﺖ ﺑﺨﻮاﻫﺪ ﻳﺎ وزارت آﻣﻮزش و ﭘﺮورش ﺧﻮاﻫﺎن ﺟﺒﺮان ﺧﺴﺎرت ﻣﻌﻨﻮي ﺟﺎﻣﻌﻪ ﻣﻌﻠﻤﺎن ﺷﻮد ،ﻳﺎ اﻳﻦ وﻳﮋه ﻣﻮردي اﺳﺖ ﻛﻪ ﺧﺴﺎرت ﺑﻪ ﺳﺎزﻣﺎن ﺷﻬﺮداري ﻳﺎ وزارت آﻣﻮزش و ﭘﺮورش رﺳﻴﺪه اﺳﺖ و ﺑﻪ ﻋﻨﻮان زﻳﺎن ﺷﺨﺼﻲ ﻣﻄﺎﻟﺒﻪ ﻣﻲﺷﻮد؟ ﭘﺎﺳﺦ دادن ﺑﻪ اﻳﻦ ﭘﺮﺳﺶ دﺷﻮارﺗﺮ اﺳﺖ .وﻟﻲ ،در ﻣﻮرد آﻧﭽﻪ ﺑﻪ دوﻟﺖ و ﺷﻬﺮداري و اﺳﺘﺎﻧﻬﺎ ارﺗﺒﺎط ﭘﻴﺪا ﻣﻲﻛﻨﺪ ،ﺑﺎﻳﺪ ﮔﻔﺖ ﺷﺨﺼﻴﺘﻬﺎ ﺗﻨﻬﺎ زﻳﺎﻧﻬﺎي وارد ﺑﻪ ﺧﻮد را ﻣﻲﺗﻮاﻧﻨﺪ ﻣﻄﺎﻟﺒﻪ ﻛﻨﻨﺪ و زﻳﺎن ﻋﻤﻮﻣﻲ ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ ﻣﺮدم ﺷﻬﺮ و ﻛﺸﻮر از ﻧﻈﺮ اﺻﻮل ﺑﺎ ﻗﻮاﻧﻴﻦ ﻛﻴﻔﺮي ﺟﺒﺮان ﻣﻲﺷﻮد .ﭘﺲ، دوﻟﺖ ﻧﻤﻲﺗﻮاﻧﺪ ،ﺑﺪﻳﻦ ﻋﻨﻮان ﻛﻪ وﻗﻮع ﺟﺮﻣﻲ ﺑﺎﻋﺚ ﺑﻲ ﻧﻈﻤﻲ و ﺗﺰﻟﺰل اﻣﻨﻴﺖ ﻋﻤﻮﻣﻲ ﺷﺪه اﺳﺖ ،از ﻣﺘّﻬﻢ ﺧﺴﺎرت ﻣﻌﻨﻮي ﻋﻤﻮم را ﺑﺨﻮاﻫﺪ .زﻳﺮا ،ﻛﻴﻔﺮﻫﺎﻳﻲ ﻛﻪ در ﻗﺎﻧﻮن ﻣﺠﺎزات ﻋﻤﻮﻣﻲ ﭘﻴﺶ ﺑﻴﻨﻲ ﻣﻲﺷﻮد ،ﺑﺮاي ﺣﻤﺎﻳﺖ ﻋﻤﻮم و ﺟﺒﺮان زﻳﺎﻧﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ ارﺗﻜﺎب ﺟﺮم ﺑﺮاي ﺟﻤﻊ ﺑﻪ وﺟﻮد ﻣﻲآورد .ﺣﺎل ،اﮔﺮ ﺑﺘﻮاﻧﺪ از ﺑﺎﺑﺖ زﻳﺎن ﺟﻤﻌﻲ ﭘﻮﻟﻲ از ﻣﺠﺮم ﺑﮕﻴﺮد ،در واﻗﻊ ﺑﺮﻛﻴﻔﺮ ﻗﺎﻧﻮﻧﻲ او اﻓﺰوده اﺳﺖ[22]. ﻣﻨﺘﻬﺎ ،ﮔﺎه زﻳﺎﻧﻲ ﻛﻪ ﺑﻪ ﻋﻤﻮم ﻣﻲرﺳﺪ زﻳﺎن ﺑﻪ دوﻟﺖ و ﺷﻬﺮداري ﻳﺎ اﺳﺘﺎن ﻧﻴﺰ ﻫﺴﺖ .در ﭼﻨﻴﻦ ﻣﻮردي اﺳﺖ ﻛﻪ ﻣﺆﺳﺴﻪ ﻋﻤﻮﻣﻲ ،ﺑﻪ ﻋﻨﻮان زﻳﺎن ﺷﺨﺼﻲ ،در واﻗﻊ زﻳﺎﻧﻬﺎي ﻋﻤﻮﻣﻲ را ﻧﻴﺰ ﻣﻄﺎﻟﺒﻪ ﻣﻲﻛﻨﺪ[23] . ] [1رك .ﻣﺎده 85ﻃﺮح ﻣﺸﺘﺮك ﻗﺎﻧﻮن ﻣﺪﻧﻲ اﻳﺘﺎﻟﻴﺎ و ﻓﺮاﻧﺴﻪ ،ﻧﻘﻞ از :ﻣﺎزو و ﺗﻨﻚ ،رﺳﺎﻟﻪ ﻣﺴﺌﻮﻟﻴﺖ ﻣﺪﻧﻲ ،ج ،1ش -293ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ ،رك .ﻻﻟﻮ و آزار ،ﻣﺴﺌﻮﻟﻴﺖ ﻣﺪﻧﻲ ،ش -149ﺳﺎواﺗﻴﻪ ،رﺳﺎﻟﻪ ﻣﺴﺌﻮﻟﻴﺖ ﻣﺪﻧﻲ ،ج ،2ش .525 ] [2ﻓﻘﻴﻪ ﻫﻮﺷﻴﺎر درﺑﺎره ﺿﺎﺑﻄﻪ اﺿﺮار ﻣﻌﻨﻮي ﻣﻲﻧﻮﻳﺴﺪ» :ﻣﺎ ﻫﻮ داﺧﻞ ﻓﻲ اﺣﺘﺮام اﻟﻤﻜﻠّﻒ ﻟﻴﻜﻮن ﻫﺘﻜﻪ ﻣﻮﺟﺒﺎ ﻟﺬﻟﺘﻪ و اﻧﻜﺴﺎره ﺑﻴﻦ اﻟﻨﺎس؛ ﻓﻤﻦ ﺗﻌﺪي اﻟﻲ زوﺟﺘﻪ او ﺗﻄﻠﻊ ﻋﻠﻲ ﻋﻮرﺗﻪ او دﺧﻞ ﻋﻠﻲ ﻋﻴﺎﻟﻪ او ﻣﺎ ﻳﺘﻌﻠﻖ ﺑﻪ ﻣﻦ اﻟﻤﺤﺎرم و اﻟﻨﺴﺎء او اﻏﺘﺎﺑﻪ او اﺗّﻬﻤﻪ او ﻃﻌﻦ ﻋﻠﻴﻪ ﻓﻲ وﺟﻬﻪ او اﻇﻬﺮ ﺷﻴﺌﺎً ﻻ ﻳﺮﺿﻲ ﺑﻈﻬﻮره ﻓﻬﻮ ﻫﺘﻚ اﻟﻌﺮض اﺿﺮار ﻓﻲ اﻟﺤﻘﻴﻘﺔ و ﻣﺜﻞ ذﻟﻚ ﻳﻌﺪ ﺿﺮرا)« ...ج ،1ص.(309 ] [3ﺑﻮدري ﻻﻛﺎﻧﺘﻴﻨﻮري و ﺑﺎرد ،ﺗﻌﻬﺪات ،ج ،4ش -2871رﻳﭙﺮ ،ﺑﻬﺎي اﻧﺪوه و درد) :(douleur Le prix de laداﻟﻮز ،1948 ،ﻣﻘﺎﻟﻪ.4 ] [4ﺗﻨﻚ ،رﺳﺎﻟﻪ ﻣﺴﺌﻮﻟﻴﺖ ﻣﺪﻧﻲ :ﻣﺎزو و ﺗﻨﻚ ،ج ،1ش .313 ] [5در ﺣﻘﻮق ﺳﻮﻳﺲ ،ﺑﺮاي دﻳﺪن ﺗﺤﻠﻴﻠﻲ ﻣﺸﺎﺑﻪ ،رك .ﭘﻴﺮ آﻧﮋل ،ﻫﻤﺎن ﻛﺘﺎب ،ش ،125ص -355و در ﻓﺮاﻧﺴﻪ ،ﺗﻨﻚ ،در ﻣﺴﺌﻮﻟﻴﺖ ﻣﺪﻧﻲ ،ﻣﺎزو وﺗﻨﻚ ،ج ،1ش.313 ] [6ﻣﺎزو ،اﻳﻦ ﺑﺨﺶ از زﻳﺎن ﻣﻌﻨﻮي را ﻛﻪ ﺑﻪ ﻃﻮر ﻣﻌﻤﻮل ﺑﺎ زﻳﺎن ﻣﺎدي ﻫﻤﺮاه اﺳﺖ ،ﺑﺨﺶ اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ ﺳﺮﻣﺎﻳﻪ اﺧﻼﻗﻲ ﻧﺎﻣﻴﺪه اﺳﺖ :ﻣﺎزو و ﺷﺎﺑﺎس ،دروس ﺣﻘﻮق ﻣﺪﻧﻲ، ﺗﻌﻬﺪات ،ش -417ﻣﺎزو و ﺗﻨﻚ ،رﺳﺎﻟﻪ ﻣﺴﺌﻮﻟﻴﺖ ﻣﺪﻧﻲ ،ج ،1ش .295 ]- [7ﺑﻌﻀﻲ از ﻧﻮﻳﺴﻨﺪﮔﺎن ﻓﺮاﻧﺴﻮي اﻳﻦ ﺑﺨﺶ را ﺟﺒﺮان ﻧﺎﭘﺬﻳﺮ ﺑﺎ ﭘﻮل ﻣﻲداﻧﻨﺪ :ﻧﻘﻞ از :ﻣﺎزﻛﻮ و ﺗﻨﻚ ،ﻫﻤﺎن ﻛﺘﺎب ،ش .308 ] [8ﭘﺎرﻳﺲ 9 ،دﺳﺎﻣﺒﺮ :1982داﻟﻮز ،1984ص ،30ﻧﻘﻞ از :وﻳﻨﻲ ،ﻣﺴﺌﻮﻟﻴﺖ ﻣﺪﻧﻲ ،ج ،2ش ،89ص .129 ] [9درﭘﺎره اي از ﻛﺸﻮرﻫﺎ ،ﻣﺎﻧﻨﺪ داﻧﻤﺎرك وژاﭘﻦ و ﻣﻜﺰﻳﻚ ،دادﮔﺎه ﻣﺒﻠﻎ ﻣﻌﻴﻨﻲ را ﺑﺎﺑﺖ ﺟﺒﺮان ﺧﺴﺎرات ﻣﺎدي و ﻣﻌﻨﻮي ﺗﻌﻴﻴﻦ ﻣﻲﻛﻨﺪ و وارد ﺗﻔﺼﻴﻞ رﻗﻤﻬﺎي ﺧﺴﺎرات ﻣﺎدي و ﻣﻌﻨﻮي ﻧﻤﻲﺷﻮد و ﻫﻤﺎﻧﻨﺪ دﻳﻪ اﺳﺖ ،وﻟﻲ در ﺑﺴﻴﺎري ﻛﺸﻮرﻫﺎ ،رﻗﻢ ﺧﺴﺎرت ﻫﺎي ﻣﺎدي و ﻣﻌﻨﻮي و ﺳﺒﺐ ﻫﺮﻛﺪام ﻣﻌﻴﻦ ﻣﻲﺷﻮد :ﻣﻚ ﮔﺮﮔﻮر) ،(Mc Gregorﻓﺮﻫﻨﮓ ﺑﻴﻦ اﻟﻤﻠﻠﻲ ﺣﻘﻮق ﺗﻄﺒﻴﻘﻲ ،ج ،11ﻣﺴﺌﻮﻟﻴﺖ ﻣﺪﻧﻲ ،ﻓﺼﻞ ،9ش 147؛وﻳﻨﻲ ،ﻣﺴﺌﻮﻟﻴﺖ ﻣﺪﻧﻲ ،ج ،1ش .263 ] [10رك .ﻛﺘﺎب ﻣﺴﺌﻮﻟﻴﺖ ﻣﺪﻧﻲ ﺧﻮاﻧﺪﻧﻴﻬﺎ ،ﻗﺮاﺋﺖ و ﺗﻤﺮﻳﻦ)(1 ] [11رﻳﭙﺮ و ﺑﻮﻻﻧﮋه ،ج ،2ش 994و -1154ﭘﻠﻴﻨﻮل و رﻳﭙﺮ واﺳﻤﻦ ،ج ،6ش -658وﻳﻨﻲ ،ﻣﺴﺌﻮﻟﻴﺖ ﻣﺪﻧﻲ ،ج ،2ش 171 ] [12ﻣﺎزو ،ج ،2ش -607ﻛﻮﻟﻦ وﻛﺎﭘﻴﺘﺎن و ﻻﻣﻮراﻧﺪﻳﺮ ،ج ،2ش -1233ﻛﺎرﺑﻮﻧﻴﻪ ،ج ،2ص 586 ] [13رك .رأي 30آورﻳﻞ :1976داﻟﻮز ،1977ص .185 ] [14درﺣﻘﻮق ﻣﺎ ،ﻧﻔﻮذ و ﺻﺤﺖ اﻳﻦ ﮔﻔﺘﻪ ﻛﻪ »وارﺛﺎن ﺷﺨﺼﻴﺖ ﺣﻘﻮﻗﻲ ﻣﻮرث ﺧﻮد را اداﻣﻪ ﻣﻲدﻫﻨﺪ«ﺑﻪ ﺷﺪت ﻣﻮرد ﺗﺮدﻳﺪ و ﺑﺎ واﻗﻌﻴﺘﻌﺎي ﺧﺎرﺟﻲ ﻣﺨﺎﻟﻒ اﺳﺖ .ﺣﺘﻲ در ﺣﻘﻮق ﻓﺮاﻧﺴﻪ ،ﭘﺎره اي از ﻧﻮﻳﺴﻨﺪﮔﺎن اﻋﺘﻘﺎد دارﻧﺪ ﻛﻪ اﻳﻦ ﻗﺎﻋﺪه ﻓﺮﺿﻲ اﺳﺖ ﺑﺮاي اﻟﺰام وارﺛﺎن ﺑﻪ ﭘﺮداﺧﺖ دﻳﻮن وﻧﺒﺎﻳﺪ ﻣﻘﺎد آن را ﮔﺴﺘﺮش داد)وﻳﻨﻲ ،ﻫﻤﺎن ﻛﺘﺎب( .در ﺣﻘﻮق ﻣﺎ اﻳﻦ ﻓﺮض ﻧﻴﺰ وﺟﻮد ﻧﺪارد ودﻳﻮن ﻣﺘﻮﻓﻲ ﺑﻪ ﺗﺮﻛﻪ ﺗﻌﻠﻖ ﻣﻲﮔﻴﺮد و ،ﺑﻪ ﻫﻤﻴﻦ ﺟﻬﺖ ﻫﻴﭻ ﮔﺎه وارث ﺗﻌﻬﺪي ﺑﻴﺶ از ﺗﺮﻛﻪ ﻧﺪارد. ] [15ﻧﻘﻞ از ﻣﺎزو ،دروس ﺣﻘﻮق ﻣﺪﻧﻲ ،ج ،2ش .606 ] [16ﺑﺮاي ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ روﻳﻪ ﻗﻀﺎﻳﻲ در ﻓﺮاﻧﺴﻪ رﺟﻮع ﺷﻮد ﺑﻪ :ﻣﺎزو ،ﻫﻤﺎن ﻛﺘﺎب -ش 145ﺑﻪ ﺑﻌﺪ-رﻳﭙﺮو ﺑﻮﻻﻧﮋه ،ج ،2ش .1001 10 ‏www.tabsareh.ir ] [17رأي 22اﻛﺘﺒﺮ 1946ﺷﻌﺒﻪ ﻣﺪﻧﻲ دﻳﻮان ﻛﺸﻮر ﻓﺮاﻧﺴﻪ ،ژورﻳﺲ ﻛﻼﺳﻮر دوره اي ،1946ج ،2ش -3365ﻓﻴﻠﻴﭗ ﻟﻮﺗﻮرﻧﻮ ،ﻣﺴﺌﻮﻟﻴﺖ ﻣﺪﻧﻲ ،ش ،442 ] [18دﻳﻮان ﻛﺸﻮر ﻓﺮاﻧﺴﻪ ،رأي ﻣﻮرخ 15ﻓﻮرﻳﻪ :1956داﻟﻮزو ﺳﻴﺮي ،1956ص .350 ] [19دادﮔﺎه ﭘﺎرﻳﺲ16 ،ﺳﭙﺘﺎﻣﺒﺮ ،1952ﻣﺠﻠّﻪ دادﮔﺴﺘﺮي2332 .،1956 ] [20ﻫﺎﻧﺮي ﻻﻟﻮ) ،(Lalouرﺳﺎﻟﻪ ﻋﻤﻠﻲ ﻣﺴﺌﻮﻟﻴﺖ ﻣﺪﻧﻲ ،ﭼﺎپ ﺷﺸﻢ ،ﺑﻪ وﺳﻴﻠﻪ ) ،(Azardش .172 ] [21ﻣﺎزو)ﻫﺎﻧﺮي و ﻟﺌﻮن وژان( ،رﺳﺎﻟﻪ ﻣﺴﺌﻮﻟﻴﺖ ﻣﺪﻧﻲ ،ج ،2ش .1894 ] [22ﺳﺎواﺗﻴﻪ ،ﻣﺴﺌﻮﻟﻴﺖ ﻣﺪﻧﻲ ،ج ،2ش -574ﭘﻠﻨﻴﻮل و رﻳﭙﺮ ،ج 6ﺑﻪ وﺳﻴﻠﻪ اﺳﻤﻦ ،ش .667 ]- [23ﻣﺎزو ،ﻫﻤﺎن ﻛﺘﺎب ،ش .1895 ﭼﻜﻴﺪه -1ﻣﺴﺌﻮﻟﻴﺖ در ﺟﺒﺮان ﺻﺪﻣﻪ ﻫﺎي اﺧﻼﻗﻲ و روﺣﻲ ،وﺳﻴﻠﻪ ﺣﻘﻮﻗﻲ ﻣﻨﺎﺳﺒﻲ ﺑﺮاي ﺣﻤﺎﻳﺖ از ﺷﺨﺼﻴﺖ اﻧﺴﺎن و ﺣﻘﻮق ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ آن اﺳﺖ. -2ﺑﺮﺧﻲ از ﻓﻘﻴﻬﺎن ،ﻣﻔﻬﻮم ﺿﺮر را ﻣﺤﺪود ﺑﻪ اﻣﻮر ﻣﺎدي و ﺗﻠﻒ اﻣﻮال ﻧﺪاﻧﺴﺘﻪ و ﺳﺮﻣﺎﻳﻪ ﻣﻌﻨﻮي و ﺷﺨﺼﻴﺖ و ﺣﺮﻣﺖ ﺷﺨﺺ را ﻋﺮض ﻧﺎﻣﻴﺪه وﻫﺘﻚ آن را از اﻗﺴﺎم اﺿﺮار ﺷﻤﺮده و ﻣﺸﻤﻮل ﻗﺎﻋﺪه ﻻﺿﺮر ﻣﻲداﻧﻨﺪ. -3ﺿﺮرﻫﺎي ﻣﻌﻨﻮي را ﻧﻤﻲﺗﻮان ﺑﺎ ﭘﻮل ارزﻳﺎﺑﻲ ﻛﺮد و آﻧﭽﻪ از دﺳﺖ رﻓﺘﻪ اﺳﺖ ﺑﺎ ﭘﻮل ﺑﻪ دﺳﺖ ﻧﻤﻲآﻳﺪ؛ وﻟﻲ دادن ﻣﺒﻠﻐﻲ ﭘﻮل ﺑﻪ زﻳﺎن دﻳﺪه ﮔﺎه ﺗﻤﺎم ﻳﺎ ﺑﺨﺸﻲ از ﺿﺮرﻫﺎي ﻣﻌﻨﻮي را ﺟﺒﺮان ﻣﻲﻛﻨﺪ اﮔﺮﭼﻪ ﺗﻌﻴﻴﻦ ﻣﻴﺰان ﺧﺴﺎرت در اﻳﻦ زﻣﻴﻨﻪ اﻣﺮي دﺷﻮار و دﻗﻴﻖ اﺳﺖ .ﺿﺮورﺗﻲ ﻧﺪارد ﻛﻪ درﺑﺮاﺑﺮ ﻫﺮ زﻳﺎن ﻣﻌﻨﻮي ﻣﺒﻠﻐﻲ ﭘﻮل ﭘﺮداﺧﺘﻪ ﺷﻮد و دادرس ﺑﻪ ﺗﻤﺎم ﻣﺴﺎﺋﻞ اﺧﻼﻗﻲ ﻣﻮﺿﻮع ﻧﻴﺰ ﺗﻮﺟﻪ ﻛﻨﺪ و وﺳﻴﻠﻪ ﻣﻨﺎﺳﺐ را ﺗﻤﻴﺰ دﻫﺪ. -4در ﻣﺎده 10ق .م .م .ﺻﺪور ﺣﻜﻢ ﺑﻪ ﺟﺒﺮان ﺧﺴﺎرت ﻣﻌﻨﻮي ﻣﺸﺮوط ﺑﺮاﻳﻦ اﺳﺖ ﻛﻪ اﻫﻤﻴﺖ زﻳﺎن و ﻧﻮع ﺗﻘﺼﻴﺮ آن را اﻳﺠﺎب ﻛﻨﺪ .اﻳﻦ ﻗﻴﺪ ،ﻣﻔﻬﻮم ﺧﺴﺎرت ﻣﻌﻨﻮي را ﺑﻪ ﻧﻮﻋﻲ ﻣﺠﺎزات ﺧﺼﻮﺻﻲ ﻧﺰدﻳﻚ ﻣﻲﻛﻨﺪ. -5ﺿﺮر ﻣﻌﻨﻮي ﻧﻴﺰ ﺑﺎﻳﺪ ﺷﺮاﻳﻂ ﻋﻤﻮﻣﻲ ﺧﺴﺎرات ﻗﺎﺑﻞ ﺟﺒﺮان را داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ. -6دﻳﻪ ﻣﺒﺘﻨﻲ ﺑﺮ ﻓﺮض ﻗﺎﻧﻮﻧﻲ ورود ﺿﺮر ﺑﻪ ﻣﺼﺪوم ﻳﺎ وارﺛﺎن اﺳﺖ و ﺗﻌﻴﻴﻦ آن ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﺧﺴﺎرت ﻣﻔﺮوض دﺳﺖ ﻛﻢ اﻳﻦ ﻓﺎﻳﺪه را دارد ﻛﻪ ﻣﻮاﻧﻊ اﺛﺒﺎت ورود و ارزﻳﺎﺑﻲ ﺧﺴﺎرت را در ﺑﺨﺸﻲ ﻛﻪ ﭘﻴﺶﺑﻴﻨﻲ ﺷﺪه از ﺑﻴﻦ ﻣﻲﺑﺮد. -7ﺑﺮ ﻣﺒﻨﺎي ﺗﺤﻠﻴﻞ اراﺋﻪ ﺷﺪه از ﻣﺎﻫﻴﺖ دﻳﻪ )ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﺧﺴﺎرت ﻣﻔﺮوض( ،ﻫﻤﻪ ﺿﺮرﻫﺎ را ﺷﺎﻣﻞ ﻧﻤﻲﺷﻮد و ﻣﺪﻋﻲ ﺧﺼﻮﺻﻲ ﺑﺮ ﻣﺒﻨﺎي ﺗﺴﺒﻴﺐ ﻣﻲﺗﻮاﻧﺪ زﻳﺎن اﺿﺎﻓﻲ ﺟﺒﺮان ﻧﺸﺪه را از ﻣﺠﺮم ﺑﺨﻮاﻫﺪ .ﺑﻪ وﻳﮋه در ﻣﻮرد ﺧﺴﺎرت ﻣﻌﻨﻮي ﻛﻪ ﻧﻬﺎدي ﭘﺮورده ﺣﻘﻮق ﺟﺪﻳﺪ اﺳﺖ و ﺑﻪ ﺳﺨﺘﻲ در ﻗﻠﻤﺮو ارزش ﺟﺎن و ﺑﺪن )ارش ﺟﻨﺎﻳﺖ( ﻗﺮار ﻣﻲﮔﻴﺮد. -8درﺑﺎره اﻧﺘﻘﺎل ﺣﻖ ﻣﻄﺎﻟﺒﻪ ﺧﺴﺎرات ﻣﻌﻨﻮي ﺑﻪ وارﺛﺎن ﺳﻪ ﻧﻈﺮﻳﻪ وﺟﻮد دارد: .1ﺣﻘﻲ ﻛﻪ زﻳﺎن دﻳﺪه ﻛﻪ ﺑﺮ ﻃﺮف دﻋﻮي دارد ﺑﻪ وارﺛﺎن ﻣﻨﺘﻘﻞ ﻧﻤﻲﺷﻮد. .2ﻫﺮﮔﺎه ﻣﺘﻮﻓﻲ زﻳﺎنﻫﺎي ﻣﻌﻨﻮي ﺧﻮد را ﺗﻘﻮﻳﻢ و ﻣﻄﺎﻟﺒﻪ ﻛﺮده ﺑﺎﺷﺪ و ﭘﻴﺶ از ﺻﺪور ﺣﻜﻢ ﺑﻤﻴﺮد ،وارﺛﺎن در آن دﻋﻮي ﻗﺎﺋﻢ ﻣﻘﺎم او ﻣﻲﺷﻮﻧﺪ. .3ﺧﺴﺎرات ﻣﻌﻨﻮي ﻣﺎﻧﻨﺪ زﻳﺎنﻫﺎي ﻣﺎدي ،ﻗﺎﺑﻞ اﻧﺘﻘﺎل ﺑﻪ ورﺛﻪ ﻫﺴﺘﻨﺪ. -9در ﺣﻘﻮق ﻣﻮﺿﻮﻋﻪ اﻳﺮان ،ﺑﺎﻳﺪ ،ﺟﺰ در ﻣﻮارد اﺳﺘﺜﻨﺎﻳﻲ ،از ﻧﻈﺮ ﻧﺨﺴﺖ ﭘﻴﺮوي ﻛﺮد.زﻳﺮا ،وارﺛﺎن در ﻣﻮرد اﻣﻮال و ﺣﻘﻮق ﻣﺎﻟﻲ ﻣﻮرث ﻗﺎﺋﻢ ﻣﻘﺎم اوﻳﻨﺪ و زﻳﺎن ﻣﻌﻨﻮي ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ ﺷﺨﺼﻴﺖ زﻳﺎن دﻳﺪه و ﻗﺎﺋﻢ ﺑﻪ وﺿﻊ روﺣﻲ اوﺳﺖ. -10ﺧﺴﺎرت ﻣﻌﻨﻮي ﺑﺮاي ﺗﺴﻜﻴﻦ ﺧﺎﻃﺮ زﻳﺎن دﻳﺪه اﺳﺖ ،ﭘﺲ ،اﮔﺮ ﭼﻨﻴﻦ ﺑﻪ ﻧﻈﺮ آﻳﺪﻛﻪ اﻧﺪوه زﻳﺎن دﻳﺪه ﺗﺎ زﻣﺎن ﺻﺪور ﺣﻜﻢ ﺧﻮد ﺑﻪ ﺧﻮد از ﺑﻴﻦ رﻓﺘﻪ اﺳﺖ ،دﻳﮕﺮ ﺻﺪور ﺣﻜﻢ ﺑﻪ ﺟﺒﺮان ﺧﺴﺎرت ﻣﻌﻨﻮي ﻟﺰوﻣﻲ ﻧﺪارد. -11ﺧﺴﺎرت ﻣﻌﻨﻮي ﻧﺎﺷﻲ از ﻣﺮگ ﻋﺰﻳﺰان ﻣﻨﺤﺼﺮ ﺑﻪ ﺧﻮﻳﺸﺎن ﻧﺰدﻳﻚ ﻧﻤﻲﺷﻮد ،ﺑﺎ اﻳﻦ ﻫﻤﻪ در ﻣﻮرد ﺧﻮﻳﺸﺎن ﻧﺰدﻳﻚ ،ﻣﺎﻧﻨﺪ ﻫﻤﺴﺮ و ﭘﺪر و ﻣﺎدر و اوﻻد ،ﻧﺴﺒﺖ زﻳﺎن دﻳﺪه و ﻣﺘﻮﻓﻲ اﻣﺎره ﺑﺮ وﺟﻮد ﭼﻨﻴﻦ ﺗﺄﺛﺮي اﺳﺖ و آﻧﺎن را ﺑﻲ ﻧﻴﺎز از اﻗﺎﻣﻪ دﻟﻴﻞ ﻣﻲﻛﻨﺪ .وﻟﻲ ،درﺑﺎره دوﺳﺘﺎن ﻳﺎ ﻧﺎﻣﺰد ،ﺑﺎﻳﺪ ﻏﻴﺮ ﻋﺎدي ﺑﻮدن وﺿﻊ آنﻫﺎ و ﺗﺄﺛﺮ روﺣﻲ آنﻫﺎ اﺣﺮاز و ﺛﺎﺑﺖ ﺷﻮد. -12ﻣﺆﺳﺴﺎت ﺣﻘﻮق ﻋﻤﻮﻣﻲ ﻧﻴﺰ ﻣﺎﻧﻨﺪ ﺳﺎﻳﺮ اﺷﺨﺎص ﺣﻘﻮﻗﻲ ،ﺣﻖ دارﻧﺪ زﻳﺎن ﻣﻌﻨﻮي وارد ﺑﻪ ﺧﻮد را از وارد ﻛﻨﻨﺪه آن ﺑﺨﻮاﻫﻨﺪ و ﻃﺮح دﻋﻮي ﻛﻴﻔﺮي ﻣﺎﻧﻊ از اﻗﺎﻣﻪ ﭼﻨﻴﻦ دﻋﻮاﻳﻲ ﻧﻴﺴﺖ. -13اﺷﺨﺎص ﺣﻘﻮق ﻋﻤﻮﻣﻲ ﻣﺎﻧﻨﺪ ﺷﻬﺮداريﻫﺎ ﺗﻨﻬﺎ زﻳﺎنﻫﺎي ﻣﺎدي و ﻣﻌﻨﻮي وارد ﺑﻪ ﺷﺨﺺ ﺧﻮد را ﻣﻲﺗﻮاﻧﻨﺪ ﻣﻄﺎﻟﺒﻪ ﻛﻨﻨﺪ و زﻳﺎن ﻋﻤﻮﻣﻲ ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ ﻣﺮدم ﺷﻬﺮ و ﻛﺸﻮر از ﻧﻈﺮ اﺻﻮل ﺑﺎ ﻗﻮاﻧﻴﻦ ﻛﻴﻔﺮي ﺟﺒﺮان ﻣﻲﺷﻮد. -14ﻛﻴﻔﺮﻫﺎﻳﻲ ﻛﻪ در ﻗﺎﻧﻮن ﻣﺠﺎزات ﭘﻴﺶ ﺑﻴﻨﻲ ﻣﻲﺷﻮد ،ﺑﺮاي ﺣﻤﺎﻳﺖ ﻋﻤﻮم و ﺟﺒﺮان زﻳﺎﻧﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ ارﺗﻜﺎب ﺟﺮم ﺑﺮاي ﺟﻤﻊ ﺑﻪ وﺟﻮد ﻣﻲآورد .ﺣﺎل، اﮔﺮ ﺑﺘﻮان از ﺑﺎﺑﺖ زﻳﺎن ﺟﻤﻌﻲ ﭘﻮﻟﻲ از ﻣﺠﺮم ﮔﺮﻓﺖ ،در واﻗﻊ ﺑﺮ ﻛﻴﻔﺮ ﻗﺎﻧﻮﻧﻲ او اﻓﺰوده ﺷﺪه اﺳﺖ. آزﻣﻮن -1در ﻣﻮرد ﺧﺴﺎرات ﻣﻌﻨﻮي ﻣﻲﺗﻮان ﮔﻔﺖ............. اﻟﻒ( ﺿﺮرﻫﺎي ﻣﻌﻨﻮي را ﻧﻤﻲﺗﻮان ﺑﺎ ﭘﻮل ارزﻳﺎﺑﻲ ﻛﺮد ب( ﺿﺮرﻫﺎي ﻣﻌﻨﻮي ﻗﺎﺑﻞ ﺗﻘﺪﻳﻢ ﺑﻪ ﭘﻮل اﺳﺖ ج( دادن ﻣﺒﻠﻐﻲ ﭘﻮل ﺑﻪ زﻳﺎن دﻳﺪه ﮔﺎه ﺗﻤﺎم ﻳﺎ ﺑﺨﺸﻲ از ﺿﺮرﻫﺎي ﻣﻌﻨﻮي را ﺟﺒﺮان ﻣﻲﻛﻨﺪ د( ﻣﻮارد اﻟﻒ و ج 11 ‏www.tabsareh.ir  -2ﻛﺪام ﮔﺰﻳﻨﻪ درﺳﺖ اﺳﺖ؟ اﻟﻒ( در ﻣﻮرد ﺿﺮر ﻣﻌﻨﻮي وﺟﻮد ﺷﺮاﻳﻂ ﻋﻤﻮﻣﻲ ﺧﺴﺎرات ﻗﺎﺑﻞ ﺟﺒﺮان ﻻزم ﻧﻴﺴﺖ ب( در ﺣﻘﻮق ﻣﻮﺿﻮﻋﻪ اﻳﺮان ،ﺧﺴﺎرات ﻣﻌﻨﻮي ﻣﺎﻧﻨﺪ زﻳﺎنﻫﺎي ﻣﺎدي ﻗﺎﺑﻞ اﻧﺘﻘﺎل ﺑﻪ ورﺛﻪ ﻫﺴﺘﻨﺪ ج( اﮔﺮ ﭼﻨﻴﻦ ﺑﻪ ﻧﻈﺮ آﻳﺪ ﻛﻪ اﻧﺪوه زﻳﺎن دﻳﺪه ﺗﺎ زﻣﺎن ﺻﺪور ﺣﻜﻢ از ﺑﻴﻦ رﻓﺘﻪ ،ﺻﺪور ﺣﻜﻢ ﺑﻪ ﺟﺒﺮان ﺧﺴﺎرت ﻣﻌﻨﻮي ﻟﺰوﻣﻲ ﻧﺪارد د( ﺧﺴﺎرت ﻣﻌﻨﻮي ﻧﺎﺷﻲ از ﻣﺮگ ﻋﺰﻳﺰان ﻣﻨﺤﺼﺮ ﺑﻪ ﺧﻮﻳﺸﺎن ﻧﺰدﻳﻚ اﺳﺖ. -3ﻛﺪام ﮔﺰﻳﻨﻪ ﻧﺎدرﺳﺖ اﺳﺖ؟ اﻟﻒ( ﺧﺴﺎرت ﻣﻌﻨﻮي ﺑﺮاي ﺣﻤﺎﻳﺖ از ﺷﺨﺼﻴﺖ اﻧﺴﺎن و ﺣﻘﻮق ﻣﺮﺑﻮط آن اﺳﺖ ب( ﺧﺴﺎرت ﻣﻌﻨﻮي ﻣﺎزاد ﺑﺮ دﻳﺪ ،ﻗﺎﺑﻞ ﻣﻄﺎﻟﺒﻪ اﺳﺖ ج( ﻣﻮﺳﺴﺎت ﺣﻘﻮق ﻋﻤﻮﻣﻲ ﺣﻖ دارﻧﺪ زﻳﺎن وارد ﺑﻪ ﺷﺨﺺ ﺧﻮد را از وارد ﻛﻨﻨﺪه آن ﺑﺨﻮاﻫﻨﺪ د( ﻣﻮﺳﺴﺎت ﺣﻘﻮق ﻋﻤﻮﻣﻲ ﺣﻖ دارﻧﺪ زﻳﺎن ﺟﻤﻌﻲ ﻛﺴﺎﻧﻲ را ﻫﻢ ﻛﻪ ﻧﻤﺎﻳﻨﺪه و ﺣﺎﻓﻆ ﻣﻨﺎﻓﻊ آﻧﻬﺎ ﻫﺴﺘﻨﺪ ،ﻣﻄﺎﻟﺒﻪ ﻛﻨﻨﺪ. 12 ‏www.tabsareh.ir ﺟﻠﺴﻪ 3 ﺿﺮرﻫﺎي ﺟﻤﻌﻲ و ﺷﺮاﻳﻂ ﺿﺮر ﻗﺎﺑﻞ ﻣﻄﺎﻟﺒﻪ ﻣﻘﺪﻣﻪ آﻧﭽﻪ ﺗﺎﻛﻨﻮن ﮔﻔﺘﻪ ﺷﺪ ﺑﻪ زﻳﺎنﻫﺎﻳﻲ ارﺗﺒﺎط داﺷﺖ ﻛﻪ ﺷﺨﺺ ﺑﻪ ﻃﻮر ﻣﺴﺘﻘﻴﻢ ﻣﺘﺤﻤﻞ ﻣﻲﺷﻮد ﻳﺎ ﺑﻪ ﺟﺎﻧﺸﻴﻨﻲ زﻳﺎندﻳﺪه اﺻﻠﻲ ﻣﻄﺎﻟﺒﻪ ﻣﻲﻛﻨﺪ .وﻟﻲ ﮔﺎه ﺧﺴﺎراﺗﻲ ﺑﻪ ﺑﺎر ﻣﻲآﻳﺪ ﻛﻪ ﺑﻪ دﺷﻮاري ﻣﻲﺗﻮان زﻳﺎندﻳﺪه از آن را ﻣﺤﺪود ﺑﻪ اﺷﺨﺎص ﻣﻌﻴﻦ ﻛﺮد .زﻳﺎن ﺑﻪ ﺟﻤﻌﻲ ﻧﺎﻣﺤﺼﻮر وارد آﻣﺪه اﺳﺖ وﭼﻨﺎن ﻣﻨﺘﺸﺮ اﺳﺖ ﻛﻪ ﻫﻴﭻ ﻛﺲ ﻧﻤﻲﺗﻮاﻧﺪ ﺧﻮد را زﻳﺎن دﻳﺪه اﺻﻠﻲ ﺑﺪاﻧﺪ و از اﻳﻦ ﺑﺎﺑﺖ اﻗﺎﻣﻪ دﻋﻮي ﻛﻨﺪ. ﺑﺮاي ﻣﺜﺎل ،وﻛﻴﻞ ﻳﺎ ﭘﺰﺷﻜﻲ ﺑﺎ رﻓﺘﺎر ﻧﺎﭘﺴﻨﺪ ﺧﻮد ﺟﺎﻣﻌﻪ وﻛﻼ ﻳﺎ ﭘﺰﺷﻜﺎن را ﺑﻪ ﺑﺪﻧﺎﻣﻲ ﻣﻲﻛﺸﺪ ﻳﺎ ﺷﻜﺎرﭼﻲ ﻃﻤﺎع و ﻧﺎداﻧﻲ ﺑﺎ اﺑﺰار ﻣﻤﻨﻮع ﻳﺎ ﺧﺎرج از ﻓﺼﻞ ﻣﺠﺎز ﺑﻪ ﺻﻴﺪ ﻣﻲﭘﺮدازد و ﻣﻨﺎﻓﻊ ﺳﺎﻳﺮﻳﻦ را ﺑﻪ ﺧﻄﺮ ﻣﻲاﻧﺪازد ،ﻳﺎ در ﻧﻤﺎﻳﺸﻨﺎﻣﻪاي اﺷﺘﻐﺎل ﺑﻪ ﺣﺮﻓﻪ ﻣﻌﻴﻦ ﺗﺤﻘﻴﺮ ﻣﻲﺷﻮد و ﻣﺎﻧﻨﺪ اﻳﻨﻬﺎ .... ﭘﺲ اﻳﻦ ﭘﺮﺳﺶ ﺑﻪ ﻣﻴﺎن ﻣﻲآﻳﺪ ﻛﻪ آﻳﺎ ﭼﻨﻴﻦ ﺧﺴﺎرﺗﻲ ﻗﺎﺑﻞ ﻣﻄﺎﻟﺒﻪ اﺳﺖ ﻳﺎ ﻧﻪ؟ و اﮔﺮ ﻫﺴﺖ ﭼﻪ ﻣﻘﺎﻣﻲ ﺣﻖ اﻗﺎﻣﻪ دﻋﻮي و ﻣﻄﺎﻟﺒﻪ آن را دارد؟ ﺑﻨﺎ ﺑﻪ ﻓﺮض ،ﻫﻴﭽﻜﺲ زﻳﺎن ﻣﺴﺘﻘﻴﻢ و ﻗﺎﻃﻌﻲ ﻧﺪﻳﺪه اﺳﺖ ﺗﺎ ﺣﻖ ﻃﺮح دﻋﻮي ﺑﺮاي ﺟﺒﺮان زﻳﺎن ﻣﺎدي ﻳﺎ ﻣﻌﻨﻮي داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ ،ﻟﻴﻜﻦ آﻳﺎ زﻳﺎن ﺟﻤﻌﻲ را ﺑﻪ ﻃﻮر ﺟﻤﻌﻲ ﻧﻴﺰ ﻣﻲﺗﻮان ﻣﻄﺎﻟﺒﻪ ﻛﺮد؟ ﺟﻤﻌﻲ ﻛﻪ از ﺷﺨﺼﻴﺖ ﺣﻘﻮﻗﻲ ﺑﻲﺑﻬﺮه اﺳﺖ اﻣﻜﺎن اﻗﺎﻣﻪ دﻋﻮي و ﺧﻮاﺳﺘﻦ ﺧﺴﺎرت را ﻧﻴﺰ ﻧﺪارد .وﻟﻲ آﻳﺎ ﮔﺮوهﻫﺎﻳﻲ ﻛﻪ اﻳﻦ ﺷﺨﺼﻴﺖ را دارﻧﺪ ،ﻣﺎﻧﻨﺪ ﺷﺮﻛﺖﻫﺎ و اﻧﺠﻤﻦﻫﺎ و ﺳﻨﺪﻳﻜﺎﻫﺎ ،ﻣﻲﺗﻮاﻧﻨﺪ ﺑﺮ ﻣﺒﻨﺎي زﻳﺎﻧﻲ ﻛﻪ ﺑﻪ ﺟﻤﻊ وارد آﻣﺪه اﺳﺖ ﺧﺴﺎرت ﺑﺨﻮاﻫﻨﺪ؟ در اﻳﻦ درس ﺿﻤﻦ ﺑﺮرﺳﻲ اﻳﻦ ﻣﺴﺄﻟﻪ ﺑﻪ ﺑﺮرﺳﻲ ﺗﺤﻠﻴﻠﻲ ﺷﺮاﻳﻂ ﺿﺮر ﻗﺎﺑﻞ ﻣﻄﺎﻟﺒﻪ ،ﻫﻤﺎﻧﻨﺪ ﻣﺴﻠﻢ ﺑﻮدن و ﻣﺴﺘﻘﻴﻢ ﺑﻮدن آن ﺧﻮاﻫﻴﻢ ﭘﺮداﺧﺖ. -1ﺷﺮﻛﺘﻬﺎي ﺗﺠﺎرﺗﻲ وﺳﻨﺪﻳﻜﺎﻫﺎ: درﻣﻮرد ﺷﺮﻛﺘﻬﺎي ﺗﺠﺎرﺗﻲ ،ﭘﺎﺳﺦ دادن ﺑﻪ اﻳﻦ ﭘﺮﺳﺶ دﺷﻮار ﻧﻴﺴﺖ ،زﻳﺮا ﻣﺪﻳﺮ ﻋﺎﻣﻞ ﺷﺮﻛﺖ ﻣﻲﺗﻮاﻧﺪ ﺑﻪ ﻧﺎم ﺷﺨﺼﻴﺖ ﺣﻘﻮﻗﻲ زﻳﺎن ﺟﻤﻌﻲ ﺷﺮﻳﻜﺎن را ﺑﺨﻮاﻫﺪ. در ﻣﻮرد ﺳﻨﺪﻳﻜﺎﻫﺎي ﻛﺎرﮔﺮي و ﻛﺎرﻓﺮﻣﺎﻳﻲ ﻧﻴﺰ ﻗﺎﻧﻮن اﺟﺎزه داده اﺳﺖ ﻛﻪ ﺳﻨﺪﻳﻜﺎ ﺑﺮاي ﺣﻔﻆ ﻣﻨﺎﻓﻊ ﺣﺮﻓﻪ اي اﻗﺪام ﻛﻨﺪ)ﻣﺎده 25ﻗﺎﻧﻮن ﻛﺎر و ﺑﻨﺪ اول ﻣﺎده 25آﻳﻴﻦ ﻧﺎﻣﻪ ﺳﺎزﻣﺎﻧﻬﺎي ﻛﺎرﮔﺮي و ﻛﺎرﻓﺮﻣﺎﻳﻲ(. -2اﻧﺠﻤﻦﻫﺎ: درﻣﻮرد اﻧﺠﻤﻨﻬﺎ ،ﻣﺴﺄﻟﻪ دﺷﻮار اﺳﺖ :ﺑﺪون ﺗﺮدﻳﺪ ،ﻫﺮ اﻧﺠﻤﻦ ﻣﻲﺗﻮاﻧﺪ ﺧﺴﺎرﺗﻲ را ﻛﻪ ﺑﻪ ﺷﺨﺺ ﺣﻘﻮﻗﻲ وارد آﻣﺪه اﺳﺖ ﺑﺨﻮاﻫﺪ .ﺑﺮاي ﻣﺜﺎل ،اﮔﺮ ﻛﺴﻲ ﺑﻪ اﻣﻮال اﻧﺠﻤﻦ ،ﺷﻬﺮت و ﺣﻴﺜﻴﺖ آن ﺻﺪﻣﻪ اي ﺑﺰﻧﺪ ﺑﺎﻳﺪ آن را ﺟﺒﺮان ﻛﻨﺪ. ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ اﮔﺮ اﺳﺎﺳﻨﺎﻣﻪ اﻧﺠﻤﻦ ﭘﻴﺶ ﺑﻴﻨﻲ و اﺟﺎزه داده ﺑﺎﺷﺪ ،ﻣﻲﺗﻮاﻧﺪ ﺧﺴﺎرت ﻓﺮدي اﻋﻀﺎي آن را ﻧﻴﺰ ﺑﺨﻮاﻫﺪ .ﻟﻴﻜﻦ ،ﺗﻤﺎم ﺗﺮدﻳﺪﻫﺎ درﺑﺎره زﻳﺎﻧﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﻪ ﻫﺪﻓﻬﺎي اﻧﺠﻤﻦ ﻣﻲرﺳﺪ ﻳﺎ زﻳﺎﻧﻬﺎﻳﻲ ﻛﻪ ﺗﻨﻬﺎ ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﺟﻤﻌﻲ ﻗﺎﺑﻞ ﻣﻄﺎﻟﺒﻪ اﺳﺖ و ﺟﻨﺒﻪ زﻳﺎن ﺧﺼﻮﺻﻲ ﺑﺮاي ﺷﺨﺺ ﻣﻌﻴﻦ ﻧﺪارد .ﭼﻨﺎﻧﻜﻪ اﮔﺮ اﻧﺠﻤﻨﻲ ﺑﺮاي ﺗﺸﻮﻳﻖ ﻳﺎ ﺣﻤﺎﻳﺖ از ﻫﻨﺮﻣﻨﺪان و ورزﺷﻜﺎران ﻳﺎ ﺣﻔﻆ ﺣﻘﻮق زﻧﺎن ﺗﺸﻜﻴﻞ ﺷﻮد ،آﻳﺎ ﻣﻲﺗﻮاﻧﺪ ﻧﻤﺎﻳﻨﺪه ﻣﻨﺎﻓﻊ ﺟﻤﻌﻲ اﻳﻦ ﮔﺮوﻫﻬﺎ ﺑﻪ ﺷﻤﺎر آﻳﺪ و زﻳﺎن وارده ﺑﻪ ﻫﺪف ﺧﻮد را ﺑﺨﻮاﻫﺪ؟ ﻣﻤﻜﻦ اﺳﺖ ﮔﻔﺘﻪ ﺷﻮد ﻛﻪ وﻗﺘﻲ اﻋﻀﺎي اﻧﺠﻤﻨﻲ ﺑﻪ اﻧﻔﺮاد ﻧﻔﻊ ﻛﺎﻓﻲ دراﻗﺎﻣﻪ دﻋﻮ ي ﻧﺪارﻧﺪ ،اﺟﺘﻤﺎع آﻧﺎن دراﻧﺠﻤﻦ ﻧﻴﺰ ﭼﻨﻴﻦ ﺣﻘّﻲ ﺑﻪ وﺟﻮد ﻧﻤﻲآورد .اﻧﺠﻤﻨﻬﺎ ﺻﻼﺣﻴﺘﻲ ﺑﻴﺶ از اﻋﻀﺎي ﺧﻮد ﻧﺪارﻧﺪ و ﻧﻤﻲﺗﻮاﻧﻨﺪ ﺑﻪ ﻧﺎم ﺣﻔﻆ ﻣﺼﺎﻟﺢ ﻋﻤﻮﻣﻲ ﺻﻨﻒ ﻳﺎ ﻃﺒﻘﻪ ﻣﻌﻴﻨﻲ دﻋﻮي ﺟﺒﺮان ﺧﺴﺎرت ﻛﻨﻨﺪ ،ﻣﮕﺮ اﻳﻨﻜﻪ ﻗﺎﻧﻮن اﻳﻦ ﺳﻤﺖ را ﺑﻪ آﻧﻬﺎ داده ﺑﺎﺷﺪ[1] . ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ ،اﮔﺮ اﻧﺠﻤﻨﻲ ﺑﺮاي ﻣﺒﺎرزه ﺑﺎ ﻓﺴﺎد اﺧﻼﻗﻲ ﺗﺸﻜﻴﻞ ﺷﺪه ﺑﺎﺷﺪ ،ﻧﻤﻲﺗﻮاﻧﺪ از ﻛﺴﺎﻧﻲ ﻛﻪ ﺑﻪ اﺷﺎﻋﻪ ﻓﺴﺎد ﻛﻤﻚ ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ ﺧﺴﺎرت ﻣﻌﻨﻮي ﺑﺨﻮاﻫﺪ[2]. اﺳﺘﺪﻻل ﻧﺨﺴﺖ ﻣﻨﻄﻘﻲ ﺗﺮ و ﮔﻔﺘﻪ اﺧﻴﺮ اﻧﺴﺎﻧﻲ ﺗﺮ اﺳﺖ وﺑﺎﻳﺪ ﺑﻪ اﻧﺘﻈﺎر ﺑﻮد ﺗﺎ روﻳﻪ ﻗﻀﺎﻳﻲ ﻣﺎ ﺑﻪ ﻛﺪام ﺳﻮ ﻣﺘﻤﺎﻳﻞ ﻣﻲﺷﻮد .وﻟﻲ ،آﻧﭽﻪ اﻛﻨﻮن ﺑﻪ ﻧﻈﺮ ﻣﻲرﺳﺪ اﻳﻦ اﺳﺖ ﻛﻪ ،ﻧﻤﻲﺗﻮان درﻫﻤﻪ ﻣﻮارد ﻳﻜﺴﺎن داوري ﻛﺮد :ﺑﺎﺗﺸﻜﻴﻞ اﻧﺠﻤﻦ ،ﻣﺴﻠّﻢ اﺳﺖ ﻛﻪ ﻣﻨﺎﻓﻊ اﺟﻤﺎﻟﻲ و ﻧﺎﻣﺸﺨﺺ و ﭘﺮاﻛﻨﺪه اي ﻛﻪ اﻋﻀﺎي آن دارﻧﺪ ﻛﻢ وﺑﻴﺶ ﺻﻮرت ﺧﺎرﺟﻲ ﻣﻲﻳﺎﺑﺪ وﺗﻘﻮﻳﺖ ﻣﻲﺷﻮد .از ﺳﻮي دﻳﮕﺮ ﻧﻤﻲﺗﻮان ادﻋﺎ ﻛﺮد ﻛﻪ زﻳﺎن ﺟﻤﻌﻲ ﺑﻪ ﻛﻠّﻲ ﻣﺴﺘﻘﻞ از زﻳﺎن اﻋﻀﺎﻳﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ در آن ﺷﺮﻛﺖ دارﻧﺪ. ﺑﺮاي ﻣﺜﺎل ،اﻫﺎﻧﺘﻲ ﻛﻪ ﺑﻪ ﺣﺮﻓﻪ ﻣﻌﻴﻦ ﻣﻲﺷﻮد ﺗﻤﺎم ﻛﺴﺎﻧﻲ را ﻛﻪ اﺷﺘﻐﺎل ﺑﻪ آن دارﻧﺪ ﻣﻲآزارد ،ﻣﻨﺘﻬﺎ ﻣﻤﻜﻦ اﺳﺖ اﻳﻦ آزار ﭼﻨﺪان ﻣﺸﺨّﺺ و ﻗﻮي ﻧﺒﺎﺷﺪ ﻛﻪ ﺻﻼﺣﻴﺖ ﺧﻮاﺳﺘﻦ ﺧﺴﺎرت را ﺑﻪ ﻫﻴﭻ ﻓﺮدي ﺑﺪﻫﺪ .ﭘﺲ ،ﻧﺒﺎﻳﺪ ﭼﻨﻴﻦ ﭘﻨﺪاﺷﺖ ﻛﻪ ﻫﻤﻴﺸﻪ از ﺟﻤﻊ ﭼﻨﺪ ﻋﺎﻣﻞ ﺑﻲ ﺻﻼﺣﻴﺖ ﺣﻘّﻲ ﺑﺮاي ﺟﺒﺮان ﺧﺴﺎرت ﺑﻪ وﺟﻮد ﻧﻤﻲآﻳﺪ. ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ ،ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﻧﺘﻴﺠﻪ ﻣﻲﺗﻮان ﮔﻔﺖ، در ﻫﺮ ﻣﻮرد ﻛﻪ دادﮔﺎه ﺗﺸﺨﻴﺺ دﻫﺪ اﻗﺪاﻣﻲ ﺑﻪ ﻣﻨﺎﻓﻊ اﺧﻼﻗﻲ و آرﻣﺎﻧﻬﺎي ﮔﺮوﻫﻲ ﺑﻪ اﺟﻤﺎل ﺻﺪﻣﻪ ﻣﻲرﺳﺎﻧﺪ و اﻧﺠﻤﻦ ﺗﺸﻜﻴﻞ ﺷﺪه از آن ﮔﺮوه ﭼﻨﺎن ﺳﺮﻣﺎﻳﻪ ﻣﻌﻨﻮي اﻧﺪوﺧﺘﻪ اﺳﺖ ﻛﻪ ﻟﻄﻤﻪ ﺑﻪ آن را ﺑﺎﻳﺴﺘﻲ ﺻﺪﻣﻪ ﺑﻪ ﺗﻤﺎم اﺷﺨﺎص ذﻳﻨﻔﻊ داﻧﺴﺖ ،اﻧﺠﻤﻦ ﻣﻈﻬﺮ ﺟﻤﻊ ﺷﻨﺎﺧﺘﻪ ﻣﻲﺷﻮد و ﺻﻼﺣﻴﺖ اﻗﺎﻣﻪ دﻋﻮي ﺑﺮاي ﺟﺒﺮان ﺧﺴﺎرت ﻣﻌﻨﻮي را دارد .ﺑﺮﻋﻜﺲ ،ﻫﺮﮔﺎه ﻫﻴﭻ ﮔﻮﻧﻪ زﻳﺎﻧﻲ ﺑﻪ اﻋﻀﺎي اﻧﺠﻤﻦ ﻧﺮﺳﺪ ،ﻳﺎ ﺗﺸﻜﻴﻞ اﻧﺠﻤﻦ ﺑﻪ ﮔﻮﻧﻪ اي ﻧﺒﺎﺷﺪﻛﻪ ﺑﺘﻮان آن را ﻣﻈﻬﺮ ﺟﻤﻊ ﺷﻨﺎﺧﺖ ،ﮔﺮﻓﺘﻦ ﺧﺴﺎرت اﻣﻜﺎن ﻧﺪارد. ﺗﺸﻜﻴﻞ ﭼﻨﻴﻦ اﻧﺠﻤﻨﻲ واﺑﺴﺘﻪ ﺑﻪ ﺣﺪود و ﮔﺴﺘﺮش ﻫﺪف آن اﺳﺖ .ﺑﺮاي ﻣﺜﺎل ،در ﻣﻮرد ﻫﺪف ﻋﺎم و ﮔﺴﺘﺮده اي ،ﭼﻮن ﻣﺒﺎرزه ﺑﺎ ﻓﺴﺎد اﺧﻼﻗﻲ ،ﻛﻪ ﺑﻪ ﻋﻤﻮم ارﺗﺒﺎط ﭘﻴﺪا ﻣﻲﻛﻨﺪ ودر ﺣﺪود ﺻﻼﺣﻴﺘﻬﺎي دوﻟﺖ اﺳﺖ ،ﻫﻴﭻ اﻧﺠﻤﻨﻲ ﻧﻤﻲﺗﻮاﻧﺪ ﺟﺎﻧﺸﻴﻦ دوﻟﺖ ﺷﻮد واز ﻓﺎﺳﺪان و ﻫﺮزﮔﺎن ﻏﺮاﻣﺖ ﺑﺨﻮاﻫﺪ ،ﻣﮕﺮ اﻳﻨﻜﻪ ﻗﺎﻧﻮن ﭼﻨﻴﻦ ﺻﻼﺣﻴﺘﻲ ﺑﻪ آن اﻋﻄﺎ ﻛﻨﺪ .ﺑﺮﻋﻜﺲ ،اﻧﺠﻤﻨﻬﺎي ﺻﻨﻔﻲ ﻛﻪ ﺑﻪ ﮔﺮوﻫﻬﺎي ﻣﺤﺪودﺗﺮ و آرﻣﺎﻧﻬﺎي ﺧﺎص ﺗﺮ ﻣﺤﺪود ﻣﻲﺷﻮد ،ﺣﻖ دارد ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﺟﻤﻊ ﺧﺴﺎرت ﺑﺨﻮاﻫﺪ .ﺑﺮاي ﻣﺜﺎل ،ﻛﺎﻧﻮن وﻛﻼ وﺳﺮدﻓﺘﺮان وﺳﻨﺪﻳﻜﺎي ﻫﻨﺮﻣﻨﺪان و روزﻧﺎﻣﻪ ﻧﮕﺎران ﻣﻲﺗﻮاﻧﺪ ،ﺑﺎﺑﺖ اﻫﺎﻧﺘﻲ ﻛﻪ ﺑﻪ اﻳﻦ ﮔﺮوﻫﻬﺎ ﻣﻲﺷﻮد ،زﻳﺎﻧﻬﺎي ﻣﻌﻨﻮي ﺟﻤﻌﻲ را ﺑﺨﻮاﻫﺪ ﻳﺎ ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﻣﺪﻋﻲ ﺧﺼﻮﺻﻲ ﺗﻌﻘﻴﺐ ﻛﺴﺎﻧﻲ را ﻛﻪ ﺑﺮﺧﻼف ﻗﺎﻧﻮن ﺗﻈﺎﻫﺮ ﺑﻪ وﻛﺎﻟﺖ ﺗﻈﺎﻫﺮ ﺑﻪ وﻛﺎﻟﺖ ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ از ﻣﻘﺎم ﻋﻤﻮﻣﻲ درﺧﻮاﺳﺖ ﻛﻨﺪ. 13 ‏www.tabsareh.ir  -3روﻳﻪ ﻗﻀﺎﻳﻲ: درﺗﺎرﻳﺦ 52/7/4ﻣﺆﺳﺴﻪ ﺣﻘﻮﻗﻲ دادﺳﺘﺎن ،ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﺗﻈﺎﻫﺮ دراﻣﺮ وﻛﺎﻟﺖ و ﺑﻪ اﺳﺘﻨﺎدﻣﺎده 55ﻗﺎﻧﻮن وﻛﺎﻟﺖ ،از ﺳﻮي ﻛﺎﻧﻮن وﻛﻼي دادﮔﺴﺘﺮي ﺗﻬﺮان ﻣﻮرد ﺗﻌﻘﻴﺐ ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺖ .ﺑﺎزﭘﺮس ﻗﺮار ﻣﻨﻊ ﺗﻌﻘﻴﺐ ﻣﻮﺳﺴﻪ ﻣﺘّﻬﻢ را ﺻﺎدر ﻛﺮد وﺷﻌﺒﻪ 5دادﮔﺎه اﺳﺘﺎن ﻣﺮﻛﺰ ﺿﻤﻦ دادﻧﺎﻣﻪ ﺷﻤﺎره 1861ﻗﺮار را ﺗﺄﻳﻴﺪ ﻛﺮد ،ﺑﺪون اﻳﻨﻜﻪ ﺑﻪ ﺳﻤﺖ و ﺻﻼﺣﻴﺖ ﻛﺎﻧﻮن وﻛﻼ در ﻃﺮح ﺷﻜﺎﻳﺖ اﻳﺮادي ﻛﻨﺪ .وﻟﻲ ،ﭘﺲ از ﻧﻘﺾ اﻳﻦ دادﻧﺎﻣﻪ وارﺟﺎع رﺳﻴﺪﮔﻲ ﺑﻪ اﺗﻬﺎم ﺑﻪ ﺷﻌﺒﻪ 13دادﮔﺎه اﺳﺘﺎن ﻣﺮﻛﺰ ،اﻳﻦ دادﮔﺎه ﺿﻤﻦ دادﻧﺎﻣﻪ ﺷﻤﺎره 54/3/7-258ﭼﻨﻴﻦ ﻧﻈﺮ داد: » ﺻﺮﻓﻨﻈﺮ از ﺟﺮم ﺑﻮدن ﻳﺎ ﺟﺮم ﻧﺒﻮدن ﻋﻤﻞ ﻣﺸﺘﻜﻲ ﻋﻨﻪ اﻋﺘﺮاض ﻛﺎﻧﻮن وﻛﻼي اﻋﺘﺮاض ﺑﻪ ﻗﺮار ﺑﺎزﭘﺮس ﻗﺎﺑﻞ رﺳﻴﺪﮔﻲ در دادﮔﺎه اﺳﺘﺎن ﻧﻴﺴﺖ .زﻳﺮا ﺣﻖ اﻋﺘﺮاض ﺑﻪ ﻗﺮار ﺑﺎزﭘﺮس را از ﺣﻘﻮق ﺧﺎص ﻫﺮ ﻣﺘﻀﺮّر از ﺟﺮﻣﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ اواﻣﺮ ﺑﺎزﭘﺮس را ﻣﻀﻴﻊ ﺣﻘﻮق و ﻣﻨﺎﻓﻊ ﺧﺼﻮﺻﻲ ﺧﻮد ﺗﺸﺨﻴﺺ دﻫﺪ .در ﻣﺎﻧﺤﻦ ﻓﻴﻪ ﻛﺎﻧﻮن وﻛﻼي دادﮔﺴﺘﺮي ﻛﻪ در واﻗﻊ ﺑﻪ ﻣﻨﺰﻟﻪ ﻛﺎﻧﻮﻧﻲ ﺣﺮﻓﻪ اي و ﺷﻐﻠﻲ اﺳﺖ ،ﻧﻤﻲﺗﻮاﻧﺪ ﻣﺘﻀﺮّر از ﺟﺮم ﺗﻠّﻘﻲ ﺷﻮد ،ﭼﻪ ﻛﺎﻧﻮن وﻛﻼ در اﻳﻦ ﻗﻀﻴﻪ ﺿﺮر ﻣﺎدي ﻣﺘﺤﻤﻞ ﻧﺸﺪه اﺳﺖ ﺗﺎ در ﻣﻘﺎم ﻣﻄﺎﻟﺒﻪ ﺟﺒﺮان آن ﺑﺮآﻣﺪه و ﺑﺘﻮاﻧﺪ ﻃﺮح دﻋﻮي ﺧﺼﻮﺻﻲ ﺑﻨﻤﺎﻳﺪ .ﺗﺼﻮر ورود ﺧﺴﺎرت ﻣﻌﻨﻮي ﺑﺮ ﺷﺨﺺ ﺣﻘﻮﻗﻲ ﻛﻪ ﻛﺎﻧﻮن وﻛﻼي دادﮔﺴﺘﺮي از آن ﺟﻤﻠﻪ اﺳﺖ دراﻳﻦ ﻣﻮرد ﻣﻨﺘﻔﻲ اﺳﺖ .در ﭘﺮوﻧﺪه ﺣﺎﺿﺮ اﻋﻼم ﺟﺮم ﻛﺎﻧﻮن وﻛﻼي دادﮔﺴﺘﺮي را ﺗﻨﻬﺎ ﻣﻲﺗﻮان ﺑﻪ ﻣﻨﺰﻟﻪ اﻋﻼم وﻗﻮع ﺟﺮﻣﻲ ﺗﻠّﻘﻲ ﻛﺮد ﻛﻪ ﺑﺮاي ﻛﺸﻒ ﺑﺰه و ﺗﻌﻘﻴﺐ ﺑﺰﻫﻜﺎر و ﺑﻪ ﻣﻨﻈﻮر ﻛﻤﻚ و ﻣﻌﺎوﻧﺖ ﺑﺎ دادﺳﺘﺎن ﻛﻪ وﻇﻴﻔﻪ دار ﺗﻌﻘﻴﺐ ﺟﻨﺒﻪ ﻋﻤﻮﻣﻲ ﺟﺮاﻳﻢ و ﺣﻔﻆ ﻧﻈﻢ اﺟﺘﻤﺎع اﺳﺖ ﺑﻪ ﻧﻤﺎﻳﻨﺪه ﻛﺎﻧﻮن وﻛﻼ ﻣﻲﺗﻮان اﺟﺎزه و ﺣﻖ داد ﻛﻪ در ﺑﺎزﭘﺮﺳﻲ ﺣﺎﺿﺮ ﺷﺪه و در ﺟﻤﻊ آوري ادﻟّﻪ ﻣﺠﺮﻳﺎن دﺳﺘﮕﺎه ﻛﺸﻒ ﺟﺮم و اﺟﺮاي ﻋﺪاﻟﺖ اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ و ﻗﺎﻧﻮن را ﻳﺎري دﻫﺪ ﻛﻪ اﻳﻦ اﻣﺮ در ﻣﺮﺣﻠﻪ ﺑﺎزﭘﺮﺳﻲ ﺗﺤﻘّﻖ ﻳﺎﻓﺘﻪ اﺳﺖ و ﭼﻮن ﻗﺮار ﺑﺎزﭘﺮس ﻣﻮرد ﻣﻮاﻓﻘﺖ دادﺳﺘﺎن ﻛﻪ ﺣﺎﻓﻆ ﻣﻨﺎﻓﻊ ﺟﺎﻣﻌﻪ اﺳﺖ واﻗﻊ ﺷﺪه و ﺗﻌﻘﻴﺐ ﻋﻤﻮﻣﻲ ﺟﺮم ﺧﺎﺗﻤﻪ ﻳﺎﻓﺘﻪ اﺳﺖ ،ﻟﺬا ﺣﻴﺜﻴﺖ ﺧﺼﻮﺻﻲ ﺑﺰه ﻋﻨﻮان ﺷﺪه ﺑﺎﻗﻲ ﻧﻤﺎﻧﺪه اﺳﺖ ﺗﺎ ﻣﻮرد ﺗﻌﻘﻴﺐ واﻗﻊ ﺷﻮد و ﻓﺮض آﻧﻜﻪ ﺑﺮاي ﺑﺰه ﺗﻈﺎﻫﺮ در وﻛﺎﻟﺖ ﺣﻴﺜﻴﺖ ﺧﺼﻮﺻﻲ ﻗﺎﺋﻞ ﺷﻮﻳﻢ ،ﺣﻖ ﺗﻌﻘﻴﺐ ﻓﻘﻂ ﺑﺮاي ﺷﺨﺺ ﻳﺎ اﺷﺨﺎﺻﻲ ﻣﺘﺼﻮر اﺳﺖ ﻛﻪ از ﺟﺮم ﻣﺘﻀﺮّر ﺷﻮﻧﺪ و ﺗﺤﻤﻞ ﺧﺴﺎرﺗﻲ ﺣﺎل ،ﻣﺴﺘﻘﻴﻢ و ﻗﻄﻌﻲ را اﺛﺒﺎت ﻛﻨﻨﺪ ﻛﻪ وﺟﻮد ﭼﻨﻴﻦ ﺧﺴﺎرﺗﻲ ﺑﺮاي ﻛﺎﻧﻮن وﻛﻼ ﻗﺎﺑﻞ ﺗﺼﻮر ﻧﻴﺴﺖ .ﺑﻨﺎ ﺑﻪ ﻣﺮاﺗﺐ ،ﭼﻮن ﻣﻌﺘﺮض ﺑﻪ ﻗﺮار ﻓﺎﻗﺪ وﺻﻒ ﻣﺘﻀﺮر از ﺟﺮم ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ ،ﻟﺬا ﻗﺮار رد اﻋﺘﺮاض ﺻﺎدر ﻣﻲﺷﻮد« . اﻳﻦ ﻧﻈﺮ ،در ﺷﻌﺒﺔ ﺗﺸﺨﻴﺺ دﻳﻮان ﻛﺸﻮر ،ﺑﺪﻳﻦ ﺷﺮح ﻧﻘﺾ ﺷﺪ: »ﻗﻄﻊ ﻧﻈﺮ از اﻳﻦﻛﻪ ﺗﻈﺎﻫﺮ در اﻣﺮ وﻛﺎﻟﺖ از ﻧﺎﺣﻴﺔ ﻣﺆﺳﺴﻪ ﻳﺎ ﻛﺴﺎﻧﻲ ﻛﻪ ﭘﺮواﻧﺔ وﻛﺎﻟﺖ ﻧﺪارﻧﺪ ﻣﻮﺟﺐ ﺿﺮر ﻣﺎدي وﻛﻼﻳﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺣﺎﺋﺰ ﺷﺮاﻳﻂ ﺷﻨﺎﺧﺘﻪ ﺷﺪه و ﭘﺮواﻧﺔ وﻛﺎﻟﺖ ﺗﺤﺼﻴﻞ ﻛﺮدهاﻧﺪ و ﻛﺎﻧﻮن وﻛﻼ ﻧﻴﺰ ﺣﺎﻓﻆ ﺣﻘﻮق ﺟﺎﻣﻌﺔ وﻛﻼ اﺳﺖ ،در ﻣﻮﺿﻮع ﻣﻮرد ﺑﺤﺚ ﻛﻪ ﺻﻼﺣﻴﺖ ﻛﺎﻧﻮن وﻛﻼ ﺑﻪ اﻋﺘﺮاض ﺑﻪ ﻗﺮار ﺑﺎزﭘﺮﺳﻲ ﺣﻴﻦ رﺳﻴﺪﮔﻲ در ﺷﻌﺒﺔ 5دادﮔﺎه اﺳﺘﺎن ﻣﺮﻛﺰ و ﺷﻌﺒﺔ 6دﻳﻮان ﻛﺸﻮر ﺑﻪ ﻓﺮﺟﺎمﺧﻮاﻫﻲ ﻛﺎﻧﻮن از رأي دادﮔﺎه اﺳﺘﺎن اﺣﺮاز ﮔﺮدﻳﺪه ،ﺻﺪور ﻗﺮار رد اﻋﺘﺮاض از ﻃﺮف ﺷﻌﺒﺔ 13دادﮔﺎه اﺳﺘﺎن وﺟﻬﺔ ﻗﺎﻧﻮﻧﻲ ﻧﺪاﺷﺘﻪ و رﺳﻴﺪﮔﻲ ﻣﺠﺪد ﺑﻪ ﺷﻌﺒﺔ دﻳﮕﺮ اﺳﺘﺎن ﻣﺮﻛﺰ ﻣﺤﻮل ﻣﻲﺷﻮد) «.ﭘﺮوﻧﺪة ﻛﻼﺳﻪ .(1965/14 ﺷﻌﺒﺔ 13اﻳﻦ ﺑﺎر ،در ﻣﻘﺎم رﺳﻴﺪﮔﻲ ﺑﻪ اﻋﺘﺮاض ﻛﺎﻧﻮن ،ﺿﻤﻦ دادﻧﺎﻣﺔ ﺷﻤﺎرة 133ـ 1356/12/11ﻗﺮار ﻣﻨﻊ ﺗﻌﻘﻴﺐ ﺑﺎزﭘﺮس را ﻓﺴﺦ ﻣﻲﻛﻨﺪ و ﺑﺪﻳﻦﮔﻮﻧﻪ ﺻﻼﺣﻴﺖ ﻛﺎﻧﻮن وﻛﻼي دادﮔﺴﺘﺮي را ،ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﻣﺪﻋﻲ ﺧﺼﻮﺻﻲ ﺑﺮاي ﺟﺒﺮان زﻳﺎن ﺟﻤﻌﻲ ﻧﺎﺷﻲ از ﺗﻈﺎﻫﺮ ﺑﻪ اﻣﺮ وﻛﺎﻟﺖ ،ﻣﻲﭘﺬﻳﺮد[3] . وﻟﻲ ،ﻧﻜﺘﻪاي ﻛﻪ ﺑﺎﻳﺪ از ﻧﻈﺮ دور ﻧﺪاﺷﺖ اﻳﻦ اﺳﺖ ﻛﻪ ،ﻫﺮﭼﻨﺪ ﻛﺎﻧﻮن وﻛﻼ ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﺣﺎﻓﻆ ﺣﻘﻮق اﻳﻦ ﺟﻤﻊ ﻣﻲﺗﻮاﻧﺪ ﺑﻪ دﻓﻊ ﺿﺮر ﭘﺮدازد ،ﻣﻄﺎﻟﺒﺔ ﺿﺮر ﻣﺎدي ﻳﺎ ﻣﻌﻨﻮي از ﺳﻮي اﻳﻦ ﻣﺆﺳﺴﻪ ﺑﺎ ﻫﺪف از اﻳﺠﺎد آن ﺳﺎزﮔﺎر ﻧﻴﺴﺖ و ﺑﻪ دﺷﻮاري ﭘﺬﻳﺮﻓﺘﻪ ﻣﻲﺷﻮد .زﻳﺮا ،ﺣﻔﻆ ﻣﻨﺎﻓﻊ ﺻﻨﻔﻲ ﺑﺎ ﻧﻤﺎﻳﻨﺪﮔﻲ در ﻣﻄﺎﻟﺒﺔ ﺿﺮري ﻛﻪ ﺑﻪ ﻫﺮ وﻛﻴﻞ ﻣﻲرﺳﺪ ﻣﻼزﻣﻪ ﻧﺪارد. -4ﺷﺮاﻳﻂ ﺿﺮري ﻛﻪ ﻗﺎﺑﻞ ﻣﻄﺎﻟﺒﻪ اﺳﺖ ﭘﺎرهاي از ﻧﻮﻳﺴﻨﺪﮔﺎن ،ﺷﺮاﻳﻂ ﺿﺮر ﻗﺎﺑﻞ ﻣﻄﺎﻟﺒﻪ را در ﭼﻬﺎر ﻋﻨﻮان ﺧﻼﺻﻪ ﻛﺮدهاﻧﺪ: اﻟﻒ( ﺿﺮر ﺑﺎﻳﺪ ﻣﺴﻠّﻢ ﺑﺎﺷﺪ؛ ب( ﺿﺮر ﺑﺎﻳﺪ ﻣﺴﺘﻘﻴﻢ ﺑﺎﺷﺪ؛ ج( ﺿﺮر ﺑﺎﻳﺪ ﻣﺸﺮوع ﺑﺎﺷﺪ؛ د( ﺿﺮر ﺑﺎﻳﺪ ﺷﺨﺼﻲ ﺑﺎﺷﺪ ﻧﻪ ﻋﻤﻮﻣﻲ[4] . درﺑﺎره د( ﺿﺮر ﺟﻤﻌﻲ و ﻋﻤﻮﻣﻲ و ج( ﺿﺮر ﻧﺎﻣﺸﺮو ع ﭘﻴﺶ از اﻳﻦ ﺗﻮﺿﻴﺢ داده ﺷﺪ و ﻧﻴﺎزي ﺑﻪ ﺗﻜﺮار آن ﻧﻴﺴﺖ ،وﻟﻲ ﺳﻪ ﺷﺮط دﻳﮕﺮ را ﺑﺎﻳﺪ اﻓﺰود ﻛﻪ ﺑﺪﻳﻦ ﺷﺮح ﻋﻨﻮان ﻣﻲﺷﻮد :ﻫـ( ﺿﺮر ﺑﺎﻳﺪ ﺟﺒﺮان ﻧﺸﺪه ﺑﺎﺷﺪ؛ و( ﺿﺮر ﺑﺎﻳﺪ ﻗﺎﺑﻞ ﭘﻴﺶ ﺑﻴﻨﻲ ﺑﺎﺷﺪ؛ ز( ﺿﺮر ﺑﺎﻳﺪ ﻧﺎﺷﻲ از اﻗﺪام زﻳﺎن دﻳﺪه ﻧﺒﺎﺷﺪ. اﻟﻒ .ﺿﺮر ﺑﺎﻳﺪ ﻣﺴﻠّﻢ ﺑﺎﺷﺪ -5ﻗﺎﻋﺪه: ﻗﺎﻧﻮن ﻣﺴﺌﻮﻟﻴﺖ ﻣﺪﻧﻲ در اﻳﻦ ﺑﺎره ﺣﻜﻤﻲ ﻧﺪارد ،وﻟﻲ ﻣﺎده 520ﻗﺎﻧﻮن آﻳﻴﻦ دادرﺳﻲ ﻣﺪﻧﻲ در ﻣﻮرد ﺧﺴﺎرت اﻧﺠﺎم ﻧﺪادن ﺗﻌﻬﺪ ﻣﻘﺮّر ﻣﻲدارد ﻛﻪ ،ﻣﺪﻋﻲ ﺧﺴﺎرت ﺑﺎﻳﺪ ﺛﺎﺑﺖ ﻛﻨﺪ ﻛﻪ ﺿﺮر ﺑﻪ او وارد ﺷﺪه اﺳﺖ :از ﻇﺎﻫﺮ ﻋﺒﺎرت ﭼﻨﻴﻦ ﺑﺮ ﻣﻲآﻳﺪ ﻛﻪ ورود ﺿﺮر ﺑﺎﻳﺪ درﮔﺬﺷﺘﻪ ﻣﺴﻠّﻢ ﺑﺎﺷﺪ .ﭘﺲ ،ﺑﻪ ﺻﺮف اﻳﻨﻜﻪ اﺣﺘﻤﺎل ورود زﻳﺎن ﻣﻲرود ،ﻧﻤﻲﺗﻮان ﻛﺴﻲ را ﺑﻪ ﺟﺒﺮان ﺧﺴﺎرت ﻣﺤﻜﻮم ﻛﺮد .ﺗﺮدﻳﺪي ﻛﻪ درﺑﺎره اﻣﻜﺎن ﻣﻄﺎﻟﺒﻪ »ﻋﺪم اﻟﻨﻔﻊ« ﺷﺪه ﻧﺎﺷﻲ از ﺿﺮورت ﻫﻤﻴﻦ ﻗﺎﻋﺪه اﺳﺖ، وﮔﺮﻧﻪ درﺑﺎره ﺧﺴﺎرت ﻣﺴﻠّﻢ ﺗﻔﺎوﺗﻲ ﻣﻴﺎن ﻣﺎل ﺗﻠﻒ ﺷﺪه و ﻣﻨﻔﻌﺖ از دﺳﺖ رﻓﺘﻪ ﻧﻴﺴﺖ. ﺑﺎ وﺟﻮد اﻳﻦ ،اﮔﺮ ﺧﺴﺎرﺗﻲ ﻛﻪ در آﻳﻨﺪه و ﺑﻪ اﺣﺘﻤﺎل وارد ﻣﻲﺷﻮد ،ﺑﻪ ﻧﻈﺮ دادرس ،اداﻣﻪ و ﻧﺘﻴﺠﻪ ﻣﺴﻠﻢ و ﻣﺴﺘﻘﻴﻢ وﺿﻊ ﻓﻌﻠﻲ زﻳﺎن دﻳﺪه ﺑﺎﺷﺪ ،ﺑﺎﻳﺪ آن را در ﺣﻜﻢ ﺧﺴﺎرت ﻣﺴﺘﻘﻴﻢ و ﻛﻨﻮﻧﻲ ﺷﻤﺮد [5] :ﻳﻌﻨﻲ ﺧﺴﺎرﺗﻲ ﻛﻪ وﻗﻮع آن ﺑﻪ ﺣﻜﻢ ﻋﺮف ﻗﺎﺑﻞ ﭘﻴﺶ ﺑﻴﻨﻲ در آﻳﻨﺪه اﺳﺖ در زﻣﺮه ﺧﺴﺎرﺗﻬﺎي ﺣﺎدﺛﻪ زﻳﺎﻧﺒﺎر ﻛﻨﻮﻧﻲ اﺳﺖ و آن را ﻧﺒﺎﻳﺪ ﺑﺎ ﺧﺴﺎرﺗﻲ ﻛﻪ اﻣﻜﺎن ورود آن ﻣﻲرود ﻣﺨﻠﻮط ﻛﺮد :ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﻣﺜﺎل ،ﻫﺰﻳﻨﻪ ﻫﺎي ﻧﮕﺎﻫﺪاري و ﻣﻮاﻇﺒﺖ از ﺑﻴﻤﺎر را در آﻳﻨﺪه ﻣﻲﺗﻮان ﺧﺴﺎرت ﻓﻌﻠﻲ ﺷﻤﺮد ﻧﻪ ﻣﺤﺘﻤﻞ[6] . -6زﻳﺎن آﻳﻨﺪه: درﺑﺎره زﻳﺎﻧﻬﺎي ﮔﺬﺷﺘﻪ ﺗﺎ ﺣﺪي ﻣﻤﻜﻦ اﺳﺖ ﺑﻪ ﻳﻘﻴﻦ ﻋﺮﻓﻲ رﺳﻴﺪ .ﺑﺮاي ﻣﺜﺎل ،ﺧﻮاﻫﺎن ادﻋﺎ ﻣﻲﻛﻨﺪ ﻛﻪ در اﺛﺮ ﺗﺼﺎدف اﺗﻮﻣﺒﻴﻞ او ﺑﺎ ﻛﺎﻣﻴﻮن ﺧﻮاﻧﺪه ده ﻣﻴﻠﻴﻮن رﻳﺎل زﻳﺎن دﻳﺪه اﺳﺖ .دادﮔﺎه ﺑﺎ رﺟﻮع ﺑﻪ ﻛﺎرﺷﻨﺎس و در ﺻﻮرت ﻟﺰوم دﻳﺪن اﺗﻮﻣﺒﻴﻞ ﻣﺒﻠﻎ ﺧﺴﺎرت را ﺗﻌﻴﻴﻦ ﻣﻲﻛﻨﺪ .وﻟﻲ ،درﺑﺎره زﻳﺎن آﻳﻨﺪه اﻳﻦ ﻗﻨﺎﻋﺖ 14 ‏www.tabsareh.ir وﺟﺪاﻧﻲ ﺑﻪ دﺳﺖ ﻧﻤﻲآﻳﺪ و ﻫﻤﻪ ﭼﻴﺰ اﺣﺘﻤﺎﻟﻲ اﺳﺖ .اﻧﺴﺎن ﻣﻲﺗﻮاﻧﺪ روﻧﺪ اﻣﻮر را در آﻳﻨﺪه از ﺗﺤﻠﻴﻞ ﮔﺬﺷﺘﻪ ﻫﺎ ﺣﺪس ﺑﺰﻧﺪ ،وﻟﻲ ﻫﻴﭻ ﮔﺎه ﺑﻪ ﻳﻘﻴﻦ ﻧﻤﻲرﺳﺪ .در اﻣﻮر اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ ،ﺑﻪ وﻳﮋه در دادرﺳﻴﻬﺎ ،دﺳﺘﺮﺳﻲ ﺑﻪ ﻋﻠﻢ دور از اﻧﺘﻈﺎر اﺳﺖ و ﻧﺎﭼﺎر ﺑﺎﻳﺪﺑﻪ ﻇﻦ ﻗﻮي اﻋﺘﻤﺎد ﻛﺮد: ﻓﺮض ﻛﻨﻴﻢ ﻛﺎرﮔﺮي در ﺣﺎدﺛﻪ اي ﭼﻨﺎن ﺻﺪﻣﻪ ﺑﺒﻴﻨﺪ ﻛﻪ ﺗﻮان ﻛﺎر ﻛﺮدن را ﺑﺮاي ﻣﺪﺗﻲ از دﺳﺖ ﺑﺪﻫﺪ .ﺧﺴﺎرﺗﻲ ﻛﻪ از اﻳﻦ ﺑﺎﺑﺖ ﺑﻪ او رﺳﻴﺪه راﺟﻊ ﺑﻪ آﻳﻨﺪه اﺳﺖ ،زﻳﺮا از دﺳﺖ ﻣﺰدي ﻛﻪ ﺑﻪ ﻃﻮر ﻣﻌﻤﻮل ﻣﻲﮔﺮﻓﺘﻪ اﺳﺖ ﻣﺤﺮوم ﻣﻲﻣﺎﻧﺪ .ﭼﻨﻴﻦ ﺧﺴﺎرﺗﻲ در دﻳﺪ ﻋﺮف و ﺑﻪ ﻧﻈﺮ ﻗﺎﻧﻮن ﻣﺴﻠّﻢ اﺳﺖ)ﻣﺎده 5ﻗﺎﻧﻮن ﻣﺴﺌﻮﻟﻴﺖ ﻣﺪﻧﻲ( ،وﻟﻲ ﻫﻤﻪ ﻣﻲداﻧﻴﻢ ﻛﻪ دادرس درﺑﺎره ﻣﻴﺰان آن ﺑﻪ ﻳﻘﻴﻦ ﻧﻤﻲرﺳﺪ .زﻳﺮا اﺣﺘﻤﺎل دارد ﻛﻪ ﻛﺎرﮔﺮ در اﻳﻦ ﻓﺎﺻﻠﻪ ﺑﻤﻴﺮد ﻳﺎ دﭼﺎر ﺣﺎدﺛﻪ دﻳﮕﺮي ﺷﻮد ﻳﺎ ﺑﻪ ﺛﺮوﺗﻲ ﺑﺮﺳﺪ ﻛﻪ ﻧﻴﺎز ﺑﻪ دﺳﺘﻤﺰد ﻧﺪاﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ ﻳﺎ ﻧﻴﺮوي ﻛﺎر او ﭼﻨﺪ ﺑﺮاﺑﺮ اﻓﺰاﻳﺶ ﭘﻴﺪا ﻛﻨﺪ ...و ﻣﺎﻧﻨﺪ اﻳﻨﻬﺎ ] . [7ﻋﻘﻞ ﺳﻠﻴﻢ ﻇّﻦ ﻗﻮي و ﻧﺰدﻳﻚ ﺑﻪ ﻳﻘﻴﻦ را در ﺣﻜﻢ ﻋﻠﻢ ﻣﻲداﻧﺪ و ﻣﺒﻨﺎي ﺑﻴﺸﺘﺮ اﺣﻜﺎم ﻫﻤﻴﻦ ﮔﻮﻧﻪ ﻇﻨّﻬﺎ اﺳﺖ؛ﻇّﻨﻲ ﻛﻪ ﺧﺮدﻣﻨﺪﺑﻪ آن اﻋﺘﻤﺎد ﻣﻲﻛﻨﺪ :ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﻣﺜﺎل ،اﮔﺮ ﻛﺴﻲ ﻣﻴﻮه ﻫﺎي ﻧﺎرس ﺑﺎﻏﻲ را از ﺑﻴﻦ ﺑﺒﺮد ﻳﺎ دراﺛﺮ ﺑﻲ ﻣﺒﺎﻻﺗﻲ و ﻧﺪادن آب درﺧﺘﻬﺎ را ﺑﺨﺸﻜﺎﻧﺪ ﻳﺎ ﺑﻬﻨﮕﺎم ﻛﻮد ﻻزم ﺑﺮاي زرع را دراﺧﺘﻴﺎر ﻛﺸﺎورز ﻗﺮار ﻧﺪﻫﺪ ،ﺿﺎﻣﻦ ﺧﺴﺎرات ﻧﺎﺷﻲ از ﻛﻤﺒﻮد ﻳﺎ ﻧﺒﻮد ﻣﺤﺼﻮﻟﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ اﻧﺘﻈﺎر ﻣﻲرﻓﺘﻪ اﺳﺖ. در اﻳﻨﻜﻪ ﺗﺎ ﭼﻪ اﻧﺪازه ﻇﻦ ﺑﻪ ورود ﺧﺴﺎرت ﺑﺮاي ﺻﺪور ﺣﻜﻢ ﺑﻪ ﺟﺒﺮان آن ﻛﺎﻓﻲ اﺳﺖ ﻗﺎﻋﺪه ﺛﺎﺑﺘﻲ ﻧﻤﻲﺗﻮان ﺑﻪ دﺳﺖ داد ،وﻟﻲ ﺑﻪ اﺣﺘﻤﺎل ﺑﺎﻳﺪ ﮔﻔﺖ در ﺻﻮرﺗﻲ ﺣﻜﻢ ﺑﻪ ﺟﺒﺮان ﺧﺴﺎرت داده ﻣﻲﺷﻮد ﻛﻪ ،ﺑﺮ ﻃﺒﻖ ﺳﻴﺮ ﻃﺒﻴﻌﻲ و ﻣﺘﻌﺎرف اﻣﻮر ،اﺣﺘﻤﺎل ورود آن ﺑﻪ ﻣﺮاﺗﺐ ﺑﻴﺸﺘﺮ ﺑﺎﺷﺪ. -7از دﺳﺖ دادن ﺑﺨﺖ)ﺷﺎﻧﺲ( :ﻧﻔﻊ ﺑﺎﻟﻘﻮه و اﺣﺘﻤﺎﻟﻲ: در ﺣﻘﻮق ﭘﺎره اي از ﻛﺸﻮرﻫﺎ از دﺳﺖ دادن ﺑﺨﺖ دﺳﺘﻴﺎﺑﻲ ﺑﻪ ﻣﻨﻔﻌﺖ ﻳﺎ ﺿﺮر را ،ﻗﻄﻊ ﻧﻈﺮ از درﺟﻪ اﺣﺘﻤﺎل ورود ﺧﺴﺎرت ،ﺿﺮر ﺷﻨﺎﺧﺘﻪ اﻧﺪ؛ ﺑﺪﻳﻦ ﺗﺮﺗﻴﺐ ﻛﻪ ﮔﻔﺘﻪ اﻧﺪ ،از دﺳﺖ دادن ﭼﻨﻴﻦ اﻣﻜﺎﻧﻲ ﺑﻪ ﺧﻮدي ﺧﻮد ﺿﺮر اﺳﺖ [8] ،ﻣﻨﺘﻬﺎ ،ﻧﻪ ﺑﻪ ﻣﻴﺰاﻧﻲ ﻛﻪ ادﻋﺎي از دﺳﺖ رﻓﺘﻦ آن ﻣﻲﺷﻮد؛ﻣﻴﺰان ﺿﺮر ﺗﺎﺑﻊ درﺟﻪ اﺣﺘﻤﺎل ورود آن اﺳﺖ .در واﻗﻊ ،ﺑﺨﺖ دﺳﺘﻴﺎﺑﻲ ﺑﻪ ﻣﻨﻔﻌﺖ ﻳﺎ دﻓﻊ ﺿﺮر ﻧﻴﺰ ﺑﻪ ﻣﻨﺰﻟﻪ ﺣﻖ ﻳﺎ ﻣﺎﻟﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺗﻠﻒ آن ﺑﺎﻋﺚ ﻣﺴﺌﻮﻟﻴﺖ ﻣﻲﺷﻮد؛ و ارزش اﻳﻦ ﺣﻖ واﺑﺴﺘﻪ ﺑﻪ درﺟﻪ اﺣﺘﻤﺎل اﺻﺎﺑﺖ اﻣﻜﺎن ﺑﻪ ﻫﺪف آن اﺳﺖ و ﻣﻲﺗﻮاﻧﺪ ﺑﺴﻴﺎر اﻧﺪك ﻳﺎ ﻓﺮاوان ﺑﺎﺷﺪ [9] .وﺟﻮد وﺷﻨﺎﺧﺖ ﺑﻴﻤﻪ ،ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﻗﺮاردادي ﻣﺸﺮوع و اﻟﺰام آور ،ﻧﺸﺎﻧﻪ آن اﺳﺖ ﻛﻪ ﺣﻘﻮق ﺑﺮاي اﺣﺘﻤﺎل و ﺑﺨﺖ ورود ﺿﺮر و دﺳﺘﻴﺎﺑﻲ ﺑﻪ ﻣﻨﻔﻌﺖ ارزش ﻣﺎﻟﻲ ﻗﺎﺋﻞ اﺳﺖ و آن را ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﻋﻮض ﺣﻖ ﺑﻴﻤﻪ ﻣﻮﺿﻮع ﻗﺮارداد ﻣﻲﭘﺬﻳﺮد. وﺟﻮد اﺣﺘﻤﺎل ،واﻗﻌﻴﺖ از دﺳﺖ دادن اﻣﻜﺎن ﻣﻨﻔﻌﺖ را از ﺑﻴﻦ ﻧﻤﻲﺑﺮد و ﻣﺎﻧﻊ از آن ﻧﻴﺴﺖ ﻛﻪ از دﺳﺖ رﻓﺘﻦ آن ﺿﺮر ﺑﻪ ﺣﺴﺎب آﻳﺪ [10] .اﺑﻬﺎم در ارزﻳﺎﺑﻲ ﻣﻴﺰان ﺧﺴﺎرت ﻧﻴﺰ ﻧﺒﺎﻳﺪ دراﺻﻞ ارزش ﺑﺨﺖ و اﻣﻜﺎن اﻳﺠﺎد ﺗﺮدﻳﺪ ﻛﻨﺪ ،ﭼﻨﺎن ﻛﻪ اﻳﻦ اﺷﻜﺎل در ﻣﻮرد ﺧﺴﺎرت ﻣﻌﻨﻮي ﻧﻴﺰ ﻣﺎﻧﻊ از ﺷﻨﺎﺧﺖ آن ﻧﻴﺴﺖ .ﭘﺲ ،اﮔﺮ وﻛﻴﻠﻲ ﺑﻪ ﻣﻮﻗﻊ دادﺧﻮاﺳﺖ ﺗﺠﺪﻳﺪ ﻧﻈﺮ از ﺣﻜﻢ ﻣﺤﻜﻮﻣﻴﺖ ﻣﻮﻛّﻞ ﻧﺪﻫﺪ ،ﺑﺎﻳﺪ ﺑﻪ ﻟﺤﺎظ از ﺑﻴﻦ ﺑﺮدن اﺣﺘﻤﺎل ﻧﻘﺾ ﺣﻜﻢ در دادﮔﺎه ﺑﺎﻻﺗﺮ ﺑﻪ ﻣﻮﻛّﻞ ﺧﺴﺎرت دﻫﺪ. ] [11ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ اﺳﺖ ﺣﺎل ﻛﺴﻲ ﻛﻪ ﻣﺎﻧﻊ از ﺷﺮﻛﺖ اﺳﺒﻲ در ﻣﺴﺎﺑﻘﻪ ﺷﻮد ﻳﺎ از رﺳﺎﻧﺪن ﺑﻬﻨﮕﺎم ﺗﺎﺑﻠﻮﻳﻲ ﻧﻘﺎﺷﻲ ﺑﻪ ﻣﺴﺎﺑﻘﻪ ﻫﻨﺮي ﺧﻮدداري ﻛﻨﺪ ﻳﺎ از ﺣﻀﻮر ﺑﺎزرﮔﺎﻧﻲ در ﻣﺠﻠﺲ ﻣﺰاﻳﺪه ﺟﻠﻮﮔﻴﺮي ﻛﻨﺪ ،ﻳﺎ ﺟﺮاﺣﻲ ﻛﻪ ﺑﻬﻨﮕﺎم دﺳﺘﻮر ﻋﻤﻞ ﻻزم را ﻧﻤﻲدﻫﺪ و ﺑﺨﺖ زﻧﺪه ﻣﺎﻧﺪن را از ﺑﻴﻤﺎر ﻣﻲﮔﻴﺮد ،ﻳﺎ ﭘﺰﺷﻜﻲ ﻛﻪ ﺑﺎ ﺗﻔﺴﻴﺮ ﻧﺎدرﺳﺖ ﺧﻮد از ﭘﺮﺗﻮ ﻧﮕﺎري اﺳﺘﺨﻮان آﺳﻴﺐ دﻳﺪه ﺧﻮاﻫﺎن او را از اﺣﺘﻤﺎل درﻣﺎن ﻣﺤﺮوم ﻣﻲﺳﺎزد[12] . ﻣﺜﺎل دﻳﮕﺮ ،ﺟﻮاﻧﻲ ﻛﻪ ﻫﻨﻮز ﺷﻐﻠﻲ ﻧﺪارد ،وﻟﻲ ﺑﺮﭘﺎﻳﻪ ﺳﻴﺮ ﻃﺒﻴﻌﻲ اﻣﻮر و ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ ﺗﺨﺼﺺ و ﻛﺎرآﻣﺪي او اﻣﻜﺎن دﺳﺖ ﻳﺎﻓﺘﻦ ﺑﻪ ﺷﻐﻞ ﭘﺮ در آﻣﺪي ﺑﺮاي او ﻓﺮاوان اﺳﺖ ،در اﺛﺮ ﺣﺎدﺛﻪ اي دﭼﺎر آﺷﻔﺘﮕﻲ روﺣﻲ ﻣﻲﺷﻮد .در ﭼﻨﻴﻦ ﻓﺮﺿﻲ ،ﺑﺨﺖ ﺟﺪي او از درآﻣﺪ در آﻳﻨﺪه ﻧﺰدﻳﻚ از ﺑﻴﻦ ﻣﻲرود واﻳﻦ ﭘﺮﺳﺶ را ﻣﻄﺮح ﻣﻲﺳﺎزد ﻛﻪ ﺑﺎﻳﺪ اﻳﻦ ﻣﺤﺮوﻣﻴﺖ را ارزﻳﺎﺑﻲ ﻛﺮد و در ﺧﺴﺎرت آورد ﻳﺎ ﻧﻪ ؟ ][13 ﺑﺎ وﺟﻮد اﻳﻦ ﭘﺬﻳﺮﻓﺘﻦ اﻳﻦ ﻧﻈﺮ ،ﻛﻪ در ﻓﺮض اﺣﺘﻤﺎل ﻗﻮي ﻋﺎدﻻﻧﻪ ﺑﻪ ﻧﻈﺮ ﻣﻲرﺳﺪ [14] ،ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﻗﺎﻋﺪه در ﺣﻘﻮق ﻣﺎ دﺷﻮار اﺳﺖ و ﻧﻴﺎز ﺑﻪ ﺗﺤﻠﻴﻞ و ﺗﺄﻣﻞ ﺑﻴﺸﺘﺮ دارد .زﻳﺮا ،اﮔﺮﻗﺒﻮل ﻛﻨﻴﻢ ﻛﻪ ورود ﺧﺴﺎرت ﺑﺎﻳﺪ اﺣﺮاز ﺷﻮد ﻳﺎ ﻗﺮﻳﻨﻪ ﻣﻌﻘﻮﻟﻲ ﺑﺮ ورود آن وﺟﻮد داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ ،در ﻣﺜﺎل ﻛﺎﻫﻠﻲ وﻛﻴﻞ در درﺧﻮاﺳﺖ ﺗﺠﺪﻳﺪﻧﻈﺮ ﻧﻤﻲﺗﻮان ﺗﺨﻠﻒ وﻛﻴﻞ را ﺑﺪون ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ آﺛﺎر اﺣﺘﻤﺎﻟﻲ آن ﺑﺎﻋﺚ ﻣﺴﺌﻮﻟﻴﺖ ﻣﺪﻧﻲ ﺷﻤﺮد :ﻳﻌﻨﻲ ﺑﺎﻳﺪ ﮔﻔﺖ وﻛﻴﻞ ،در ﺻﻮرﺗﻲ ﻣﺴﺌﻮﻟﻴﺖ دارد ﻛﻪ اﺣﺘﻤﺎل ﻧﻘﺾ ﺣﻜﻢ ﺑﻴﺶ از ﺗﺄﻳﻴﺪ آن ﺑﺎﺷﺪ .ﺑﻪ ﺑﻴﺎن دﻳﮕﺮ :ﺧﺴﺎرت ﻧﺎﺷﻲ از دﺳﺖ دادن اﻣﻜﺎن رﺳﻴﺪﮔﻲ ﻣﺠﺪد را ﻧﻤﻲﺗﻮان از ﺿﺮر ﻧﻬﺎﻳﻲ اﻳﻦ اﻗﺪام ﺟﺪا ﻛﺮد .ﭘﺲ ﺑﻪ ﺟﺎي ﺷﻨﺎﺧﺖ »از دﺳﺖ دادن اﺣﺘﻤﺎل« ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﺧﺴﺎرت و ارزﻳﺎﺑﻲ آن ﺑﻪ ﺗﻨﺎﺳﺐ درﺟﻪ اﺣﺘﻤﺎل ،ﺑﺎﻳﺪ ﺣﺮﻛﺖ ﻓﻜﺮ ﭼﻨﻴﻦ آﻏﺎزﺷﻮد ﻛﻪ ﺑﺨﺘﻲ ﻗﺎﺑﻞ اﻋﺘﻨﺎ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﻪ ﻇﻦ ﻗﻮي ﻳﺎ ﻳﻘﻴﻦ ﺑﻪ ﺟﻠﺐ ﻣﻨﻔﻌﺖ ﻳﺎ دﻓﻊ ﺿﺮري ﻣﻨﺘﻬﻲ ﺷﻮد و ،ﺑﻪ ﺑﻴﺎن دﻳﮕﺮ ﻧﺘﻴﺠﻪ ﺿﺮوري آن ﺑﺎﺷﺪ. ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﻣﻘﺪﻣﻪ ﺗﺤﻠﻴﻞ ﻧﻬﺎﻳﻲ ،ﺑﺎﻳﺪ داﻧﺴﺖ ﻛﻪ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ ﭘﺎره اي ﻋﻮاﻣﻞ ﺗﻌﺪﻳﻞ ﻛﻨﻨﺪه ﻫﻢ ﻣﻲﺗﻮاﻧﺪ ﺗﻤﻬﻴﺪي ﺑﺮاي ﻧﺰدﻳﻚ ﺳﺎﺧﺘﻦ آﺛﺎر دو ﻧﻈﺮ ﺑﺎﺷﺪ: .1درﻣﻮاردي ﻛﻪ اﻣﻜﺎن اﺳﺘﻔﺎده از ﻣﻮﻗﻌﻴﺘﻲ در ﻋﺮف ارزش ﺧﺎص دارد ،ﻣﺎﻧﻨﺪ ﺑﻠﻴﻄﻬﺎي ﺑﺨﺖ آزﻣﺎﻳﻲ ،از ﺑﻴﻦ ﺑﺮدن اﻳﻦ ﻣﻮﻗﻌﻴﺖ ﺿﺮري اﺳﺖ ﻣﺴﻠّﻢ ﻛﻪ ﺑﺎﻳﺪ ﺟﺒﺮان ﺷﻮد. .2ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ ﻣﻤﻜﻦ اﺳﺖ ﻣﺤﺮوم ﻣﺎﻧﺪن ازﻣﻮﻗﻌﻴﺘﻲ)ﻣﺎﻧﻨﺪ ﺷﺮﻛﺖ در ﻣﺴﺎﺑﻘﻪ ورودي داﻧﺸﮕﺎه ( زﻳﺎن ﻣﻌﻨﻮي ﻣﺴﻠّﻢ ﺑﻪ ﻫﻤﺮاه داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ ﻛﻪ ﺑﺎﻳﺴﺘﻲ ،ﺑﻪ ﻃﻮر ﻣﺴﺘﻘﻞ و ﻗﻄﻊ ﻧﻈﺮ از درﺟﻪ اﺣﺘﻤﺎل ﻣﻮﻓﻘﻴﺖ ﺷﺮﻛﺖ ﻛﻨﻨﺪه ،ﻣﻮرد ﺣﻜﻢ ﻗﺮار ﮔﻴﺮد. .3در ﻣﻮرد ﻣﺤﺮوم ﺳﺎﺧﺘﻦ ﺑﻴﻤﺎر از ﺑﺨﺖ زﻧﺪه ﻣﺎﻧﺪن ﻳﺎ درﻣﺎن ﺷﺪن ،ﻛﻪ ﺑﻪ ﻃﻮر ﻣﻌﻤﻮل در ﺧﻄﺎي ﭘﺰﺷﻜﻲ ﻋﻨﻮان ﻣﻲﺷﻮد ،ﻣﻲﺗﻮان ﭼﻨﻴﻦ ﺗﻌﺒﻴﺮ ﻛﺮد ﻛﻪ ﺧﻄﺎي ﭘﺰﺷﻚ ﺧﻮد ﺑﻪ ﺧﻮد ﺧﻄﺮي ﻣﻲآﻓﺮﻳﻨﺪ ﻛﻪ اﺣﺘﻤﺎل دارد ﺑﻪ ورود ﺿﺮر ﻣﻨﺘﻬﻲ ﺷﻮد .ﭘﺲ ،اﮔﺮ اﻳﻦ اﺣﺘﻤﺎل ﺗﺤﻘﻖ ﻳﺎﺑﺪ ،ﻣﻌﻠﻮم ﻣﻲﺷﻮد ﻛﻪ ﻣﻴﺎن ﺧﻄﺎي ﭘﺰﺷﻚ و ورود ﺿﺮر راﺑﻄﻪ ﻋﻠﻴﺖ وﺟﻮد دارد[15] . ﺑﺪﻳﻦ ﺗﺮﺗﻴﺐ ،ﺑﺎ ﺗﻐﻴﻴﺮ اﺻﻄﻼح ﻗﺎﺑﻞ اﻧﺘﻘﺎد »ﺑﺨﺖ از دﺳﺖ رﻓﺘﻪ« ﺑﻪ »اﻳﺠﺎد ﺧﻄﺮ ﻧﺎروا و ﺗﺤﻘّﻖ ﻳﺎﻓﺘﻪ« ،اﺟﺮاي ﻋﺪاﻟﺖ در اﻳﻦ زﻣﻴﻨﻪ ﺑﻪ ﻗﻮاﻋﺪ ﻣﺴﺌﻮﻟﻴﺖ ﻣﺪﻧﻲ ﻧﺰدﻳﻚ ﻣﻲﺷﻮد .ﺑﻪ زﻳﺎندﻳﺪه ﻧﻴﺰ اﻣﻜﺎن ﻣﻲدﻫﺪ ﺗﺎ ﺗﻤﺎم زﻳﺎﻧﻬﺎي ﻧﺎﺷﻲ از ﺧﻄﺎي ﭘﺰﺷﻚ را از او ﺑﮕﻴﺮد .ﺑﺪﻳﻦ ﺗﺮﺗﻴﺐ ،از ﻟﺤﺎظ ﻋﻤﻠﻲ دو ﻧﻈﺮﻳﻪ ﺑﻪ ﻫﻢ ﻧﺰدﻳﻚ ﻣﻲﺷﻮد :در ﻣﻮرد وﺟﻮد ﻋﻠﻢ ﻳﺎ ﻇﻦ ﻗﻮي ﺑﺮ ورود ﺧﺴﺎرت ،ﻫﺮ دو ﻣﺴﺌﻮﻟﻴﺖ را ﻣﻲﭘﺬﻳﺮﻧﺪ و در ﻓﺮض ﺷﻚ و وﻫﻢ ﻧﻴﺰ ﻳﻜﻲ ﺧﺴﺎرت را ،ﺑﻪ اﻋﺘﺒﺎر درﺟﺔ اﺣﺘﻤﺎل، ﻧﺎﭼﻴﺰ و ﮔﺎه ﻧﻔﻲ ﻣﻲﻛﻨﺪ و دﻳﮕﺮي ﻧﻴﺰ ﻣﺴﺌﻮﻟﻴﺖ ﻣﺪﻧﻲ را از آﻏﺎز ﻧﻔﻲ ﻣﻲﻛﻨﺪ و ﺑﻪ ﻫﻤﺎن ﻧﺘﻴﺠﻪ ﻣﻲرﺳﺪ .دﺧﺎﻟﺖ ﺧﺴﺎرت ﻣﻌﻨﻮي ﻧﻴﺰ ﺑﻪ ﻧﻮﺑﺔ ﺧﻮد از اﺧﺘﻼف ﻣﻲﻛﺎﻫﺪ و ﺑﻪ اﺟﺮاي ﻋﺪاﻟﺖ ﻛﻤﻚ ﻣﻲﻛﻨﺪ 15 ‏www.tabsareh.ir ب .ﺿﺮر ﺑﺎﻳﺪ ﻣﺴﺘﻘﻴﻢ ﺑﺎﺷﺪ -8ﻣﻌﻨﻲ ﺿﺮر ﻣﺴﺘﻘﻴﻢ: درﺑﺎره ﻟﺰوم اﻳﻦ ﺷﺮط ﻧﻴﺰ ﻗﺎﻧﻮن ﻣﺴﺌﻮﻟﻴﺖ ﻣﺪﻧﻲ ﺣﻜﻤﻲ ﻧﺪارد ،وﻟﻲ ﻣﺎده 520ﻗﺎﻧﻮن آﻳﻴﻦ ﻧﺎﻣﻪ دادرﺳﻲ ﻣﺪﻧﻲ ،درﺑﺎره ﺧﺴﺎرت ﺑﻪ اﻳﻦ ﺷﺮط اﺷﺎره ﻣﻲﻛﻨﺪ. ﻣﻘﺼﻮد از ﺑﻲ واﺳﻄﻪ ﺑﻮدن ﺿﺮر اﻳﻦ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﻴﻦ ﻓﻌﻞ زﻳﺎﻧﺒﺎر وﺿﺮر ﺣﺎدﺛﻪ دﻳﮕﺮي وﺟﻮد ﻧﺪاﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ ،ﺗﺎ ﺟﺎﻳﻲ ﻛﻪ ﺑﺘﻮان ﮔﻔﺖ ﺿﺮر در ﻧﻈﺮ ﻋﺮف از ﻫﻤﺎن ﻓﻌﻞ ﻧﺎﺷﻲ ﺷﺪه اﺳﺖ. ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﻣﺜﺎل :ﺷﺨﺼﻲ در ﺣﺎدﺛﻪ راﻧﻨﺪﮔﻲ آﺳﻴﺐ ﻣﻲﺑﻴﻨﺪ و دادﮔﺎه ﺑﻪ ﺧﺴﺎرت ﺷﻜﺴﺘﻦ اﺳﺘﺨﻮان و ﺑﻴﻜﺎري ﻣﻮﻗﺖ او ﺣﻜﻢ ﻣﻲدﻫﺪ .ﭘﺲ از ﭼﻨﺪي ﻋﻮارض رواﻧﻲ و ﺟﺴﻤﻲ ﻧﺎﺷﻲ از آن ﺻﺪﻣﻪ ﺑﺮوز ﻣﻲﻛﻨﺪ و ﺑﺎﻋﺚ از ﻛﺎراﻓﺘﺎدﮔﻲ ﻫﻤﻴﺸﮕﻲ ﻣﺠﺮوح ﻣﻲﺷﻮد؛ﻫﻤﺴﺮش ﻃﻼق ﻣﻲﮔﻴﺮد ،ﺧﺎﻧﻮاده و داراﻳﻴﺶ ﺑﺮ ﺑﺎد ﻣﻲرود و ﺑﻪ ﺑﺪﺑﺨﺘﻲ ﻣﻲاﻓﺘﺪ .وﻟﻲ ،آﻳﺎ ﺗﻤﺎم اﻳﻦ ﺗﻴﺮه ﺑﺨﺘﻲ ﻫﺎ را ﻣﻲﺗﻮان از آﺛﺎر ﺗﺼﺎدف راﻧﻨﺪﮔﻲ و ﻧﺘﻴﺠﻪ ﻣﺴﺘﻘﻴﻢ ﺗﻘﺼﻴﺮ ﺧﻮاﻧﺪه دﻋﻮي ﺷﻤﺮد؟ ﺑﻴﮕﻤﺎن ،ﭘﺎﺳﺦ ﻣﻨﻔﻲ اﺳﺖ وﻋﺮف ﺿﺮرﻫﺎي ﺑﺎ واﺳﻄﻪ را ﻛﻪ ﻋﻠﺘﻲ وﻳﮋه ﺧﻮد دارد ﻧﺎﺷﻲ از ﺳﺮﻋﺖ ﻏﻴﺮ ﻣﺠﺎزﻳﺎ اﻧﺤﺮاف راﻧﻨﺪه ﺧﻄﺎﻛﺎر ﻧﻤﻲﺑﻴﻨﺪ. ﺑﻪ ﻫﺮ ﺣﺎل اﻳﻦ ﺷﺮط ﺑﻴﺸﺘﺮ ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ اﺣﺮاز راﺑﻄﻪ ﻋﻠﻴﺖ ﺑﻴﻦ ﻓﻌﻞ ﺷﺨﺺ و ﺿﺮر اﺳﺖ ﺗﺎ ﺑﻪ ﺷﺮاﻳﻂ زﻳﺎن ﻗﺎﺑﻞ ﻣﻄﺎﻟﺒﻪ .در ﺑﺨﺶ ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ راﺑﻄﻪ ﻋﻠﻴﺖ ،درﺳﺘﻲ ﻧﻈﺮﻳﻪ ﺳﺒﺐ ﻣﺴﺘﻘﻴﻢ و ﺑﻴﻮاﺳﻄﻪ را ارزﻳﺎﺑﻲ ﺧﻮاﻫﻴﻢ ﻛﺮد .دراﻳﻦ ﺟﺎ ﻛﺎﻓﻲ اﺳﺖ در ﺗﻮﺿﻴﺢ ﻣﻄﻠﺐ ﻳﺎد آور ﺷﻮﻳﻢ ﻛﻪ ،ﻣﻨﻈﻮر از ﺿﺮر ﻣﺴﺘﻘﻴﻢ اﻳﻦ ﻧﻴﺴﺖ ﻛﻪ ﻫﻴﭻ ﻋﻠﺖ دﻳﮕﺮي در ورود ﺿﺮر دﺧﺎﻟﺖ ﻧﺪاﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ .اﻣﻮر اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ ﭼﻨﺎن ﺑﻪ ﻫﻢ ارﺗﺒﺎط دارد ﻛﻪ ﺑﻪ دﺷﻮاري ﻣﻲﺗﻮان زﻳﺎﻧﻲ را ﻛﻪ ﺑﻪ ﺑﺎر آﻣﺪه اﺳﺖ ﺗﻨﻬﺎ ﺑﻪ ﻳﻚ ﻋﻠﺖ ﻣﻨﺴﻮب ﻛﺮد .ﺑﺮاي ﻣﺜﺎل ،در ﻣﻮردي ﻛﻪ رﻫﮕﺬري در روز ﺑﺎراﻧﻲ ﺑﺎ اﺗﻮﻣﺒﻴﻠﻲ ﻛﻪ ﺳﺮﻋﺖ زﻳﺎد دارد ﺗﺼﺎدف ﻣﻲﻛﻨﺪ ،ﻋﺒﻮر اﺗﻮﻣﺒﻴﻞ و ﺳﺮﻋﺖ آن و ﺧﺎرج ﺷﺪن رﻫﮕﺬر از ﺧﺎﻧﻪ و ﺑﺎراﻧﻲ ﺑﻮدن ﻫﻮا ،وﺷﺎﻳﺪ ﺑﺴﻴﺎري اﻣﻮر دﻳﮕﺮ ،ﺑﺎ ﻫﻢ ﺟﻤﻊ ﺷﺪه اﺳﺖ ﺗﺎ ﺗﺼﺎدف رخ دﻫﺪ .ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ ،ﻛﺎﻓﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﻴﻦ ﻓﻌﻞ ﺷﺨﺺ و زﻳﺎن وارد ﺷﺪه راﺑﻄﻪ ﺳﺒﺒﻴﺖ ﻋﺮﻓﻲ اﺣﺮازﺷﻮد ،ﻫﺮ ﭼﻨﺪ ﻛﻪ در ﻓﺎﺻﻠﻪ ﻣﻴﺎن ﻓﻌﻞ و ﺿﺮر ﻋﻮاﻣﻞ دﻳﮕﺮي ﻧﻴﺰ زﻣﻴﻨﻪ اﺿﺮار را ﻓﺮاﻫﻢ ﻛﻨﺪ .ﻗﺎﻧﻮن ﻣﺪﻧﻲ ﻧﻴﺰ ﺑﻪ اﻳﻦ ﺣﻘﻴﻘﺖ ﺗﻮﺟﻪ داﺷﺘﻪ اﺳﺖ .زﻳﺮا ،ﺑﺎ اﻳﻨﻜﻪ در اﺟﺘﻤﺎع ﻣﺒﺎﺷﺮ و ﻣﺴﺒﺐ ﻫﻤﻴﺸﻪ ﻣﺒﺎﺷﺮ ﻧﺰدﻳﻜﺘﺮﻳﻦ ﺳﺒﺐ اﺳﺖ ،در ﻓﺮﺿﻲ ﻛﻪ ﺳﺒﺐ ﻗﻮﻳﺘﺮ اﺳﺖ ،ﻣﺴﺒﺐ )ﻋﻠﺖ دورﺗﺮ( را ﻣﺴﺌﻮل ﻣﻲﺷﻤﺎرد. -9ﻣﺴﺌﻮﻟﻴﺖ ﻧﺎﺷﻲ از اﺿﺮار ﺑﻪ ﻋﻤﺪ: در ﭘﺎره اي ﻧﻈﺎﻣﻬﺎ ،از ﺟﻤﻠﻪ ﻛﺎﻣﻦ ﻻ ،ﺿﺮورت ﻣﺴﺘﻘﻴﻢ ﺑﻮدن راﺑﻄﻪ ﻣﻴﺎن ﺿﺮر و ﻓﻌﻞ ﺧﻮاﻧﺪه در ﺻﻮرﺗﻲ ﺷﺮط اﺳﺖ ﻛﻪ اﺿﺮارﻋﻤﺪي ﻧﺒﺎﺷﺪ .در ﻓﺮﺿﻲ ﻛﻪ ﺷﺨﺺ ﺑﻪ ﻣﻨﻈﻮر ﺿﺮر زدن ﺑﻪ دﻳﮕﺮي اﺳﺒﺎب ﭼﻴﻨﻲ ﻣﻲﻛﻨﺪ و ﺑﻪ ﻧﺘﻴﺠﻪ ﻣﻲرﺳﺪ ،ﺑﺪﺧﻮاه ﻣﺴﺌﻮل ﭘﻴﺎﻣﺪﻫﺎي ﻛﺎر ﺧﻮﻳﺶ اﺳﺖ ،ﻫﺮ ﭼﻨﺪ ﻛﻪ ﻧﺘﻴﺠﻪ ﻣﻄﻠﻮب اﺛﺮ ﻣﺴﺘﻘﻴﻢ ﻓﻌﻞ او ﻧﺒﺎﺷﺪ[16] . ﻣﻨﺘﻬﺎ ،ﺑﺎﻳﺪ اﻳﻦ راﺑﻄﻪ ،ﻫﺮﭼﻨﺪ ﺑﺎ واﺳﻄﻪ ،اﺣﺮاز ﺷﻮد .ﭘﺲ ،اﮔﺮ ﻛﺴﻲ ﺑﻪ ﻗﺼﺪ ﻛﺸﺘﻦ دﻳﮕﺮي او را ﻣﺴﻤﻮم ﻛﻨﺪ و ﺑﻌﺪ ﻗﺮﺑﺎﻧﻲ در اﺛﺮ آﺗﺶ ﺳﻮزي ﺑﻤﻴﺮد ،او را ﻧﺒﺎﻳﺪ ﻣﺴﺌﻮل ﻗﺘﻞ ﺷﻤﺮد ،زﻳﺮا ﻣﻴﺎن آﺗﺶ ﺳﻮزي و زﻫﺮ دادن راﺑﻄﻪ اي وﺟﻮد ﻧﺪارد و ﺗﻨﻬﺎ ﺑﻪ اﺗﻔﺎق ﺑﺎ آن ﻫﻤﺮاه ﺷﺪه اﺳﺖ و ﻧﻤﻲﺗﻮان آن را ﺑﻪ ﻓﻌﻞ ﻋﺎﻣﺪ ﻧﺴﺒﺖ داد. ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ اﺳﺖ ،اﮔﺮ در ﺑﻴﻤﺎرﺳﺘﺎن دﻳﮕﺮي ﺑﻪ او زﻫﺮ دﻫﺪ و در اﺛﺮ آن ﺑﻴﻤﺎر ﺑﻤﻴﺮد ،ﭼﺮا ﻛﻪ ﺟﺮم دوم ﻣﺴﺘﻘﻞ از ﻛﺎر ﻧﺨﺴﺘﻴﻦ اﺳﺖ .ﺗﻨﻬﺎ در ﻣﻮردي ﺑﺎﻳﺪ ﻋﺎﻣﺪ را ﻣﺴﺌﻮل ﺷﻨﺎﺧﺖ ﻛﻪ او ﻧﺘﻴﺠﻪ ﻛﻨﻮﻧﻲ را ﺧﻮاﺳﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ و ،در ﻣﺜﺎل ﻫﺎﻳﻲ ﻛﻪ ﮔﻔﺘﻪ ﺷﺪ ،ﻗﺘﻞ اﺛﺮ ﻓﻌﻞ ﻧﺎﺧﻮاﺳﺘﻪ ﻣﺮﺗﻜﺐ اﺳﺖ و ﻫﻴﭻ ارﺗﺒﺎﻃﻲ ﺑﺎ ﻛﺎر او ﻧﺪارد. در ﺣﻘﻮق ﻣﺎ ،ﻣﺤﺪود ﻛﺮدن ﻗﺎﻋﺪه اﻋﻼم ﺷﺪه در ﻣﺎده 520ق .آ .د .م .ﺑﻪ ﺿﺮرﻫﺎي ﻧﺎﺷﻲ از ﻏﻔﻠﺖ و ﺑﻲ اﺣﺘﻴﺎﻃﻲ و اﺳﺘﺜﻨﺎ ﻛﺮدن اﺿﺮار ﺑﻪ ﻋﻤﺪ ﺑﺎ ﻇﺎﻫﺮ ﺣﻜﻢ ﻣﺨﺎﻟﻒ اﺳﺖ و ﻧﻤﻲﺗﻮان آن را ﺑﻪ ﻋﻨﻮان »ﻗﺎﻋﺪه« ﭘﺬﻳﺮﻓﺖ .ﺑﺎ وﺟﻮد اﻳﻦ ،در ﺗﻔﺴﻴﺮ »ﺿﺮر ﺑﺎ واﺳﻄﻪ « و ﺗﻤﻴﺰ ﻣﺼﺪاﻗﻬﺎي آن در اﺿﺮار ﻋﻤﺪي ﺳﺨﺘﮕﻴﺮي ﻧﺎروا و ﺑﺮ ﺧﻼف ﻋﺪاﻟﺖ اﺳﺖ .ﺑﺎﻳﺪ ﺑﺮ ﻛﻴﻨﻪ ﺗﻮز و ﺑﺪﺧﻮاه ﺳﺨﺖ ﮔﺮﻓﺖ و او را ﻣﺴﺌﻮل ﭘﻴﺎﻣﺪﻫﺎي آن ﻛﺮد :ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﻣﺜﺎل ،اﮔﺮ در ﻓﺮض ﻛﺸﺘﻪ ﺷﺪن ﻣﺴﻤﻮم در آﺗﺶ ﺳﻮزي ﻣﻌﻠﻮم ﺷﻮد ﻛﻪ در اﺛﺮ ﻧﺎﺗﻮاﻧﻲ ﻧﺎﺷﻲ از ﻣﺴﻤﻮم ﺷﺪن ﻧﺘﻮاﻧﺴﺘﻪ اﺳﺖ از ﻣﺤﻞ ﺑﮕﺮﻳﺰد و ﺟﺎن ﺧﻮد را ﻧﺠﺎت دﻫﺪ ،ﻋﺪاﻟﺖ اﻳﺠﺎب ﻣﻲﻛﻨﺪ ﻛﻪ زﻫﺮ دﻫﻨﺪه ﻣﺴﺌﻮل ﺧﺴﺎرت ﻧﺎﺷﻲ از ﻣﺮگ ﻗﺮﺑﺎﻧﻲ ﺧﻮد ﺑﺎﺷﺪ و ﻋﺎﻣﻞ ﺧﺎرﺟﻲ »آﺗﺶ ﺳﻮزي « ﻧﺘﻮاﻧﺪ راﺑﻄﻪ ﻣﻴﺎن ﻣﺮگ و ﻣﺴﻤﻮم ﺷﺪن را از ﺑﻴﻦ ﺑﺒﺮد .ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ ،اﮔﺮ ﻛﺴﻲ دﻳﮕﺮي را ﺑﻪ ﻗﺼﺪ ﻛﺸﺘﻦ ﻣﺠﺮوح ﻛﻨﺪ و در اﺛﺮ ﺑﻲ ﻣﺒﺎﻻﺗﻲ ﭘﺰﺷﻚ در ﺑﻴﻤﺎرﺳﺘﺎن ﺑﻪ ﻣﺮگ او ﻣﻨﺘﻬﻲ ﺷﻮد ،ﻋﺎدﻻﻧﻪ اﺳﺖ ﻛﻪ دادﮔﺎه ﻣﺠﺮوح ﻛﻨﻨﺪه را ﻣﺴﺌﻮل ﻣﺮگ ﻗﺮﺑﺎﻧﻲ ﺑﺪاﻧﺪ؛ در ﺣﺎﻟﻲ ﻛﻪ اﻳﻦ ﻣﺴﺌﻮﻟﻴﺖ در ﻏﻔﻠﺘﻬﺎ و ﺑﻲ ﻣﺒﺎﻻﺗﻲ ﻫﺎ ﺑﻪ ﺷﺪت ﻣﻮرد ﺗﺮدﻳﺪ اﺳﺖ. دﺧﺎﻟﺖ ﺣﺴﻦ ﻧﻴﺖ و ﻋﺪاﻟﺖ ،در ﺗﻤﻴﺰ ﻣﺴﺌﻮﻟﻴﺖ و دوري و ﻧﺰدﻳﻜﻲ ﺧﺴﺎرت و ﻣﺴﺘﻘﻴﻢ و ﺑﺎ واﺳﻄﻪ ﺑﻮدن آن ،از ﺳﻮي ﺑﺴﻴﺎري از ﺣﻘﻮﻗﺪاﻧﺎن ،از ﺟﻤﻠﻪ ﻻرﻧﺰ در آﻟﻤﺎن و اﺟﺮﺗﻮن در آﻣﺮﻳﻜﺎ ،ﺗﺄﻳﻴﺪ ﺷﺪه اﺳﺖ[17] . -10ﺿﻤﺎن ﻧﺎﺷﻲ از اﺳﺘﻴﻼي ﻧﺎﻣﺸﺮوع: در ﻣﻮرد ﺿﻤﺎن ﻧﺎﺷﻲ از اﺳﺘﻴﻼي ﻧﺎﻣﺸﺮوع ﺑﺮﻣﺎل دﻳﮕﺮي ،راﺑﻄﻪ ﻋﺮﻓﻲ ﺑﺮاي اﻳﺠﺎد ﻣﺴﺌﻮﻟﻴﺖ ﺿﺮوري ﻧﻴﺴﺖ .در ﻣﻮردي ﻛﻪ ﺷﺨﺺ از راه ﻧﺎﻣﺸﺮوع ﺑﺮ ﻣﺎل دﻳﮕﺮي ﻣﺴﺘﻮﻟﻲ ﻣﻲﺷﻮد )ﻏﺼﺐ( ﻳﺎ ﻣﺎﻟﻲ را ﻛﻪ ﺑﻪ اﻣﺎﻧﺖ ﻧﺰد ﺧﻮد دارد در ﺑﺮاﺑﺮ ﻣﻄﺎﻟﺒﻪ ﻣﺎﻟﻚ ﺑﻪ او ﻧﻤﻲدﻫﺪ ﻳﺎ ﻣﻨﻜﺮ ﺗﺼﺮّف در آن ﻣﻲﺷﻮد)ﻣﻮاد 320و (631ﻳﺎ در ﻧﮕﺎﻫﺪاري ﻣﺎل دﻳﮕﺮي ﺗﻌﺪي و ﺗﻔﺮﻳﻂ ﻣﻲﻛﻨﺪ ،ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ زﻳﺎن وارد ﺑﺮ ﻣﺎل ﻣﺴﺌﻮﻟﻴﺖ ﻋﻴﻨﻲ ﻣﻲﻳﺎﺑﺪ :ﻳﻌﻨﻲ ﺑﻪ ﺣﻜﻢ ﻗﺎﻧﻮن ﺿﺎﻣﻦ ﻫﺮ ﮔﻮﻧﻪ ﺗﻠﻒ ﻳﺎ ﻧﻘﺼﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺗﺎزﻣﺎن رد ﻣﺎل ﺑﻪ ﺻﺎﺣﺐ آن اﻳﺠﺎد ﻣﻲﺷﻮد .در اﻳﺠﺎد اﻳﻦ ﻣﺴﺌﻮﻟﻴﺖ ،راﺑﻄﻪ ﻋﻠﻴﺖ ﺑﻴﻦ ﻛﺎر ﻏﺎﺻﺐ و ورود زﻳﺎن ﺷﺮط ﻧﻴﺴﺖ .ﭘﺲ ،اﮔﺮ ﻣﺎﻟﻲ ﻛﻪ ﻏﺼﺐ ﺷﺪه اﺳﺖ در اﺛﺮ ﺣﻮادث ﻗﻬﺮي و آﻓﺖ ﻧﺎﮔﻬﺎﻧﻲ و ﻃﺒﻴﻌﻲ ﻳﺎ ﺗﻘﺼﻴﺮ دﻳﮕﺮان ﻧﻴﺰ از ﺑﻴﻦ ﺑﺮود ،ﻏﺎﺻﺐ ﺑﺎﻳﺪ زﻳﺎن ﻣﺎﻟﻚ را ﺟﺒﺮان ﻛﻨﺪ؛ﭼﻨﺎﻧﻜﻪ ﻣﺎده 317ﻗﺎﻧﻮن ﻣﺪﻧﻲ در اﻳﻦ زﻣﻴﻨﻪ ﻣﻲﮔﻮﻳﺪ: »ﻣﺎﻟﻚ ﻣﻲﺗﻮاﻧﺪ ﻋﻴﻦ ،ودر ﺻﻮرت ﺗﻠﻒ ﺷﺪن ﻋﻴﻦ ،ﻣﺜﻞ ﻳﺎ ﻗﻴﻤﺖ ﺗﻤﺎم ﻳﺎ ﻗﺴﻤﺘﻲ از ﻣﺎل ﻣﻐﺼﻮب را از ﻏﺎﺻﺐ اوﻟﻲ ﻳﺎ از ﻫﺮ ﻳﻚ از ﻏﺎﺻﺒﻴﻦ ﺑﻌﺪي ﻛﻪ ﺑﺨﻮاﻫﺪ ﻣﻄﺎﻟﺒﻪ ﻛﻨﺪ« . و ﻣﺎده 631ﻧﻴﺰ در ﺑﺎب ﻣﺴﺌﻮﻟﻴﺖ اﻣﻴﻦ ﺻﺮاﺣﺖ دارد: ....و در ﺻﻮرت اﺳﺘﺤﻘﺎق ﻣﺎﻟﻚ ﺑﻪ اﺳﺘﺮداد ،از ﺗﺎرﻳﺦ ﻣﻄﺎﻟﺒﻪ او و اﻣﺘﻨﺎع ﻣﺘﺼﺮف ﺑﺎ اﻣﻜﺎن رد ،ﻣﺘﺼﺮف ﻣﺴﺌﻮل ﺗﻠﻒ و ﻫﺮ ﻧﻘﺺ ﻳﺎ ﻋﻴﺒﻲ ﺧﻮاﻫﺪ ﺑﻮد ،اﮔﺮﭼﻪ ﻣﺴﺘﻨﺪ ﺑﻪ ﻓﻌﻞ او ﻧﺒﺎﺷﺪ« . 16 ‏www.tabsareh.ir در واﻗﻊ ،ﻗﺎﻧﻮﻧﮕﺬار اﻣﻴﻨﻲ را ﻛﻪ ﻧﺎروا ﺑﻪ ﺗﺼﺮف ﺧﻮد اداﻣﻪ ﻣﻲدﻫﺪ در ﺣﻜﻢ ﻏﺎﺻﺐ ﻣﻲﺷﻤﺎرد و ﺑﺮ او ﺳﺨﺖ ﻣﻲﮔﻴﺮد .ﻣﻨﺘﻬﺎ ،ﺑﺎﻳﺪ اﻓﺰود ﻛﻪ ﻣﺴﺌﻮﻟﻴﺖ ﻧﺎﺷﻲ از ﻏﺼﺐ در زﻣﺮه ﻣﺴﺎﺋﻞ ﻣﺴﺌﻮﻟﻴﺖ ﻣﺪﻧﻲ ﻧﻤﻲآﻳﺪ و ﺧﻮد ﻧﻈﺮﻳﻪ ﻣﺴﺘﻘﻠﻲ را ﺗﺸﻜﻴﻞ ﻣﻲدﻫﺪ. ] [1ﻣﺎرﺗﻲ و رﻳﻨﻮ ،ج ،2ﺗﻌﻬﺪات ،ش ،358ص -371ﺳﺎواﺗﻴﻪ ،رﺳﺎﻟﻪ ﻣﺴﺌﻮﻟﻴﺖ ﻣﺪﻧﻲ ،ج ،2ش .570 ] [2ﻣﺎزو ،درس ﺣﻘﻮق ﻣﺪﻧﻲ ،ج ،2ﺗﻌﻬﺪات ،ش ،610ص .602 ] [3ﻧﻘﻞ از ،ﻣﻘﺎﻟﺔ آﻗﺎي ﻧﺎﺻﺮ ﻃﺎﻫﺮي ،ﺗﻈﺎﻫﺮ در اﻣﺮ وﻛﺎﻟﺖ :ﻣﺠﻠّﺔ ﻛﺎﻧﻮن وﻛﻼ ،ش 143ﺗﺎ ،145ص 34ﺑﻪ ﺑﻌﺪ. ] [4رك .ﻓﻴﻠﻴﭗ ﻟﻮﺗﻮرﻧﻮ ،ﻣﺴﺌﻮﻟﻴﺖ ﻣﺪﻧﻲ ،ش 433ﺑﻪ ﺑﻌﺪ. ] [5دﻳﻮان ﻛﺸﻮر ﻓﺮاﻧﺴﻪ ،ﺷﻌﺒﻪ ﻣﺪﻧﻲ 13 ،ﻣﺎرس :1967داﻟﻮز ،1967ص 591؛ﺷﻌﺒﻪ دوم ﻣﺪﻧﻲ 9 ،ﻧﻮاﻣﺒﺮ ،1972ژورﻳﺲ ﻛﻼﺳﻮر دوره اي ،1972ج ،4ص .294 ] [6ﺷﻌﺒﻪ ﻛﻴﻔﺮي دﻳﻮان ﻛﺸﻮر ﻓﺮاﻧﺴﻪ 7 ،ﻧﻮاﻣﺒﺮ :1979ﻧﻘﻞ از :وﻳﻨﻲ ،ﻫﻤﺎن ﻛﺘﺎب ،ش lorsgue le prejudice’ bien que future, apparait au …" :277 ‏susceptible prolongation certaine et directe d’un etat de choses actuel et comme etant juge du fait comme la "d’estimation immediate ] [7ﺑﻮرﻳﺲ اﺳﺘﺎرك ) ،(Boris starckﺣﻘﻮق ﻣﺪﻧﻲ ،ﺗﻌﻬﺪات ،ش 104و .105 ] [8ﺑﺮﻃﺒﻖ ﻓﻠﺴﻔﻪ ﻫﮕﻞ» :ﺷﺎﻧﺲ « ﻫﻤﻨﻬﺎد دو ﻣﻔﻬﻮم ﺑﻪ ﻇﺎﻫﺮ ﻣﺘﻌﺎرض »ﺿﺮورت« و »اﺗﻔﺎق و ﺗﺼﺎدف« اﺳﺖ؛ ﻣﻔﻬﻮﻣﻲ ﻣﻴﺎﻧﻪ ﻛﻪ از ﺗﺮﻛﻴﺐ دو ﻧﻬﺎد ﻣﻘﺪﻣﺎﺗﻲ آن ﺑﻪ دﺳﺖ ﻣﻲآﻳﺪ و وﺟﻮدي اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﺎﻳﺪ آﺛﺎر وﻳﮋه ﺧﻮد را داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ :ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﻣﺜﺎل ،ﻣﺮگ ﺿﺮورت اﺳﺖ ،وﻟﻲ زﻣﺎن و وﺳﻴﻠﻪ آن ﺑﺴﺘﮕﻲ ﺑﻪ ﺷﺎﻧﺲ دارد و در ﺻﻮرت وﺟﻮد ﻣﻘﺪﻣﻪ آن اﻳﺠﺎد ﻣﻲﺷﻮد .ﺷﻨﺎﺧﺖ اﻣﻜﺎن و ﺷﺎﻧﻴﺲ ،ﺑﻪ ﻋﻨﻮان وﺟﻮد ﺑﺎ ارزش ،ﻣﺘﺄﺛﺮ از ﻫﻤﻴﻦ ﻓﻠﺴﻔﻪ و دﻳﺎﻟﻜﺘﻴﻚ اﺳﺖ. ] [9ﻣﺎرﺗﻲ و رﻳﻨﻮ ،ﺗﻌﻬﺪات ،ﭼﺎپ دوم ،1988ج ،1ش .424 ] [10وﻳﻨﻲ ،ﻣﺴﺌﻮﻟﻴﺖ ﻣﺪﻧﻲ ،ج ،1ش -278ﻛﺎرﺑﻮﻧﻴﻪ ،ج ،4ﺗﻌﻬﺪات ،ش ،211ﺗﺠﺪﻳﺪ ﻧﻈﺮ ﺷﺪه .1996 ] [11ﭘﻠﻨﻴﻮل و رﻳﭙﺮ و اﺳﻤﻦ ،ج ،6ش 542ﻣﻜﺮر -ﻛﻮﻟﻦ و ﻛﺎﭘﻴﺘﺎن و ﻻﻣﻮراﻧﺪﻳﺮ ،ج ،2ش -1077ﻣﺎزو ،دروس ﺣﻘﻮق ﻣﺪﻧﻲ ،ج ،2ﺗﻌﻬﺪات ،ش ،412ﻗﺮاﺋﺖ و ﺗﻤﺮﻳﻦ درس ﺑﻴﺴﺘﻢ. ] [12وﻳﻨﻲ ،ﻣﺴﺌﻮﻟﻴﺖ ﻣﺪﻧﻲ ،ج ،1ش -370ﻛﻠﺮك و ﻟﻴﻨﺪﺳﻞ ،ﻣﺴﺌﻮﻟﻴﺖ ﻣﺪﻧﻲ ،8-66 ،ص .447 ] - [13رك- .ﺷﻌﺒﻪ ﻛﻴﻔﺮي دﻳﻮان ﻛﺸﻮر ﻓﺮاﻧﺴﻪ ،رأي 24ﻓﻮرﻳﻪ :1970ژورﻳﺲ ﻛﻼﺳﻮر دوره اي ،16456 ،1970 ،ﺑﺎ ﻳﺎدداﺷﺖ ﻓﻴﻠﻴﭗ ﻟﻮﺗﻮرﻧﻮ .ﺧﺎﻧﻤﻲ ﻛﻪ ﺷﻮﻫﺮش در ﺳﺎل ﺷﺸﻢ داﻧﺸﻜﺪه ﭘﺰﺷﻜﻲ ﺗﺤﺼﻴﻞ ﻣﻲﻛﺮده و اﻧﺘﺮن ﺑﺮﺟﺴﺘﻪ ﺑﻴﻤﺎرﺳﺘﺎن ﻫﺎي ﭘﺎرﻳﺲ در ﺟﺮاﺣﻲ ﺑﻮده اﺳﺖ ،از ﺑﺎﺑﺖ ﻣﻮﻗﻌﻴﺖ از دﺳﺖ رﻓﺘﻪ ﺷﻮﻫﺮ و ﺧﻮدش ﺗﻘﺎﺿﺎي ﺧﺴﺎرت ﻣﻲﻛﻨﺪ و دادﮔﺎه آن را ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﺧﺴﺎرت ﺑﺎﻟﻘﻮه ﻣﻲﭘﺬﻳﺮد ،ﻫﺮﭼﻨﺪ ﻛﻪ اﺣﺘﻤﺎل داﺷﺖ ﻛﻪ او ﺑﻪ ﻣﺮگ ﻃﺒﻴﻌﻲ ﺑﻤﻴﺮد ﻳﺎ در اﻣﺘﺤﺎن ﺗﻮﻓﻴﻖ ﻧﻴﺎﺑﺪ ،وﻟﻲ ﭼﻮن اﺣﺘﻤﺎل ﻳﺎﻓﺘﻦ ﻣﻮﻗﻌﻴﺖ ﺑﻬﺘﺮ ﺑﺮاي او ﻗﻮﻳﺘﺮ اﺳﺖ ،ﺑﺎﻳﺪ ﻓﻘﺪان اﻳﻦ ﺑﺨﺖ را ﺧﺴﺎرت ﺷﻤﺮد. ] [14ﺑﻴﮕﻤﺎن اﺳﺒﻲ ﻛﻪ از ﺷﺮﻛﺖ درﻣﺴﺎﺑﻘﻪ ﻣﺤﺮوم ﻣﺎﻧﺪه ،ﻣﻌﻠﻮم ﻧﻴﺴﺖ ﻛﻪ ﺑﺮﻧﺪه ﺟﺎﻳﺰه ﻧﺨﺴﺖ ﻣﻲﺷﺪه اﺳﺖ ،وﻟﻲ ﭼﻮن ﻫﻴﭻ ﻛﺲ ﻫﻢ ﻧﻤﻲﺗﻮاﻧﺪ ﺑﻪ ﻳﻘﻴﻦ ﺑﮕﻮﻳﺪ ﻛﻪ ﺑﺮﻧﺪه ﻧﻤﻲﺷﺪه اﺳﺖ ،ﻋﺎدﻻﻧﻪ ﻧﻴﺴﺖ ﻛﻪ ﻣﺤﺮوم ﻣﺎﻧﺪن از اﻳﻦ اﺣﺘﻤﺎل ﺑﻪ ﻫﻴﭻ اﻧﮕﺎﺷﺘﻪ ﺷﻮد ،ﺑﻪ وﻳﮋه اﮔﺮ زﻣﻴﻨﻪ ﻣﻨﺎﺳﺐ آن ﺗﻮﻓﻴﻖ ﻓﺮاﻫﻢ آﻣﺪه ﺑﺎﺷﺪ. ] [15رك .وﻳﻨﻲ ،ﻫﻤﺎن ﻛﺘﺎب ،ش :374-371روﻳﻪ ﻗﻀﺎﻳﻲ در ﻓﺮاﻧﺴﻪ ﻧﻴﺰ ﺑﻪ اﻳﻦ ﺗﻌﺒﻴﺮ ﻛﻪ ﻣﻨﺘﻬﻲ ﺑﻪ ﺟﺒﺮان ﺧﺴﺎرت ﻛﺎﻣﻞ زﻳﺎن دﻳﺪه از ﺧﻄﺎي ﭘﺰﺷﻜﻲ ﻣﻲﺷﻮد ﺗﻤﺎﻳﻞ ﭘﻴﺪا ﻛﺮده اﺳﺖ و ﺑﻪ اﻳﻦ ﻣﺰﻳﺖ ﺗﻮﺟﻪ دارد ﻛﻪ درﺟﻪ اﺣﺘﻤﺎل از ﻣﻴﺰان ﺧﺴﺎرت ﻗﺎﺑﻞ ﺟﺒﺮان ﻧﻤﻲﻛﺎﻫﺪ و از اﻳﻦ ﺣﻴﺚ ﺑﺮ ﺗﻌﺒﻴﺮ »ﺑﺨﺖ از دﺳﺖ رﻓﺘﻪ« ﺗﺮﺟﻴﺢ دارد :ژورﻳﺲ ﻛﻼﺳﻮر ،1978ج ،18839 ،2ﺑﺎ ﻳﺎدداﺷﺖ ﺳﺎواﺗﻴﻪ. ] [16در ﻛﺎﻣﻦ ﻻ ﻗﺎﻋﺪه اي ﺑﺪﻳﻦ ﻣﻀﻤﻮن وﺟﻮد دارد ﻛﻪ »ﻧﺘﺎﻳﺞ ﻋﻤﺪي ﻫﻴﭻ ﮔﺎه زﻳﺎد دور ﻧﻴﺴﺖ« و در ﻗﺎﻧﻮن ﻣﺪﻧﻲ آرژاﻧﺘﻴﻦ )ﻣﺎده ،(901اﻳﻦ ﻗﺎﻋﺪه ﻋﺎدﻻﻧﻪ ﭘﺬﻳﺮﻓﺘﻪ ﺷﺪه اﺳﺖ :اوﻧﻮره ،ﻫﻤﺎن ﻛﺘﺎب ،ش .102 ] [17ﻧﻘﻞ از :اوﻧﻮره ،ﻫﻤﺎن ﻛﺘﺎب ،ش ،104ص .65 ﭼﻜﻴﺪه -1در ﻫﺮ ﻣﻮرد ﻛﻪ دادﮔﺎه ﺗﺸﺨﻴﺺ دﻫﺪ اﻗﺪاﻣﻲ ﺑﻪ ﻣﻨﺎﻓﻊ اﺧﻼﻗﻲ و آرﻣﺎﻧﻬﺎي ﮔﺮوﻫﻲ ﺑﻪ اﺟﻤﺎل ﺻﺪﻣﻪ رﺳﺎﻧﺪه و اﻧﺠﻤﻦ ﺗﺸﻜﻴﻞ ﺷﺪه را ﺑﺘﻮان ﻣﻈﻬﺮ ﺟﻤﻊ ﺷﻨﺎﺧﺖ ،ﺻﻼﺣﻴﺖ اﻗﺎﻣﻪ دﻋﻮي ﺑﺮاي ﺟﺒﺮان ﺧﺴﺎرت ﻣﻌﻨﻮي را دارد. -2ﺷﺮاﻳﻂ ﺿﺮر ﻗﺎﺑﻞ ﻣﻄﺎﻟﺒﻪ را در ﭼﻬﺎر ﻋﻨﻮان ﺧﻼﺻﻪ ﻛﺮدهاﻧﺪ :ﻣﺴﻠّﻢ ،ﻣﺴﺘﻘﻴﻢ و ﻣﺸﺮوع ﺑﺎﺷﺪ ،و ﺑﺎﻳﺪ ﺷﺨﺼﻲ ﺑﺎﺷﺪ ﻧﻪ ﻋﻤﻮﻣﻲ .اﻣﺎ ﺳﻪ ﺷﺮط دﻳﮕﺮ را ﺑﺎﻳﺪ اﻓﺰود: .1ﺿﺮر ﺑﺎﻳﺪ ﺟﺒﺮان ﻧﺸﺪه ﺑﺎﺷﺪ؛ .2ﺿﺮر ﺑﺎﻳﺪ ﻗﺎﺑﻞ ﭘﻴﺶ ﺑﻴﻨﻲ ﺑﺎﺷﺪ؛ .3ﺿﺮر ﺑﺎﻳﺪ ﻧﺎﺷﻲ از اﻗﺪام زﻳﺎن دﻳﺪه ﻧﺒﺎﺷﺪ. -3ﺿﺮر ﺑﺎﻳﺪ ﻣﺴﻠّﻢ ﺑﺎﺷﺪ .ﺗﺮدﻳﺪي ﻛﻪ درﺑﺎره اﻣﻜﺎن ﻣﻄﺎﻟﺒﻪ ﻋﺪم اﻟﻨﻔﻊ ﺷﺪه ﻧﺎﺷﻲ از ﺿﺮورت ﻫﻤﻴﻦ ﻗﺎﻋﺪه اﺳﺖ ،و ﮔﺮﻧﻪ درﺑﺎره ﺧﺴﺎرت ﻣﺴﻠّﻢ ﺗﻔﺎوﺗﻲ ﻣﻴﺎن ﻣﺎل ﺗﻠﻒ ﺷﺪه و ﻣﻨﻔﻌﺖ از دﺳﺖ رﻓﺘﻪ ﻧﻴﺴﺖ. -4در ﻣﻮرد زﻳﺎن آﻳﻨﺪه ،در ﺻﻮرﺗﻲ ﺣﻜﻢ ﺑﻪ ﺟﺒﺮان ﺧﺴﺎرت داده ﻣﻲﺷﻮد ﻛﻪ ،ﺑﺮ ﻃﺒﻖ ﺳﻴﺮ ﻃﺒﻴﻌﻲ و ﻣﺘﻌﺎرف اﻣﻮر ،اﺣﺘﻤﺎل ورود آن ﺑﻪ ﻣﺮاﺗﺐ ﺑﻴﺸﺘﺮ ﺑﺎﺷﺪ. -5در ﺣﻘﻮق ﭘﺎره اي از ﻛﺸﻮرﻫﺎ از دﺳﺖ دادن ﺑﺨﺖ دﺳﺘﻴﺎﺑﻲ ﺑﻪ ﻣﻨﻔﻌﺖ ﻳﺎ ﺿﺮر ﻧﻴﺰ ﺑﻪ ﻣﻨﺰﻟﻪ ﺣﻖ ﻳﺎ ﻣﺎﻟﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺗﻠﻒ آن ﺑﺎﻋﺚ ﻣﺴﺌﻮﻟﻴﺖ ﻣﻲﺷﻮد و ارزش اﻳﻦ ﺣﻖ واﺑﺴﺘﻪ ﺑﻪ درﺟﻪ اﺣﺘﻤﺎل اﺻﺎﺑﺖ اﻣﻜﺎن ﺑﻪ ﻫﺪف آن اﺳﺖ. -6ﭘﺬﻳﺮﻓﺘﻦ اﻳﻦ ﻧﻈﺮ ،ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﻗﺎﻋﺪه در ﺣﻘﻮق ﻣﺎ دﺷﻮار اﺳﺖ .ﺑﻪ ﺟﺎي ﺷﻨﺎﺧﺖ از دﺳﺖ دادن اﺣﺘﻤﺎل ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﺧﺴﺎرت و ارزﻳﺎﺑﻲ آن ﺑﻪ ﺗﻨﺎﺳﺐ درﺟﻪ اﺣﺘﻤﺎل ،ﺑﺎﻳﺪ ﺣﺮﻛﺖ ﻓﻜﺮ ﭼﻨﻴﻦ آﻏﺎز ﺷﻮد ﻛﻪ ﺑﺨﺘﻲ ﻗﺎﺑﻞ اﻋﺘﻨﺎ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﻪ ﻇﻦ ﻗﻮي ﻳﺎ ﻳﻘﻴﻦ ﺑﻪ ﺟﻠﺐ ﻣﻨﻔﻌﺖ ﻳﺎ دﻓﻊ ﺿﺮري ﻣﻨﺘﻬﻲ ﺷﻮد. 17 ‏www.tabsareh.ir  -7درﻣﻮاردي ﻛﻪ اﻣﻜﺎن اﺳﺘﻔﺎده از ﻣﻮﻗﻌﻴﺘﻲ در ﻋﺮف ارزش ﺧﺎص دارد ،از ﺑﻴﻦ ﺑﺮدن اﻳﻦ ﻣﻮﻗﻌﻴﺖ ﺿﺮري اﺳﺖ ﻣﺴﻠّﻢ ﻛﻪ ﺑﺎﻳﺪ ﺟﺒﺮان ﺷﻮد .ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ، ﻣﺤﺮوم ﻣﺎﻧﺪن ازﻣﻮﻗﻌﻴﺖ ﮔﺎه زﻳﺎن ﻣﻌﻨﻮي ﻣﺴﻠّﻢ ﺑﻪ ﻫﻤﺮاه دارد ﻛﻪ ﺑﺎﻳﺴﺘﻲ ﻣﻮرد ﺣﻜﻢ ﻗﺮار ﮔﻴﺮد. -8در ﻣﻮرد ﻣﺤﺮوم ﺳﺎﺧﺘﻦ ﺑﻴﻤﺎر از ﺑﺨﺖ زﻧﺪه ﻣﺎﻧﺪن ﻳﺎ درﻣﺎن ﺷﺪن ،ﺑﺎﻳﺪ ﺑﻪ ﺟﺎي اﺻﻄﻼح ﺑﺨﺖ از دﺳﺖ رﻓﺘﻪ از اﻳﺠﺎد ﺧﻄﺮ ﻧﺎروا و ﺗﺤﻘّﻖ ﻳﺎﻓﺘﻪ ﺳﺨﻦ ﮔﻔﺖ. -9ﺷﺮط ﻣﺴﺘﻘﻴﻢ ﺑﻮدن ﺿﺮر ،ﺑﻴﺸﺘﺮ ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ اﺣﺮاز راﺑﻄﻪ ﻋﻠﻴﺖ ﺑﻴﻦ ﻓﻌﻞ ﺷﺨﺺ و ﺿﺮر اﺳﺖ .ﻛﺎﻓﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﻴﻦ ﻓﻌﻞ ﺷﺨﺺ و زﻳﺎن وارد ﺷﺪه راﺑﻄﻪ ﺳﺒﺒﻴﺖ ﻋﺮﻓﻲ اﺣﺮازﺷﻮد. -10در ﻧﻈﺎم ﻛﺎﻣﻦ ﻻ ،ﺿﺮورت ﻣﺴﺘﻘﻴﻢ ﺑﻮدن راﺑﻄﻪ ﻣﻴﺎن ﺿﺮر و ﻓﻌﻞ ﺧﻮاﻧﺪه در ﺻﻮرﺗﻲ ﺷﺮط اﺳﺖ ﻛﻪ اﺿﺮارﻋﻤﺪي ﻧﺒﺎﺷﺪ .در ﺣﻘﻮق ﻣﺎ ،ﻣﺤﺪود ﻛﺮدن ﻗﺎﻋﺪه اﻋﻼم ﺷﺪه در ﻣﺎده 520ق .آ .د .م .ﺑﻪ ﺿﺮرﻫﺎي ﻧﺎﺷﻲ از ﻏﻔﻠﺖ و ﺑﻲاﺣﺘﻴﺎﻃﻲ و اﺳﺘﺜﻨﺎ ﻛﺮدن اﺿﺮار ﺑﻪ ﻋﻤﺪ ﺑﺎ ﻇﺎﻫﺮ ﺣﻜﻢ ﻣﺨﺎﻟﻒ اﺳﺖ. -11در ﻣﻮرد ﺿﻤﺎن ﻧﺎﺷﻲ از اﺳﺘﻴﻼي ﻧﺎﻣﺸﺮوع ﺑﺮﻣﺎل دﻳﮕﺮي ،راﺑﻄﻪ ﻋﺮﻓﻲ ﺑﺮاي اﻳﺠﺎد ﻣﺴﺌﻮﻟﻴﺖ ﺿﺮوري ﻧﻴﺴﺖ. آزﻣﻮن -1اﺷﺨﺎص ﺣﻘﻮﻗﻲ در ﭼﻪ ﺻﻮرت ﻣﻲﺗﻮاﻧﻨﺪ زﻳﺎن وارده ﺑﻪ ﺟﻤﻊ را ﻣﻄﺎﻟﺒﻪ ﻛﻨﻨﺪ؟ اﻟﻒ( ﺑﺘﻮان آن را ﻣﻈﻬﺮ ﺟﻤﻊ ﺷﻨﺎﺧﺖ ب( اﻗﺪام ﺻﻮرت ﮔﺮﻓﺘﻪ ﺑﻪ ﻣﻨﺎﻓﻊ ﺟﻤﻊ زﻳﺎن زده ﺑﺎﺷﺪ ج( اﮔﺮ در اﺳﺎﺳﻨﺎﻣﻪ آن ﭘﻴﺶﺑﻴﻨﻲ ﺷﺪه ﺑﺎﺷﺪ د( ﻣﻮارد اﻟﻒ و ب -2ﻛﺪام ﮔﺰﻳﻨﻪ درﺳﺖ اﺳﺖ؟ اﻟﻒ( ﻗﺎﺑﻞ ﭘﻴﺶﺑﻴﻨﻲ ﺿﺮر از ﺷﺮاﻳﻂ ﻣﻄﺎﻟﺒﻪ آن ﻧﻴﺴﺖ ب( در ﺣﻘﻮق ﻣﺎ ﺑﺨﺖ دﺳﺖﻳﺎﺑﻲ ﺑﻪ ﻣﻨﻔﻌﺖ ﺑﻪ ﻣﻨﺰﻟﻪ ﺣﻘﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺗﻠﻒ آن ﺑﺎﻋﺚ ﻣﺴﺌﻮﻟﻴﺖ ﻣﻲﺷﻮد ج( در ﻛﺎﻣﻦ ﻻ ،در ﺻﻮرت ﻋﻤﺪي ﺑﻮدن اﺿﺮار ،ﻣﺴﺘﻘﻴﻢ ﺑﻮدن ﺿﺮر ﺷﺮط ﻧﻴﺴﺖ د( زﻳﺎن آﻳﻨﺪه ﻗﺎﺑﻞ ﻣﻄﺎﻟﺒﻪ ﻧﻴﺴﺖ -3ﻛﺪام ﮔﺰﻳﻨﻪ ﻧﺎدرﺳﺖ اﺳﺖ؟ اﻟﻒ( درﺑﺎره ﺧﺴﺎرت ﻣﺴﻠﻢ ﺗﻔﺎوﺗﻲ ﻣﻴﺎن ﻣﺎل ﺗﻠﻒ ﺷﺪن و ﻣﻨﻔﻌﺖ از دﺳﺖ رﻓﺘﻪ ﻧﻴﺴﺖ ب( در ﻣﻮرد زﻳﺎن آﻳﻨﺪه ،در ﺻﻮرﺗﻲ ﺣﻜﻢ ﺑﻪ ﺟﺒﺮان ﺧﺴﺎرت داده ﻣﻲﺷﻮد ﻛﻪ ﺑﺮ ﻃﺒﻖ ﺳﻴﺮ ﻃﺒﻴﻌﻲ و ﻣﺘﻌﺎرف اﻣﻮر ،اﺣﺘﻤﺎل ورود آن ﺑﻪ ﻣﺮاﺗﺐ ﺑﻴﺶﺗﺮ ﺑﺎﺷﺪ ج( ﻣﺤﺮوم ﻣﺎﻧﺪن از ﻣﻮﻗﻌﻴﺖ ﮔﺎه زﻳﺎن ﻣﻌﻨﻮي ﻣﺴﻠﻢ ﺑﻪ ﻫﻤﺮاه دارد د( در ﺣﻘﻮق ﻣﺎ ،ﻗﺎﻋﺪه ﻣﺴﻠﻢ ﺑﻮدن ﺿﺮر ﻣﺤﺪود ﺑﻪ ﺿﺮرﻫﺎي ﻏﻴﺮ ﻋﻤﺪي اﺳﺖ 18 ‏www.tabsareh.ir ﺟﻠﺴﻪ 4 ﺳﺎﻳﺮ ﺷﺮاﻳﻂ ﺿﺮر ﻗﺎﺑﻞ ﻣﻄﺎﻟﺒﻪ ﻣﻘﺪﻣﻪ در اﻳﻦ ﺟﻠﺴﻪ ﺳﻪ ﻣﻮرد دﻳﮕﺮ از ﺷﺮاﻳﻂ ﺿﺮر ﻗﺎﺑﻞ ﻣﻄﺎﻟﺒﻪ را ﻣﻮرد ﺑﺤﺚ و ﺑﺮرﺳﻲ ﻗﺮار ﻣﻲدﻫﻴﻢ اﺑﺘﺪا ﺷﺮط ﺟﺒﺮان ﻧﺸﺪه ﺑﻮدن ﺿﺮر و اﺻﻞ ﻣﻨﻊ ﺟﻤﻊ ﭼﻨﺪ وﺳﻴﻠﻪ ﺟﺒﺮان ﺿﺮر و ﻣﻨﻊ ﺗﻜﺮار ﺟﺒﺮان ﺿﺮر را ﺗﻮﺿﻴﺢ داده و ﻋﺪم اﻣﻜﺎن ﺟﻤﻊ ﺑﻴﻤﻪ ﺧﺴﺎرت و رﺟﻮع ﺑﻪ ﻋﺎﻣﻞ ﺿﺮر را ﺑﺮرﺳﻲ ﻣﻲﻛﻨﻴﻢ و ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ ﺑﻪ اﻳﻦ ﻣﺴﺄﻟﻪ ﻛﻪ ﭘﺮداﺧﺖ دﻳﻪ ﺑﻪ ﻣﻌﻨﺎي ﺟﺒﺮان ﻛﺎﻣﻞ ﺧﺴﺎرت اﺳﺖ؟ ﺧﻮاﻫﻴﻢ ﭘﺮداﺧﺖ در اداﻣﻪ ﺷﺮط ﻗﺎﺑﻞ ﭘﻴﺶﺑﻴﻨﻲ ﺑﻮدن ﺿﺮر در دو ﺣﻴﻄﻪ ﻣﺴﺌﻮﻟﻴﺖ ﻗﺮاردادي و ﻣﺴﺌﻮﻟﻴﺖ ﻣﺪﻧﻲ را ﻣﻮرد ﺑﺤﺚ ﻗﺮار داده و ﻧﻈﺮﻳﺎت ﻣﻄﺮوﺣﻪ در اﻳﻦ ﺧﺼﻮص و ﻧﻈﺮﻳﻪ ﻣﻨﻄﺒﻖ ﺑﺮ ﺣﻘﻮق ﻣﻮﺿﻮﻋﻪ اﻳﺮان را ﺗﻮﺿﻴﺢ ﺧﻮاﻫﻴﻢ داد .در ﭘﺎﻳﺎن ،ﺷﺮط دﻳﮕﺮي ﻣﻮرد ﺑﺤﺚ و ﺑﺮرﺳﻲ ﻗﺮار ﻣﻲﮔﻴﺮد ﻛﻪ ﺿﺮر ﺑﺎﻳﺪ ﻧﺎﺷﻲ از اﻗﺪام و ﻛﺎﻫﻠﻲ زﻳﺎﻧﺪﻳﺪه ﻧﺒﺎﺷﺪ. ﻫـ( ﺿﺮر ﺑﺎﻳﺪ ﺟﺒﺮان ﻧﺸﺪه ﺑﺎﺷﺪ. -1اﺻﻞ ﻣﻨﻊ ﺟﻤﻊ ﭼﻨﺪ وﺳﻴﻠﻪ ﺟﺒﺮان ﺿﺮر و ﺗﻜﺮار ﺟﺒﺮان آن: در ﻫﺮ ﻣﻮرد ﻛﻪ ﺑﻪ وﺳﻴﻠﻪ اي از زﻳﺎن دﻳﺪه ﺟﺒﺮان ﺧﺴﺎرت ﻣﻲﺷﻮد ،ﺿﺮر از ﺑﻴﻦ ﻣﻲرود و دوﺑﺎره ﻧﻤﻲﺗﻮان آن را ﻣﻄﺎﻟﺒﻪ ﻛﺮد .در ﺗﺄﻳﻴﺪ ﻫﻤﻴﻦ اﺻﻞ اﺳﺖ ﻛﻪ ﮔﻔﺘﻪ ﻣﻲﺷﻮد زﻳﺎن دﻳﺪه ﻧﻤﻲﺗﻮاﻧﺪ دو ﻳﺎ ﭼﻨﺪ وﺳﻴﻠﻪ ﺟﺒﺮان ﺿﺮر را ﺑﺎ ﻫﻢ ﺟﻤﻊ ﻛﻨﺪ .ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ ،در ﻣﻮردي ﻛﻪ ﭼﻨﺪ ﺗﻦ ﺧﺴﺎرﺗﻲ را وارد ﻛﺮده اﻧﺪ ﻳﺎ ﻗﺎﻧﻮﻧﮕﺬار ﭼﻨﺪ ﻧﻔﺮ را ﺑﻪ ﻃﻮر ﺗﻀﺎﻣﻨﻲ ﻣﺴﺌﻮل ﺟﺒﺮان ﺧﺴﺎرﺗﻲ ﻣﻲداﻧﺪ ،ﮔﺮﻓﺘﻦ ﺧﺴﺎرت از ﻳﻜﻲ ،دﻳﮕﺮان را ﺑﺮئ ﻣﻲﻛﻨﺪ و درﻫﻴﭻ ﺣﺎﻟﺘﻲ زﻳﺎن دﻳﺪه ﺣﻖ ﻧﺪارد ﺿﺮري را دوﺑﺎره ﺑﮕﻴﺮد؛ﭼﻨﺎن ﻛﻪ ﻗﺎﻧﻮن ﻣﺪﻧﻲ ،ﭘﺲ از ﺑﻴﺎن ﻣﺴﺌﻮﻟﻴﺖ ﺗﻀﺎﻣﻨﻲ ﻏﺎﺻﺒﺎن ،در ﻣﺎده 319ﻣﻘﺮّر دارد: »اﮔﺮ ﻣﺎﻟﻚ ﺗﻤﺎم ﻳﺎ ﻗﺴﻤﺘﻲ از ﻣﺎل ﻣﻐﺼﻮب را از ﻳﻜﻲ از ﻏﺎﺻﺒﻴﻦ ﺑﮕﻴﺮد ،ﺣﻖ رﺟﻮع ﺑﻪ ﻗﺪر ﻣﺄﺧﻮذ ﺑﻪ ﻏﺎﺻﺒﻴﻦ دﻳﮕﺮ ﻧﺪارد«. ﺑﺎ اﻳﻨﻜﻪ درﺑﺎره اﺻﻞ ﻳﺎد ﺷﺪه ﻫﻴﭻ ﺗﺮدﻳﺪي وﺟﻮد ﻧﺪارد ،وﻟﻲ اﺟﺮاي آن ﻫﻤﻴﺸﻪ ﺳﺎده ﻧﻴﺴﺖ وﮔﺎه درﺑﺎره ﻃﺒﻴﻌﺖ ﭘﻮﻟﻲ ﻛﻪ زﻳﺎن دﻳﺪه ﮔﺮﻓﺘﻪ اﺳﺖ و ﭼﮕﻮﻧﮕﻲ راﺑﻄﻪ ﺣﻘﻮﻗﻲ او ﺑﺎ ﻳﻜﻲ از ﻣﺴﺌﻮﻻن اﺧﺘﻼف ﻣﻲﺷﻮد و ﺑﻪ درﺳﺘﻲ ﻧﻤﻲﺗﻮان ﻓﻬﻤﻴﺪ ﻛﻪ ﺿﺮر او ﺑﻪ وﺳﻴﻠﻪ اي ﺟﺒﺮان ﺷﺪه ﻳﺎ ﻫﻨﻮز ﺑﺎﻗﻲ اﺳﺖ .ﭼﻬﺮه ﻫﺎي ﮔﻮﻧﺎﮔﻮن اﻳﻦ اﺷﻜﺎل ﺑﺪﻳﻦ ﺗﺮﺗﻴﺐ ﺧﻼﺻﻪ ﻣﻲﺷﻮد: .1اﺑﺮاء ﻣﺪﻳﻮن در ﺣﻜﻢ ﭘﺮداﺧﺖ دﻳﻦ از ﺟﺎﻧﺐ او اﺳﺖ .ﭘﺲ ،اﮔﺮ ﻣﺎﻟﻚ ﻳﻜﻲ از ﻣﺴﺌﻮﻻن ﺗﻠﻒ ﻣﺎل ﺧﻮد را اﺑﺮاء ﻛﻨﺪ ،ﺣﻖ رﺟﻮع ﺑﻪ دﻳﮕﺮان را از دﺳﺖ ﻣﻲدﻫﺪ: ﭼﻨﺎن ﻛﻪ ﻣﺎده 321ﻗﺎﻧﻮن ﻣﺪﻧﻲ در اﻳﻦ ﺑﺎره ﻣﻲﮔﻮﻳﺪ» :ﻫﺮﮔﺎه ﻣﺎﻟﻚ ذﻣﻪ ﻳﻜﻲ از ﻏﺎﺻﺒﻴﻦ را ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﻣﺜﻞ ﻳﺎ ﻗﻴﻤﺖ ﻣﺎل ﻣﻐﺼﻮب اﺑﺮاء ﻛﻨﺪ ،ﺣﻖ رﺟﻮع ﺑﻪ ﻏﺎﺻﺒﻴﻦ دﻳﮕﺮ ﻧﺨﻮاﻫﺪ داﺷﺖ [1] « ...ﻣﻼك اﻳﻦ ﻣﺎده در اﺗﻼف و ﺗﺴﺒﻴﺐ ﻧﻴﺰ ،در ﻫﺮ ﺟﺎ ﻛﻪ ﻣﺴﺌﻮﻟﻴﺖ ﺗﻀﺎﻣﻦ وﻟﻲ ،ﻣﻲداﻧﻴﻢ ﻛﻪ ﻣﺎﻟﻚ در اﻧﺘﺨﺎب ﻛﺴﻲ ﻛﻪ از ﻣﻴﺎن ﻣﺴﺌﻮﻻن ﺑﺎﻳﺪ ﺑﻪ او رﺟﻮع ﺷﻮد آزاد اﺳﺖ و ﭼﮕﻮﻧﮕﻲ ﺗﻮزﻳﻊ ﺧﺴﺎرت ﻧﻴﺰ ﺑﺴﺘﻪ ﺑﻪ اراده او اﺳﺖ .ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ ،ﻣﻲﺗﻮاﻧﺪ از رﺟﻮع ﺑﻪ ﻳﻜﻲ از ﻣﺴﺌﻮﻻن ﺻﺮﻓﻨﻈﺮ ﻛﻨﺪ ﻳﺎ ازﺣﻖ ﺧﻮد در اﻳﻦ ﺑﺎره ﺑﮕﺬرد :اﺳﻘﺎط ﺣﻖ رﺟﻮع در ﺑﺮاﺑﺮ ﻳﻜﻲ از ﻏﺎﺻﺒﻴﻦ ﻣﺎﻧﻊ از رﺟﻮع ﺑﻪ دﻳﮕﺮان ﻧﻴﺴﺖ. ﺣﺎل ﻓﺮض ﻛﻨﻴﻢ ﻣﺎﻟﻜﻲ ﺿﻤﻦ ﺳﻨﺪي اﻋﻼم ﻛﺮده اﺳﺖ ﻛﻪ ﺣﻖ ﺧﺴﺎرت ﮔﺮﻓﺘﻦ از ﻳﻜﻲ از ﻣﺴﺌﻮﻻن را ﻧﺪارد .اﮔﺮ اﻳﻦ ﻋﺒﺎرت دﻟﻴﻞ ﺑﺮ اﺑﺮاء او از اﺻﻞ ﺣﻖ ﺑﺎﺷﺪ، رﺟﻮع ﻣﺎﻟﻚ ﺑﻪ دﻳﮕﺮ ﻣﺴﺌﻮﻻن ﺗﻀﺎﻣﻨﻲ اﻣﻜﺎن ﻧﺪارد .ﻟﻴﻜﻦ ،ﻫﺮ ﮔﺎه ﭼﻨﻴﻦ ﺗﻠﻘﻲ ﺷﻮد ﻛﻪ ﻣﺎﻟﻚ ﺗﻨﻬﺎ از اﺧﺘﻴﺎر اﻧﺘﺨﺎب ﺧﻮد اﺳﺘﻔﺎده ﻛﺮده و ﺣﻖ رﺟﻮع ﺑﻪ ﻣﺨﺎﻃﺐ را از ﺧﻮد ﺳﻠﺐ ﻛﺮده اﺳﺖ ،اﻳﻦ اﻗﺪام ﻣﺎﻧﻊ از رﺟﻮع ﺑﻪ دﻳﮕﺮان ﻧﻴﺴﺖ. .2درﺑﺎره ﻣﻨﺎﻓﻊ ﻣﺎل ﻣﻐﺼﻮب ،ﻫﺮ ﻳﻚ از ﻏﺎﺻﺒﺎن ﻣﺴﺌﻮل ﻣﻨﺎﻓﻌﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ در زﻣﺎن ﻏﺎﺻﺒﺎن ﺑﻌﺪي ﻧﻴﺰ ﺗﻠﻒ ﺷﺪه اﺳﺖ و ﺑﺎ ﻫﻤﻪ آﻧﺎن در ﺑﺮاﺑﺮ ﻣﺎﻟﻚ ﻣﺴﺌﻮﻟﻴﺖ ﺗﻀﺎﻣﻨﻲ دارد؟ ]) [2ﻣﺎده 320ق .م( .ﭘﺲ ،اﮔﺮ ﻣﺎﻟﻚ ﻏﺎﺻﺒﻲ را ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﻣﻨﺎﻓﻊ زﻣﺎن ﺗﺼﺮف ﺧﻮد اﺑﺮاء ﻛﻨﺪ ،رﺟﻮع او ﺑﻪ ﻏﺎﺻﺒﻴﻦ ﺑﻌﺪي اﻣﻜﺎن دارد ،زﻳﺮا دﻳﻦ ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ آﻧﺎن ﺳﺎﻗﻂ ﻧﺸﺪه اﺳﺖ .وﻟﻲ ،ﻫﺮ ﮔﺎه ﻣﺎﻟﻚ ﻫﻤﻴﻦ ﻏﺎﺻﺐ را ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﻫﻤﻪ ﻣﻨﺎﻓﻊ اﺑﺮاء ﻛﻨﺪ ،ﺣﻖ رﺟﻮع ﺑﻪ دﻳﮕﺮان را ﻧﻴﺰ دﺳﺖ ﻣﻲدﻫﺪ :ﭼﻨﺎن ﻛﻪ ﻣﺎده 322ﻗﺎﻧﻮن ﻣﺪﻧﻲ ﻣﻘﺮّر ﻣﻲدارد: »اﺑﺮاء ذﻣﻪ ﻳﻜﻲ از ﻏﺎﺻﺒﻴﻦ ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﻣﻨﺎﻓﻊ زﻣﺎن ﺗﺼﺮف او ﻣﻮﺟﺐ اﺑﺮاء ذﻣﻪ دﻳﮕﺮان از ﺣﺼﻪ آﻧﻬﺎ ﻧﺨﻮاﻫﺪ ﺑﻮد ،ﻟﻴﻜﻦ اﮔﺮ ﻳﻜﻲ از ﻏﺎﺻﺒﻴﻦ را ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﻣﻨﺎﻓﻊ ﻋﻴﻦ اﺑﺮاء ﻛﻨﺪ ﺣﻖ رﺟﻮع ﺑﻪ ﻻﺣﻘﻴﻦ ﻧﺨﻮاﻫﺪ داﺷﺖ« . ﺗﻌﺒﻴﺮ اراده ﻣﺎﻟﻚ در ﻫﻤﻪ ﻣﻮارد آﺳﺎن ﻧﻴﺴﺖ .در ﺻﻮرﺗﻲ ﻛﻪ دادرس ﮔﻔﺘﻪ او را دﻟﻴﻞ ﺑﺮ اﺑﺮاء از ﻣﺴﺌﻮﻟﻴﺖ ﻋﻴﻨﻲ و ﺗﻀﺎﻣﻨﻲ ﻏﺎﺻﺐ ﺑﺪاﻧﺪ ،ﺣﻖ رﺟﻮع ﻣﺎﻟﻚ ﺑﻪ دﻳﮕﺮان از ﺑﻴﻦ ﻣﻲرود ،وﻟﻲ اﮔﺮ اﺑﺮاء را ﻧﺎﻇﺮ ﺑﻪ ﻣﺴﺌﻮﻟﻴﺖ ﻋﻴﻨﻲ )ﻣﻨﺎﻓﻊ زﻣﺎن ﺗﺼﺮف ( ﻏﺎﺻﺐ ﺑﺸﻨﺎﺳﺪ ،ﺣﻖ ﻣﺎﻟﻚ در ﺑﺮاﺑﺮ ﻏﺎﺻﺒﻴﻦ ﺑﻌﺪي ﻣﺤﻔﻮظ ﻣﻲﻣﺎﻧﺪ. .3در ﻣﻮرد ﺧﺴﺎرت ﺟﻤﻌﻲ ﻛﻪ اﻧﺠﻤﻦ ﻳﺎ ﺷﺮﻛﺖ ﻳﺎ ﺳﻨﺪﻳﻜﺎ اﻣﻜﺎن ﺟﺒﺮان آن را ﭘﻴﺪا ﻣﻲﻛﻨﺪ ،از ﻧﻈﺮ اﺻﻮل ،ﻫﺮ ﻳﻚ از اﻋﻀﺎء ﻫﻢ ﻛﻪ زﻳﺎن دﻳﺪه اﺳﺖ ﻣﻲﺗﻮاﻧﺪ ﺧﺴﺎرت وﻳﮋه ﺧﻮد را ﻣﻄﺎﻟﺒﻪ ﻛﻨﺪ .زﻳﺮا ،ﺟﺒﺮان ﺧﺴﺎرت ﺷﺨﺺ ﺣﻘﻮﻗﻲ ﺑﻪ ﻣﻌﻨﻲ رﻓﻊ ﺿﺮر از اﻋﻀﺎي آن ﻧﻴﺴﺖ .ﺑﺎ وﺟﻮد اﻳﻦ ،ﮔﺎه ﻛﻪ دو ﺧﺴﺎرت ﺗﺪاﺧﻞ ﻣﻲﺷﻮد ،ﺑﺎﻳﺪ از ﺣﻜﻢ دادن ﺑﻪ ﭘﺮداﺧﺖ ﺧﺴﺎرﺗﻲ ﻛﻪ ﺑﻪ ﮔﻮﻧﻪ اي ﺟﺒﺮان ﺷﺪه اﺳﺖ ﭘﺮﻫﻴﺰ ﻛﺮد. -2ﻋﺪم اﻣﻜﺎن ﺟﻤﻊ ﺑﻴﻤﻪ ﺧﺴﺎرت و رﺟﻮع ﺑﻪ ﻋﺎﻣﻞ ورود ﺿﺮر: در ﻣﻮردي ﻛﻪ زﻳﺎن دﻳﺪه ،ﺑﺮﺣﺴﺐ ﻗﺮارداد ﺑﻴﻤﻪ ،ﭘﻮﻟﻲ از ﺑﻴﻤﻪ ﮔﺮ ﻣﻲﮔﻴﺮد ،اﺧﺘﻼف ﺷﺪه اﺳﺖ ﻛﻪ آﻳﺎ ﺑﺪﻳﻦ وﺳﻴﻠﻪ از ﺑﻴﻤﻪ ﮔﺬار رﻓﻊ ﺧﺴﺎرت ﻣﻲﺷﻮد وﺣﻖ رﺟﻮع او ﺑﻪ ﻋﺎﻣﻞ ورود زﻳﺎن از ﺑﻴﻦ ﻣﻲرود ،ﻳﺎ اﺟﺮاي ﻗﺮارداد ﺑﻴﻤﻪ ﺑﻪ ﻣﻨﺰﻟﻪ ﺟﺒﺮان ﻧﻴﺴﺖ و اﺛﺮي در راﺑﻄﻪ ﺑﻴﻦ ﺑﻴﻤﻪ ﮔﺬار و اﺷﺨﺎص ﺛﺎﻟﺚ ﻧﺪارد؟ در ﭘﺎﺳﺦ اﻳﻦ ﭘﺮﺳﺶ ﺑﺎﻳﺪ ﺑﻴﻤﻪ ﺧﺴﺎرت را از ﺑﻴﻤﻪ اﺷﺨﺎص ﺟﺪا ﻛﺮد: .1در ﻣﻮرد ﻧﺨﺴﺖ ،ﭼﻮن ﭘﻮﻟﻲ ﻛﻪ ﺑﻴﻤﻪ ﮔﺮ ﻣﻲﭘﺮدازد ﻣﺘﻨﺎﺳﺐ ﺑﺎ ﻣﻴﺰان ﺧﺴﺎرت اﺳﺖ و ﭼﻨﻴﻦ ﻓﺮض ﻣﻲﺷﻮد ﻛﻪ ﺑﻴﻤﻪ ﮔﺬار ،در ﺑﺮاﺑﺮ ﮔﺮﻓﺘﻦ آن ،ﺣﻖ رﺟﻮع ﺑﻪ ﻋﺎﻣﻞ ورود زﻳﺎن را ﺑﻪ ﺑﻴﻤﻪ ﮔﺮ واﮔﺬار ﻣﻲﻛﻨﺪ ،ﺑﺎﻳﺪ ﭘﺬﻳﺮﻓﺖ ﻛﻪ ﺗﺎ ﺣﺪود ﻣﺒﻠﻐﻲ ﻛﻪ از ﺑﻴﻤﻪ ﮔﺮ اﺧﺬ ﻣﻲﺷﻮد ﺣﻖ رﺟﻮع ﻣﺴﺘﻘﻴﻢ ﺑﻴﻤﻪ ﮔﺬار ﺑﻪ ﻋﺎﻣﻞ زﻳﺎن از ﺑﻴﻦ ﻣﻲرود .ﻣﺎده 30ﻗﺎﻧﻮن ﺑﻴﻤﻪ ﻣﺼﻮب 17اردﻳﺒﻬﺸﺖ 1316دراﻳﻦ ﺑﺎره ﻣﻘﺮّر ﻣﻲدارد: 19 ‏www.tabsareh.ir » ﺑﻴﻤﻪ ﮔﺮ ،در ﺣﺪودي ﻛﻪ ﺧﺴﺎرت وارد را ﻗﺒﻮل ﻳﺎ ﭘﺮداﺧﺖ ﻣﻲﻛﻨﺪ ،در ﻣﻘﺎﺑﻞ اﺷﺨﺎﺻﻲ ﻛﻪ ﻣﺴﺌﻮل وﻗﻮع ﺣﺎدﺛﻪ ﻳﺎ ﺧﺴﺎرت ﻫﺴﺘﻨﺪ ،ﻗﺎﺋﻢ ﻣﻘﺎم ﺑﻴﻤﻪ ﮔﺬار ﺧﻮاﻫﺪ ﺑﻮد و اﮔﺮ ﺑﻴﻤﻪ ﮔﺬار اﻗﺪاﻣﻲ ﻛﻨﺪ ﻛﻪ ﻣﻨﺎﻓﻲ ﺑﺎ ﻋﻘﺪ ﻣﺰﺑﻮر ﺑﺎﺷﺪ در ﻣﻘﺎﺑﻞ ﺑﻴﻤﻪ ﮔﺮ ﻣﺴﺌﻮل ﻣﻲﺷﻮد« . رﺟﻮع ﺑﻴﻤﻪ ﮔﺮ ﺑﻪ ﻋﺎﻣﻞ زﻳﺎن ﺑﻪ ﻋﻨﻮان اﺻﻴﻞ ﻧﻴﺴﺖ ،زﻳﺮا او زﻳﺎﻧﻲ از ﻓﻌﻞ ﻣﺴﺌﻮل ﻧﺒﺮده اﺳﺖ؛رﺟﻮع او ﺑﻪ ﻗﺎﺋﻢ ﻣﻘﺎﻣﻲ ﺑﻴﻤﻪ ﮔﺬار اﺳﺖ وﺑﻴﺶ از آﻧﭽﻪ ﺑﻪ ﺑﻴﻤﻪ ﮔﺬار ﭘﺮداﺧﺘﻪ اﺳﺖ ﺣﻘﻲ ﻧﺪارد .ﭘﺲ ،ﻣﻲﺗﻮان ﮔﻔﺖ ﺗﺎ ﻣﻴﺰاﻧﻲ ﻛﻪ زﻳﺎن دﻳﺪه از ﺑﻴﻤﻪ ﮔﺮ درﻳﺎﻓﺖ ﻛﺮده اﺳﺖ ﺣﻖ رﺟﻮع ﺑﻪ ﻋﺎﻣﻞ ورود زﻳﺎن را ﻧﺪارد .وﻟﻲ، ﻣﻲﺗﻮاﻧﺪ ﺑﻪ ﻫﺮ ﻳﻚ از آن دو ﻛﻪ اﻟﺘﺰام ﺑﻴﺸﺘﺮي ﺑﻪ ﻋﻬﺪه دارﻧﺪ رﺟﻮع ﻛﻨﺪ[3] . ﺑﺎ وﺟﻮد اﻳﻦ ﺑﻌﻀﻲ ﮔﻔﺘﻪ اﻧﺪ ،ﺑﺎﻳﺪ ﻣﻴﺎن ﻓﺮﺿﻲ ﻛﻪ ﺑﻴﻤﻪ ﮔﺬار از ﺑﻴﻤﻪ ﮔﺮ ﺧﻮد ﺧﺴﺎرت ﻣﻲﮔﻴﺮد و ﻣﻮردي ﻛﻪ ﺑﻪ ﻋﻨﻮان زﻳﺎن دﻳﺪه از ﺑﻴﻤﻪ ﮔﺮ ﻣﺴﺌﻮل ﭘﻮﻟﻲ ﻣﻲﮔﻴﺮد ،ﺗﻔﺎوت ﮔﺬارد :در ﻓﺮض ﻧﺨﺴﺖ ،ﭘﻮﻟﻲ ﻛﻪ ﺑﻴﻤﻪ ﮔﺮ ﻣﻲﭘﺮدازد اﺟﺮاي ﻗﺮارداد ﺑﻴﻤﻪ اﺳﺖ و ﻣﺎﻧﻌﻲ ﺑﺮاي رﺟﻮع ﺑﻪ ﻣﺴﺌﻮل اﻳﺠﺎد ﻧﻤﻲﻛﻨﺪ :ﺑﻪ ﺑﻴﺎن دﻳﮕﺮ، ﺟﻤﻊ اﻳﻦ دو ﻣﺒﻠﻎ ﻣﻤﻜﻦ اﺳﺖ ،ﭼﺮا ﻛﻪ ﻣﺒﺘﻨﻲ ﺑﺮ دو ﺳﺒﺐ ﺟﺪاﮔﺎﻧﻪ اﺳﺖ؛ﺣﻘﻲ ﻛﻪ از ﺑﻴﻤﻪ ﮔﺮ ﮔﺮﻓﺘﻪ ﻣﻲﺷﻮدﻧﺎﺷﻲ از ﻗﺮارداد و ﭘﻮﻟﻲ ﻛﻪ از ﻣﺴﺌﻮل ﮔﺮﻓﺘﻪ ﻣﻲﺷﻮد ﻧﺎﺷﻲ از ﻋﻤﺪ ﻳﺎ ﺗﻘﺼﻴﺮ اﺳﺖ [4] .ﻣﻨﺘﻬﺎ ،ﻫﻤﻪ ﭘﺬﻳﺮﻓﺘﻪ اﻧﺪﻛﻪ ،ﻫﺮ ﮔﺎه ﺑﺮ ﻃﺒﻖ ﻗﺮارداد ﺑﻴﻤﻪ ﮔﺮ ﻗﺎﺋﻢ ﻣﻘﺎم زﻳﺎن دﻳﺪه)ﺑﻴﻤﻪ ﮔﺬار( ﻣﻲﺷﻮد ،رﺟﻮع ﺑﻪ ﻣﺴﺌﻮل ﺣﻖ اوﺳﺖ و ﺑﻴﻤﻪ ﮔﺬار ﻧﻤﻲﺗﻮاﻧﺪ ﻫﻢ ﺧﺴﺎرت از ﺑﻴﻤﻪ ﮔﺮ ﺑﮕﻴﺮد و ﻫﻢ از زﻳﺎن دﻳﺪه ] . [5در ﺣﻘﻮق ﻣﺎ ،ﭼﻮن ﺑﻴﻤﻪ ﮔﺮ ﺑﻪ ﺣﻜﻢ ﻗﺎﻧﻮن ﻗﺎﺋﻢ ﻣﻘﺎم زﻳﺎن دﻳﺪه اﺳﺖ ،از ﻟﺤﺎظ ﻧﺘﻴﺠﻪ ﺑﺎ ﻧﻈﺮ اﻳﻦ ﮔﺮوه ﺗﻔﺎوت ﻧﺪارد. ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ ،ﺑﺎﻳﺪ ﭘﺬﻳﺮﻓﺖ ﻛﻪ ﻫﻴﭻ ﻛﺲ ﻧﻤﻲﺗﻮاﻧﺪ ﻳﻚ ﺧﻄﺮ را ﭼﻨﺪ ﺑﺎر ﺑﻴﻤﻪ ﻛﻨﺪ و اﻧﺘﻈﺎر ﺟﺒﺮان ﺧﺴﺎرت از ﺑﻴﻤﻪ ﮔﺮان داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ ،ﻫﺮ ﭼﻨﺪ ﻛﻪ ﺣﻖ ﺑﻴﻤﻪ ﺟﺪاﮔﺎﻧﻪ ﺑﺮاي ﻫﺮ ﻳﻚ از ﺑﻴﻤﻪ ﻫﺎ ﺑﭙﺮدازد. .2در ﻣﻮرد ﺑﻴﻤﻪ اﺷﺨﺎص ،و ﺑﻪ وﻳﮋه ﺑﻴﻤﻪ ﻋﻤﺮ ،ﭼﻮن ﭘﻮﻟﻲ ﻛﻪ ﺑﻴﻤﻪ ﮔﺮ در ﻣﻘﺎم اﺟﺮاي ﺗﻌﻬﺪ ﺧﻮﻳﺶ ﻣﻲﭘﺮدازد ارﺗﺒﺎط ﺑﺎ ﻣﻴﺰان ﺧﺴﺎرت ﻧﺪارد و ﻛﺎر ﺑﻴﻤﻪ ﮔﺬار ﻧﻮﻋﻲ ﺳﺮﻣﺎﻳﻪ ﮔﺬاري و ذﺧﻴﺮه اﺳﺖ ،ﮔﺮﻓﺘﻦ آن ﻣﺒﻠﻎ در اﺟﺮاي ﻗﺮارداد ﺑﻴﻤﻪ ،ﺣﻖ ﺑﻴﻤﻪ ﮔﺬار در ﺧﺴﺎرت ﮔﺮﻓﺘﻦ از اﺷﺨﺎص ﺛﺎﻟﺚ را از ﺑﻴﻦ ﻧﻤﻲﺑﺮد .ﺑﺮاي ﻣﺜﺎل، اﮔﺮ ﻛﺴﻲ ﺑﻴﻤﻪ ﻋﻤﺮ ﺷﻮد و در اﺛﺮ ﺳﺎﻧﺤﻪ اﺗﻮﻣﺒﻴﻞ در ﮔﺬرد ،ﮔﺮﻓﺘﻦ ﺣﻖ ﺑﻴﻤﻪ ﻣﺎﻧﻊ از رﺟﻮع وارﺛﺎن ﻣﺘﻮﻓﻲ ﺑﻪ راﻧﻨﺪه ﺧﻄﺎﻛﺎر ﻧﻴﺴﺖ. -3ﺑﻴﻤﻪ ﻫﺎي اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ: در ﻣﻮرد ﺑﻴﻤﻪ ﻫﺎي اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ ﻧﻴﺰ ،ﺗﺒﺼﺮه 2ﻣﺎده 66ﻗﺎﻧﻮن ﺗﺄﻣﻴﻦ اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ ﺗﺮﺗﻴﺐ ﻗﺎﻧﻮن ﺑﻴﻤﻪ را در ﻣﻮرد ﺧﺴﺎرات ﭘﺬﻳﺮﻓﺘﻪ اﺳﺖ .ﺑﻪ ﻣﻮﺟﺐ اﻳﻦ ﺗﺒﺼﺮه: » ...ﻫﺮﮔﺎه ﺑﻴﻤﻪ ﺷﺪه ﻣﺸﻤﻮل ﻣﻘﺮّرات ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ ﺑﻴﻤﻪ ﺷﺨﺺ ﺛﺎﻟﺚ ﺑﺎﺷﺪ ،در ﺻﻮرت وﻗﻮع ﺣﺎدﺛﻪ ،ﺳﺎزﻣﺎن و ﺳﺎزﻣﺎن ﺗﺄﻣﻴﻦ ﺧﺪﻣﺎت درﻣﺎﻧﻲ و ﻳﺎ ﺷﺨﺼﺎً ﻛﻤﻜﻬﺎي ﻣﻘﺮّر در اﻳﻦ ﻗﺎﻧﻮن را درﺑﺎره ﺑﻴﻤﻪ ﺷﺪه اﻧﺠﺎم ﺧﻮاﻫﻨﺪ داد و ﺷﺮﻛﺘﻬﺎي ﺑﻴﻤﻪ ﻣﻮﻇﻔﻨﺪ ﺧﺴﺎرات وارده ﺑﻪ ﺳﺎزﻣﺎﻧﻬﺎ را در ﺣﺪود ﺗﻌﻬﺪات ﺧﻮد ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﺷﺨﺺ ﺛﺎﻟﺚ ﺑﭙﺮدازﻧﺪ« . ﭘﺲ ،در ﻣﻮرد زﻳﺎﻧﻬﺎﻳﻲ ﻛﻪ ﻛﺎرﮔﺮ در ﻫﻨﮕﺎم ﻛﺎر ﻳﺎ ﺑﻪ ﻣﻨﺎﺳﺒﺎت آن ﻣﻲﺑﻴﻨﺪ ،ﺳﺎزﻣﺎن ﺗﺄﻣﻴﻦ اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ ﻋﻬﺪه دار ﺟﺒﺮان ﺧﺴﺎرت اﺳﺖ و در ﺣﺪود ﭘﻮﻟﻲ ﻛﻪ ﻣﻲﭘﺮدازد ،ﻗﺎﺋﻢ ﻣﻘﺎم زﻳﺎن دﻳﺪه اﺳﺖ. ﺑﺎ اﻳﻨﻜﻪ ﻗﺎﻧﻮن درﺑﺎره ﺧﺴﺎرﺗﻬﺎي اﺿﺎﻓﻪ ﺑﺮ ﻣﺒﺎﻟﻎ ﻣﻮرد ﺗﻌﻬﺪ ﺳﺎزﻣﺎن ﺣﻜﻤﻲ ﻧﺪارد ،از اﺻﻮل ﻛﻠّﻲ ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ ﻣﺴﺌﻮﻟﻴﺖ ﻣﺪﻧﻲ ﭼﻨﻴﻦ ﺑﺮ ﻣﻲآﻳﺪ ﻛﻪ ﻛﺎرﮔﺮ ﺑﻴﻤﻪ ﺷﺪه در ﻣﻮرد اﻳﻦ ﮔﻮﻧﻪ زﻳﺎﻧﻬﺎ ﺣﻖ رﺟﻮع ﺑﻪ ﻋﺎﻣﻞ ورود زﻳﺎن را دارد وﺿﺮورت ﻧﺪاردﻛﻪ ﺑﻪ ﺗﻌﻬﺪﻫﺎي ﺳﺎزﻣﺎن ﻗﻨﺎﻋﺖ ﻛﻨﺪ. -4اﻣﻜﺎن ﺟﻤﻊ ﻛﻤﻜﻬﺎي راﻳﮕﺎن و ﺟﺒﺮان ﺧﺴﺎرت: ﻣﻤﻜﻦ اﺳﺖ اﺷﺨﺎص ﻧﻴﻜﻮﻛﺎر ﻳﺎ ﻣﺆﺳﺴﻪ ﻫﺎي ﺧﻴﺮﻳﻪ و اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ ﺑﻪ ﻣﻨﺎﺳﺒﺖ ﺻﺪﻣﻪ ﻫﺎي وارد ﺑﻪ زﻳﺎن دﻳﺪه ﻛﻤﻜﻬﺎي راﻳﮕﺎﻧﻲ ﺑﻪ او ﻛﻨﻨﺪ :اﻧﺠﻤﻦ ﺣﻤﺎﻳﺖ از ﻣﻌﻠﻮﻻن ﭘﺎي ﻣﺼﻨﻮﻋﻲ ﻫﺪﻳﻪ ﻣﻲﻛﻨﺪ ﻳﺎ ﺻﻨﺪوق ﻗﺮض اﻟﺤﺴﻨﻪ وام ﻣﻲدﻫﺪ ﻳﺎﻣﺆﺳﺴﻪ ﻛﺎرﻓﺮﻣﺎ ﭘﺎداﺷﻲ ﻣﻨﺎﺳﺐ و ﺷﺎﻳﺴﺘﻪ ﻣﻌﻴﻦ ﻣﻲﻛﻨﺪ ﻳﺎ ﻫﻤﺴﺎﻳﻪ ﻧﻴﻜﻮﻛﺎر از ﻛﻮدﻛﺎن زﻳﺎن دﻳﺪه ﺳﺮﭘﺮﺳﺘﻲ ﻣﻲﻧﻤﺎﻳﺪ .ﻫﺪف از اﻳﻦ ﮔﻮﻧﻪ ﻛﻤﻜﻬﺎ ﺑﺨﺸﺶ و ﮔﺎه اداي دﻳﻦ اﺧﻼﻗﻲ و ﻣﺬﻫﺒﻲ اﺳﺖ ﻧﻪ ﺟﺒﺮان ﺧﺴﺎرت .ﺑﻪ ﻫﻤﻴﻦ ﺟﻬﺖ ،ﻋﺎﻣﻞ ورود زﻳﺎن ﻧﻤﻲﺗﻮاﻧﺪ ﺑﻪ ﻛﻤﻜﻬﺎي ﻣﺮدﻣﻲ و اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ ﺑﺮاي ﻛﺎﺳﺘﻦ از ﻣﺴﺌﻮﻟﻴﺖ ﺧﻮد اﺳﺘﻨﺎد ﻛﻨﺪ وﺿﺮر را ﺟﺒﺮان ﺷﺪه ﺑﺪاﻧﺪ .ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ اﺳﺖ اﺳﺘﻔﺎده ازﻗﺮاردادﻫﺎي ﺧﺼﻮﺻﻲ ﻳﺎ ﻗﻮاﻧﻴﻦ ،ﻣﺎﻧﻨﺪ اﻣﺘﻴﺎزﻫﺎي ﻣﺠﺮوﺣﺎن ﺟﻨﮕﻲ ،ﻛﻪ اﺷﺨﺎص ﺛﺎﻟﺚ ﺑﻪ اﻧﮕﻴﺰه ﻫﺎي ﮔﻮﻧﺎﮔﻮن ﺑﻪ زﻳﺎن دﻳﺪه ﻣﻲﭘﺮدازﻧﺪ[6] . -5آﻳﺎ ﭘﺮداﺧﺖ دﻳﻪ ﺑﻪ ﻣﻌﻨﻲ ﺟﺒﺮان ﻛﺎﻣﻞ ﺧﺴﺎرت اﺳﺖ؟ دادﮔﺎﻫﻬﺎي ﻛﻴﻔﺮي و ﻣﺪﻧﻲ ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﻗﻠﻤﺮو و ﻣﻔﻬﻮم »دﻳﻪ« و اﻳﻨﻜﻪ آﻳﺎ ﻣﺒﻠﻎ ﻣﻘﻄﻮع ﺧﺴﺎرت ﻧﺎﺷﻲ از ﺟﺮم اﺳﺖ ﻳﺎ ﻓﺮﺿﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ زﻳﺎن دﻳﺪه ﻣﻲﺗﻮاﻧﺪ ﺧﻼف آن را اﺛﺒﺎت ﻛﻨﺪ ،اﺧﺘﻼف دارﻧﺪ .دادﮔﺎﻫﻬﺎي ﺗﺎﻟﻲ ﺑﻴﺸﺘﺮ ﻃﺮﻓﺪار ﺟﺒﺮان ﺧﺴﺎرت ﻛﺎﻣﻞ زﻳﺎن دﻳﺪه ﻫﺴﺘﻨﺪ .وﻟﻲ در دﻳﻮان ﻋﺎﻟﻲ ﻧﻈﺮي ﻏﻠﺒﻪ دارد ﻛﻪ ﺑﻪ ﻣﻮﺟﺐ آن ﻣﺒﻠﻎ ﻣﻘﻄﻮع دﻳﻪ ﺷﺎﻣﻞ ﺗﻤﺎم ﺧﺴﺎرات ﻧﺎﺷﻲ از ﺟﺮم اﺳﺖ: در رأي ﺷﻤﺎره 68/9/14-104ﻫﻴﺄت ﻋﻤﻮﻣﻲ دﻳﻮان ﻛﺸﻮر ،در ﺑﺮاﺑﺮ رأي اﺻﺮاري ﺷﻌﺒﻪ اول دادﮔﺎه ﻋﻤﻮﻣﻲ ﺳﺎري ،ﭼﻨﻴﻦ ﮔﻔﺘﻪ ﺷﺪه اﺳﺖ: »ﺣﻜﻢ ﺗﺠﺪﻳﺪ ﻧﻈﺮ ﺧﻮاﺳﺘﻪ ،و اﺳﺘﺪﻻل دادﮔﺎه ﻣﺨﺪوش اﺳﺖ .زﻳﺮا ،ادﻋﺎي ﻣﻄﺎﻟﺒﻪ ﺿﺮر و زﻳﺎن ﻧﺎﺷﻲ از ﺟﺮم ﺑﺮاﺛﺮ ﺿﺮﺑﻪ ﻣﻐﺰي و ﺷﻜﺴﺘﮕﻲ اﺳﺘﺨﻮان ﺟﻤﺠﻤﻪ ﺷﻬﺎب زﻧﺪي در دادﮔﺎه ﻛﻴﻔﺮي ﻣﻄﺮح و رﺳﻴﺪﮔﻲ ﺷﺪه و دادﮔﺎه در ﺣﻜﻢ ﺧﻮد ﻣﻘﺪا ر دﻳﻪ را ﺑﺮ ﻃﺒﻖ ﻗﺎﻧﻮن دﻳﺎت ﻣﻌﻴﻦ ﻧﻤﻮده اﺳﺖ .ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ دﻋﻮاي ﺿﺮر و زﻳﺎن وارده ﺑﻪ ﺷﺨﺺ ﻣﺰﺑﻮر ﺑﺮ اﺛﺮ ﻫﻤﻴﻦ ﺟﺮم ﺗﺤﺖ ﻋﻨﻮان دﻳﮕﺮي ﻏﻴﺮ از دﻳﻪ ﻓﺎﻗﺪ ﻣﺠﻮز ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ و اﮔﺮ ﺗﺠﺪﻳﺪ ﻧﻈﺮ ﺧﻮاه در ﻣﻮرد ﻛﻤﻴﺖ دﻳﻪ اﻋﺘﺮاﺿﻲ داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ ﺑﺎﻳﺪ از ﻃﺮﻳﻖ ﻣﺮاﺟﻊ ﻛﻴﻔﺮي اﻗﺪام ﻧﻤﺎﻳﺪ ،ﻟﺬا ﺣﻜﻢ ﺗﺠﺪﻳﺪ ﻧﻈﺮ ﺧﻮاﺳﺘﻪ ﻧﻘﺾ ﻣﻲﺷﻮد وﺗﺠﺪﻳﺪ رﺳﻴﺪﮔﻲ ﺑﺎ رﻋﺎﻳﺖ ﻣﺎده 576ﻗﺎﻧﻮن آﻳﻴﻦ دادرﺳﻲ ﻣﺪﻧﻲ ﺑﻪ ﺷﻌﺒﻪ دﻳﮕﺮ دادﮔﺎه ﺣﻘﻮﻗﻲ ﻳﻚ ﺳﺎري ﻣﺤﻮل اﺳﺖ« . ﺑﺎﻳﺪ داﻧﺴﺖ ﻛﻪ ﻣﺪﻋﻲ ﭘﺲ از وﺻﻮل ﻣﺒﻠﻎ دﻳﻪ از دادﮔﺎه ﻛﻴﻔﺮي ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﺗﺴﺒﻴﺐ در دادﮔﺎه ﺣﻘﻮﻗﻲ ﻣﻄﺎﻟﺒﻪ ﺧﺴﺎرت ﻧﺎﺷﻲ از اﻳﺮاد ﺿﺮب و ﺷﻜﺴﺘﮕﻲ اﺳﺘﺨﻮان را ﻛﺮده اﺳﺖ و دادﮔﺎه ﺑﻪ اﻳﻦ اﺳﺘﺪﻻل ﻛﻪ» :دﻳﻪ ﻧﻮﻋﻲ ﻣﺠﺎزات اﺳﺖ و ﺑﺎﺿﺮر و زﻳﺎن ﻧﺎﺷﻲ از ﺟﺮم ﺗﻔﺎوت دارد« ﺑﻪ اﺳﺘﻨﺎد ﻗﺎﻧﻮن ﻣﺴﺌﻮﻟﻴﺖ ﻣﺪﻧﻲ ﺣﻜﻢ ﺑﻪ ﻣﺤﻜﻮﻣﻴﺖ دوﺑﺎره ﻣﺠﺮم داده اﺳﺖ. 20 ‏www.tabsareh.ir ﺑﺪﻳﻦ ﺗﺮﺗﻴﺐ ،اﮔﺮ ﻫﻤﺎن ﮔﻮﻧﻪ ﻛﻪ از ﻣﻔﺎد ﺣﻜﻢ و ﻣﻘﺪﻣﻪ آن ﺑﺮ ﻣﻲآﻳﺪ دادﮔﺎه ﺣﻘﻮﻗﻲ ﺑﻪ ادﻋﺎي ﺿﺮر و زﻳﺎن ﻧﺎﺷﻲ از ﺟﺮم ،ﻗﻄﻊ ﻧﻈﺮ از ﻣﺒﻠﻎ دﻳﻪ وﺻﻮل ﺷﺪه، رﺳﻴﺪﮔﻲ ﻛﺮده ﺑﺎﺷﺪ ،دﻳﻮان ﻋﺎﻟﻲ ﺣﻖ داﺷﺘﻪ اﺳﺖ ﻛﻪ آن را ﻧﻘﺾ ﻛﻨﺪ .زﻳﺮا ،ﺑﺎ اﻳﻨﻜﻪ دﻳﻪ از ﻟﺤﺎظ ﺣﻘﻮق ﻋﻤﻮﻣﻲ ﭼﻬﺮه ﻛﻴﻔﺮي دارد [7] ،وﺳﻴﻠﻪ اي ﺑﺮاي ﺟﺒﺮان ﺧﺴﺎرت ﻣﺪﻋﻲ ﺧﺼﻮﺻﻲ ﻫﻢ ﻫﺴﺖ و ﺑﻪ ﻫﻤﻴﻦ اﻋﺘﺒﺎر ﻫﻢ ﺑﻪ زﻳﺎن دﻳﺪه ﭘﺮداﺧﺘﻪ ﻣﻲﺷﻮد .ﭘﺲ ،ﻧﺒﺎﻳﺪ ﭼﻨﻴﻦ ﭘﻨﺪاﺷﺖ ﻛﻪ او ﻣﻲﺗﻮاﻧﺪ دﻳﻪ را ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﺟﺰاي ﻛﻴﻔﺮ ﻣﺠﺮم ﺑﮕﻴﺮد و ﺧﺴﺎرت را ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﺗﺴﺒﻴﺐ ﺑﺮ آن ﺑﻴﻔﺰاﻳﺪ. آﻧﭽﻪ در ﺣﻜﻢ دﻳﻮان ﻋﺎﻟﻲ ﻣﺒﻬﻢ و ﻗﺎﺑﻞ اﻧﺘﻘﺎد ﺑﻪ ﻧﻈﺮ ﻣﻲرﺳﺪ ﺗﺼﻮر ﺷﻤﻮل دﻳﻪ ﺑﺮ ﺗﻤﺎم ﺧﺴﺎرﺗﻬﺎي ﻧﺎﺷﻲ از ﺟﺮم اﺳﺖ .اﻳﻦ ﻧﺘﻴﺠﻪ ﺑﻪ ﺻﺮاﺣﺖ اﻋﻼم ﻧﺸﺪه ،وﻟﻲ اﮔﺮ ﻣﻘﺼﻮد اﻳﻦ ﺑﺎﺷﺪ ﻛﻪ ﺟﺰ دﻳﻪ ﺧﺴﺎرﺗﻲ ﻗﺎﺑﻞ ﻣﻄﺎﻟﺒﻪ ﻧﻴﺴﺖ و ﻓﺮﺿﻲ ﻛﻪ ﻗﺎﻧﻮﻧﮕﺬار در ﻛﻔﺎﻳﺖ ﻣﺒﻠﻎ آن ﻛﺮده ﻗﺎﻃﻊ و ﺗﺨﻠﻒ ﻧﺎﭘﺬﻳﺮ اﺳﺖ ،ﺑﺎﻳﺪ از آن ﭼﺸﻢ ﭘﻮﺷﻴﺪ .زﻳﺮا ،ﻧﺨﺴﺘﻴﻦ ﻫﺪف ﻗﺎﻧﻮﻧﮕﺬار ﺟﺒﺮان ﺗﻤﺎم ﺿﺮرﻫﺎ اﺳﺖ)ﻗﺎﻋﺪه ﻻﺿﺮر( و ﻗﻮاﻧﻴﻦ ﺑﺎﻳﺪ ﺑﻪ ﮔﻮﻧﻪ اي ﺗﻔﺴﻴﺮ و ﻣﻌﻨﻲ ﺷﻮد ﻛﻪ وﺿﻊ زﻳﺎن دﻳﺪه ﺑﻪ ﺣﺎل ﭘﻴﺸﻴﻦ ﺑﺎز ﮔﺮدد .ﭘﻴﺮوي از اﻳﻦ اﺻﻞ راﻫﻨﻤﺎ ﺑﺎ ﻧﻮﻋﻲ و ﻣﻘﻄﻮع ﻛﺮدن ﻣﺒﻠﻎ ﺧﺴﺎرت ﻣﻨﺎﻓﺎت دارد ،زﻳﺮا در ﻫﺮ ﺟﺮم ﺑﻪ ﺗﻨﺎﺳﺐ ﺷﺮاﻳﻂ زﻣﺎن و ﻫﺰﻳﻨﻪ زﻧﺪﮔﻲ و وﺿﻊ زﻳﺎن دﻳﺪه ﺧﺴﺎرﺗﻲ ﺧﺎص ﺑﻪ ﺑﺎر ﻣﻲآﻳﺪ .ﺟﺎن و ﺗﻦ و اﻧﺪاﻣﻬﺎي اﻧﺴﺎن را ﻧﻤﻲﺗﻮان ﺑﻪ ﺷﻴﻮه اﻣﻮال ﻣﺎدي و ﻣﺜﻠﻲ ﺗﻘﻮﻳﻢ ﻛﺮد و ﺗﻮان ﻣﺎﻟﻲ و ارزش ﻣﻌﻨﻮي و ﻧﻴﺮوي ﻛﺎر و ﺻﺪﻣﻪ ﻫﺎي رواﻧﻲ او را ﻧﺎدﻳﺪه ﮔﺮﻓﺖ. در روزﮔﺎري ﻛﻪ اﻧﺪﻳﺸﻤﻨﺪان اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ و ﺣﻘﻮﻗﻲ ﺷﺨﺼﻲ ﺷﺪن ﻣﺠﺎزاﺗﻬﺎ را ﺗﻮﺻﻴﻪ ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ و ﻗﻮاﻧﻴﻦ دراﻳﻦ ﻣﺴﻴﺮ ﮔﺎم ﺑﺮﻣﻲدارﻧﺪ ،درﻳﻎ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺧﺴﺎرت ﻧﺎﺷﻲ از ﺟﺮم ﭼﻬﺮه ﻧﻮﻋﻲ و ﻗﺎﻟﺒﻲ ﭘﻴﺪا ﻛﻨﺪ .ﭘﺲ ،اﺟﺮاي ﻋﺪاﻟﺖ و ﻣﻨﻄﻖ ﺣﻘﻮق در ﺟﻤﻊ ﺑﻴﻦ ﻗﻮاﻧﻴﻦ )اﻟﺠﻤﻊ ﻣﻬﻤﺎ اﻣﻜﻦ اوﻟﻲ ( ﭼﻨﻴﻦ اﻳﺠﺎب ﻣﻲﻛﻨﺪ ﻛﻪ ﮔﻔﺘﻪ ﺷﻮد، ﺗﻌﻴﻴﻦ ﻣﺒﻠﻎ دﻳﻪ ﻣﺒﺘﻨﻲ ﺑﺮ ﻓﺮض ﻛﻤﺘﺮﻳﻦ ﺧﺴﺎرﺗﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ از ﻗﺘﻞ و ﺟﺮح و ﻧﻘﺺ ﻋﻀﻮ اﻧﺴﺎﻧﻲ ﺑﻪ ﺑﺎر ﻣﻲآﻳﺪ و ﻧﻴﺎز ﺑﻪ اﺛﺒﺎت ﻧﺪارد و ﺑﻴﺶ از آن را ﻣﺪﻋﻲ ﺑﺎﻳﺪ ﻣﻄﺎﺑﻖ ﻗﻮاﻋﺪ ﻋﻤﻮﻣﻲ ﺛﺎﺑﺖ ﻛﻨﺪ[8] . و( ﺿﺮر ﺑﺎﻳﺪ ﻗﺎﺑﻞ ﭘﻴﺶ ﺑﻴﻨﻲ ﺑﺎﺷﺪ -6آﻳﺎ ﺿﺮورت دارد ﻛﻪ ﺿﺮر ﻗﺎﺑﻞ ﭘﻴﺶ ﺑﻴﻨﻲ ﺑﺎﺷﺪ؟ در ﻣﺴﺌﻮﻟﻴﺘﻬﺎي ﻗﺮاردادي اﻳﻦ ﻗﺎﻋﺪه ﭘﺬﻳﺮﻓﺘﻪ ﺷﺪه اﺳﺖ ﻛﻪ ﻋﻬﺪﺷﻜﻦ ﺗﻨﻬﺎ ﻣﺴﺌﻮل ﺧﺴﺎراﺗﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﺮاي او ﻗﺎﺑﻞ ﭘﻴﺶ ﺑﻴﻨﻲ ﻳﺎ دﺳﺖ ﻛﻢ در دﻳﺪ ﻋﺮف ﻣﻮرد اﻧﺘﻈﺎر ﺑﺎﺷﺪ .زﻳﺎن ﻧﺎﻣﺘﻌﺎرف و دور از اﻧﺘﻈﺎر را ﻧﻤﻲﺗﻮان از ﻛﺴﻲ ﻛﻪ در اﺟﺮاي ﺗﻌﻬﺪ ﺧﻮد ﻛﺎﻫﻠﻲ ﻛﺮده اﺳﺖ ﻣﻄﺎﻟﺒﻪ ﻛﺮد .ﺑﻪ ﺑﻴﺎن دﻳﮕﺮ زﻳﺎن ﻫﺎي دور از اﻧﺘﻈﺎر و ﭘﻴﺶ ﺑﻴﻨﻲ دو ﻃﺮف ﻛﻪ ﺑﻪ اﺳﺒﺎب ﻧﺎﻣﺘﻌﺎرف و وﻳﮋه دﻋﻮي ﺑﺴﺘﮕﻲ دارد در ﻗﻠﻤﺮو ﻣﺴﺌﻮﻟﻴﺖ ﻗﺮاردادي ﻧﻴﺴﺖ[9] . در ﻣﺴﺌﻮﻟﻴﺘﻬﺎي ﻗﻬﺮي ﻧﻴﺰ ،ﺑﻪ وﻳﮋه در ﻣﻮرد زﻳﺎن ﻫﺎي آﻳﻨﺪه ،ﻣﺎﻧﻨﺪ از دﺳﺖ دادن اﻣﻜﺎن و ﺑﺨﺖ دﺳﺘﻴﺎﺑﻲ ﺑﻪ ﻣﻨﻔﻌﺖ ﻳﺎ دﻓﻊ ﺿﺮر و ﺧﺴﺎرت ﻧﺎﺷﻲ از ﺻﺪﻣﻪ ﻫﺎي ﺑﺪﻧﻲ ﻛﻪ در آﻳﻨﺪه ﻇﺎﻫﺮ ﻣﻲﺷﻮد ،ﭘﻴﺶ ﺑﻴﻨﻲ ﺿﺮر ﻧﻘﺶ اﺳﺎﺳﻲ دارد و ﻣﻌﻴﺎر اﺣﺮاز وﻗﻮع آن اﺳﺖ و ﺧﺴﺎرﺗﻬﺎي ﻧﺎﻣﺘﻌﺎرف و دور از اﻧﺘﻈﺎر را ﻧﺒﺎﻳﺪ در ﻣﺤﺎﺳﺒﻪ ارزﻳﺎﺑﻲ ﺧﺴﺎرت در ﻧﻈﺮ ﮔﺮﻓﺖ .ﺑﻪ ﺑﻴﺎن دﻳﮕﺮ ،در ﻣﺮﺣﻠﻪ اﺛﺒﺎت ﺑﻴﮕﻤﺎن ﭘﻴﺶ ﺑﻴﻨﻲ ﺿﺮر در ﻣﺴﺌﻮﻟﻴﺖ ﻣﺪﻧﻲ اﻫﻤﻴﺖ ﺷﺎﻳﺎن دارد و ﻳﻜﻲ از ﻣﻘﺪﻣﻪ ﻫﺎي ﺿﺮوري ﺻﺪور ﺣﻜﻢ ﺑﻪ ﺟﺒﺮان آن اﺳﺖ .آﻧﭽﻪ ﻣﻮرد ﺗﺮدﻳﺪ ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺘﻪ اﺳﺖ و ﻧﻈﺎﻣﻬﺎي ﺣﻘﻮﻗﻲ درﺑﺎره آن ﺑﻪ ﺗﻮاﻓﻖ ﻧﺮﺳﻴﺪه اﻧﺪ ،ﻧﻘﺶ ﭘﻴﺶ ﺑﻴﻨﻲ ﺿﺮر در ﻣﺮﺣﻠﻪ ﺛﺒﻮت اﺳﺖ. اﻳﻦ ﻗﺎﻋﺪه ﺑﻪ ﺳﺨﺘﻲ ﻣﻮرد ﺗﺮدﻳﺪ اﺳﺖ ﻛﻪ آﻳﺎ در ﻣﺴﺌﻮﻟﻴﺘﻬﺎي ﻗﻬﺮي ﻧﻴﺰ ﻗﺎﺑﻠﻴﺖ ﭘﻴﺶ ﺑﻴﻨﻲ ﺿﺮر از ﺷﺮاﻳﻂ ﺟﺒﺮان آن اﺳﺖ ﻳﺎ ﺷﺨﺺ ﻣﺴﺌﻮل ﻫﺮ زﻳﺎﻧﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ وارد ﻛﺮده ﻳﺎ ﺳﺒﺐ ورود آن را ﻓﺮاﻫﻢ ﻛﺮده اﺳﺖ؟ ﻣﻨﺸﺄ ﺗﺮدﻳﺪ از آﻧﺠﺎ اﺳﺖ ﻛﻪ ،ﺑﺮ ﺧﻼف ﻣﺴﺌﻮﻟﻴﺖ ﻗﺮاردادي ﻛﻪ ﻧﺎﺷﻲ از ﺧﻮاﺳﺖ و اراده دو ﻃﺮف اﺳﺖ آﻧﺎن ﻣﻲﺗﻮاﻧﻨﺪ ﺑﺮ ﻗﻠﻤﺮو آن ﺑﻴﻔﺰاﻳﻨﺪ ﻳﺎ از آن ﺑﻜﺎﻫﻨﺪ، ﻣﺴﺌﻮﻟﻴﺖ ﻗﻬﺮي ﺑﺮ ﺧﻼف اراده ﺷﺨﺺ ﺑﺮ او ﺗﺤﻤﻴﻞ ﻣﻲﺷﻮد و ﺿﺮورﺗﻲ ﻧﺪارد ﻛﻪ ﻣﺤﺪود ﺑﻪ اﻣﺮي ﺷﻮد ﻛﻪ درﻗﻠﻤﺮو اﻧﺘﻈﺎر و ﭘﻴﺶ ﺑﻴﻨﻲ او ﻣﻲﮔﻨﺠﺪ. از ﺳﻮي دﻳﮕﺮ ،ﻣﻲﺗﻮان ﮔﻔﺖ: در دﻳﺪﻋﺮف آﻧﭽﻪ ﺑﺮﺣﺴﺐ ﺳﻴﺮ ﻃﺒﻴﻌﻲ و ﻣﺘﻌﺎرف اﻣﻮر از ﺧﻄﺎي ﺷﺨﺺ ﺑﻪ ﺑﺎر ﻣﻲآﻳﺪ ﻣﻨﺴﻮب ﺑﻪ او اﺳﺖ و آنﭼﻪ را ﺣﺎدﺛﻪاي ﻧﺎﻣﻨﺘﻈﺮ ﻳﺎ ﺷﺮاﻳﻂ وﻳﮋهاي ﻛﻪ ﺷﺨﺺ از آن آﮔﺎه ﻧﻴﺴﺖ اﻳﺠﺎد ﻣﻲﻛﻨﺪ ﻋﺮف ﻧﺎﺷﻲ از ﻓﻌﻞ ﻣﺮﺗﻜﺐ ﻧﻤﻲداﻧﺪ. ﺑﻪ ﺑﻴﺎن دﻳﮕﺮ راﺑﻄﻪ ﻋﻠﻴﺖ ﺑﻴﻦ ﻓﻌﻞ ﺷﺨﺺ و ﺿﺮري ﻛﻪ ﺑﻪ ﮔﻮﻧﻪ اي دور از اﻧﺘﻈﺎر وارد ﺷﺪه اﺳﺖ وﺟﻮد ﻧﺪارد .ﺑﺮاي ﻣﺜﺎل ،اﮔﺮ ﻣﺴﺎﻓﺮي ﻛﻪ ﺳﺎﺑﻘﻪ ﺑﻴﻤﺎري دارد در اﺛﺮ ﺗﺮﻣﺰ ﻧﺎﮔﻬﺎﻧﻲ ﻗﻄﺎر دﭼﺎر ﺣﻤﻠﻪ ﻗﻠﺒﻲ ﺷﻮد و ﺑﻤﻴﺮد ،راه آﻫﻦ را ﻧﺒﺎﻳﺪ ﻣﺴﺌﻮل ﻣﺮگ او ﺷﻤﺮد. ﻗﺎﻧﻮن ﻣﺪﻧﻲ و ﻣﺴﺌﻮﻟﻴﺖ ﻣﺪﻧﻲ درﺑﺎره اﻫﻤﻴﺖ ﭘﻴﺶ ﺑﻴﻨﻲ ﺿﺮر ﺣﻜﻤﻲ روﺷﻦ ﻧﺪارد ،وﻟﻲ از اﺣﻜﺎم ﻗﺎﻧﻮن ﻣﺠﺎزات اﺳﻼﻣﻲ ﻣﻲﺗﻮان ﺗﻤﺎﻳﻞ ﺑﻪ ﻧﻈﺮ اﺧﻴﺮ را اﺳﺘﻨﺒﺎط ﻛﺮد :ﺑﺮاي ﻣﺜﺎل ،در ﻣﺎده 353ﻣﻲﺧﻮاﻧﻴﻢ: »ﻫﺮ ﮔﺎه ﻛﺴﻲ در ﻣﻠﻚ ﺧﻮد آﺗﺶ روﺷﻦ ﻛﻨﺪ ﻛﻪ ﻋﺎدﺗﺎً ﺑﻪ ﻣﺤﻞ دﻳﮕﺮ ﺳﺮاﻳﺖ ﻣﻲﻧﻤﺎﻳﺪ ﻳﺎ ﺑﺪاﻧﺪ ﻛﻪ ﺑﻪ ﺟﺎي دﻳﮕﺮ ﺳﺮاﻳﺖ ﺧﻮاﻫﺪ ﻛﺮد و در اﺛﺮ ﺳﺮاﻳﺖ ﻣﻮﺟﺐ ﺗﻠﻒ و ﺧﺴﺎرت ﺷﻮد ،ﻋﻬﺪه دار آن ﺧﻮاﻫﺪ ﺑﻮد ،ﮔﺮﭼﻪ ﺑﻪ ﻣﻘﺪار ﻧﻴﺎز ﺧﻮد روﺷﻦ ﻛﺮده ﺑﺎﺷﺪ« . و درﻣﺎده 352آﻣﺪه اﺳﺖ: » ﻫﺮﮔﺎه ﻛﺴﻲ در ﻣﻠﻚ ﺧﻮد ﺑﻪ ﻣﻘﺪار ﻧﻴﺎز ﻳﺎ زاﺋﺪ ﺑﺮ آن آﺗﺶ روﺷﻦ ﻛﻨﺪ و ﺑﺪاﻧﺪ ﻛﻪ ﺑﻪ ﺟﺎﻳﻲ ﺳﺮاﻳﺖ ﻧﻤﻲﻛﻨﺪ و ﻋﺎدﺗﺎً ﻧﻴﺰ ﺳﺮاﻳﺖ ﻧﻜﻨﺪ ﻟﻜﻦ اﺗﻔﺎﻗﺎً ﺑﻪ ﺟﺎي دﻳﮕﺮ ﺳﺮاﻳﺖ ﻛﻨﺪ و ﻣﻮﺟﺐ ﺗﻠﻒ ﻳﺎ ﺧﺴﺎرت ﺷﻮد ﺿﺎﻣﻦ ﻧﺨﻮاﻫﺪ ﺑﻮد« . از ﺟﻤﻊ اﻳﻦ دو ﻣﺎده ﭼﻨﻴﻦ ﺑﺮ ﻣﻲآﻳﺪ ﻛﻪ ﻣﻌﻴﺎر ﺗﻤﻴﺰ ﺗﺼﺮف ﻣﺒﺎح ﺷﺨﺺ در ﻣﻠﻚ ﺧﻮد ﻧﻴﺎز ﺑﻪ آن ﺗﺼﺮف ﻧﻴﺴﺖ؛ اﻣﻜﺎن و ﭘﻴﺶ ﺑﻴﻨﻲ ﻋﺪم ورود ﺿﺮر ﺑﻪ دﻳﮕﺮان اﺳﺖ و از اﻳﻦ ﺟﻬﺖ ﺑﺎ ﻣﻔﺎد ﻣﺎده 132ق .م .ﻛﻪ اﻧﮕﻴﺰه رﻓﻊ ﺣﺎﺟﺖ و رﻓﻊ ﺿﺮر را ﻳﻜﻲ از ﺷﺮاﻳﻂ اﺑﺎﺣﻪ ﺗﺼﺮف زﻳﺎﻧﺒﺎر ﻗﺮار ﻣﻲدﻫﺪ ﺗﻔﺎوت دارد. ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ اﺳﺖ ﻣﻮاد 349و 350و 351ﻫﻤﺎن ﻗﺎﻧﻮن درﺑﺎره اﺣﺪاث دﻳﻮاري ﻛﻪ در اﺛﺮ ﺧﺮاب ﺷﺪن ﺑﻪ دﻳﮕﺮي ﺻﺪﻣﻪ زده اﺳﺖ و ﺿﺎﻣﻦ ﻧﺒﻮدن ﻣﺎﻟﻚ ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﺣﻮادث ﭘﻴﺶ ﺑﻴﻨﻲ ﻧﺸﺪه و ﻧﺎﻣﺘﻌﺎرف ،و ﻣﺎده 357درﺑﺎره ﻣﺴﺌﻮﻟﻴﺖ ﺻﺎﺣﺐ ﺣﻴﻮان و ﻣﺎده 347ﻛﻪ در آن ﻣﻲﺧﻮاﻧﻴﻢ: » ﻫﺮﮔﺎه ﻛﺴﻲ ﭼﻴﺰي را ﺑﺮ روي دﻳﻮار ﺧﻮد ﻗﺮار دﻫﺪ و در اﺛﺮ ﺣﻮادث ﭘﻴﺶ ﺑﻴﻨﻲ ﻧﺸﺪه ﺑﻪ ﻣﻌﺒﺮ ﻋﺎم ﺑﻴﻔﺘﺪ و ﻣﻮﺟﺐ ﺧﺴﺎرت ﺷﻮد ﻋﻬﺪه دار ﻧﺨﻮاﻫﺪ ﺑﻮد ،ﻣﮕﺮ آﻧﻜﻪ آن را ﻃﻮري ﮔﺬاﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ ﻛﻪ ﻋﺎدﺗﺎً ﺳﺎﻗﻂ ﻣﻲﺷﻮد[10] « . 21 ‏www.tabsareh.ir ﻣﻨﺘﻬﺎ ،ﺑﺎﻳﺪ اﻓﺰود ﻛﻪ اﺻﻞ ﻋﺪم ﺿﻤﺎن ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﺿﺮر ﭘﻴﺶ ﺑﻴﻨﻲ ﻧﺸﺪه دادرس را ﺑﻲ ﻧﻴﺎز از ﺗﺤﻘﻴﻖ درﺑﺎره ﻫﺮ ﺳﻨﺦ ﺗﻘﺼﻴﺮ و ﺷﺮاﻳﻂ ورود ﺿﺮر ﻧﻤﻲﻛﻨﺪ :ﭼﻨﺎن ﻛﻪ در ﻣﻮرد ﭘﺎره اي از ﺻﺪﻣﻪ ﻫﺎي ﺑﺪﻧﻲ ازﻫﻤﺎن ﻗﺎﻧﻮن اﺳﺘﻨﺒﺎط ﻣﻲﺷﻮد ﻛﻪ ﺷﺨﺺ ﻣﺴﺌﻮل زﻳﺎﻧﻬﺎي ﻧﺎﺷﻲ از ﻛﺎر ﺧﻮﻳﺶ اﺳﺖ ،ﻫﺮ ﭼﻨﺪ ﻗﺎﺑﻞ ﭘﻴﺶ ﺑﻴﻨﻲ ﻧﺒﺎﺷﺪ ) [11] .ﻣﺎﻧﻨﺪ ﺿﻤﺎن ﻃﺒﻴﺐ و ﺑﻴﻤﺎر :ﻣﻮاد 319ﺑﻪ ﺑﻌﺪ( -7ﻣﻌﻴﺎر ﻧﻮﻋﻲ ﭘﻴﺶ ﺑﻴﻨﻲ: ﺿﺮر ﻧﻮﻋﻲ ﭘﻴﺶ ﺑﻴﻨﻲ ﻧﺸﺪه درﺻﻮرﺗﻲ از ﻗﻠﻤﺮو ﻣﺴﺌﻮﻟﻴﺖ ﻣﺮﺗﻜﺐ ﺧﺎرج ﻣﻲﺷﻮد ﻛﻪ در دﻳﺪ ﻋﺮف ﻧﺎﻣﻨﺘﻈﺮ و ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ ﺣﺎدﺛﻪ ﻧﺎﮔﻬﺎﻧﻲ ﺑﺎﺷﺪ و ﻛﺎﻓﻲ ﻧﻴﺴﺖ ﻛﻪ ﺧﻮاﻧﺪه در اﺛﺮ ﻛﺎﻫﻠﻲ ﻳﺎ ﻋﺪم آﮔﺎﻫﻲ آن را دور از اﺣﺘﻤﺎل ﺑﺪاﻧﺪ .ﺑﻪ ﺑﻴﺎن دﻳﮕﺮ ،ﻣﻌﻴﺎر ﺗﻤﻴﺰ ﺿﺮر ﭘﻴﺶ ﺑﻴﻨﻲ ﻧﺸﺪه داوري اﻧﺴﺎﻧﻲ آﮔﺎه و ﻣﺘﻌﺎرف در ﺷﺮاﻳﻄﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺣﺎدﺛﻪ رخ داده :ﺑﺮاي ﻣﺜﺎل ،اﮔﺮ ﭼﻤﺪاﻧﻲ در ﻧﺘﻴﺠﻪ ﻟﻐﺰش از دﺳﺖ ﻛﺎرﮔﺮ راه آﻫﻦ ﺑﻪ زﻣﻴﻦ اﻓﺘﺪ و ﻣﺎده ﻗﺎﺑﻞ اﻧﻔﺠﺎر و آﺗﺶ زاي درون آن ﺑﺎﻋﺚ از ﺑﻴﻦ رﻓﺘﻦ ﻣﺎل دﻳﮕﺮي ﺷﻮد ،ﺑﻨﮕﺎه راه آﻫﻦ را ﻧﺒﺎﻳﺪ ﻣﺴﺌﻮل آن داﻧﺴﺖ ،زﻳﺮا اﻧﺴﺎﻧﻲ ﻣﺘﻌﺎرف و آﮔﺎه اﻧﺘﻈﺎر ﺣﻤﻞ ﻣﻮاد ﻗﺎﺑﻞ اﻧﻔﺠﺎر را در ﭼﻤﺪان ﺳﻔﺮ ﻧﺪارد[12] . ﺑﺎ وﺟﻮد اﻳﻦ اﮔﺮ ﺑﻪ دﻟﻴﻠﻲ ﻣﺮﺗﻜﺐ ﺑﺪاﻧﺪ ﻛﻪ ﺗﺼﺎدم ﻗﺎﺑﻞ اﻧﻔﺠﺎر اﺳﺖ ،در ﺑﺮاﺑﺮ آﺛﺎر آن ﺿﺎﻣﻦ اﺳﺖ ،ﻫﺮ ﭼﻨﺪ ﻛﻪ اﻧﺴﺎن ﻣﺘﻌﺎرف ﻧﻴﺰ ﻧﺘﻮاﻧﺪ ﺧﻄﺮ آﺗﺶ ﺳﻮزي را اﺣﺘﻤﺎل دﻫﺪ: ﭼﻨﺎن ﻛﻪ ﻣﻼك آن را در ﻣﻮاد 352و 353ق .م .ا .ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ روﺷﻦ ﻛﺮدن آﺗﺶ دﻳﺪﻳﻢ. ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ اﮔﺮ زن ﺣﺎﻣﻠﻪ اي ﺑﺎ ﺷﻨﻴﺪن ﺻﺪاي ﻣﻬﻴﺐ ﺗﺼﺎدم ﻣﻮﺗﻮر ﺳﻮار ﺧﻄﺎﻛﺎر ﺑﺎ اﺗﻮﻣﺒﻴﻞ از ﻓﺎﺻﻠﻪ اي دور دﭼﺎر ﺣﻤﻠﻪ ﻋﺼﺒﻲ ﺷﻮد و ﺳﻘﻂ ﺟﻨﻴﻦ ﻛﻨﺪ ﺧﻄﺎﻛﺎر ﻣﺴﺌﻮل اﻳﻦ ﻧﺘﻴﺠﻪ دور از اﻧﺘﻈﺎر ﻧﻴﺴﺖ. دﻳﻮان ﻛﺸﻮر در ﻣﻮردي ﻛﻪ ﻛﺎﻣﻴﻮن ﺣﺎﻣﻞ ﺑﺎر در ﻧﺘﻴﺠﻪ ﺳﻴﻼب و ﺷﻜﺴﺘﻦ ﭘﻞ واژﮔﻮن ﺷﺪه اﻋﻼم ﻛﺮده اﺳﺖ ﻛﻪ: »ﺗﻌﺪي و ﺗﻔﺮﻳﻂ ﺑﻪ ﻟﺴﺎن ﻗﺎﻧﻮن ﻣﺪﻧﻲ اﻣﻮري اﺳﺖ ﻛﻪ ﭘﻴﺶ ﺑﻴﻨﻲ آن در ﺣﻴﻄﻪ ﻗﺪرت اﻣﻴﻦ ﺑﻮده ﺑﺎﺷﺪ« [13] . ﺑﺪﻳﻦ ﺗﺮﺗﻴﺐ(1 ،ﻧﻮﻋﻲ ﺑﻮدن ﻣﻌﻴﺎر ﺗﻤﻴﺰ ﺿﺮر ﭘﻴﺶ ﺑﻴﻨﻲ ﻧﺸﺪه(2 ،ﻛﻔﺎﻳﺖ آﮔﺎﻫﻲ و ﭘﻴﺶ ﺑﻴﻨﻲ ﻣﺮﺗﻜﺐ ﺑﺮاي ﺗﺤﻘﻖ ﺿﻤﺎن ،دو ﻋﺎﻣﻠﻲ اﺳﺖ ﻣﺸﺘﺮك در ﻣﺴﺌﻮﻟﻴﺖ ﻣﺪﻧﻲ ﻗﺮاردادي و ﻗﻬﺮي] ، [14ﻛﻪ از اﻓﺮاط در ﻣﻌﺎف ﺷﺪن ﻧﺎﺑﺠﺎي ﻣﺮﺗﻜﺐ از ﺿﺮري ﻛﻪ ﺑﻪ ﺑﺎر آﻣﺪه اﺳﺖ ﻣﻲﻛﺎﻫﺪ و دو ﻧﻈﺮﻳﻪ ﻣﺘﻘﺎﺑﻞ دراﻳﻦ زﻣﻴﻨﻪ را ﺑﻪ ﻫﻢ ﻧﺰدﻳﻚ ﻣﻲﺳﺎزد[15] . ز( ﺿﺮر ﺑﺎﻳﺪ ﻧﺎﺷﻲ از اﻗﺪام و ﻛﺎﻫﻠﻲ زﻳﺎن دﻳﺪه ﻧﺒﺎﺷﺪ. -8اﺛﺮ ﻛﺎﻫﻠﻲ در اﺣﺘﺮاز از ﺧﻄﺮ: در ﻣﻮردي ﻛﻪ زﻳﺎن دﻳﺪه ﺗﻮان اﺣﺘﺮاز از ﺧﻄﺮ و ﺟﻠﻮ ﮔﻴﺮي از ﮔﺴﺘﺮش ﺿﺮر را دارد و در دﻓﻊ ﺿﺮر از ﺧﻮد ﻛﻮﺗﺎﻫﻲ ﻣﻲﻛﻨﺪ ،ﻗﻮاﻧﻴﻦ ﻣﺪﻧﻲ و ﻣﺴﺌﻮﻟﻴﺖ ﻣﺪﻧﻲ ﺣﻜﻢ روﺷﻨﻲ در ﺟﺒﺮان ﻧﺎﭘﺬﻳﺮ ﺑﻮدن ﺿﺮر ﻳﺎ ﻛﺎﻫﺶ از ﻣﻴﺰان آن ﻧﺪارد [16] .و ﺗﻨﻬﺎ در ﻣﺎده 4ﻗﺎﻧﻮن ﻣﺴﺌﻮﻟﻴﺖ ﻣﺪﻧﻲ ﺑﻪ دادرس اﺧﺘﻴﺎر داده اﺳﺖ ﻛﻪ ﻣﻴﺰان ﺧﺴﺎرت را ﺗﺨﻔﻴﻒ دﻫﺪ .در ﺑﻨﺪ 3ﻣﺎده ﭼﻨﻴﻦ ﻣﻲﺧﻮاﻧﻴﻢ: »وﻗﺘﻲ ﻛﻪ زﻳﺎن دﻳﺪه ﺑﻪ ﻧﺤﻮي از اﻧﺤﺎء ﻣﻮﺟﺒﺎت ﺗﺴﻬﻴﻞ اﻳﺠﺎد زﻳﺎن را ﻓﺮاﻫﻢ ﻧﻤﻮده ﻳﺎ ﺑﻪ اﺿﺎﻓﻪ ﺷﺪن آن ﻛﻤﻚ و ﻳﺎ وﺿﻌﻴﺖ وارد ﻛﻨﻨﺪه زﻳﺎن را ﺗﺸﺪﻳﺪ ﻛﺮده ﺑﺎﺷﺪ« . اﺧﺘﻴﺎر دادرس در ﻛﺎﺳﺘﻦ از ﻣﻴﺰان زﻳﺎن ﻣﻲﺗﻮاﻧﺪ ﺑﻪ اﺟﺮاي ﻋﺪاﻟﺖ در ﻫﺮ ﻣﻮردي ﺑﻪ ﺗﻨﺎﺳﺐ او ﺿﺎع و اﺣﻮال و ﺷﺮاﻳﻂ ﺣﺎدﺛﻪ ﻛﻤﻚ ﻛﻨﺪ ،وﻟﻲ در ﺑﺮاﺑﺮ اﻳﻦ ﻓﺎﻳﺪه اﻧﻜﺎر ﻧﺎﭘﺬﻳﺮ ،دو ﻋﻴﺐ ﻣﻬﻢ ﻧﻴﺰ دارد: .1دادﮔﺎﻫﻬﺎ ﺑﻪ دﻟﻴﻞ اﺷﺘﻐﺎل زﻳﺎد و ﻋﺪم اﺳﺘﻨﺎد وﻛﻴﻞ ﺧﻮاﻧﺪه و ﺑﻪ وﻳﮋه ﺑﻪ دﻟﻴﻞ ﻧﺎﻣﺘﻌﺎرف ﺑﻮدن اﻳﻦ ﮔﻮﻧﻪ اﺧﺘﻴﺎرﻫﺎ در ﺣﻘﻮق ﻣﺎ از آن اﺳﺘﻔﺎده ﻧﻤﻲﻛﻨﻨﺪ ،ﻳﺎ اﮔﺮ ﺑﻪ اﺧﺘﻴﺎر ﺧﻮد ﺗﻮﺟﻪ ﻛﻨﻨﺪ ،ﺷﻴﻮه ﻛﺎﺳﺘﻦ ﺿﺮر و رﻋﺎﻳﺖ ﺗﻨﺎﺳﺐ دﺧﺎﻟﺖ زﻳﺎن دﻳﺪه و ﻣﻘﺼﺮ را ﻧﻤﻲداﻧﻨﺪ. .2دادن اﺧﺘﻴﺎر ﺑﻪ دادﮔﺎه اﻳﻦ ﻓﻜﺮ را ﺗﻠﻘﻴﻦ ﻣﻲﻛﻨﺪ ﻛﻪ دﺧﺎﻟﺖ زﻳﺎن دﻳﺪه در ورود ﺿﺮر در ﻫﻴﭻ ﺻﻮرﺗﻲ راﺑﻄﻪ ﺳﺒﺒﻴﺖ ﻣﻴﺎن ﻓﻌﻞ ﻣﺮﺗﻜﺐ و ﺿﺮر را ﻗﻄﻊ ﻧﻤﻲﻛﻨﺪ ﻳﺎ از ﻣﻴﺰان ﻣﺴﺌﻮﻟﻴﺖ ﻧﻤﻲﻛﺎﻫﺪ و ﺗﻨﻬﺎ ﺑﻪ دادرس اﺧﺘﻴﺎر اﺟﺮاي ﻋﺪاﻟﺖ ﻳﺎ اﻧﺼﺎف را ﺑﻪ ﻃﻮر اﺳﺘﺜﻨﺎﻳﻲ ﻣﻲدﻫﺪ. در ﻫﺮ ﺣﺎﻟﻲ ﻛﻪ دﺧﺎﻟﺖ زﻳﺎن دﻳﺪه ﮔﺎه ﺳﺒﺐ ﻗﻄﻊ راﺑﻄﻪ ﻋﻠﻴﺖ و ﺑﺮاﺋﺖ ﻣﻘﺼﺮ ﻣﻲﺷﻮد :ﻣﺎﻧﻨﺪ ﻣﻮردي ﻛﻪ ﺷﺨﺺ ﺑﻪ ﻗﺼﺪ ﺧﻮد ﻛﺸﻲ از اﺗﻮﻣﺒﻴﻠﻲ ﻛﻪ ﺳﺮﻋﺖ زﻳﺎد دارد ﺑﻪ ﺑﻴﺮون ﺑﭙﺮد ﻳﺎ ﺧﻮد را ﺑﻪ ﺑﺰرﮔﺮاه اﻧﺪازد و ﺑﺎ ﻣﺎﺷﻴﻨﻲ ﻛﻪ راﻧﻨﺪه آن ﺳﺮﻳﻊ ﻣﻲراﻧﺪ ﺗﺼﺎدم ﻛﻨﺪ .ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ ،اﺣﺘﻤﺎل دارد درﺟﻪ دﺧﺎﻟﺖ ﺑﻪ ﮔﻮﻧﻪ اي ﺑﺎﺷﺪ ﻛﻪ دادﮔﺎه آن را از ﻣﻮارد ﺗﺪاﺧﻞ اﺳﺒﺎب ﺷﻤﺎرد. از ﻧﻈﺮ ﺗﺎرﻳﺨﻲ ﻧﻴﺰ ﻗﺎﻋﺪه اﻗﺪام ﻳﻜﻲ از اﺳﺒﺎب ﻣﻌﺎف ﺷﺪن ﻣﺴﺌﻮل و اﻧﺘﺴﺎب ﺿﺮر ﺑﻪ زﻳﺎن دﻳﺪه اﺳﺖ و ﺑﻲ ﻣﺒﺎﻻﺗﻲ و ﻛﺎﻫﻠﻲ او ﺑﻪ اﺛﺮ ﻓﻌﻞ زﻳﺎﻧﺒﺎر ﻳﻜﻲ از ﻣﺼﺪاﻗﻬﺎي اﺟﺮاي ﻫﻤﻴﻦ ﻗﺎﻋﺪه اﺳﺖ. ﻣﻔﺎد ﺗﺒﺼﺮه ﻣﺎده 355ﻗﺎﻧﻮن ﻣﺠﺎزات اﺳﻼﻣﻲ در ﻣﻮرد آﺗﺶ ﺳﻮزي ،اﺛﺮ ﺑﻲ ﻣﺒﺎﻻﺗﻲ زﻳﺎن دﻳﺪه در اﺣﺘﺮاز از ﺧﻄﺮ و اﻓﺰودن ﺑﺮ داﻣﻨﻪ آن را ﺗﺄﻳﻴﺪ ﻣﻲﻛﻨﺪ .دراﻳﻦ ﺗﺒﺼﺮه آﻣﺪه اﺳﺖ: »در ﻛﻠﻴﻪ ﻣﻮاردي ﻛﻪ روﺷﻦ ﻛﻨﻨﺪه آﺗﺶ ﻋﻬﺪه دار ﺗﻠﻒ و آﺳﻴﺐ اﺷﺨﺎص ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ ،ب اﻳﺪ راﻫﻲ ﺑﺮاي ﻓﺮار و ﻧﺠﺎت آﺳﻴﺐ دﻳﺪﮔﺎن ﻧﺒﺎﺷﺪ ،و ﮔﺮﻧﻪ روﺷﻦ ﻛﻨﻨﺪه آﺗﺶ ﻋﻬﺪه دار ﻧﺨﻮاﻫﺪ ﺑﻮد« . اﻳﻦ ﺣﻜﻢ وﻳﮋه آﺗﺶ ﺳﻮزي ﻧﻴﺴﺖ؛ﻳﻜﻲ از ﻣﻮارد اﻋﻤﺎل ﻗﺎﻋﺪه اﻗﺪام اﺳﺖ و ﻣﻲﺗﻮان آن را ﺗﻔﺴﻴﺮ وﺳﻴﻊ ﻛﺮد و ﺑﻪ ﻣﻮارد ﻣﺸﺎﺑﻪ ﺳﺮاﻳﺖ داد :ﭼﻨﺎن ﻛﻪ ﻣﺎده 15 ﻗﺎﻧﻮن ﺑﻴﻤﻪ ﻧﻴﺰ در ﻣﻘﺎم ﺑﻴﺎن ﺗﻜﻠﻴﻒ زﻳﺎن دﻳﺪه ﻣﻘﺮّر ﻛﺮده اﺳﺖ: »ﺑﻴﻤﻪ ﮔﺬار ﺑﺎﻳﺪ ﺑﺮاي ﺟﻠﻮ ﮔﻴﺮي از ﺧﺴﺎرت ﻣﺮاﻗﺒﺘﻲ را ﻛﻪ ﻋﺎدﺗﺎً ﻫﺮ ﻛﺲ از ﻣﺎل ﺧﻮد ﻣﻲﻧﻤﺎﻳﺪ ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﻣﻮﺿﻮع ﺑﻴﻤﻪ ﺑﻨﻤﺎﻳﺪ و در ﺻﻮرت ﻧﺰدﻳﻚ ﺷﺪن ﺣﺎدﺛﻪ ﻳﺎ وﻗﻮع آن اﻗﺪاﻣﺎﺗﻲ راﻛﻪ ﺑﺮاي ﺟﻠﻮﮔﻴﺮي از ﺳﺮاﻳﺖ و ﺗﻮﺳﻌﻪ ﺧﺴﺎرت ﻻزم اﺳﺖ ﺑﻪ ﻋﻤﻞ آورد.« .... از ﻣﻼك اﻳﻦ دو ﺣﻜﻢ ﺑﻪ ﺧﻮﺑﻲ اﻳﻦ ﻗﺎﻋﺪه ﺑﻪ دﺳﺖ ﻣﻲآﻳﺪ ﻛﻪ زﻳﺎن دﻳﺪه ﻧﻴﺰ ﺑﺎﻳﺪ در اﺣﺘﺮاز از ﺧﻄﺮ و ﺟﻠﻮﮔﻴﺮي از ﮔﺴﺘﺮش ﻣﻴﺰان ﺿﺮر در ﺣﺪود ﻣﺘﻌﺎرف ﺑﻜﻮﺷﺪ و اﺛﺮ ﺳﺴﺘﻲ و ﻛﺎﻫﻠﻲ او ﺑﺮﻋﻬﺪه دﻳﮕﺮي ﻧﻴﺴﺖ ،ﻫﺮ ﭼﻨﺪ ﻛﻪ دﻳﮕﺮي ﻣﻘﺘﻀﻲ اﻳﺠﺎد ﺿﺮر را ﻓﺮاﻫﻢ ﻛﺮده ﺑﺎﺷﺪ. 22 ‏www.tabsareh.ir  -9درﺟﻪ ﺗﺄﺛﻴﺮ اﻳﻦ ﻛﺎﻫﻠﻲ: ﻣﻤﻜﻦ اﺳﺖ از ﻣﻔﺎد ﻗﺎﻋﺪه اﻗﺪام ﭼﻨﻴﻦ اﺳﺘﻨﺒﺎط ﺷﻮد ﻛﻪ ﻫﺮ ﺟﺎ زﻳﺎن دﻳﺪه ﺑﻪ ﺿﺮر ﺧﻮد اﻗﺪام ﻛﻨﺪ ،ﻧﺒﺎﻳﺪ اﻧﺘﻈﺎر ﺟﺒﺮان ﺧﺴﺎرت از دﻳﮕﺮان داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ ،ﻫﺮ ﭼﻨﺪ ﻛﻪ ﻛﺎر او ﺗﻤﺎم ﺳﺒﺐ را ﻓﺮاﻫﻢ ﻧﻜﻨﺪ :ﺑﺮاي ﻣﺜﺎل ،اﮔﺮ ﻣﺎﻟﻚ اﺗﻮﻣﺒﻴﻠﻲ آن را در اﺧﺘﻴﺎر راﻧﻨﺪه ﺑﺪون ﮔﻮاﻫﻴﻨﺎﻣﻪ ﮔﺬارد ،ﻳﺎ ﻛﺴﻲ دﺧﻞ و ﺧﺮج ﻣﺆﺳﺴﻪ اي را ﺑﻪ ﺳﻔﻴﻬﻲ ﺑﺴﭙﺎرد ،ﻳﺎ ﺣﻤﻞ ﻛﺎﻻي ﺷﻜﺴﺘﻨﻲ را ﺑﺮ ﻋﻬﺪه ﻧﺎﺑﻴﻨﺎﻳﻲ ﻧﻬﺪ ،ﺧﺴﺎرﺗﻲ ﻛﻪ از اﻳﻦ اﻗﺪام ﺧﻄﺮﻧﺎك ﺑﻪ ﺑﺎر ﻣﻲآﻳﺪ ﺧﻮد ﻛﺮده اﺳﺖ و ﺑﻪ ﻫﺪر رﻓﺘﻪ. ﺑﺎ وﺟﻮد اﻳﻦ ،ﺑﺎﻳﺪ اﻳﻦ ﻧﻈﺮ ﻗﺎﻃﻊ را ﺗﻌﺪﻳﻞ ﻛﺮد و درﺟﻪ ﺗﺄﺛﻴﺮ ﻛﺎﻫﻠﻲ زﻳﺎن دﻳﺪه را در اﻳﺠﺎد و ﺗﺸﺪﻳﺪ ﺧﻄﺮ و ﮔﺴﺘﺮش ﺿﺮر ﺑﻪ ﺣﺴﺎب آورد: .1در ﻓﺮﺿﻲ ﻛﻪ ﺳﺒﺐ ورود ﺿﺮر در دﻳﺪ ﻋﺮف ﺑﻪ زﻳﺎندﻳﺪه ﻧﺴﺒﺖ داده ﻣﻲﺷﻮد ،ﺑﻪ ﮔﻮﻧﻪاي ﻛﻪ دﺧﺎﻟﺖ دﻳﮕﺮان در آن ﭼﻬﺮه ﻓﺮﻋﻲ دارد ﻛﻪ ﺑﺎ رﺿﺎي زﻳﺎندﻳﺪه ﺻﻮرت ﭘﺬﻳﺮﻓﺘﻪ اﺳﺖ ،ﺿﺮري ﻛﻪ ﺑﻪ ﺑﺎرآﻣﺪه ﻗﺎﺑﻞ ﻣﻄﺎﻟﺒﻪ ﻧﻴﺴﺖ .ﻣﺜﺎلﻫﺎﻳﻲ ﻛﻪ آورده ﺷﺪه ﻫﻤﻪ از اﻳﻦ ﮔﻮﻧﻪ اﺳﺖ .رﻳﺸﻪ ﺧﻄﺮ و ﺳﺒﺐﺳﺎزي آن ﺗﻨﻬﺎ ﺑﻪ زﻳﺎندﻳﺪه ﻣﻨﺴﻮب اﺳﺖ و دﻳﮕﺮان ﻋﺎﻣﻞ اﺟﺮاﻳﻲ ﻳﺎ از ﻟﻮازم ﺧﻮاﺳﺖ او ﻫﺴﺘﻨﺪ و ﻃﺒﻴﻌﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ ﭼﻨﻴﻦ ﺧﻮد ﻛﺮده را ﺗﺪﺑﻴﺮ ﻧﺒﺎﺷﺪ. .2ﻓﺮﺿﻲ ﻛﻪ ﺣﺎدﺛﻪ ﺧﺎرﺟﻲ ﻳﺎ دﻳﮕﺮي ﺧﻄﺮ را ﺑﺪون رﺿﺎ و دﺧﺎﻟﺖ زﻳﺎندﻳﺪه اﻳﺠﺎد ﻛﺮده و ﺑﻬﻨﮕﺎم از آن اﺣﺘﺮاز ﻧﻜﺮده اﺳﺖ ،در ﺷﻤﺎر ﻣﻮاردي ﺑﻪ ﺣﺴﺎب ﻣﻲآﻳﺪ ﻛﻪ ﺣﺎدﺛﻪ دو ﺳﺒﺐ دارد .ﭘﺲ ،ﻣﻨﻄﻖ ﺣﻜﻢ ﻣﻲﻛﻨﺪ ﻛﻪ ﺿﺮر ﺑﻪ ﻫﺮ دو ﺳﺒﺐ ﻧﺴﺒﺖ داده ﺷﻮد و زﻳﺎندﻳﺪه از ﻣﻄﺎﻟﺒﻪ ﺗﻤﺎم ﺧﺴﺎرت ﻣﺤﺮوم ﻧﮕﺮدد. در ﻣﺒﺤﺚ ﺗﺪاﺧﻞ اﺳﺒﺎب ﺑﺎ ﺗﻔﺼﻴﻞ ﺑﻴﺸﺘﺮي ﺧﻮاﻫﻴﻢ دﻳﺪ ﻛﻪ دﺧﺎﻟﺖ زﻳﺎندﻳﺪه او را از ﺣﻖ ﻣﻄﺎﻟﺒﻪ ﺧﺴﺎرت ﻣﺤﺮوم ﻧﻤﻲﺳﺎزد .ﭘﺲ ،ﺑﺎﻳﺪ دﻳﺪ ﻣﻴﺰاﻧﻲ از ﺧﺴﺎرت ﻛﻪ ﺑﻪ اﻗﺪام او ﻣﻨﺴﻮب ﻣﻲﺷﻮد ﭼﻪ اﻧﺪازه اﺳﺖ؟ ﺑﻨﺪ 2ﻣﺎده 14ﻗﺎﻧﻮن ﻣﺴﺌﻮﻟﻴﺖ ﻣﺪﻧﻲ ﻣﻌﻴﺎر ﺗﻘﺴﻴﻢ ﺧﺴﺎرت را در ﻣﻮردي ﻛﻪ ﭼﻨﺪ ﻧﻔﺮ ﺑﻪ اﺟﺘﻤﺎع زﻳﺎﻧﻲ را وارد ﻛﺮده اﻧﺪ ﺑﻪ دﺳﺖ ﻣﻲدﻫﺪ .در ﺑﻨﺪ 2 ﻣﻲﺧﻮاﻧﻴﻢ: »در اﻳﻦ ﻣﻮرد ﻣﻴﺰان ﻣﺴﺌﻮﻟﻴﺖ ﻫﺮ ﻳﻚ از آﻧﺎن ،ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ ﻧﺤﻮه ﻣﺪاﺧﻠﻪ ﻫﺮ ﻳﻚ از ﻃﺮف دادﮔﺎه ﺗﻌﻴﻴﻦ ﺧﻮاﻫﺪ ﺷﺪ« . ] [1ﻣﻼك اﻳﻦ ﻣﺎده در اﺗﻼف و ﺗﺴﺒﻴﺐ ﻧﻴﺰ ،در ﻫﺮ ﺟﺎ ﻛﻪ ﻣﺴﺌﻮﻟﻴﺖ ﺗﻀﺎﻣﻨﻲ ﺑﻴﻦ آﻧﻬﺎ وﺟﻮد دارد ،ﻳﻜﺴﺎن اﺳﺖ و ﻣﻲﺗﻮان از ﻣﻔﺎد اﺣﻜﺎم راﺟﻊ ﺑﻪ ﻏﺼﺐ اﺳﺘﻔﺎده ﻛﺮد. ] [2در ﻣﻮردي ﻛﻪ ﭼﻨﺪ ﻏﺎﺻﺐ ﻣﺎل ﻣﻐﺼﻮب را ﺑﻪ ﺗﺮﺗﻴﺐ و ﻫﺮ ﻛﺪام ﺑﺮاي ﻣﺪﺗﻲ در ﺗﺼﺮف دارﻧﺪ ،ﺑﺮاي ﻫﺮﻳﻚ ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﻣﻨﺎﻓﻊ دو ﻧﻮع ﻣﺴﺌﻮﻟﻴﺖ ﺑﻪ وﺟﻮد ﻣﻲآﻳﺪ (1 :ﻣﺴﺌﻮﻟﻴﺖ ﻋﻴﻨﻲ ،ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﻣﻨﺎﻓﻊ ﻣﺪﺗﻲ ﻛﻪ ﻋﻴﻦ را در ﺗﺼﺮف داﺷﺘﻪ اﺳﺖ؛ (2ﻣﺴﺌﻮﻟﻴﺖ ﺗﻀﺎﻣﻨﻲ ﺑﺎ ﻏﺎﺻﺒﻴﻦ ﺑﻌﺪ از ﺧﻮد ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﻣﻨﺎﻓﻌﻲ ﻛﻪ آﻧﺎن ﺗﻠﻒ ﻛﺮده اﻧﺪ .ﺑﻪ ﻫﻤﻴﻦ ﺟﻬﺖ ﻣﺴﺌﻮﻟﻴﺖ ﺗﻀﺎﻣﻨﻲ ﻏﺎﺻﺒﻴﻦ را ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﻣﻨﺎﻓﻊ ﻣﻲﺗﻮان ﻣﺴﺌﻮﻟﻴﺖ ﺗﻀﺎﻣﻨﻲ ﻧﺎﻗﺺ ﻧﺎﻣﻴﺪ ] [3ﻣﺎرﺗﻲ و رﻳﻨﻮ ،ﺗﻌﻬﺪات ،ج ،1ش .437 ] [4ﻓﻴﻠﻴﭗ ﻟﻮﺗﻮرﻧﻮ ،ﻣﺴﺌﻮﻟﻴﺖ ﻣﺪﻧﻲ ،ش .926 ] [5ﻫﻤﺎن ﻛﺘﺎب ،ش .971 ] [6ﻣﺎزو و ﺗﻨﻚ ،ﻣﺴﺌﻮﻟﻴﺖ ﻣﺪﻧﻲ ،ج ،1ش -271ﭘﻠﻨﻴﻮل و رﻳﭙﺮ و اﺳﻤﻦ ،ج ،6ش -692ﻣﺎرﺗﻲ و رﻳﻨﻮ ،ﺗﻌﻬﺪات ،ج ،1ش -436دﻣﻮگ ،ﺗﻌﻬﺪات ،ج ،4ش.607 ] [7ﻣﺎده 12ﻗﺎﻧﻮن ﻣﺠﺎزات اﺳﻼﻣﻲ دﻳﻪ را در زﻣﺮه ﻣﺠﺎزاﺗﻬﺎ ﻣﻲآورد ﻣﺎده 15در ﺗﻌﺮﻳﻒ دﻳﻪ ﻣﻲﮔﻮﻳﺪ ...» :دﻳﻪ ﻣﺎﻟﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ از ﻃﺮف ﺷﺎرع ﺑﺮاي ﺟﺮم ﺗﻌﻴﻴﻦ ﺷﺪه اﺳﺖ« . ﻣﺎده 294ﻗﺎﻧﻮن ﻣﺠﺎزات اﺳﻼﻣﻲ )دﻳﺎت( اﻋﻼم ﻣﻲدارد» دﻳﻪ ﻣﺎﻟﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﻪ ﺳﺒﺐ ﺟﻨﺎﻳﺖ ﺑﺮﻧﻔﺲ ﻳﺎ ﻋﻀﻮ ﺑﻪ ﻣﺠﻨﻲ ﻋﻠﻴﻪ ﻳﺎ ﺑﻪ وﻟﻲ ﻳﺎ اوﻟﻴﺎي دم او داده ﻣﻲﺷﻮد « .واﻧﮕﻬﻲ، واژه ﺿﻤﺎن در ﻣﻮاد اﻳﻦ ﻗﺎﻧﻮن ،از ﺟﻤﻠﻪ ﻣﻮاد 69ﺗﺎ ،74ﻇﻬﻮر در ﺗﻌﻬﺪ ﻣﺎﻟﻲ و ﻗﻬﺮي )ﻣﺴﺌﻮﻟﻴﺖ ﻣﺪﻧﻲ( دارد. ] [8در ﺗﺄﻳﻴﺪ اﻳﻦ ﻧﻈﺮ ﺑﺮ ﻣﺒﻨﺎي ﺷﺮع ،رك .ﻣﺤﻤﺪﺣﺴﻦ ﻣﺮﻋﺸﻲ ،دﻳﻪ و ﺿﺮر و زﻳﺎن ﻧﺎﺷﻲ ازﺟﺮم :ﻣﺠﻠﻪ ﻗﻀﺎﻳﻲ و ﺣﻘﻮﻗﻲ دادﮔﺴﺘﺮي ،ش ،1370 ،1ص 9ﺑﻪ ﺑﻌﺪ-ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ، رك .ﻗﺮاﺋﺖ و ﺗﻤﺮﻳﻦ ).(1 ] [9رك .ﻗﻮاﻋﺪ ﻋﻤﻮﻣﻲ ﻗﺮاردادﻫﺎ ،ج ،4ش -812ﻣﺎزو و ﺷﺎﺑﺎس ،ﺗﻌﻬﺪات ،ش 410و :629ﻣﺎده 1150ق .م .ﻓﺮاﻧﺴﻪ -ﻣﺎرﺗﻲ و رﻳﻨﻮ ،ﺗﻌﻬﺪات ،ش )592ج .( 1988 ،2 ] [10از ﺗﻌﺮﻳﻒ ﺑﻌﻀﻲ از ﻓﻘﻬﺎ از ﺗﺴﺒﻴﺐ ﻧﻴﺰ ﺷﺮط »ﻗﺎﺑﻞ ﭘﻴﺶ ﺑﻴﻨﻲ ﺑﻮدن ﺿﺮر« ﺑﺨﻮﺑﻲ اﺳﺘﻨﺒﺎط ﻣﻲﺷﻮد :ﺻﺎﺣﺐ ﻣﻔﺘﺎح اﻟﻜﺮاﻣﺔ ،ﺗﻌﺮﻳﻒ ﻫﺎﻳﻲ از اﻳﻦ ﮔﻮﻧﻪ را ﺟﻤﻊ آوري ﻛﺮده اﺳﺖ)ج 6ص (206و از ﺟﻤﻠﻪ آﻧﻬﺎ ﺗﻌﺮﻳﻒ ﻣﺤﻘﻖ ﺛﺎﻧﻲ اﺳﺖ در ﺟﺎﻣﻊ اﻟﻤﻘﺎﺻﺪ ﺑﺪﻳﻦ ﻋﺒﺎرت ...» :اﻳﺠﺎد ﻣﺎﻳﺤﺼﻞ اﻟﺘﻠﻒ ﻋﻨﺪه ﻟﻜﻦ ﺑﻌﻠﺔ اﺧﺮي اذا ﻛﺎن اﻟﺴﺒﺐ ﻣﻤﺎ ﻳﺘﻮﻗﻊ ﻣﻌﻪ ﻋﻠﺔ اﻟﺘﻠﻒ ﺑﺄن ﻳﻜﻮن وﺟﻮدﻫﺎ ﻣﻌﻪ ﻛﺜﻴﺮاً« .ﻋﻼَﻣﻪ ﺣﻠﻲ در ﻗﻮاﻋﺪ ﻧﻴﺰ ﺳﺒﺐ اﻳﺠﺎد ﺷﺪه را ﻣﺸﺮوط ﻣﻲﻛﻨﺪ ﺑﻪ اﻳﻨﻜﻪ»اذا ﻛﺎن اﻟﺴﺒﺐ ﻟﺘﻮﻗﻊ ﺗﻠﻚ اﻟﻌﻠﺔ ،ﻛﺎﻟﺤﺎﻓﺮ و ﻓﺎﺗﺢ رأس اﻟﻈﺮف و اﻟﻤﻜﺮه ﻋﻠﻲ اﻻﺗﻼف«. در ﻓﺮﺿﻲ ﻛﻪ ﺷﺨﺺ ﺑﻪ ﻣﻠﻚ ﺧﻮد آب ﻣﻲاﻧﺪازد و ﻣﺎل دﻳﮕﺮي در آن ﻏﺮق ﻣﻲﺷﻮد ﻳﺎ آﺗﺸﻲ ﻣﻲاﻓﺮوزد ﻛﻪ ﺑﻪ ﻣﻠﻚ دﻳﮕﺮي ﺳﺮاﻳﺖ ﻣﻲﻛﻨﺪ ،ﺻﺎﺣﺐ ﺷﺮاﻳﻊ ﻣﺎﻟﻚ را ﺿﺎﻣﻦ ﻧﻤﻲداﻧﺪ ﺑﻪ ﺷﺮط اﻳﻨﻜﻪ از روي اﺧﺘﻴﺎر ﺗﺠﺎوز از اﻧﺪازه ﺣﺎﺟﺖ ﺧﻮد ﻧﻜﺮده ﺑﺎﺷﺪ .وﻟﻲ ﺻﺎﺣﺐ ﺟﻮاﻫﺮ ،در ﻣﻘﺎم ﺗﻜﻤﻴﻞ ﺷﺮط اﺧﻴﺮ ،ﻣﻲاﻓﺰاﻳﺪ ...» :و ﻻﻋﻠﻢ و ﻻﻇﻦ اﻟﺘﻌﺪي« و اﻳﻦ ﻧﺸﺎن ﻣﻲدﻫﺪ ﻛﻪ ﭘﻴﺶ ﺑﻴﻨﻲ ﻧﻜﺮدن ورود ﺿﺮر ﺷﺮط ﻋﺪم ﺿﻤﺎن اﺳﺖ و ﺗﻨﻬﺎ ﺿﺮر ﻗﺎﺑﻞ ﭘﻴﺶ ﺑﻴﻨﻲ را ﺑﺎﻳﺪ ﺟﺒﺮان ﻛﻨﺪ)ﺟﻮاﻫﺮ ،ج ،37ص .(59 ] . [11ﺑﺮاي دﻳﺪن ﻫﻤﻴﻦ اﺳﺘﺜﻨﺎ در ﺣﻘﻮق اﻧﮕﻠﻴﺲ ،رك .داﻳﺲ) (Diasو ﻣﺎرﻛﺴﻴﻨﻴﺲ) ،(Markesinisﺣﻘﻮق ﺧﻄﺎ ) (Tort Lawﻳﺎ ﻣﺴﺌﻮﻟﻴﺖ ﻣﺪﻧﻲ ،ص 125و .126 ] [12دﻳﻮان ﻋﺎﻟﻲ ﻧﻴﻮﻳﻮرك دردﻋﻮاي )(Palsgraf v. Long Island Railroad؛ﻧﻘﻞ از ﻫﻤﺎن ﻛﺘﺎب ،ص -126ﭘﺮاﺳﺮ و ﻛﻴﺘﻮن) Tort Law ،ﻣﺴﺌﻮﻟﻴﺖ ﻣﺪﻧﻲ( ،ص -285ﻛﻠﺮك و ﻟﻴﻨﺪﺳﻞ ،ﻣﺴﺌﻮﻟﻴﺖ ﻣﺪﻧﻲ ،ش ،7-184ص 390و.391 ] [13آرﺷﻴﻮ ﻛﻴﻬﺎن ،ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ روﻳﻪ ﻗﻀﺎﻳﻲ از 1328ﺗﺎ ،43ج ،2ص 414ﺑﻪ ﺑﻌﺪ. ] [14درﻣﺴﺌﻮﻟﻴﺖ ﻗﺮاردادي ،رك .ﻗﻮاﻋﺪ ﻋﻤﻮﻣﻲ ﻗﺮاردادﻫﺎ ،ج ،4ش .812 ] [15در ﺣﻘﻮق ﻓﺮاﻧﺴﻪ ،ﺑﺮ ﻃﺒﻖ ﻧﻈﺮ ﻣﺸﻬﻮر ،ﻗﺎﺑﻠﻴﺖ ﭘﻴﺶ ﺑﻴﻨﻲ ﺿﺮر در ﻣﺴﺌﻮﻟﻴﺖ ﻗﻬﺮي ﺷﺮط ﻧﻴﺴﺖ-و در ﺗﺄﻳﻴﺪ ﻋﺪم ﺗﺄﺛﻴﺮ ﻗﺎﺑﻠّﻴﺖ ﭘﻴﺶ ﺑﻴﻨﻲ ،رك .ﻣﺎده 835ق .م .آﻟﻤﺎن ﻛﻪ در آن ﻣﺮﺗﻜﺐ ﺗﻘﺼﻴﺮ ﺿﺎﻣﻦ ﻛﻠﻴﻪ ﺧﺴﺎرات ﻧﺎﺷﻲ از آن اﺳﺖ ،ﺧﻮاه ﻗﺮاردادي ﺑﺎﺷﺪ ﻳﺎ ﻗﻬﺮي و ﺧﻮاه ﻋﻤﺪ ﺑﺎﺷﺪ ﻳﺎﻏﻴﺮ ﻋﻤﺪ. ]Mitigation [16 ﭼﻜﻴﺪه .1در ﻫﺮ ﻣﻮرد ﻛﻪ ﺑﻪ وﺳﻴﻠﻪاي از زﻳﺎن دﻳﺪه ﺟﺒﺮان ﺧﺴﺎرت ﻣﻲﺷﻮد ،ﺿﺮر از ﺑﻴﻦ ﻣﻲرود و دوﺑﺎره ﻧﻤﻲﺗﻮان آن را ﻣﻄﺎﻟﺒﻪ ﻛﺮد. .2در ﻣﻮردي ﻛﻪ ﭼﻨﺪ ﺗﻦ ﺧﺴﺎرﺗﻲ را وارد ﻛﺮدهاﻧﺪ ﻳﺎ ﻗﺎﻧﻮن ﭼﻨﺪ ﻧﻔﺮ را ﺑﻄﻮر ﺗﻀﺎﻣﻨﻲ ﻣﺴﺌﻮل ﺟﺒﺮان ﺧﺴﺎرﺗﻲ ﻣﻲداﻧﺪ ،ﮔﺮﻓﺘﻦ ﺧﺴﺎرت از ﻳﻜﻲ، دﻳﮕﺮان را ﺑﺮي ﻣﻲﻛﻨﺪ. 23 ‏www.tabsareh.ir  .3اﮔﺮ ﻣﺎﻟﻚ ﻳﻜﻲ از ﻣﺴﺌﻮﻻن ﺗﻠﻒ ﻣﺎل ﺧﻮد را اﺑﺮاء ﻛﻨﺪ ،ﺣﻖ رﺟﻮع ﺑﻪ دﻳﮕﺮان را از دﺳﺖ ﻣﻲدﻫﺪ اﻣﺎ اﮔﺮ از رﺟﻮع ﺑﻪ ﻳﻜﻲ از ﻣﺴﺌﻮﻻن ﺻﺮﻓﻨﻈﺮ ﻛﻨﺪ ﻳﺎ از ﺣﻖ ﺧﻮد در اﻳﻦ ﺑﺎره ﺑﮕﺬرد ،اﺳﻘﺎط ﺣﻖ رﺟﻮع در ﺑﺮاﺑﺮ ﻳﻜﻲ ،ﻣﺎﻧﻊ از رﺟﻮع ﺑﻪ دﻳﮕﺮان ﻧﻴﺴﺖ. .4در ﺑﻴﻤﻪﻫﺎي ﺧﺴﺎرت ،زﻳﺎﻧﺪﻳﺪه ﺑﻪ ﻣﻴﺰاﻧﻲ ﻛﻪ از ﺑﻴﻤﻪ ﮔﺮ ﺧﺴﺎرت ﺧﻮد را درﻳﺎﻓﺖ داﺷﺘﻪ ﺣﻖ رﺟﻮع ﺑﻪ ﻋﺎﻣﻞ زﻳﺎن را ﻧﺪارد و ﺑﻴﻤﻪﮔﺮ ﺑﻪ ﻗﺎﺋﻢ ﻣﻘﺎﻣﻲ او ﺣﻖ رﺟﻮع ﺑﻪ ﻋﺎﻣﻞ زﻳﺎن را دارد. .5در ﺑﻴﻤﻪﻫﺎي اﺷﺨﺎص و ﺑﻮﻳﮋه ﺑﻴﻤﻪ ﻋﻤﺮ ،ﭼﻮن ﭘﻮﻟﻲ ﻛﻪ ﺑﻴﻤﻪﮔﺮ در اﺟﺮاي ﺗﻌﻬﺪ ﺧﻮﻳﺶ ﻣﻲﭘﺮدازد ارﺗﺒﺎط ﺑﺎ ﻣﻴﺰان ﺧﺴﺎرت ﻧﺪارد و ﻛﺎر ﺑﻴﻤﻪﮔﺬار ﻧﻮﻋﻲ ﺳﺮﻣﺎﻳﻪﮔﺬاري و ذﺧﻴﺮه اﺳﺖ ،ﮔﺮﻓﺘﻦ آن ﻣﺒﻠﻎ در اﺟﺮاي ﻗﺮارداد ﺑﻴﻤﻪ ،ﺣﻖ ﺑﻴﻤﻪﮔﺬار در ﺧﺴﺎرت ﮔﺮﻓﺘﻦ از اﺷﺨﺎص ﺛﺎﻟﺚ را از ﺑﻴﻦ ﻧﻤﻲﺑﺮد. .6ﺗﻌﻴﻴﻦ ﻣﺒﻠﻎ دﻳﻪ ﺗﻮﺳﻂ ﻗﺎﻧﻮﻧﮕﺬار ﻣﺒﺘﻨﻲ ﺑﺮ ﻓﺮض ﻛﻤﺘﺮﻳﻦ ﺧﺴﺎرﺗﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ از ﻗﺘﻞ و ﺟﺮح و ﻧﻘﺺ ﻋﻀﻮ اﻧﺴﺎﻧﻲ ﺑﻪ ﺑﺎر ﻣﻲآﻳﺪ و ﻧﻴﺎز ﺑﻪ اﺛﺒﺎت ﻧﺪارد و ﺑﻴﺶ از آن را ﻣﺪﻋﻲ ﺑﺎﻳﺪ ﻣﻄﺎﺑﻖ ﻗﻮاﻋﺪ ﻋﻤﻮﻣﻲ ﺛﺎﺑﺖ ﻛﻨﺪ. .7در ﻣﺴﺌﻮﻟﻴﺖ ﻗﺮاردادي اﻳﻦ ﻗﺎﻋﺪه ﭘﺬﻳﺮﻓﺘﻪ ﺷﺪه اﺳﺖ ﻛﻪ ﻋﻬﺪ ﺷﻜﻦ ﺗﻨﻬﺎ ﻣﺴﺌﻮل ﺧﺴﺎراﺗﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﺮاي او ﻗﺎﺑﻞ ﭘﻴﺶﺑﻴﻨﻲ ﻳﺎ دﺳﺖ ﻛﻢ در دﻳﺪ ﻋﺮف ﻣﻮرد اﻧﺘﻈﺎر ﺑﺎﺷﺪ .اﻣﺎ در ﻣﺴﺌﻮﻟﻴﺖ ﻣﺪﻧﻲ ﻗﻬﺮي در ﺧﺼﻮص ﺷﺮط ﻗﺎﺑﻠﻴﺖ ﭘﻴﺶﺑﻴﻨﻲ ﺿﺮر ﻧﻈﺎمﻫﺎي ﺣﻘﻮﻗﻲ ﻣﺘﻔﺎوﺗﻨﺪ در ﺣﻘﻮق ﻓﺮاﻧﺴﻪ ،ﻣﻄﺎﺑﻖ ﻧﻈﺮ ﻣﺸﻬﻮر ،ﻗﺎﺑﻠﻴﺖ ﭘﻴﺶﺑﻴﻨﻲ ﺿﺮر در ﻣﺴﺌﻮﻟﻴﺖ ﻗﻬﺮي ﺷﺮط ﻧﻴﺴﺖ. .8در ﺣﻘﻮق اﻳﺮان ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ ﻣﻘﺮرات ﻣﻮﺿﻮﻋﻪ ﻫﻤﺎﻧﻨﺪ ﻣﻮاد 352و 353ﻗﺎﻧﻮن ﻣﺠﺎزات اﺳﻼﻣﻲ و ﻣﻮاد 349ﺗﺎ 351و 357و 347ﻫﻤﺎن ﻗﺎﻧﻮن، اﺻﻮﻻً ﻗﺎﺑﻠﻴﺖ ﭘﻴﺶﺑﻴﻨﻲ ﺿﺮر در ﺗﺤﻘﻖ ﻣﺴﺌﻮﻟﻴﺖ ﻗﻬﺮي ﻧﻴﺰ ﺷﺮط اﺳﺖ اﮔﺮﭼﻪ در ﻣﻮرد ﭘﺎرهاي از ﺻﺪﻣﻪﻫﺎي ﺑﺪﻧﻲ ﻣﻄﺎﺑﻖ ﻣﺎده 391ق .ﻣﺠﺎزات اﺳﻼﻣﻲ ﺷﺨﺺ ﻃﺒﻴﺐ ﻣﺴﺌﻮل زﻳﺎنﻫﺎي ﻧﺎﺷﻲ از ﻛﺎر ﺧﻮﻳﺶ اﺳﺖ ،ﻫﺮﭼﻨﺪ ﻗﺎﺑﻞ ﭘﻴﺶﺑﻴﻨﻲ ﻧﺒﺎﺷﺪ. .9در دﻳﺪ ﻋﺮف آنﭼﻪ ﺑﺮ ﺣﺴﺐ ﺳﻴﺮ ﻃﺒﻴﻌﻲ و ﻣﺘﻌﺎرف اﻣﻮر از ﺧﻄﺎي ﺷﺨﺺ ﺑﻪ ﺑﺎر ﻣﻲآﻳﺪ ﻣﻨﺴﻮب ﺑﻪ او اﺳﺖ و آنﭼﻪ را ﺣﺎدﺛﻪاي ﻧﺎﻣﻨﺘﻈﺮ ﻳﺎ ﺷﺮاﻳﻂ وﻳﮋهاي ﻛﻪ ﺷﺨﺺ از آن آﮔﺎه ﻧﻴﺴﺖ اﻳﺠﺎد ﻣﻲﻛﻨﺪ ،ﻋﺮف ﻧﺎﺷﻲ از ﻓﻌﻞ ﻣﺮﺗﻜﺐ ﻧﻤﻲداﻧﺪ. .10ﻣﻌﻴﺎر ﺗﻤﻴﺰ ﺿﺮر ﭘﻴﺶﺑﻴﻨﻲ ﻧﺸﺪه ﻧﻮﻋﻲ اﺳﺖ ﻳﻌﻨﻲ داوري اﻧﺴﺎن آﮔﺎه و ﻣﺘﻌﺎرف در ﺷﺮاﻳﻄﻲ ﻛﻪ ﺣﺎدﺛﻪ رخ داده اﺳﺖ و ﻛﺎﻓﻲ ﻧﻴﺴﺖ ﻛﻪ ﺧﻮاﻧﺪه در اﺛﺮ ﻛﺎﻫﻠﻲ ﻳﺎ ﻋﺪم آﮔﺎﻫﻲ آن را دور از اﺣﺘﻤﺎل ﺑﺪاﻧﺪ. .11ﺑﺪﻳﻦ ﺗﺮﺗﻴﺐ ،ﻧﻮﻋﻲ ﺑﻮدن ﻣﻌﻴﺎر ﺗﻤﻴﺰ ﺿﺮر ﭘﻴﺶﺑﻴﻨﻲ ﻧﺸﺪه و ﻛﻔﺎﻳﺖ آﮔﺎﻫﻲ و ﭘﻴﺶﺑﻴﻨﻲ ﻣﺮﺗﻜﺐ ﺑﺮاي ﺗﺤﻘﻖ ﺿﻤﺎن ،دو ﻋﺎﻣﻠﻲ اﺳﺖ ﻣﺸﺘﺮك در ﻣﺴﺌﻮﻟﻴﺖ ﻣﺪﻧﻲ ﻗﺮاردادي و ﻗﻬﺮي. .12از ﻣﻼك ﻣﺎده 355ﻗﺎﻧﻮن ﻣﺠﺎزات اﺳﻼﻣﻲ و ﻣﺎده 15ﻗﺎﻧﻮن ﺑﻴﻤﻪ اﻳﻦ ﻗﺎﻋﺪه ﺑﺪﺳﺖ ﻣﻲآﻳﺪ ﻛﻪ زﻳﺎن دﻳﺪه ﻧﻴﺰ ﺑﺎﻳﺪ در اﺣﺘﺮاز از ﺧﻄﺮ و ﺟﻠﻮﮔﻴﺮي از ﮔﺴﺘﺮش ﻣﻴﺰان ﺿﺮر در ﺣﺪود ﻣﺘﻌﺎرف ﺑﻜﻮﺷﺪ و اﺛﺮ ﺳﺴﺘﻲ و ﻛﺎﻫﻠﻲ او ﺑﺮﻋﻬﺪه دﻳﮕﺮي ﻧﻴﺴﺖ. .13در ﺧﺼﻮص درﺟﻪ ﺗﺎﺛﻴﺮ ﻛﺎﻫﻠﻲ زﻳﺎﻧﺪﻳﺪه ﺑﺮ ﻣﺴﺌﻮﻟﻴﺖ ﻣﺪﻧﻲ ﺑﺎﻳﺪ ﮔﻔﺖ :در ﻓﺮﺿﻲ ﻛﻪ ﺳﺒﺐ ورود ﺿﺮر در دﻳﺪ ﻋﺮف ﺑﻪ زﻳﺎﻧﺪﻳﺪه ﻧﺴﺒﺖ داده ﻣﻲﺷﻮد ﺑﻪ ﮔﻮﻧﻪاي ﻛﻪ دﺧﺎﻟﺖ دﻳﮕﺮان در آن ﭼﻬﺮه ﻓﺮﻋﻲ دارد ﻛﻪ ﺑﺎ رﺿﺎي زﻳﺎﻧﺪﻳﺪه ﺻﻮرت ﭘﺬﻳﺮﻓﺘﻪ اﺳﺖ ،ﺿﺮري ﻛﻪ ﺑﻪ ﺑﺎر آﻣﺪه ﻗﺎﺑﻞ ﻣﻄﺎﻟﺒﻪ ﻧﻴﺴﺖ. اﻣﺎ در ﻓﺮﺿﻲ ﻛﻪ ﺣﺎدﺛﻪ ﺧﺎرﺟﻲ ﻳﺎ ﺷﺨﺺ دﻳﮕﺮي ﺧﻄﺮ را ﺑﺪون رﺿﺎ و دﺧﺎﻟﺖ زﻳﺎﻧﺪﻳﺪه اﻳﺠﺎد ﻛﺮده و او ﺑﻬﻨﮕﺎم از آن اﺣﺘﺮاز ﻧﻜﺮده اﺳﺖ ،در ﺷﻤﺎر ﻣﻮاردي ﺑﻪ ﺣﺴﺎب ﻣﻲآﻳﺪ ﻛﻪ ﺣﺎدﺛﻪ دو ﺳﺒﺐ دارد .ﺿﺮر ﺑﻪ ﻫﺮ دو ﺳﺒﺐ ﻧﺴﺒﺖ داده ﻣﻲﺷﻮد و زﻳﺎن دﻳﺪه از ﻣﻄﺎﻟﺒﻪ ﺗﻤﺎم ﺧﺴﺎرت ﻣﺤﺮوم ﻧﻤﻲﮔﺮدد. آزﻣﻮن -1ﻛﺪام ﻣﻮرد زﻳﺎن دﻳﺪه را از ﻣﻄﺎﻟﺒﻪ ﺧﺴﺎرت از ﺑﻘﻴﻪ ﻣﺴﺌﻮﻻن ﻣﺤﺮوم ﻧﻤﻲﺳﺎزد؟ اﻟﻒ( درﻳﺎﻓﺖ ﺗﻤﺎم ﺧﺴﺎرت از ﻳﻜﻲ ﻣﺴﺌﻮﻻن ب( اﺑﺮاء ﻳﻜﻲ از ﻣﺴﺌﻮﻻن ج( اﺳﻘﺎط ﺣﻖ رﺟﻮع ﺑﻪ ﻳﻜﻲ از ﻣﺴﺌﻮﻻن د( ﻫﻴﭽﻜﺪام -2ﻛﺪام ﮔﺰﻳﻨﻪ ﻧﺎدرﺳﺖ اﺳﺖ؟ اﻟﻒ( در ﺑﻴﻤﻪﻫﺎي ﺧﺴﺎرت زﻳﺎﻧﺪﻳﺪه ﺑﻪ ﻣﻴﺰان ﻣﺒﻠﻐﻲ ﻛﻪ از ﺑﻴﻤﻪﮔﺮ درﻳﺎﻓﺖ داﺷﺘﻪ ﺣﻖ رﺟﻮع ﺑﻪ ﻋﺎﻣﻞ زﻳﺎن را ﻧﺪارد ب( در ﺑﻴﻤﻪﻫﺎي اﺷﺨﺎص زﻳﺎﻧﺪﻳﺪه ﺑﻪ ﻣﻴﺰان ﻣﺒﻠﻐﻲ ﻛﻪ از ﺑﻴﻤﻪﮔﺮ درﻳﺎﻓﺖ داﺷﺘﻪ ﺣﻖ رﺟﻮع ﺑﻪ ﻋﺎﻣﻞ زﻳﺎن را دارد ج( در ﺑﻴﻤﻪﻫﺎي ﺧﺴﺎرت ،ﺑﻴﻤﻪﮔﺮ ﺑﻪ ﻗﺎﺋﻢ ﻣﻘﺎﻣﻲ زﻳﺎﻧﺪﻳﺪه ﺣﻖ رﺟﻮع ﺑﻪ ﻋﺎﻣﻞ ﺣﺎدﺛﻪ را دارد د( در ﺑﻴﻤﻪﻫﺎي ﺧﺴﺎرت ،زﻳﺎﻧﺪﻳﺪه ﺑﺮاي ﺧﺴﺎرت ﻣﺎزاد ﺑﺮ ﻣﺒﻠﻎ درﻳﺎﻓﺘﻲ از ﺑﻴﻤﻪﮔﺮ ،ﺣﻖ رﺟﻮع ﺑﻪ ﻋﺎﻣﻞ ﺣﺎﺛﻪ را ﻧﺪارد -3ﻛﺪام ﮔﺰﻳﻨﻪ درﺳﺖ اﺳﺖ؟ اﻟﻒ( ﻣﻌﻴﺎر ﻗﺎﺑﻠﻴﺖ ﭘﻴﺶﺑﻴﻨﻲ ﺷﺨﺺ اﺳﺖ ب( ﻣﻌﻴﺎر ﻗﺎﺑﻠﻴﺖ ﭘﻴﺶﺑﻴﻨﻲ ﺿﺮر ﻫﻤﻮاره ﻧﻮﻋﻲ اﺳﺖ ج( ﻣﻌﻴﺎر ﻗﺎﺑﻠﻴﺖ ﭘﻴﺶﺑﻴﻨﻲ ﺿﺮر ﻧﻮﻋﻲ اﺳﺖ ﻣﮕﺮ اﻳﻦﻛﻪ ﻣﺮﺗﻜﺐ ﺧﻮد آﮔﺎه ﺑﻮده ﻳﺎ ﺷﺨﺼﺎً آن را ﭘﻴﺶﺑﻴﻨﻲ ﻛﻨﺪ د( ﻫﻴﭽﻜﺪام 24 ‏www.tabsareh.ir ﺟﻠﺴﻪ 5 رﻛﻦ دوم ﻣﺴﺌﻮﻟﻴﺖ ﻣﺪﻧﻲ )ﻓﻌﻞ زﻳﺎﻧﺒﺎر و ﻧﺎﻣﺸﺮوع( ﻣﻘﺪﻣﻪ در اﻳﻦ درس رﻛﻦ دﻳﮕﺮ ﻣﺴﺌﻮﻟﻴﺖ ﻣﺪﻧﻲ ﻳﻌﻨﻲ ﻓﻌﻞ زﻳﺎﻧﺒﺎر را ﻣﻮرد ﺑﺤﺚ و ﺑﺮرﺳﻲ ﻗﺮار ﻣﻲدﻫﻴﻢ .اﺑﺘﺪا ﻟﺰوم ﻧﺎﻣﺸﺮوع ﺑﻮدن آن را ﺗﺠﺰﻳﻪ و ﺗﺤﻠﻴﻞ ﺧﻮاﻫﻴﻢ ﻧﻤﻮد و آﻧﮕﺎه ﺷﺮاﻳﻄﻲ را ﻛﻪ ارﺗﻜﺎب ﻓﻌﻞ زﻳﺎﻧﺒﺎر را ﺗﻮﺟﻴﻪ ﻧﻤﻮده و داﻓﻊ ﻣﺴﺌﻮﻟﻴﺖ ﻣﺪﻧﻲ اﺳﺖ ،ﺑﺮﺷﻤﺮده و ﺗﻮﺿﻴﺢ ﺧﻮاﻫﻴﻢ داد .ﺳﭙﺲ ﻣﻮاﻧﻊ اﻧﺘﺴﺎب ﻓﻌﻞ زﻳﺎﻧﺒﺎر ﺑﻪ ﺷﺨﺺ ﻣﺒﺎﺷﺮ ﻫﻤﺎﻧﻨﺪ ﺣﻜﻢ ﻗﺎﻧﻮن ﻳﺎ ﻣﻘﺎم ﺻﺎﻟﺢ و ﻧﻴﺰ اﺟﺒﺎر و اﻛﺮاه و ﻏﺮور را ﺗﻮﺿﻴﺢ داده و اﺛﺮ اﺿﻄﺮار ﺑﺮ ﻣﺴﺌﻮﻟﻴﺖ ﻣﺪﻧﻲ را ﺑﺮرﺳﻲ ﺧﻮاﻫﻴﻢ ﻧﻤﻮد .در ﭘﺎﻳﺎن، اﺛﺮ رﺿﺎﻳﺖ زﻳﺎندﻳﺪه در ﻣﺴﺌﻮﻟﻴﺖ ﻣﺪﻧﻲ ﻋﺎﻣﻞ زﻳﺎن را ﺗﺠﺰﻳﻪ و ﺗﺤﻠﻴﻞ ﺧﻮاﻫﻴﻢ ﻛﺮد. ﻣﺒﺤﺚ دوم :ﻓﻌﻞ زﻳﺎﻧﺒﺎر -1ﻟﺰوم ﻧﺎﻣﺸﺮوع ﺑﻮدن ﻓﻌﻞ: درﻫﺮ ﻣﻮردي ﻛﻪ از ﻛﺎري ﺑﻪ دﻳﮕﺮان زﻳﺎن ﺑﺮﺳﺪ ،ﻣﺴﺌﻮﻟﻴﺖ ﻣﺪﻧﻲ اﻳﺠﺎد ﻧﻤﻲﺷﻮد .ﺑﺎﻳﺪ ﻛﺎر زﻳﺎﻧﺒﺎر درﻧﻈﺮ اﺟﺘﻤﺎع ﻧﺎﻫﻨﺠﺎر ﺑﺎﺷﺪ و اﺧﻼق ﻋﻤﻮﻣﻲ ورود ﺿﺮر را ﻧﺎﺷﺎﻳﺴﺘﻪ ﺑﺪاﻧﺪ .درﭘﺎره اي از ﻗﻮاﻧﻴﻦ ،ﻣﺎﻧﻨﺪ ﻗﺎﻧﻮن ﻣﺪﻧﻲ ﻓﺮاﻧﺴﻪ ،ﻣﻔﻬﻮم »ﺗﻘﺼﻴﺮ « را ﺑﺮاي ﺑﻴﺎن ﻧﺎﻣﺸﺮوع ﺑﻮدن ﻛﺎر زﻳﺎﻧﺒﺎر ﻛﺎﻓﻲ داﻧﺴﺘﻪ اﻧﺪ .زﻳﺮا ،ارﺗﻜﺎب ﺗﻘﺼﻴﺮ در ﻧﻈﺮ ﻗﺎﻧﻮن ﻳﺎﻋﺮف ﻧﺎﭘﺴﻨﺪ و ﺷﺎﻳﺴﺘﻪ ﻧﻜﻮﻫﺶ اﺳﺖ و دﻳﮕﺮ ﻧﻴﺎزي ﺑﻪ ﺗﺼﺮﻳﺢ دوﺑﺎره ﻧﻴﺴﺖ. اﻳﻦ ﺗﻌﺒﻴﺮ در ﺻﻮرﺗﻲ درﺳﺖ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺗﻘﺼﻴﺮ ﻣﻨﺒﻊ ﻣﻨﺤﺼﺮ ﻣﺴﺌﻮﻟﻴﺖ ﺑﺎﺷﺪ ،وﻟﻲ در ﻧﻈﺎﻣﻬﺎي ﺣﻘﻮﻗﻲ ﻛﻪ ﻣﺴﺌﻮﻟﻴﺖ ﺑﺪون ﺗﻘﺼﻴﺮ ،ﻫﺮ ﭼﻨﺪ ﺑﻪ ﻃﻮر اﺳﺘﺜﻨﺎﻳﻲ، وﺟﻮد دارد ،اﺷﺎره ﺑﻪ ﻟﺰوم ﻧﺎﻣﺸﺮوع ﺑﻮدن ﻓﻌﻞ ﻻزم اﺳﺖ .ﺑﻪ ﻫﻤﻴﻦ ﺟﻬﺖ ،در ﻗﻮاﻧﻴﻦ ﻣﺪﻧﻲ ﺳﻮﻳﺲ و آﻟﻤﺎن آﻣﺪه اﺳﺖ ﻛﻪ ﻛﺎر زﻳﺎﻧﺒﺎر ﺑﺎﻳﺴﺘﻲ ﺑﺮﺧﻼف ﻗﺎﻧﻮن ﻳﺎ ﻧﺎﻣﺸﺮوع ﺑﺎﺷﺪ .ﻣﺎده اول ﻗﺎﻧﻮن ﻣﺴﺌﻮﻟﻴﺖ ﻣﺪﻧﻲ ﻣﺼﻮب ،1339ﺑﺎ اﻳﻨﻜﻪ ﻣﺒﻨﺎي ﻣﺴﺌﻮﻟﻴﺖ را ﺗﻘﺼﻴﺮ ﻣﻲداﻧﺪ ،ﻣﻘﺮّر ﻣﻲدارد: »ﻫﺮ ﻛﺲ ﺑﺪون ﻣﺠﻮز ﻗﺎﻧﻮﻧﻲ ،ﻋﻤﺪاً ﻳﺎ درﻧﺘﻴﺠﻪ ﺑﻲ اﺣﺘﻴﺎﻃﻲ ...ﻣﻮﺟﺐ ﺿﺮرﻣﺎدي ﻳﺎ ﻣﻌﻨﻮي دﻳﮕﺮي ﺷﻮد ،ﻣﺴﺌﻮل ﺟﺒﺮان ﺧﺴﺎرت ﻧﺎﺷﻲ از ﻋﻤﻞ ﺧﻮد ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ« . اﻳﻦ ﻃﺮز اﻧﺸﺎء ﭼﻨﺎن ﻛﻪ ﺑﺎﻳﺪ ،ﻣﻔﻬﻮﻣﻲ را ﻛﻪ ﺑﺪان اﺷﺎره ﻛﺮدﻳﻢ ﻧﻤﻲرﺳﺎﻧﺪ ،وﻟﻲ ﻣﻲﺗﻮاﻧﺪ زﻣﻴﻨﻪ ﻣﻨﺎﺳﺒﻲ ﺑﺮاي ﺗﺤﻠﻴﻞ ﻫﺎي ﺣﻘﻮﻗﻲ ﺑﻪ وﺟﻮد آورد .اﻣﺮوز اﻳﻦ واﻗﻌﻴﺖ را ﻫﻤﻪ ﻛﻢ و ﺑﻴﺶ درﻳﺎﻓﺘﻪ اﻧﺪ ﻛﻪ ﺣﻘﻮق ﻫﻴﭻ ﻣﻠﺘﻲ را ﻧﻤﻲﺗﻮان در ﭼﺎرﭼﻮب ﻗﻮاﻧﻴﻦ ﻣﺤﺪود ﻛﺮد .ﻗﺎﻧﻮن ﺗﻨﻬﺎ ﻧﻤﺎﻳﺸﮕﺮ ﮔﻮﺷﻪ اي از ﺣﻘﺎﻳﻖ اﺳﺖ و ﺑﻪ ﻋﻨﻮان اﺻﻞ و راﻫﻨﻤﺎ ﺑﻪ ﻛﺎر ﻣﻲرود .ﺑﺮاي اﻳﺠﺎد ﻣﺴﺌﻮﻟﻴﺖ ﻣﺪﻧﻲ ﻣﻨﻊ ﻗﺎﻧﻮﻧﻲ ﺿﺮورت ﻧﺪارد ،زﻳﺮا دراﻳﻦ ﺻﻮرت ﺑﺎ ﻣﺴﺌﻮﻟﻴﺖ ﻛﻴﻔﺮي ﻣﺨﻠﻮط ﺧﻮاﻫﺪ ﺷﺪ .ﻛﺎﻓﻲ اﺳﺖ ﺣﻘﻮق ﻛﺸﻮر)اﻋﻢ از ﻣﻘﺮرات ﻗﺎﻧﻮن ﻳﺎ اﺧﻼق وﻧﻈﻢ ﻋﻤﻮﻣﻲ( ﻛﺎري را ﻧﺎﻣﺸﺮوع ﺑﺪاﻧﺪ .اﺟﺎزه ﻗﺎﻧﻮن ﻧﻴﺰ ﻛﺎري را ﻣﺒﺎح ﻧﻤﻲﺳﺎزد ،زﻳﺮا ﺧﻮاﻫﻴﻢ دﻳﺪ ﻛﻪ ﮔﺎه ﺿﺮورﺗﻬﺎي اﺧﻼﻗﻲ اﺟﺮاي ﺣﻘﻲ را ﻛﻪ ﻗﺎﻧﻮن ﺑﻪ اﺷﺨﺎص داده اﺳﺖ ﻣﺤﺪود ﻣﻲﻛﻨﺪ. -2ﺷﺮاﻳﻂ ﺗﻮﺟﻴﻪ ﻛﻨﻨﺪه – اﺿﺮار ﻣﺒﺎح ﭘﺎره اي از اﻓﻌﺎل ﺑﺎ اﻳﻨﻜﻪ ﻣﻮﺟﺐ زﻳﺎن دﻳﮕﺮان اﺳﺖ ،ﭼﻮن ﻻزﻣﻪ اﺟﺮاي ﺣﻘﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ ﻗﺎﻧﻮن ﺑﻪ ﺷﺨﺺ داده اﺳﺖ ﻣﺴﺌﻮﻟﻴﺘﻲ ﺑﻪ ﺑﺎر ﻧﻤﻲآورد و ﻫﻤﻪ آن راﻣﺒﺎح ﻣﻲﺷﻤﺮﻧﺪ .وﻟﻲ ،ﮔﺎه ﻧﻴﺰ ،ﺑﻪ ﻟﺤﺎظ ﻃﺒﻴﻌﺖ ﻛﺎري ﻛﻪ اﻧﺠﺎم ﺷﺪه اﺳﺖ ﻳﺎ ﺑﻪ دﻟﻴﻞ ﺣﻜﻢ ﻗﺎﻧﻮن ،ﻧﻤﻲﺗﻮان ﻓﻌﻠﻲ را ﻛﻪ در ﺷﺮاﻳﻂ ﻋﺎدي ﻣﻤﻨﻮع و ﺳﺒﺐ اﻳﺠﺎد ﺿﻤﺎن اﺳﺖ»ﻧﺎﻣﺸﺮوع« ﻧﺎﻣﻴﺪ ﻳﺎ ﺗﻘﺼﻴﺮ ﺷﻤﺮد .در ﭼﻨﻴﻦ ﻣﻮاردي ﻣﺮﺗﻜﺐ ﻗﺎﺑﻞ ﺳﺮزﻧﺶ ﻧﻴﺴﺖ و ﺟﺒﺮان ﺧﺴﺎرت از او ﺧﻮاﺳﺘﻪ ﻧﻤﻲﺷﻮد .اوﺿﺎع و اﺣﻮال ﺧﺎرﺟﻲ را ﻛﻪ ﺳﺒﺐ ﻣﺸﺮوع ﺷﺪن ﻓﻌﻞ زﻳﺎﻧﺒﺎر و ﻣﻌﺎﻓﻴﺖ از ﻣﺴﺌﻮﻟﻴﺖ ﻣﻲﺷﻮد ،ﻧﺒﺎﻳﺪ ﺑﺎ ﻧﺪاﺷﺘﻦ ﺗﻘﺼﻴﺮ اﺷﺘﺒﺎه ﻛﺮد: ﺗﻔﺎوت ﻧﺒﻮدن ﺗﻘﺼﻴﺮ و وﺟﻮد ﺣﺎدﺛﻪ ﺧﺎرﺟﻲ ﺗﻮﺟﻴﻪ ﻛﻨﻨﺪه دراﻳﻦ اﺳﺖ ﻛﻪ ،در ﻣﻮرد ﺿﺮورت اﺛﺒﺎت ﺣﺎدﺛﻪ ﺧﺎرﺟﻲ ،ﻛﺎﻓﻲ ﻧﻴﺴﺖ ﻛﻪ ﺛﺎﺑﺖ ﺷﻮد ﺷﺨﺺ ﺗﻘﺼﻴﺮي ﻧﺪاﺷﺘﻪ اﺳﺖ؛ﺑﺎﻳﺪ ﺛﺎﺑﺖ ﮔﺮدد ﻛﻪ ﺑﺮاي اﻧﺴﺎﻧﻲ ﻣﺘﻌﺎرف ﻏﻴﺮ ﻣﻤﻜﻦ ﺑﻮده اﺳﺖ ﻛﻪ ﻛﺎري ﻏﻴﺮ از ﺧﻮاﻧﺪه دﻋﻮي اﻧﺠﺎم دﻫﺪ. اﻟﻒ .دﻓﺎع ﻣﺸﺮوع -3ﻣﻔﻬﻮم دﻓﺎع ﻣﺸﺮوع: دﻳﻮان ﻓﺪرال ﺳﻮﻳﺲ ،درﺗﻌﺮﻳﻒ دﻓﺎع ﻣﺸﺮوع ،ﻣﻲﮔﻮﻳﺪ» :دﻓﺎﻋﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ ،ﺑﺮاي دﻓﻊ ﺣﻤﻠﻪ اي ﻓﻌﻠﻲ و ﻧﺎروا ﺑﻪ دﻓﺎع ﻛﻨﻨﺪه و ﻳﺎ ﺷﺨﺺ ﺛﺎﻟﺚ ،ﺿﺮورت دارد« . ﭘﺲ] ،[1در ﻣﻮردي ﻛﻪ ﺷﺨﺺ ،ﺑﺮاي ﺟﻠﻮﮔﻴﺮي از ﺿﺮري ﻛﻪ دﻳﮕﺮي ﻣﻲﺧﻮاﺳﺘﻪ اﺳﺖ وارد ﻛﻨﺪ ،ﺑﻪ او زﻳﺎن ﻣﻲرﺳﺎﻧﺪ ،ﻋﻤﻞ را دﻓﺎع ﻣﺸﺮوع ﻣﻲﻧﺎﻣﻨﺪ .ﺷﻨﺎﺧﺖ دﻓﺎع ﻣﺸﺮوع ،ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﺳﺒﺐ ﻣﻌﺎف ﻛﻨﻨﺪه از ﻣﺴﺌﻮﻟﻴﺖ در ﻏﺎﻟﺐ ﻧﻈﺎﻣﻬﺎي ﺣﻘﻮﻗﻲ دﻳﺪه ﻣﻲﺷﻮد و ،ﭼﻨﺎن ﻛﻪ ادﻋﺎ ﺷﺪه اﺳﺖ ،ﺑﺎﻳﺪ] [2آن را اﺻﻞ ﺟﻬﺎﻧﻲ ﺷﻤﺮد. درﻣﻘﺎم ﺑﻴﺎن ﻣﺒﻨﺎي ﻣﺸﺮوع ﺑﻮدن دﻓﺎع ،ﮔﺮوﻫﻲ از ﻧﻮﻳﺴﻨﺪﮔﺎن ﮔﻔﺘﻪ اﻧﺪ :در ﻓﺮﺿﻲ ﻛﻪ ﺷﺨﺺ ﺑﺮاي ﺣﻔﻆ ﻧﻈﻢ ﺟﺎﻧﺸﻴﻦ ﻣﻘﺎم ﻋﻤﻮﻣﻲ ﻣﻲﺷﻮد ،و ،ﺟﺎﻳﻲ ﻛﻪ دﺳﺘﺮﺳﻲ ﺑﻪ ﻣﻘﺎم ﻣﻌﻤﻮل در اﺟﺮاي ﻋﺪاﻟﺖ ﻧﻴﺴﺖ ،اﻣﻨﻴﺖ اﺷﺨﺎص و اﻣﻮال را ﺗﺄﻣﻴﻦ ﻣﻲﻛﻨﺪ و ﺟﺎﻣﻌﻪ ﻫﻴﭻ ﻧﻔﻌﻲ ﺑﺮاي ﺗﻌﻴﻴﻦ ﺿﻤﺎﻧﺖ اﺟﺮاي ﻛﺎر زﻳﺎﻧﺒﺎر او ﻧﺪارد] .[3وﻟﻲ ،اﻳﻦ ﺗﻮﺟﻴﻪ ﻣﺒﻬﻢ اﺳﺖ و ﺑﻪ روﺷﻨﻲ ﻣﺒﻨﺎي ﻗﺎﻋﺪه دﻓﺎع ﻣﺸﺮوع و ارﻛﺎن آن را ﻣﻌﻴﻦ ﻧﻤﻲﻛﻨﺪ .واﻧﮕﻬﻲ ،ﺗﻮﺟﻴﻪ ﺷﺎﻣﻞ ﭘﺎره اي از ﻣﻮارد ﻫﻢ ﻛﻪ ﺷﺨﺺ در ﻣﻘﺎم دﻓﺎع و اﺟﺮاي ﺣﻖ ﺧﻮﻳﺶ ﺑﺮ ﻣﻲآﻳﺪ ﻣﻲﺷﻮد .آﻧﭽﻪ دﻓﺎع را »ﻣﺸﺮوع« ﻣﻲﻛﻨﺪ ،اﺿﻄﺮار ﻧﺎﺷﻲ از اﻗﺪاﻣﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ از ﺳﻮي زﻳﺎن دﻳﺪه و ﺑﻪ ﺿﺮر دﻓﺎع ﻛﻨﻨﺪه آﻏﺎز ﻣﻲﺷﻮد .ﺑﻪ ﻫﻤﻴﻦ ﺟﻬﺖ ،دﻓﺎع ﻣﺸﺮوع را ﺑﺎﻳﺪ ﭼﻬﺮه ﺧﺎﺻﻲ از اﺿﻄﺮار ﺷﻤﺮد: ﺑﺮاي ﻣﺜﺎل ،دزدي ﺑﻪ ﺧﺎﻧﻪ اي ﻣﻲرود و ﻣﺎﻟﻲ را ﻣﻲرﺑﺎﻳﺪ .ﺻﺎﺣﺐ ﺧﺎﻧﻪ ﻣﺎﻧﻊ ﺑﺮدن ﻣﺎل ﻣﻲﮔﺮدد و ﻫﻨﮕﺎم ﻛﺸﻤﻜﺶ ﻟﺒﺎس دزد ﭘﺎره ﻣﻲﺷﻮد .ﺻﺎﺣﺐ ﺧﺎﻧﻪ از ﻣﺴﺌﻮﻟﻴﺖ ﻣﻌﺎف اﺳﺖ ،زﻳﺮا از ﻣﺎل ﺧﻮد دﻓﺎع ﻣﺸﺮوع ﻛﺮده اﺳﺖ .ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ»اﮔﺮ ﻛﺴﻲ ﺣﻴﻮان ﻣﺘﻌﻠﻖ ﺑﻪ ﻏﻴﺮ را ...ﺑﺮاي دﻓﺎع ازﻧﻔﺲ ﺑﻜﺸﺪ ﻳﺎ ﻧﺎﻗﺺ ﻛﻨﺪ ﺿﺎﻣﻦ ﻧﻴﺴﺖ)« .ﻣﺎده 330ق .م .( .در واﻗﻊ ﻫﻨﮕﺎم دﻓﺎع ﻣﺸﺮوع ،ﻣﺮﺗﻜﺐ ﺑﻪ ﻛﺎري دﺳﺖ ﻣﻲزﻧﺪ ﻛﻪ »اﻧﺴﺎن ﻣﺘﻌﺎرف در ﻫﻤﺎن ﺷﺮاﻳﻂ « ﻣﻲﻛﻨﺪ .ﺣﻘﻮق اﻳﻦ واﻛﻨﺶ ﻃﺒﻴﻌﻲ اﻧﺴﺎن را ﺑﺎ ﺷﺮاﻳﻂ و ﻧﻈﻢ ﺧﺎص ﻣﺸﺮوع ﻣﻲﺑﻴﻨﺪ و ﺿﻤﺎﻧﻲ ﺑﺮ آن ﻣﻘﺮر ﻧﻤﻲﻛﻨﺪ. 25 ‏www.tabsareh.ir  -4ﺷﺮاﻳﻂ ﻣﺸﺮوع ﺑﻮدن دﻓﺎع: ﻣﺎده 15ﻗﺎﻧﻮن ﻣﺴﺌﻮﻟﻴﺖ ﻣﺪﻧﻲ در اﻳﻦ ﺑﺎره ﻣﻲﮔﻮﻳﺪ» :ﻛﺴﻲ ﻛﻪ درﻣﻘﺎم دﻓﺎع ﻣﺸﺮوع ﻣﻮﺟﺐ ﺧﺴﺎرت ﺑﺪﻧﻲ ﻳﺎ ﻣﺎﻟﻲ ﺷﺨﺺ ﻣﺘﻌﺪي ﺷﻮد ،ﻣﺴﺌﻮل ﺧﺴﺎرت ﻧﻴﺴﺖ ،ﻣﺸﺮوط ﺑﺮ اﻳﻦ ﻛﻪ ﺧﺴﺎرت وارد ﺑﺮ ﺣﺴﺐ ﻣﺘﻌﺎرف ﻣﺘﻨﺎﺳﺐ ﺑﺎ دﻓﺎع ﺑﺎﺷﺪ«. ﻣﺎده 61ﻗﺎﻧﻮن ﻣﺠﺎزات اﺳﻼﻣﻲ ﻧﻴﺰ در ﻣﻘﺎم ﺑﻴﺎن ﺷﺮاﻳﻂ دﻓﺎع ﻣﺸﺮوع در اﻣﻮر ﻛﻴﻔﺮي ﻣﻲﻧﻮﻳﺴﺪ» :ﻫﺮ ﻛﺲ درﻣﻘﺎم دﻓﺎع از ﻧﻔﺲ ﻳﺎ ﻋﺮض ﻳﺎ ﻧﺎﻣﻮس ﺧﻮد ﻳﺎ دﻳﮕﺮي در ﺑﺮاﺑﺮ ﻫﺮ ﮔﻮﻧﻪ ﺗﺠﺎوز ﻓﻌﻠﻲ و ﻳﺎ ﺧﻄﺮ ﻗﺮﻳﺐ اﻟﻮﻗﻮع ﻋﻤﻠﻲ اﻧﺠﺎم دﻫﺪ ﻛﻪ ﺟﺮم ﺑﺎﺷﺪ ،در ﺻﻮرت اﺟﺘﻤﺎع ﺷﺮاﻳﻂ زﻳﺮ ﻗﺎﺑﻞ ﺗﻌﻘﻴﺐ و ﻣﺠﺎزات ﻧﺨﻮاﻫﺪ ﺑﻮد: .1دﻓﺎع ﺑﺎ ﺗﺠﺎوز و ﺧﻄﺮ ﻣﺘﻨﺎﺳﺐ ﺑﺎﺷﺪ؛، .2ﻋﻤﻞ ارﺗﻜﺎﺑﻲ ﺑﻴﺶ از ﺣﺪ ﻻزم ﻧﺒﺎﺷﺪ؛ .3ﺗﻮﺳﻞ ﺑﻪ ﻗﻮاي دوﻟﺘﻲ ﺑﺪون ﻓﻮت وﻗﺖ ﻋﻤﻼً ﻣﻤﻜﻦ ﻧﺒﺎﺷﺪ و ﻳﺎ ﻣﺪاﺧﻠﻪ ﻗﻮاي ﻣﺬﻛﻮر در رﻓﻊ ﺗﺠﺎوز و ﺧﻄﺮ ﻣﺆﺛّﺮ واﻗﻊ ﻧﺸﻮد. ﺗﺒﺼﺮه :وﻗﺘﻲ دﻓﺎع از ﻧﻔﺲ و ﻳﺎ ﻧﺎﻣﻮس و ﻳﺎ ﻋﺮض و ﻳﺎ ﻣﺎل و ﻳﺎ آزادي ﺗﻦ دﻳﮕﺮي ﺟﺎﻳﺰ اﺳﺖ ﻛﻪ او ﻧﺎﺗﻮان از دﻓﺎع ﺑﻮده و ﻧﻴﺎز ﺑﻪ ﻛﻤﻚ داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ « .اﻳﻦ ﻣﺎده ﻧﺎﻇﺮ ﺑﻪ اﻣﻮري ﻛﻴﻔﺮي اﺳﺖ ،وﻟﻲ از ﻣﻼك آن ﻣﻲﺗﻮان ﺑﺮاي ﺗﻌﻴﻴﻦ ﺷﺮاﻳﻂ ﻣﺒﺎح ﺑﻮدن دﻓﺎع در ﺑﺮاﺑﺮ اﺿﺮار از ﺳﻮي دﻳﮕﺮان اﺳﺘﻔﺎده ﻛﺮد .از ﺟﻤﻊ ﻣﺎده 61و ﻗﺎﻧﻮن ﻣﺴﺌﻮﻟﻴﺖ ﻣﺪﻧﻲ ،اﻳﻦ ﺷﺮاﻳﻂ ﭼﻨﻴﻦ ﺧﻼﺻﻪ ﻣﻲﺷﻮد: .1ﺟﺎﻳﻲ ﻛﻪ ﺣﻤﺎﻳﺖ اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ از ﻛﺴﻲ ﻛﻪ در ﻣﻌﺮض ﺗﻌﺪي ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺘﻪ اﺳﺖ وﺟﻮد ﻧﺪارد ،ﻣﻘﺎوﻣﺖ ﻓﺮدي را ﻗﺎﻧﻮن ﺟﺎﻳﺰ ﻣﻲﺷﻤﺎرد) .ﺑﻨﺪ 4ﻣﺎده 61ق .م .ا (. .2دﻓﺎع در ﺑﺮاﺑﺮ ﺗﺠﺎوزي ﻣﺒﺎح اﺳﺖ ﻛﻪ ﻧﺎﻣﺸﺮوع ﺑﺎﺷﺪ و در دﻳﺪ ﻋﺮف و ﻗﺎﻧﻮن ﺗﻌﺪي ﻣﺤﺴﻮب ﺷﻮد .ﭘﺲ اﮔﺮ ﻛﺴﻲ در ﺑﺮاﺑﺮ ﻣﺄﻣﻮر اﺟﺮاي دادﮔﺎه ﻣﻘﺎوﻣﺖ ﻛﻨﺪ و ﺑﺮاي ﺟﻠﻮﮔﻴﺮي از ﺗﻮﻗﻴﻒ اﻣﻮال ﺧﻮد زﻳﺎﻧﻲ ﺑﻪ او وارد ﺳﺎزد ،دﻓﺎع ﻣﺸﺮوع ﻧﻜﺮده اﺳﺖ. .3ﺑﺮاي اﻳﻨﻜﻪ دﻓﺎع ﻣﺸﺮوع ﺑﺎﺷﺪ ،ﻻزم اﺳﺖ ﺗﺠﺎوز ﻓﻌﻠﻴﺖ داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ .ﺗﻨﻬﺎ در اﻳﻦ ﺻﻮرت اﺳﺖ ﻛﻪ واﻛﻨﺶ ﺷﺨﺺ ﻣﻮرد ﺗﺠﺎوز ﻣﺸﺮوع اﺳﺖ و ﺑﺎ ﻛﺎر ﻃﺒﻴﻌﻲ اﻧﺴﺎن ﻣﺘﻌﺎرف ﺗﻮﺟﻴﻪ ﻣﻲﺷﻮد .ﺑﺎﻳﺪ ﺑﻴﻦ دﻓﺎع و اﻧﺘﻘﺎمﺟﻮﻳﻲ در ﭘﻴﺸﮕﻴﺮي از اﺣﺘﻤﺎلﻫﺎي زﻳﺎﻧﺒﺎر ﺗﻔﺎوت ﮔﺬارد .ﭘﺲ اﮔﺮ ﻛﺴﻲ ﺗﻔﻨﮓ را از دﺳﺖ ﺣﻤﻠﻪ ﻛﻨﻨﺪه ﺑﮕﻴﺮد و ﭘﺲ از آن ﺑﻪ او ﺷﻠﻴﻚ ﻛﻨﺪ ﻳﺎ در ﺣﺎل ﻓﺮار او را ﺑﻜﺸﺪ ،دﻓﺎع ﻣﺸﺮوع ﺑﻪ ﺣﺴﺎب ﻧﻤﻲآﻳﺪ [4] .ﺑﺎ وﺟﻮد اﻳﻦ ﺧﻄﺮ ﻗﺮﻳﺐاﻟﻮﻗﻮع را ﻗﺎﻧﻮنﮔﺬار در ﺣﻜﻢ ﺗﺠﺎوز ﻓﻌﻠﻲ ﻣﻲداﻧﺪ ،زﻳﺮا ﻻزﻣﻪ ﻣﺆﺛﺮ اﻓﺘﺎدن دﻓﺎع اﻳﻦ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺧﻄﺮ ﭘﻴﺶ از ﺗﺤﻘﻖ ﺧﺎرﺟﻲ آن دﻓﻊ ﺷﻮد .ﭘﺲ ﻫﻤﻴﻦ ﻛﻪ وﻗﻮع آن ﻧﺰدﻳﻚ ﺷﻮد ،ﺑﺎﻳﺪ ﺑﻪ دﻓﻊ آن ﭘﺮداﺧﺖ .ﻣﻨﺘﻬﺎ ،ﺧﻄﺮي ﻛﻪ دﻓﺎع را ﻣﺸﺮوع ﻣﻲﻛﻨﺪ ﺑﺎﻳﺪ واﻗﻌﻲ ﺑﺎﺷﺪ و ﻫﺮ اﻧﺴﺎن ﻣﺘﻌﺎرﻓﻲ را وادار ﺑﻪ دﻓﺎع ﺳﺎزد. .4دﻓﺎع ﻧﻴﺰ ﺑﺎﻳﺪ ﻣﺘﻨﺎﺳﺐ ﺑﺎ ﺿﺮري ﺑﺎﺷﺪ ﻛﻪ ﺷﺨﺺ را ﺗﻬﺪﻳﺪ ﻣﻲﻛﻨﺪ [5] .ﺗﺸﺨﻴﺺ ﺗﻨﺎﺳﺐ دﻓﺎع ﺑﺎ ﺗﺠﺎوز در ﻫﺮ ﻣﻮرد ﺑﺎ دادﮔﺎه اﺳﺖ .وﻟﻲ ،ﺑﻪ اﺟﻤﺎل ﻣﻲﺗﻮان ﮔﻔﺖ ﻛﻪ ﺿﺮورﺗﻲ ﻧﺪارد ﺛﺎﺑﺖ ﺷﻮد ﻛﻪ ﭼﺎرهاي ﺟﺰ دﻓﺎع ﺑﺪان ﺻﻮرت ﻧﺒﻮده اﺳﺖ .ﻛﺎﻓﻲ اﺳﺖ اﺣﺮاز ﺷﻮد ﻛﻪ ﻫﺮ اﻧﺴﺎن ﻣﺘﻌﺎرف و ﻣﻌﻘﻮﻟﻲ ﻧﻴﺰ ﺑﻪ ﺟﺎي ﻣﺪاﻓﻊ ﺑﻮدن ﭼﻨﻴﻦ واﻛﻨﺸﻲ از ﺧﻮد ﻧﺸﺎن ﻣﻲداد .ﻧﺘﻴﺠﻪ ﻣﻬﻤﻲ ﻛﻪ از اﻳﻦ ﺗﺤﻠﻴﻞ ﮔﺮﻓﺘﻪ ﻣﻲﺷﻮد اﻳﻦ اﺳﺖ ﻛﻪ ،ﻫﺮﮔﺎه ﻓﺮار ﺷﺨﺺ از ﺧﻄﺮ ﻣﻤﻜﻦ ﺑﺎﺷﺪ و ﺑﺎ اﻳﻦ وﺻﻒ او از ﻣﻨﺎﻓﻊ ﻳﺎ ﺟﺎن ﺧﻮﻳﺶ دﻓﺎع ﻛﻨﺪ ،ﻧﺒﺎﻳﺪ ﮔﻔﺖ ﻛﻪ دﻓﺎع ﻣﺸﺮوع ﻧﺒﻮده اﺳﺖ[6] . .5ﻣﻮﺿﻮع دﻓﺎع ﻣﻤﻜﻦ اﺳﺖ ﺟﺎن ﻳﺎ ﻣﺎل ﻳﺎ ﺣﻴﺜﻴﺖ ﻳﺎ آزادي ﻳﺎ ﻧﺎﻣﻮس ﺑﺎﺷﺪ .روﻳﻪ ﻗﻀﺎﻳﻲ در ﻓﺮاﻧﺴﻪ ﻧﻴﺰ ﭘﺬﻳﺮﻓﺘﻪ اﺳﺖ ﻛﻪ ،اﮔﺮ ﻛﺴﻲ ﻣﻮرد ﺣﻤﻠﻪ ﻣﻄﺒﻮﻋﺎت ﻗﺮار ﮔﻴﺮد ،ﻣﻲﺗﻮاﻧﺪ ﻣﻘﺎﺑﻠﻪ ﺑﻪ ﻣﺜﻞ ﻛﻨﺪ؛ ] [7روﻳﻪاي ﻛﻪ در ﺣﻘﻮق ﻣﺎ ﻧﻴﺰ ﻣﻌﻘﻮل اﺳﺖ. .6دﻓﺎع ﻣﻤﻜﻦ اﺳﺖ از ﺟﺎن ﻳﺎ ﻣﺎل ﻣﻮرد اﺣﺘﺮام دﻳﮕﺮان ﺑﺎﺷﺪ و اﺧﺘﺼﺎص ﺑﻪ ﺷﺨﺺ دﻓﺎع ﻛﻨﻨﺪه ﻧﺪارد .ﭼﻨﺎن ﻛﻪ در ﺑﺨﺶ دوم ﻣﺎده 358ﻗﺎﻧﻮن ﻣﺠﺎزات اﺳﻼﻣﻲ آﻣﺪه اﺳﺖ: » ...و ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ اﮔﺮ آن ﺣﻴﻮان را از ﻫﺠﻮم ﺑﻪ ﻧﻔﺲ ﻳﺎ ﻣﺎل ﻣﺤﺘﺮم ﺑﻪ ﻋﻨﻮان دﻓﺎع ﺑﻪ ﻣﻘﺪار ﻻزم ﺑﺎزدارد و ﻫﻤﻴﻦ ﻛﺎر ﻣﻮﺟﺐ ﺗﻠﻒ ﻳﺎ آﺳﻴﺐ او ﺷﻮد ،ﻋﻬﺪهدار ﻧﺨﻮاﻫﺪ ﺑﻮد. ﺑﺪﻳﻦ ﺗﺮﺗﻴﺐ دﻓﺎع ﻣﺸﺮوع ﺗﻨﻬﺎ ﺑﻪ ﻋﻨﻮان اﺑﺰاري ﺑﺮاي ﺗﺄﻣﻴﻦ ﺧﻮد ﺧﻮاﻫﻲ ﻧﻴﺴﺖ؛ﺑﺮاي ﻏﻴﺮﺧﻮاﻫﻲ و ﺣﻤﺎﻳﺖ از ﻣﻈﻠﻮم ﻧﻴﺰ ﺑﻪ ﻛﺎر ﻣﻲرود .ﺑﻪ ﻫﻤﻴﻦ ﺟﻬﺖ ،ﻗﺎﻧﻮن دﻓﺎع ﻣﺸﺮوع از دﻳﮕﺮان را در ﺣﻜﻢ دﻓﺎع از ﺧﻮﻳﺶ ﻣﻲداﻧﺪ. ب .ﻣﻮاﻧﻊ اﻧﺘﺴﺎب ﻓﻌﻞ ﺑﻪ ﺷﺨﺺ؛ﻧﺎرواﻳﻲ ﺿﺮر -5ﺣﻜﻢ ﻗﺎﻧﻮن ﻳﺎ ﻣﻘﺎم ﺻﺎﻟﺢ ،ﻣﻌﺎﻓﻴﺘﻬﺎي ﻋﺮﻓﻲ: در ﺻﻮرﺗﻲ ﻛﻪ ﺷﺨﺺ ﺑﻪ ﺣﻜﻢ ﻗﺎﻧﻮن ﺳﺒﺐ ورود زﻳﺎن ﺑﻪ دﻳﮕﺮي ﺷﻮد ،ﻣﺴﺌﻮﻟﻴﺘﻲ ﻧﺪارد :ﭼﻨﺎن ﻛﻪ ،اﮔﺮ ﭘﺰﺷﻜﻲ ﺑﻪ ﻣﻨﻈﻮر ﺟﻠﻮﮔﻴﺮي از ﺳﺮاﻳﺖ ﺑﻴﻤﺎري واﮔﻴﺮدار ﺷﺨﺼﻲ را در ﻗﺮﻧﻄﻴﻨﻪ ﻧﮕﻬﺪارد ،ﻳﺎ ﺧﻮن راﻧﻨﺪه اي را ﺑﻪ ﻣﻨﻈﻮر اﺣﺮاز ﻣﺼﺮف ﻣﺸﺮوﺑﺎت اﻟﻜﻲ ﺑﮕﻴﺮد ،ﻣﺴﺌﻮل زﻳﺎﻧﻲ ﻛﻪ وارد ﻛﺮده ﻧﻴﺴﺖ .ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ اﺳﺖ اﻋﻤﺎﻟﻲ ﻛﻪ ﺑﻪ ﺣﻜﻢ دادﮔﺎه ﻳﺎ ﺳﺎﻳﺮ ﻣﻘﺎﻣﻬﺎي ﺻﺎﻟﺢ اﻧﺠﺎم ﻣﻲﮔﻴﺮد .ﺑﺮاي ﻣﺜﺎل ،اﮔﺮ ﻣﺄﻣﻮر اﺟﺮا ﻧﺎﮔﺰﻳﺮ ﺷﻮد ﻛﻪ ﻗﻔﻞ در ﺧﺎﻧﻪ اي را ﺑﺸﻜﻨﺪ ﻳﺎ ﺑﻪ زور ﻛﺴﻲ را از ﻣﻠﻜﻲ ﺑﻴﺮون ﻛﻨﺪ ،ﻣﺴﺌﻮل ﺟﺒﺮان ﺧﺴﺎرت ﻧﻴﺴﺖ .ﻣﺄﻣﻮران اداري ،ﻫﺮ ﮔﺎه ﺑﺮﺣﺴﺐ اﻣﺮ ﻣﻘﺎم ﺑﺎﻻﺗﺮ و در ﺟﺎﻳﻲ ﻛﻪ اﻣﻜﺎن ﻫﻴﭻ ﮔﻮﻧﻪ ﺑﺤﺚ ﻳﺎ ﻣﻘﺎوﻣﺖ وﺟﻮد ﻧﺪارد ،ﻛﺎري ﻛﻨﻨﺪ ﻛﻪ ﺳﺒﺐ ورود ﺧﺴﺎرت ﺷﻮد ،ازاﻳﻦ ﺑﺎﺑﺖ ﻣﺴﺌﻮﻟﻴﺖ ﻧﺪارﻧﺪ[8]. ﺑﺎ وﺟﻮد اﻳﻦ ،اﮔﺮ در ﻣﻘﺎم اﺟﺮاي ﻗﺎﻧﻮن ﻳﺎ دﺳﺘﻮر دادﮔﺎه ﻣﺄﻣﻮري ﻣﺮﺗﻜﺐ ﺑﻲ ﻣﺒﺎﻻﺗﻲ و ﺳﻬﻞ اﻧﮕﺎري ﺷﻮد ،ﻣﺴﺌﻮل زﻳﺎﻧﻬﺎي ﻧﺎﺷﻲ از رﻓﺘﺎر ﻧﺎﻣﺘﻌﺎرف ﺧﻮﻳﺶ اﺳﺖ و دﺳﺘﻮر ﻗﺎﻧﻮن او را از ﭘﻴﺎﻣﺪﻫﺎي ﺗﻘﺼﻴﺮ و ﺳﻮءاﺳﺘﻔﺎده از اﻳﻦ ﻣﻮﻗﻌﻴﺖ ﻣﻌﺎف ﻧﻤﻲﻛﻨﺪ .ﻣﻌﺎﻓﻴﺘﻬﺎي ﻗﺎﻧﻮﻧﻲ ،در واﻗﻊ اﺳﺘﺜﻨﺎ ﺑﺮ ﻗﻮاﻋﺪ ﻋﻤﻮﻣﻲ ﻣﺴﺌﻮﻟﻴﺖ اﺳﺖ و ﺑﺎﻳﺪ در ﻗﻠﻤﺮو وﻳﮋه ﺧﻮد اﺟﺮا ﺷﻮد ،و ،ﺑﻪ ﺑﻴﺎن دﻳﮕﺮ ،ﺗﻔﺴﻴﺮ ﻣﺤﺪود ﺷﻮد و ﻧﻤﻲﺗﻮان ﺣﻜﻢ آن را ﺑﻪ ﻣﻮارد ﻣﺸﺎﺑﻪ ﺳﺮاﻳﺖ داد .ﺑﻪ ﻃﻮر ﺧﻼﺻﻪ ،اﺟﺮاي ﻫﺮ اﻣﺮ اداري ﻳﺎ ﻗﻀﺎﻳﻲ ،ﻫﺮ ﭼﻨﺪ ﺑﻪ ﻃﻮر ﺻﺮﻳﺢ ﺣﺎوي ﺗﺄﻣﻴﻦ ﺣﻘﻮق اﺷﺨﺎص ﻧﺒﺎﺷﺪ ،ﻣﺤﺪودﻳﺘﻬﺎي ﻋﺮﻓﻲ و ﻗﺎﻧﻮﻧﻲ ﺧﻮد را دارد و درﺣﺪود اﻳﻦ ﻗﻠﻤﺮو ﻋﺮﻓﻲ ﺑﺎﻳﺪ اﺟﺮا ﺷﻮد و ﻣﺄﻣﻮر ﻣﻮﻇﻒ اﺳﺖ ﺗﻤﺎم اﺣﺘﻴﺎطﻫﺎي ﻣﻌﻘﻮل را ﺑﺮاي ﭘﺮﻫﻴﺰ از اﺿﺮار ﺑﻪ دﻳﮕﺮان رﻋﺎﻳﺖ ﻛﻨﺪ. اﺑﺎﺣﻪ اﺿﺮار ﻣﻤﻜﻦ اﺳﺖ ﻧﺎﺷﻲ از ﺣﻜﻢ ﻣﺴﺘﻘﻴﻢ ﻗﺎﻧﻮن ﻧﺒﺎﺷﺪ ،وﻟﻲ ﻋﺮف آن را ﻣﺒﺎح ﺑﺪاﻧﺪ و ﺳﺒﺐ ﻣﻌﺎف ﺷﺪن از ﻣﺴﺌﻮﻟﻴﺖ ﺷﻮد ،ﻣﺎﻧﻨﺪ ﺿﺮﺑﻪ ﻫﺎي ورزﺷﻲ ﻛﻪ درﺣﺪود ﻗﻮاﻧﻴﻦ ﺑﺎزﻳﻬﺎي ورزﺷﻲ ﺑﻪ رﻗﻴﺒﺎن وارد ﻣﻲﮔﺮدد ،ﺑﻪ وﻳﮋه ﻛﻪ رﺿﺎي زﻳﺎن دﻳﺪه ﻧﻴﺰ اﻳﻦ ﻣﻌﺎﻓﻴﺖ ﻋﺮﻓﻲ را ﺗﺄﻳﻴﺪ ﻣﻲﻛﻨﺪ [9].ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ اﺳﺖ ﻣﺰاﺣﻤﺘﻬﺎﻳﻲ ﻛﻪ در اﺛﺮ اﺟﺎزه ﻣﻘﺎﻣﻬﺎي اداري ﻣﺒﺎح ﻣﻲﺷﻮد ،ﻣﺎﻧﻨﺪ ﺳﺮو ﺻﺪا و آﻟﻮدﮔﻴﻬﺎي ﻧﺎﺷﻲ از اﺟﺮاي ﭘﺮواﻧﻪ ﺳﺎﺧﺘﻤﺎﻧﻲ ﺷﻬﺮداري در ﺣﺪود ﻋﺮف ﻣﻌﻤﺎري. 26 ‏www.tabsareh.ir  -6اﺟﺒﺎر )اﻛﺮاه(: اﺟﺒﺎر در ﺻﺮورﺗﻲ ﻣﺤﻘﻖ ﻣﻲﺷﻮد ﻛﻪ ﻛﺴﻲ از ﻃﺮف دﻳﮕﺮي وادار ﺑﻪ اﻧﺠﺎم ﻓﻌﻞ زﻳﺎﻧﺒﺎر ﺷﻮد .اﺟﺒﺎر ﺑﺎﻳﺪ در اﺛﺮ ﺗﻬﺪﻳﺪي اﻧﺠﺎم ﮔﻴﺮد ﻛﻪ در دﻳﺪ ﻋﺮف و در ﺷﺮاﻳﻄﻲ ﻛﻪ رخ داده اﺳﺖ ﻗﺎﺑﻞ ﺗﺤﻤﻞ ﻧﺒﺎﺷﺪ ،زﻳﺮا ﺗﻨﻬﺎ دراﻳﻦ ﺻﻮرت اﺳﺖ ﻛﻪ ﻣﻲﺗﻮان ﮔﻔﺖ ﻣﻜﺮه ﻛﺎري ﺑﺮ ﺧﻼف ﻣﺘﻌﺎرف اﻧﺠﺎم ﻧﺪاده و ﻣﺮﺗﻜﺐ ﺗﻘﺼﻴﺮ ﻧﺸﺪه اﺳﺖ)ﻣﺎده 202ق .م .( .اﮔﺮ ﺑﺮاي ﺗﻤﻴﺰ ﺗﻘﺼﻴﺮ ﻣﻌﻴﺎر ﻧﻮﻋﻲ و اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ ﭘﺬﻳﺮﻓﺘﻪ ﺷﻮد] [10و رﻓﺘﺎر اﻧﺴﺎﻧﻲ ﻣﻌﻘﻮل و ﻣﺘﻌﺎرف ﺿﺎﺑﻄﻪ ﺧﻄﺎ و ﺻﻮاب ﺑﺎﺷﺪ ،ﻃﺒﻴﻌﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﺮاي ﺗﻮﺟﻴﻪ ﺗﺠﺎوز از ﭼﻨﻴﻦ رﻓﺘﺎري ﻧﻴﺰ ﻋﺬر اﻧﺴﺎﻧﻲ ﻣﺘﻌﺎرف در ﻧﻈﺮ ﮔﺮﻓﺘﻪ ﺷﻮد و ﺗﺄﺛﻴﺮ اﻛﺮاه در ﭼﻨﻴﻦ ﻣﻮﺟﻮد ﻋﺮﻓﻲ ﺧﻄﺎي او را ﺑﺨﺸﻮده دارد .ﺑﻪ ﻫﻤﻴﻦ ﺟﻬﺖ ﺑﺮاي ﺗﻤﻴﺰ درﺟﻪ اﻛﺮاه ﻣﺆﺛﺮ در وﻗﺎﻳﻊ ﺣﻘﻮﻗﻲ ﺗﻤﺎﻳﻞ ﺑﻪ ﺿﺎﺑﻄﻪ ﻋﺮﻓﻲ ﺑﻴﺶ از ﻗﺮاردادﻫﺎ اﺳﺖ .واﻧﮕﻬﻲ ،اﮔﺮ درﺟﻪ ﺗﺄﺛﻴﺮ اﺟﺒﺎر ﻛﻨﻨﺪه ﭼﻨﺎن ﺑﺎﺷﺪ ﻛﻪ ﺑﺘﻮان او را ﺳﺒﺐ ﻗﻮﻳﺘﺮ ﺷﻤﺮد ،ﻣﺒﺎﺷﺮ ﻣﺴﺌﻮﻟﻴﺘﻲ ﻧﺪاردو ﺗﻬﺪﻳﺪ ﻳﺎ اﻛﺮاه ﻣﺎدي در ﺣﻜﻢ ﻗﻮه ﻗﺎﻫﺮه اﺳﺖ و راﺑﻄﻪ ﻋﻠﻴﺖ ﺑﻴﻦ ﻓﻌﻞ ﻣﺒﺎﺷﺮ و ورود ﺿﺮر را ﻗﻄﻊ ﻣﻲﻛﻨﺪ[11]. درﺑﺎره اﺛﺮ اﻛﺮاه ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ ﭼﻨﺪ ﻧﻜﺘﻪ ﻣﻬﻢ ﺿﺮوري اﺳﺖ: .1اﻛﺮاه درﺻﻮرﺗﻲ ﻣﻮﺟﺐ ﻣﻌﺎف ﺷﺪن از ﻣﺴﺌﻮﻟﻴﺖ ﻣﻲﺷﻮد ﻛﻪ وﺟﻮد راﺑﻄﻪ ﻋﻠﻴﺖ ﺑﻴﻦ ﻓﻌﻞ ﻣﺒﺎﺷﺮ و ﺗﻠﻒ ﻳﺎ ﺗﻘﺼﻴﺮ در اﻧﺠﺎم آن ﺷﺮط ﺑﺎﺷﺪ .وﻟﻲ ،در ﻣﻮاردي ﻛﻪ ﺿﻤﺎن ﺗﻠﻒ ﻣﺎﻟﻲ ،ﻗﻄﻊ ﻧﻈﺮ از ﭼﮕﻮﻧﮕﻲ وﻋﻠﺖ آن ﺑﻪ ﻋﻬﺪه ﻣﺘﺼﺮف اﺳﺖ ،وﺟﻮد اﻛﺮاه اﺛﺮي دراﻳﻦ ﺿﻤﺎن ﻧﺪارد .ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ اﮔﺮ ﻛﺴﻲ ﻏﺎﺻﺒﻲ را ﺑﻪ زور وادار ﺑﻪ ﺗﻠﻒ ﻣﺎﻟﻲ ﻛﻨﺪ ،ﻣﺴﺌﻮﻟﻴﺖ ﻏﺎﺻﺐ در ﺑﺮاﺑﺮ ﻣﺎﻟﻚ از ﺑﻴﻦ ﻧﻤﻲرود .زﻳﺮا اﻳﻦ ﻣﺴﺌﻮﻟﻴﺖ ﻧﺎﺷﻲ از ﻋﻨﻮان»ﻏﺼﺐ«و ﺿﻤﺎن ﻧﺎﺷﻲ ازاﺳﺘﻴﻼي ﻧﺎﻣﺸﺮوع ﺑﺮ ﻣﺎل دﻳﮕﺮي اﺳﺖ ﻧﻪ اﺗﻼف .وﻟﻲ دراﻳﻦ ﻓﺮض ﻏﺎﺻﺐ ﻣﻲﺗﻮاﻧﺪ ﺑﻪ اﻛﺮاه ﻛﻨﻨﺪه رﺟﻮع ﻛﻨﺪ ،ﭼﺮا ﻛﻪ ﺗﻠﻒ ﻣﺴﺘﻨﺪ ﺑﻪ ﻓﻌﻞ او اﺳﺖ .ﻣﺎﻟﻚ ﻧﻴﺰ ﺣﻖ دارد ﺑﻪ ﻏﺎﺻﺐ و اﻛﺮاه ﻛﻨﻨﺪه، ﺑﻪ ﻃﻮر اﺟﺘﻤﺎع ﻳﺎ اﻧﻔﺮاد ،رﺟﻮع ﻛﻨﺪ ،وﻫﺮ ﮔﺎه ﺧﺴﺎرت را از اﻛﺮاه ﻛﻨﻨﺪه ﺑﮕﻴﺮد ،او ﺣﻖ رﺟﻮع ﺑﻪ ﻏﺎﺻﺐ را ﻧﺪارد [12]. .2در ﭘﺎره اي ﻣﻮارد ،ﺑﻪ دﻟﻴﻞ اﻫﻤﻴﺖ وﻳﮋه ﻋﻤﻞ ارﺗﻜﺎب ﺷﺪه و ﺿﺮري ﻛﻪ از آن ﺑﻪ ﺑﺎر ﻣﻲآﻳﺪ ،ﻣﻤﻜﻦ اﺳﺖ ﻗﺎﻧﻮﻧﮕﺬار اﻛﺮاه را درﻣﺒﺎح ﻛﺮدن ﻋﻤﻞ و ﻣﻌﺎف ﺷﺪن از ﺧﺴﺎرت ﻧﭙﺬﻳﺮد :ﭼﻨﺎن ﻛﻪ ﻣﺎده 211ق .م .ا .اﻛﺮاه درﻗﺘﻞ را ،ﺟﺰ در ﻣﻮرد ﻛﻮدك و دﻳﻮاﻧﻪ ،در ﻣﺴﺌﻮﻟﻴﺖ ﻣﺮﺗﻜﺐ ﻣﺆﺛﺮ ﻧﻤﻲداﻧﺪ .ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ اﺳﺖ اﻛﺮاه در ﻣﻮاردي ﻛﻪ راﺑﻄﻪ ﻋﻠﻴﺖ ﺑﻴﻦ ﻓﻌﻞ ﻣﺒﺎﺷﺮ و ورود ﺿﺮر رااز ﺑﻴﻦ ﻧﻤﻲﺑﺮد و ﺗﻘﺼﻴﺮ ﻫﻢ در اﻳﺠﺎدﻣﺴﺌﻮﻟﻴﺖ ﻧﻘﺸﻲ ﻧﺪارد: ﻣﺎﻧﻨﺪ اﻛﺮاه در اﺗﻼف در ﻓﺮﺿﻲ ﻛﻪ ﺳﺒﺐ اﻗﻮي ﻧﻴﺴﺖ. اﺛﺮ اﻛﺮاه در ﻣﺴﺌﻮﻟﻴﺘﻬﺎﻳﻲ ﻛﻪ ﺗﻘﺼﻴﺮ در آﻧﻬﺎ ﺷﺮط اﺳﺖ ﺑﺎ ﻫﻴﭻ ﺗﺮدﻳﺪي روﺑﻪ رو ﻧﻤﻲﺷﻮد ،ﭼﺮا ﻛﻪ ﻣﻜﺮه درارﺗﻜﺎب ﻓﻌﻞ ﻣﻘﺼﺮ ﻧﻴﺴﺖ .ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ اﺳﺖ در اﻛﺮاه ﻣﺎدي و ﻣﻌﻨﻮي ﺷﺪﻳﺪ ﻛﻪ در راﺑﻄﻪ ﻋﻠﻴﺖ ﺑﻴﻦ ﻓﻌﻞ ﻣﺒﺎﺷﺮ و ورود ﺿﺮر ﻣﺆﺛﺮ اﺳﺖ و ﺳﺒﺐ را ﻗﻮﻳﺘﺮ ﻣﻲﻛﻨﺪ .وﻟﻲ ،در ﻓﺮﺿﻲ ﻛﻪ ﺗﻘﺼﻴﺮ ﺷﺮط ﻧﻴﺴﺖ)ﻣﺎﻧﻨﺪ اﺗﻼف ( و اﻛﺮاه ﻧﻴﺰ ﭼﻨﺪان ﺷﺪﻳﺪ ﻧﻴﺴﺖ ﻛﻪ ﺳﺒﺐ را ﻗﻮﻳﺘﺮ از ﻣﺒﺎﺷﺮ ﺳﺎزد ،اﺛﺮ اﻛﺮاه را در رﻓﻊ ﻣﺴﺌﻮﻟﻴﺖ ﻧﺒﺎﻳﺪ ﭘﺬﻳﺮﻓﺖ .وﻟﻲ ،در ﺻﻮرﺗﻲ ﻛﻪ اﻛﺮاه ﺗﻘﺼﻴﺮ ﻣﺤﺴﻮب ﻣﻲﺷﻮد ،ﻣﻲﺗﻮان ﮔﻔﺖ ،اﺿﺮار دو ﺳﺒﺐ داردو ﺧﺴﺎرت ﺑﻴﻦ آن دو ﺗﻘﺴﻴﻢ ﻣﻲﺷﻮد .اﻳﻦ ﻧﺘﻴﺠﻪ ،ﺑﻪ وﻳﮋه در ﻣﻮردي ﻛﻪ ﻗﻮت ﻫﺮ دو ﺳﺒﺐ در اﻳﺠﺎد ﺿﺮر ﺑﺮاﺑﺮ اﺳﺖ ،ﻗﻮﻳﺘﺮ ﺑﻪ ﻧﻈﺮ ﻣﻲرﺳﺪ[13] . -7ﻏﺮور؛ ﺗﺪﻟﻴﺲ: درﻣﻮردﻏﺮور ،ﺑﻴﻦ ﻧﻮﻳﺴﻨﺪﮔﺎن اﺧﺘﻼف ﻧﻈﺮ ﺷﺪﻳﺪ اﺳﺖ و ﻏﻠﺒﻪ و ﺷﻬﺮت ﺑﺎ ﻧﻈﺮي اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﻪ ﻣﻮﺟﺐ آن ﻣﻐﺮور ﻧﻤﻲﺗﻮاﻧﺪ در ﺑﺮاﺑﺮ زﻳﺎن دﻳﺪه ﺧﻮد را ﻣﻌﺎف ﺑﺪاﻧﺪ و آن را از دﻻﻳﻞ ﺳﻘﻮط ﺿﻤﺎن ﺷﻤﺎرد .اﻳﻦ ﮔﻔﺘﻪ ،در ﻣﻮاردي ﻛﻪ ﺗﻘﺼﻴﺮ ﻧﻘﺸﻲ در ﻣﺴﺌﻮﻟﻴﺖ ﻧﺪارد)ﻣﺎﻧﻨﺪ اﺗﻼف( ﻣﻨﻄﻘﻲ اﺳﺖ ،ﻣﺸﺮوط ﺑﺮ اﻳﻨﻜﻪ ﻏﺮور راﺑﻄﻪ ﻋﺮﻓﻲ ﺑﻴﻦ اﺗﻼف و ﻓﻌﻞ ﺷﺨﺺ را ﻗﻄﻊ ﻧﻜﻨﺪ .وﻟﻲ ،در ﻓﺮﺿﻲ ﻛﻪ ﺗﻘﺼﻴﺮ ﺷﺮط اﺳﺖ ،ﻣﻐﺮور ﻣﻲﺗﻮاﻧﺪ ﺑﺪﻳﻦ وﺳﻴﻠﻪ ﮔﺎه ﺧﻮد را ﻣﻨﺰّه از ارﺗﻜﺎب ﺗﻘﺼﻴﺮ ﺑﺪاﻧﺪ :ﺑﺮاي ﻣﺜﺎل ،ﻫﺮ ﮔﺎه ﺗﺎﺟﺮي در اﺛﺮ اﻏﻮاء ﻧﺎم ﺗﺠﺎرﺗﻲ دﻳﮕﺮي را ﺑﻪ ﻛﺎر ﺑﺮد و ﺿﺮري ﺑﻪ ﺑﺎر آورد ،ﻣﺴﺌﻮﻟﻴﺘﻲ ﻧﺪارد ،زﻳﺮا ﻧﻤﻲﺗﻮان او راﻣﻘﺼﺮ ﺷﻤﺮد .ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ اﺳﺖ اﮔﺮ ﻛﺴﻲ در اﺛﺮ اﻏﺮاء دﻳﮕﺮي ﻣﻌﺒﺮ ﻋﻤﻮم را ﻣﻠﻚ او ﭘﻨﺪارد و در آن ﭼﺎه ﺑﻜﻨﺪ. در واﻗﻊ دﻟﻴﻞ ﺳﻘﻮط ﺿﻤﺎن ،ﻧﺒﻮدن ﺗﻘﺼﻴﺮ ﺑﻪ دﻟﻴﻞ ﺟﻬﻞ اﺳﺖ ﻧﻪ ﻓﻌﻞ ﻣﻐﺮور ﻛﻨﻨﺪه ﻳﺎ ،ﺑﻪ ﺑﻴﺎن دﻗﻴﻘﺘﺮ ،ﺑﺎﻳﺪ ﻧﺎ آﮔﺎﻫﻲ را از ﻣﻮاﻧﻊ اﻳﺠﺎد ﻣﺴﺌﻮﻟﻴﺖ ﺷﻤﺮد ،ﭼﺮا ﻛﻪ ﻓﻌﻞ را ﻣﺒﺎح ﻣﻲﺳﺎزد و ﮔﺎه اﺳﺘﻨﺎد ﻋﺮﻓﻲ اﺿﺮار را ﺑﻪ ﻓﻌﻞ ﻣﺴﺒﺐ دﺷﻮار ﻣﻲﺳﺎزد :ﭼﻨﺎن ﻛﻪ ﻫﺮ ﮔﺎه ﻣﺄﻣﻮر ﺛﺒﺖ ﻧﺎم ﺗﺠﺎرﺗﻲ ﺑﻪ اﺷﺘﺒﺎه ﻧﺎم ﺛﺒﺖ ﺷﺪه را آزاد اﻋﻼم ﻛﻨﺪ و دﻳﮕﺮي ﺑﺮ ﻣﺒﻨﺎي اﻳﻦ ﭘﻨﺪار آن را اﺳﺘﻌﻤﺎل ﻧﻤﺎﻳﺪ ،اﺳﺘﻌﻤﺎل ﻛﻨﻨﺪه را ﻧﻤﻲﺗﻮان ﺳﺒﺐ ورود ﺿﺮر داﻧﺴﺖ. در ﻫﺮ ﺣﺎل ،ﻫﺮ ﮔﺎه ﻣﻐﺮور در اﺛﺮ رﺟﻮع زﻳﺎن دﻳﺪه ﻧﺎﮔﺮﻳﺰ از ﺟﺒﺮان ﺧﺴﺎرت ﺷﻮد ،او ﻧﻴﺰ ﺣﻖ رﺟﻮع ﺑﻪ ﻣﻐﺮور ﻛﻨﻨﺪه )ﻏﺎّر( را دارد .زﻳﺮا ،ﻓﺮﻳﻔﺘﻦ و دادن اﻃﻼﻋﺎت ﻧﺎدرﺳﺖ ﺑﻪ ﻣﻨﻈﻮر اﺿﺮار ﺑﻪ ﺷﺨﺺ ﻣﺨﺎﻃﺐ ﻳﺎ دﻳﮕﺮي ﺑﻴﮕﻤﺎن ﺗﻘﺼﻴﺮ و ﻣﻮﺟﺐ ﻣﺴﺌﻮﻟﻴﺖ اﺳﺖ. در ﻣﻮاردي ﻫﻢ ﻛﻪ ﻣﻐﺮور ﻛﻨﻨﺪه ﺑﺮﻣﺒﻨﺎي دﻳﮕﺮي ﻧﺎﮔﺮﻳﺰ از ﺟﺒﺮان ﺧﺴﺎرت اﺳﺖ)ﻣﺎﻧﻨﺪ دارﻧﺪه اﺗﻮﻣﺒﻴﻞ ﻳﺎ ﻏﺎﺻﺐ ﻣﺎل( زﻳﺎن دﻳﺪه ﻣﻲﺗﻮاﻧﺪ ﺑﻪ ﻫﺮﻛﺪام از ﻏﺎّر و ﻣﻐﺮور ﻛﻪ ﺑﺨﻮاﻫﺪ رﺟﻮع ﻛﻨﺪ .ﻣﻨﺘﻬﺎ ،اﮔﺮ ﺑﻪ اﻏﻮا ﻛﻨﻨﺪه رﺟﻮع ﺷﻮد ،او ﺣﻖ ﻣﻄﺎﻟﺒﻪ از ﻣﻐﺮور را ﻧﺪارد. ﻳﺎد آوري اﻳﻦ ﻧﻜﺘﻪ ﺿﺮوري اﺳﺖ ﻛﻪ ﮔﺎه در اﺛﺮ ﻏﺮور ﭼﻨﺎن ﻧﻘﺶ ﻣﺒﺎﺷﺮ اﺗﻼف ﺿﻌﻴﻒ ﻣﻲﺷﻮد ﻛﻪ ﺑﺎﻳﺴﺘﻲ ﺗﻠﻒ را ﺑﻪ ﻣﺴﺒﺐ )ﻣﻐﺮور ﻛﻨﻨﺪه( ﻧﺴﺒﺖ داد .ﺑﺮاي ﻣﺜﺎل ،اﮔﺮ ﻏﺎﺻﺐ ﺑﺮاي ﺗﺨﺮﻳﺐ ﻣﺎل ﻣﻐﺼﻮب ﻛﺎرﮔﺮي اﺳﺘﺨﺪام ﻛﻨﺪ و واﻧﻤﻮد ﺳﺎزد ﻛﻪ در ﻣﺎل ﺧﻮد ﺗﺼﺮف ﻣﻲﻛﻨﺪ ،ﻳﺎ ﺧﻮراﻛﻲ ﻏﺼﺐ ﺷﺪه را در ﺿﻴﺎﻓﺘﻲ ﺑﻪ ﻣﻴﻬﻤﺎﻧﺎن ﺑﺪﻫﺪ ،اﺗﻼف ﺑﻪ ﻛﺎرﮔﺮ و ﻣﻴﻬﻤﺎﻧﺎن ﻧﺴﺒﺖ داده ﻧﻤﻲﺷﻮد و ،ﺑﻪ دﻟﻴﻞ ﻗﻮي ﺗﺮ ﺑﻮدن ﺳﺒﺐ ،ﺗﻨﻬﺎ ﻏﺎﺻﺐ ﺿﺎﻣﻦ اﺳﺖ. درﺑﺎره اﻳﻨﻜﻪ ،اﻏﺮاء در ﭼﻪ ﻣﻮاردي ﻣﺆﺛﺮ اﺳﺖ ،ﻗﺎﻋﺪه اﻳﻦ اﺳﺖ ﻛﻪ رﻓﺘﺎر اﻧﺴﺎﻧﻲ ﻣﺘﻌﺎرف و ﻣﻌﻘﻮل را ﺑﺎﻳﺪ ﻣﻌﻴﺎر ﺷﻤﺮد :اﮔﺮ ﭼﻨﻴﻦ اﻧﺴﺎﻧﻲ ﺑﺎ رﻓﺘﺎر ﻣﻐﺮور ﻛﻨﻨﺪه ﺑﻪ اﺷﺘﺒﺎه ﻣﻲاﻓﺘﺪ ،ﺑﺎﻳﺪ آن را ﻣﺆﺛﺮ داﻧﺴﺖ؛و در ﻣﻮاردي ﻛﻪ ﺗﺪﻟﻴﺲ ارﺗﻜﺎب ﺷﺪه ﭼﻨﻴﻦ اﺛﺮي ﻧﺪارد ،ﻣﺴﺌﻮﻟﻴﺖ ﻓﻌﻞ زﻳﺎﻧﺒﺎر ﺑﻪ ﺟﺎي ﺧﻮد ﺑﺎﻗﻲ اﺳﺖ. ج .اﺿﻄﺮار -8ﻣﻔﻬﻮم: اﺿﻄﺮار ﺑﻪ ﻣﻮردي ﮔﻔﺘﻪ ﻣﻲﺷﻮد ﻛﻪ ﺷﺨﺺ ،ﺑﺮاي ﻣﺼﻮن ﻣﺎﻧﺪن از ﺿﺮري ﻛﻪ زﻳﺎن دﻳﺪه ﻣﺴﺌﻮل آن ﻧﺒﻮده اﺳﺖ ،ﺑﻨﺎﭼﺎر ﺑﻪ او ﺧﺴﺎرت ﻣﻲزﻧﺪ .ﺑﻪ ﺑﻴﺎن دﻳﮕﺮ، اﺿﻄﺮار وﺿﻊ ﻛﺴﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ ،ﺟﺰ ﺑﺎ ﺻﺪﻣﻪ زدن ﺑﻪ ﻣﺎل ﻳﺎ ﺣﻖ دﻳﮕﺮي ،ﻧﻤﻲﺗﻮاﻧﺪ از ﺧﻄﺮي ﻛﻪ او را ﺗﻬﺪﻳﺪ ﻣﻲﻛﻨﺪ ﺑﭙﺮﻫﻴﺰد و در اﻳﻦ اﺿﺮار ﻧﺎﭼﺎر اﺳﺖ[14] . 27 ‏www.tabsareh.ir ﺗﻔﺎوت اﺿﻄﺮار و دﻓﺎع ﻣﺸﺮوع درﻫﻤﻴﻦ اﻣﺮ اﺳﺖ ﻛﻪ ،در دﻓﺎع ﻣﺸﺮوع ﺑﻪ ﻛﺴﻲ ﺿﺮر زده ﻣﻲﺷﻮد ﻛﻪ در ﺻﺪد اﺿﺮار ﺑﻪ ﻣﺪاﻓﻊ ﻳﺎ دﻳﮕﺮي ﺑﻮده اﺳﺖ؛وﻟﻲ ،در ﻣﻮرد اﺿﻄﺮار ،ﺑﺮاي اﺣﺘﺮاز از ﺿﺮري ﻛﻪ زﻳﺎن دﻳﺪه ﻣﺴﺌﻮل آن ﻧﺒﻮده اﺳﺖ ﺑﻪ او ﺿﺮر زده ﻣﻲﺷﻮد .در اﺿﻄﺮار ﻧﻴﺰ ﺑﺎﻳﺪ ﺷﺨﺺ در ﻣﻮﻗﻌﻴﺘﻲ ﻗﺮار ﮔﻴﺮد ﻛﻪ در دﻳﺪ ﻋﺮف ﻗﺎﺑﻞ ﺗﺤﻤﻞ ﻧﺒﺎﺷﺪ و اﻧﺴﺎﻧﻲ ﻣﺘﻌﺎرف را ﺑﻪ اﺣﺘﺮاز از آن وا دارد ،ﻫﺮ ﭼﻨﺪ ﺑﻪ ﺑﻬﺎي اﺿﺮار ﺑﻪ دﻳﮕﺮي ﺑﺎﺷﺪ. -9اﺛﺮ اﺿﻄﺮار: درﺑﺎره اﺛﺮ اﺿﻄﺮار در ﻣﻌﺎف ﺷﺪن از ﻣﺴﺌﻮﻟﻴﺖ ﻛﺎري ﻛﻪ ﺑﻪ او ﻣﻨﺴﻮب ﻣﻲﺷﻮد ﻧﻈﺮﻫﺎ ﻳﻜﺴﺎن ﻧﻴﺴﺖ[15]: ﻋﻠﺖ اﺧﺘﻼف ﻧﻈﺮ اﻳﻦ اﺳﺖ ﻛﻪ ،از ﺳﻮﻳﻲ ﻣﻌﺎف ﻛﺮدن ﻣﻀﻄﺮ از ﻣﺴﺌﻮﻟﻴﺖ ﻋﺎدﻻﻧﻪ ﺑﻪ ﻧﻈﺮ ﻣﻲرﺳﺪ و ،از ﺳﻮي دﻳﮕﺮ ،ﺗﺤﻤﻞ ﺿﺮر از ﻃﺮف زﻳﺎن دﻳﺪه و ﺑﻪ ﺧﺎﻃﺮ دﻓﻊ ﺿﺮر از دﻳﮕﺮي ﭼﻨﺪان ﻣﻮﺟﻪ ﻧﻴﺴﺖ .ﺑﻪ ﺑﻴﺎ ن دﻳﮕﺮ ،در اﺿﻄﺮار دو ﺑﻴﮕﻨﺎه رو ﺑﻪ روي ﻳﻜﺪﻳﮕﺮﻧﺪ و ﻋﺪاﻟﺖ در اﻳﻦ ﺗﺮدﻳﺪ ﻛﻪ ﻛﺪاﻣﻴﻦ ﺑﺮاي ﺗﺤﻤﻞ ﺧﺴﺎرت ﺷﺎﻳﺴﺘﻪ ﺗﺮاﺳﺖ؟ ﺑﻪ ﻫﻤﻴﻦ ﺟﻬﺖ ،در ﻣﺎده 52ﻗﺎﻧﻮن ﺗﻌﻬﺪات ﺳﻮﻳﺲ ﺑﻪ دادرس اﺟﺎزه داده ﺷﺪه اﺳﺖ ،ﻛﻪ در ﭼﻨﻴﻦ ﻣﻮاردي ،ﺑﺮ ﻃﺒﻖ ﻣﻮازﻳﻦ اﻧﺼﺎف ﺣﻜﻢ ﻛﻨﺪ و ﻣﻴﺰان ﺧﺴﺎرت را ،ﺑﺮ ﻣﺒﻨﺎي اوﺿﺎع و اﺣﻮال ،ﺗﻌﺪﻳﻞ ﺳﺎزد[16]. ﺑﺎ اﻳﻨﻜﻪ در ﺣﻘﻮق ﻣﺎ ﺑﻪ اﻫﻤﻴﺖ ﻻزم ﺑﺮاي ﺿﺮري ﻛﻪ ﺑﺎﻋﺚ اﺿﻄﺮار ﻣﻲﺷﻮد ﺗﺼﺮﻳﺢ ﻧﺸﺪه اﺳﺖ ] ،[17ﺑﺎﻳﺪ ﭘﺬﻳﺮﻓﺖ ﻛﻪ ﻳﻜﻲ از ﺷﺮاﻳﻂ ﺗﺤﻘﻖ اﺿﻄﺮار اﻳﻦ اﺳﺖ ﻛﻪ ،زﻳﺎﻧﻲ ﻛﻪ ﺑﺮاي ﻣﺼﻮن ﻣﺎﻧﺪن از آن ﺗﻼش ﻣﻲﺷﻮد ﻣﻬﻤﺘﺮ از ﺿﺮري ﺑﺎﺷﺪ ﻛﻪ ﺑﻪ دﻳﮕﺮان زده ﻣﻲﺷﻮد .زﻳﺮا ،ﺗﻨﻬﺎ در اﻳﻦ ﺻﻮرت اﺳﺖ ﻛﻪ ﻓﺪا ﻛﺮدن ﺿﺮر ﺑﻲ اﻫﻤﻴﺖ ﺗﺮ در ﺑﺮاﺑﺮ ﺿﺮر ﻣﻬﻤﺘﺮ ﻣﺸﺮوع ﻣﻲﺷﻮد)رك .ﻣﺎده 701ق .ت .ﺳﻮﻳﺲ(. دراﻳﻦ داوري دﺷﻮار ،ﻣﺮﺳﻮم ﺷﺪه اﺳﺖ ﻛﻪ اﺿﻄﺮار را از اﺳﺒﺎب ﻣﻌﺎف ﺷﺪن ﻣﺴﺌﻮل ﻧﺸﻨﺎﺳﻨﺪ [18]:ﭼﻨﺎن ﻛﻪ در ﺗﺒﺼﺮه ﻣﺎده 55ق .م .ا .ﻛﻪ در ﺳﺎل 1370 اﻓﺰوده ﺷﺪه اﺳﺖ ،ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﻣﻌﺎف ﺷﺪن ﻣﻀﻄﺮ ﻫﻨﮕﺎم ﺑﺮوز ﺧﻄﺮ ﺷﺪﻳﺪ در ﻣﺠﺎزات ارﺗﻜﺎب ﺟﺮم ،اﻋﻼم ﻣﻲﻛﻨﺪ: »دﻳﻪ و ﺿﻤﺎن ﻣﺎﻟﻲ از ﺣﻜﻢ اﻳﻦ ﻣﺎده ﻣﺴﺘﺜﻨﻲ اﺳﺖ«. ﭘﺲ ﻣﻤﻜﻦ اﺳﺖ ﭼﻨﻴﻦ ﺗﻌﺒﻴﺮ ﺷﻮد ﻛﻪ اﮔﺮ ﺷﺨﺼﻲ در زﻣﺎن ﺑﺮوز ﺧﻄﺮ ﺷﺪﻳﺪ)ﻣﺎﻧﻨﺪ آﺗﺶ ﺳﻮزي و ﺳﻴﻞ و ﻃﻮﻓﺎن( ﺑﻪ ﻣﻨﻈﻮر ﺣﻔﻆ ﺟﺎن ﻳﺎ ﻣﺎل ﺧﻮد ﻳﺎ دﻳﮕﺮي ﻧﺎﮔﺮﻳﺰ ﺷﻮد ﺧﺴﺎرﺗﻲ وارد ﻛﻨﺪ ،ازﻣﺴﺌﻮﻟﻴﺖ ﻣﻌﺎف ﻧﻤﻲﺷﻮد .وﻟﻲ ،اﻳﻦ ﻧﻈﺮ ﺑﻪ وﻳﮋه در ﻣﺴﺌﻮﻟﻴﺖ ﻫﺎي ﻣﺒﺘﻨﻲ ﺑﺮ ﺗﻘﺼﻴﺮ ﻗﺎﺑﻞ اﻧﺘﻘﺎد اﺳﺖ ،زﻳﺮا ﺧﻮاﻫﻴﻢ دﻳﺪ ﻛﻪ ﻣﻌﻴﺎر ﺗﻘﺼﻴﺮ ﺗﺠﺎوز از رﻓﺘﺎر اﻧﺴﺎﻧﻲ ﻣﺘﻌﺎرف و ﻣﻌﻘﻮل اﺳﺖ ﻛﻪ در ﻫﻤﺎن ﺷﺮاﻳﻂ ﺧﺎرﺟﻲ ﻗﺮار ﻣﻲﮔﻴﺮد .ﭼﻨﻴﻦ اﻧﺴﺎﻧﻲ در ﻣﻮرد اﺿﻄﺮار ﺑﻪ ﻛﺎرﻫﺎﻳﻲ دﺳﺖ ﻣﻲزﻧﺪ ﻛﻪ از ﺿﺮر ﻣﻬﻤﺘﺮ اﺣﺘﺮاز ﻛﻨﺪ .ﭘﺲ ،ﭼﺮا ﺑﺎﻳﺪ ﭼﻨﻴﻦ ﻛﺎري را ﺗﻘﺼﻴﺮ ﺷﻤﺮد و ﻓﺎﻋﻞ آن را ﻣﺴﺌﻮل ﻗﺮارداد؟ﺑﺮاي ﻣﺜﺎل ،اﮔﺮ ﺑﺮاي رﺳﺎﻧﻴﺪن ﻣﺼﺪوﻣﻲ ﺑﻪ ﺑﻴﻤﺎرﺳﺘﺎن راﻧﻨﺪه اي ﻧﺎﮔﺰﻳﺮ ﺷﻮد ﻛﻪ از روي ﭼﻤﻦ ﻫﻤﺴﺎﻳﻪ ﻋﺒﻮ ر ﻛﻨﺪ ،آﻳﺎ ﻛﺎر او را ﺑﺎﻳﺪ ﺗﻘﺼﻴﺮ ﺷﻤﺮد؟ ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ ﻫﺮ ﮔﺎه ﺑﺮاي ﺟﻠﻮ ﮔﻴﺮي از ﻏﺮق ﻛﺸﺘﻲ ﻛﺎﻻي ﻣﻮﺟﻮد در آن ﺑﻪ درﻳﺎ رﻳﺨﺘﻪ ﺷﻮد ،ﻳﺎ ﺑﻪ ﻣﻨﻈﻮر ﭘﻴﺸﮕﻴﺮي از ﺳﺮاﻳﺖ آﺗﺶ ﺑﻪ اﻣﻼك ﻣﺠﺎور ﺑﻨﺎﻳﻲ ﺧﺮاب ﮔﺮد ،آﻳﺎ ﻣﻲﺗﻮان ﻣﺮﺗﻜﺐ را ﻣﻘﺼﺮداﻧﺴﺖ؟][19 ﺑﻪ ﻫﻤﻴﻦ ﻗﻴﺎس ،اﮔﺮ ﻛﺴﻲ ﺑﺮاي ﺟﻠﻮﮔﻴﺮي از ﺳﻘﻮط در ﭘﺮﺗﮕﺎﻫﻲ ﺑﻪ ﻟﺒﺎس دﻳﮕﺮي ﭼﻨﮓ زﻧﺪ و آن را ﭘﺎره ﻛﻨﺪ ،ﻧﺒﺎﻳﺪ او را ﻣﻘﺼﺮ ﺷﻨﺎﺧﺖ ﻳﺎ اﮔﺮ ﻧﺎﻧﻲ را ﺑﺮاي ﺳﺪ ﺟﻮع و ﺟﻠﻮ ﮔﻴﺮي از ﻣﺮدن ﺑﺮﺑﺎﻳﺪ ،ﻋﻠﻢ ﺣﻘﻮق ﻛﺎر او را ﺗﻘﺼﻴﺮ ﻧﻤﻲداﻧﺪ و رﺑﺎﻳﻨﺪه را ﻣﺴﺌﻮل ﻧﻤﻲﺷﻤﺮد[20]. واﻧﮕﻬﻲ ،در ﺑﺴﻴﺎري ﻣﻮارد ﻋﻠﺖ وﺟﻮد اﺿﻄﺮار ﺧﺎرﺟﻲ و ﻣﻘﺎوﻣﺖ ﻧﺎﭘﺬﻳﺮ اﺳﺖ و در ﺣﻜﻢ ﻗﻮه ﻗﺎﻫﺮه ﻳﺎ آﻓﺖ ﻧﺎﮔﻬﺎﻧﻲ ﭘﻴﺶ ﺑﻴﻨﻲ ﻧﺸﺪه و اﺣﺘﺮاز ﻧﺎﭘﺬﻳﺮ اﺳﺖ؛ﻳﻌﻨﻲ ﻣﻲﺗﻮاﻧﺪ راﺑﻄﻪ ﻋﻠﻴﺖ ﻣﻴﺎن ﻓﻌﻞ ﻣﻀﻄﺮ و ورود ﺿﺮر را از ﺑﻴﻦ ﺑﺒﺮد و ﺑﻪ ﻫﻤﻴﻦ ﻋﻨﻮان ﺳﺒﺐ ﻣﻌﺎف ﺷﺪن او از ﻣﺴﺌﻮﻟﻴﺖ ﺟﺒﺮان ﺧﺴﺎرت ﺷﻮد .در ﭼﻨﻴﻦ ﻓﺮﺿﻲ، دادﮔﺎه ﻣﻲﺗﻮاﻧﺪ ﺑﺎ اﺳﺘﻨﺎد ﺑﻪ ﺧﺎرﺟﻲ ﺑﻮدن ﻋﻠﺖ ﺿﺮر ،ﻣﻀﻄﺮ را از ﺟﺒﺮان ﺧﺴﺎرت ﻣﻌﺎف ﻛﻨﺪ[21]. ﻣﻨﺘﻬﺎ ،دراﻳﻦ راه ﻧﺒﺎﻳﺪ ﭼﻨﺪان اﻓﺮاط ﻛﺮد ﻛﻪ ﺣﻘﻮق زﻳﺎن دﻳﺪه ﺑﻴﻬﻮده ﭘﺎﻳﻤﺎل ﺷﻮد .ﮔﺬﺷﺘﻪ از ﻟﺰوم ارزﻳﺎﺑﻲ ﺿﺮري ﻛﻪ ﺑﺮاي ﭘﺮﻫﻴﺰ از آن ﺑﻪ دﻳﮕﺮي ﺿﺮر زده ﺷﺪه اﺳﺖ ،از ﻣﻼك ﻣﺎده 55ﻗﺎﻧﻮن ﻣﺠﺎزات اﺳﻼﻣﻲ ﻧﻴﺰ ﺑﺮاي ﺗﻌﻴﻴﻦ ﺷﺮاﻳﻂ ﺗﺤﻘﻖ اﺿﻄﺮار ،ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﻋﺎﻣﻞ ﺗﻮﺟﻴﻪ ﻛﻨﻨﺪه اﺿﻄﺮار ﺑﻪ ﻏﻴﺮ ،ﻣﻲﺗﻮان اﻟﻬﺎم ﮔﺮﻓﺖ[22]: ﺑﻪ ﻣﻮﺟﺐ اﻳﻦ ﻣﺎده: »ﻫﺮﻛﺲ ﻫﻨﮕﺎم ﺑﺮوز ﺧﻄﺮ ﺷﺪﻳﺪ ،از ﻗﺒﻴﻞ آﺗﺶ ﺳﻮزي و ﺳﻴﻞ و ﻃﻮﻓﺎن ،ﺑﻪ ﻣﻨﻈﻮر ﺣﻔﻆ ﺟﺎن ﻳﺎ ﻣﺎل ﺧﻮد ﻳﺎ دﻳﮕﺮي ﻣﺮﺗﻜﺐ ﺟﺮﻣﻲ ﺷﻮد ﻣﺠﺎزات ﻧﺨﻮاﻫﺪ ﺷﺪ، ﻣﺸﺮوط ﺑﺮ اﻳﻦ ﻛﻪ ﺧﻄﺮ را ﻋﻤﺪاً اﻳﺠﺎد ﻧﻜﺮده و ﻋﻤﻞ ارﺗﻜﺎﺑﻲ ﻧﻴﺰ ﺑﺎ ﺧﻄﺮ ﻣﻮﺟﻮد ﻣﺘﻨﺎﺳﺐ ﺑﻮده و ﺑﺮاي رﻓﻊ آن ﺿﺮورت داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ«. ﺑﺮ ﻃﺒﻖ اﻳﻦ ﻣﺎده ،ﻧﺨﺴﺘﻴﻦ رﻛﻦ اﺿﻄﺮار وﺟﻮد ﺧﻄﺮي ﺟﺪي اﺳﺖ ﻛﻪ ارﺗﻜﺎب ﻋﻤﻞ زﻳﺎن ﺑﺎر را اﺣﺘﺮازﻧﺎﭘﺬﻳﺮ ﻣﻲﻛﻨﺪ و ﺑﺎ وﺿﻊ ﻛﺴﻲ ﻛﻪ ﺑﻪ دﻓﺎع ﻣﺸﺮوع ﻣﻲﭘﺮدازد ﺷﺒﺎﻫﺖ دارد ،زﻳﺮا ﺧﻄﺮي واﻛﻨﺶ ﻣﻀﻄﺮ را ﺿﺮوري و ﻣﺸﺮوع ﻣﻲﻛﻨﺪ ﻛﻪ ﻓﻌﻠﻴﺖ داﺷﺘﻪ و وﻗﻮع آن ﻧﺰدﻳﻚ ﺑﺎﺷﺪ .اﻳﻦ ﺧﻄﺮ در ﺻﻮرﺗﻲ واﻛﻨﺶ زﻳﺎن ﺑﺎر را ﻣﺸﺮوع ﻣﻲﻛﻨﺪ ﻛﻪ ﺑﻪ وﺳﻴﻠﻪ ﻣﻀﻄﺮ اﻳﺠﺎد ﻧﺸﺪه ﺑﺎﺷﺪ .در ﻗﺎﻧﻮن ﺗﻨﻬﺎ اﻳﺠﺎد ﻋﻤﺪي ﺧﻄﺮ اﺛﺮ آن را از ﺑﻴﻦ ﻣﻲﺑﺮد ،وﻟﻲ ﺑﻪ ﻧﻈﺮ ﻣﻲرﺳﺪ ﻛﻪ ﺑﺎﻳﺪ آن را وﻳﮋه اﻣﻮر ﻛﻴﻔﺮي ﺷﻤﺮد .در ﻣﺴﺌﻮﻟﻴﺖ ﻣﺪﻧﻲ ﻛﺎﻓﻲ اﺳﺖ اﻳﺠﺎد ﺧﻄﺮ ﻧﺎﺷﻲ از ﻛﺎر ﻧﺎرواي ﻣﻀﻄﺮ ﺑﺎﺷﺪ ،ﺧﻮاه اﻳﻦ اﻗﺪام ﻋﻤﺪي ﺑﺎﺷﺪ ﻳﺎ در ﺗﻘﺼﻴﺮ او ﺗﺤﻘﻖ ﻳﺎﺑﺪ. ﭘﺲ ،اﮔﺮ راﻧﻨﺪه اي ﺑﺎ ﺳﺮﻋﺖ ﻏﻴﺮﻣﺠﺎز ﺑﺮاﻧﺪ و در ﻧﺘﻴﺠﻪ ﻫﻤﻴﻦ ﺗﻘﺼﻴﺮ ﻧﺎﮔﺰﻳﺮ ﺑﻪ اﺿﺮار ﺑﻪ دﻳﮕﺮي ﺷﻮد ،ﻧﺒﺎﻳﺪ او را ﻣﻌﺎف از ﻣﺴﺌﻮﻟﻴﺖ ﭘﻨﺪاﺷﺖ ،زﻳﺮا در واﻗﻊ ﺿﺮر ﻧﺎﺷﻲ ازﻫﻤﻴﻦ ﺗﻘﺼﻴﺮ اﺳﺖ [23].ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ ،اﻗﺪاﻣﻲ ﻛﻪ ﺑﺮاي ﺣﻔﻆ ﺟﺎن ﻳﺎ ﻣﺎﻟﻲ اﻧﺠﺎم ﻣﻲﺷﻮد ،اﮔﺮ ﻣﺘﻨﺎﺳﺐ ﺑﺎ ﺧﻄﺮ ﻧﺒﺎﺷﺪ ﻳﺎ ﺑﺮاي رﻓﻊ آن ﺿﺮورت ﻧﺪاﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ ،از ﻣﺴﺌﻮﻟﻴﺖ ﻣﺮﺗﻜﺐ ﻧﻤﻲﻛﺎﻫﺪ :ﺑﻪ ﺑﻴﺎن دﻳﮕﺮ ،ﺑﺎﻳﺪ ﺑﻴﻦ ﻋﻤﻠﻲ ﻛﻪ اﻧﺠﺎم ﺷﺪه ﺑﺎ ﺧﻄﺮ ﻣﻮﺟﻮد ﺗﻨﺎﺳﺐ ﻋﺮﻓﻲ ﺑﺎﺷﺪ و ﻣﻀﻄﺮ ﻧﺎﭼﺎر ﺷﻮد ﻛﻪ ﺑﺮاي ﭘﺮﻫﻴﺰ از ﺿﺮر ﻣﻬﻤﺘﺮ ﺑﻪ دﻳﮕﺮي ﺧﺴﺎرت ﺑﺰﻧﺪ .ﺑﺮاي ﻣﺜﺎل ،راﻧﻨﺪه اي ﻛﻪ ﺑﺮاي ﭘﺮﻫﻴﺰ از ﺗﺼﺎدم ﺑﺎ رﻫﮕﺬري اﺗﻮﻣﺒﻴﻞ ﺧﻮد را ﺑﻪ دﻳﻮار ﻣﻲزﻧﺪ ،ﻣﻲﺗﻮاﻧﺪ ﺑﻪ اﺿﻄﺮار اﺳﺘﻨﺎد ﻛﻨﺪ ،ﻣﺸﺮوط ﺑﺮ اﻳﻨﻜﻪ ﺳﺮﻋﺖ ﺧﻮد او ﺳﺒﺐ اﻳﺠﺎد اﻳﻦ وﺿﻊ اﺿﻄﺮاري ﻧﺒﺎﺷﺪ. ﻧﺒﺎﻳﺪ ﭼﻨﻴﻦ ﭘﻨﺪاﺷﺖ ﻛﻪ ،ﺑﺎ از ﺑﻴﻦ رﻓﺘﻦ ﻋﺎﻣﻞ ﺗﻘﺼﻴﺮ ،ﻣﺴﺌﻮﻟﻴﺖ ﻣﺪﻧﻲ ﻛﺴﻲ ﻛﻪ درﻧﺘﻴﺠﻪ اﺿﻄﺮار ﺑﻪ دﻳﮕﺮي زﻳﺎن رﺳﺎﻧﺪه اﺳﺖ در ﻫﻤﻪ ﺟﺎ ازﺑﻴﻦ ﻣﻲرود ﻳﺎ ﺑﻪ ﻫﻴﭻ ﻋﻨﻮان دﻳﮕﺮ ﻧﻤﻲﺗﻮان ﺑﻪ او رﺟﻮع ﻛﺮد. 28 ‏www.tabsareh.ir د .اﺟﺮاي ﺣﻖ و رﺿﺎﻳﺖ زﻳﺎن دﻳﺪه -10اﺟﺮاي ﺣﻖ: ﺧﻮاﻫﻴﻢ دﻳﺪ ﻛﻪ ﺷﺨﺺ در ﻣﻘﺎم اﺟﺮاي ﺣﻖ ﻧﻴﺰ ﻣﻤﻜﻦ اﺳﺖ ﻣﺮﺗﻜﺐ ﺗﻘﺼﻴﺮ ﺷﻮد و ﻧﺎﮔﺰﻳﺮ ﺑﻪ ﺟﺒﺮان ﺧﺴﺎرت ﻧﺎﺷﻲ از ﻛﺎر ﺧﻮد ﮔﺮدد .ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ ،اﺟﺮاي ﺣﻖ ﺑﻪ ﻃﻮر ﻣﻄﻠﻖ ﻧﻤﻲﺗﻮاﻧﺪ ﻣﺠﻮز اﺿﺮار ﺑﻪ دﻳﮕﺮي ﺷﻮد وﻓﻌﻞ زﻳﺎﻧﺒﺎر راﻣﺸﺮوع ﺳﺎزد .وﻟﻲ ،آﻧﭽﻪ اﻧﻜﺎر ﻧﺎﭘﺬﻳﺮ ﺑﻪ ﻧﻈﺮ ﻣﻲرﺳﺪ اﻳﻦ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺗﻘﺼﻴﺮ در ﻣﻮرد ﻛﺴﻲ ﻛﻪ ﺣﻖ ﺧﻮﻳﺶ را اﺟﺮا ﻣﻲﻛﻨﺪ ﻣﻔﻬﻮم ﺧﺎص دارد .ﺑﺮاي ﻣﺜﺎل ،اﮔﺮ ﻛﺴﻲ از ﻣﻠﻚ دﻳﮕﺮي ﻋﺒﻮر ﻛﻨﺪ ،ﻣﺮﺗﻜﺐ ﻓﻌﻞ ﻧﺎﺷﺎﻳﺴﺘﻪ اي ﺷﺪه و ﺑﺎﻳﺪ زﻳﺎن ﻧﺎﺷﻲ از آن را ﺟﺒﺮان ﺳﺎزد .ﻟﻴﻜﻦ ،ﻫﺮﮔﺎه اﻳﻦ ﺷﺨﺺ ﺣﻖ ارﺗﻔﺎق )ﻋﺒﻮر( از ﻣﻠﻚ داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ ،ﻛﺎر او ﺑﻪ ﺧﻮدي ﺧﻮد ﻧﺎﻣﺸﺮوع ﻧﻴﺴﺖ و در ﺻﻮرﺗﻲ ﻣﺴﺌﻮﻟﻴﺖ ﺑﻪ ﺑﺎر ﻣﻲآوردﻛﻪ ﺛﺎﺑﺖ ﺷﻮد از ﺣﻖ ﺳﻮء اﺳﺘﻔﺎده ﺷﺪه اﺳﺖ .ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﻗﺎﻋﺪه ﻣﻲﺗﻮان ﮔﻔﺖ ،ﻫﺮﮔﺎه اﺿﺮار ﺑﻪ دﻳﮕﺮي ﻻزﻣﻪ اﺟﺮاي ﺣﻘﻲ ﺑﺎﺷﺪ ،در واﻗﻊ ﺑﻪ ﻃﻮر ﺿﻤﻨﻲ ﻣﺠﺎز ﺷﻨﺎﺧﺘﻪ ﺷﺪه اﺳﺖ و اﻳﺠﺎد ﻣﺴﺌﻮﻟﻴﺖ ﻧﻤﻲﻛﻨﺪ؛ﭼﻨﺎن ﻛﻪ آزادي ﺗﺠﺎرت ،ﺷﺮﻛﺖ در ﻣﺴﺎﺑﻘﻪ ﻫﺎ و ﺣﺮاﺟﻬﺎ ﺑﺎﻋﺚ زﻳﺎن اﺣﺘﻤﺎﻟﻲ ﺑﻪ دﻳﮕﺮ رﻗﻴﺒﺎن اﺳﺖ و اﺟﺮاي ﺣﻖ ﻣﺎﻟﻜﻴﺖ و ﺣﻖ ﺗﻘﺪم از ﺟﻬﺎﺗﻲ ﺑﻪ ﺿﺮر دﻳﮕﺮان اﺳﺖ و ﻫﻴﭻ ﺿﻤﺎﻧﻲ ﺑﻪ ﺑﺎر ﻧﻤﻲآورد .وﻟﻲ ،اﻳﻦ ﮔﻮﻧﻪ ﻣﻌﺎﻓﻴﺘﻬﺎ ﻣﺸﺮوط ﺑﺮ اﻳﻦ اﺳﺖ ﻛﻪ از ﺣﻖ ﺳﻮء اﺳﺘﻔﺎده ﻧﺸﻮد. ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ اﺳﺖ ﺟﺎﻳﻲ ﻛﻪ ﺷﺨﺺ اﺟﺮاي ﺣﻘﻲ را ﻛﻪ ﺑﺎﻳﺪ ﺑﻪ ﻃﻮر ﻣﻌﻤﻮل از دادﮔﺎه ﺑﺨﻮاﻫﺪ ﺧﻮد ﻋﻬﺪه دار ﺷﻮد .ﺑﺮاي ﻣﺜﺎل ،ﻣﺎﻟﻚ ﻣﻲﺗﻮاﻧﺪ ﺷﺎﺧﻪ درﺧﺖ ﻫﻤﺴﺎﻳﻪ را ﻛﻪ ﺑﻪ ﻣﻠﻚ او آﻣﺪه اﺳﺖ ﻋﻄﻒ ﻛﻨﺪ .اﻳﻦ ﻛﺎر را ﺑﺎﻳﺪ از دادﮔﺎه ﺧﻮاﺳﺖ ،زﻳﺮا ﻫﻴﭻ ﻛﺲ ﻧﺒﺎﻳﺪ داور ﻛﺎر ﺧﻮد ﺑﺎﺷﺪ و ﺳﺒﺐ ﺑﻲﻧﻈﻤﻲ ﺷﻮد .وﻟﻲ ،ﻫﺮﮔﺎه ﻫﻤﺴﺎﻳﻪ اﻳﻦ ﺣﻖ را ،ﺑﺪون رﺟﻮع ﺑﻪ دادﮔﺎه اﺟﺮا ﻛﻨﺪ ،از اﻳﻦ ﺑﺎﺑﺖ ﻧﻤﻲﺗﻮان از او ﺧﺴﺎرت ﮔﺮﻓﺖ .ﺑﻪ ﻫﻤﻴﻦ ﺗﺮﺗﻴﺐ ،اﮔﺮ ﻛﺴﻲ ﻣﺎل ﺧﻮد را در دﺳﺘﺮس ﺑﻴﺎﺑﺪ و ﺑﺮدارد ،از ﻧﻈﺮ ﺣﻘﻮﻗﻲ ﻣﺴﺌﻮﻟﻴﺘﻲ ﻧﺪارد. -11اﺛﺮ رﺿﺎﻳﺖ زﻳﺎن دﻳﺪه؛ ﭘﺬﻳﺮش ﺧﻄﺮ: ﭘﺎره اي از ﻧﻮﻳﺴﻨﺪﮔﺎن ادﻋﺎ ﻛﺮده اﻧﺪ ﻛﻪ رﺿﺎﻳﺖ زﻳﺎن دﻳﺪه ﺗﻘﺼﻴﺮ را در زﻣﺮه ﻛﺎرﻫﺎي ﻣﺒﺎح ﻣﻲآورد [24].اﻳﻦ ﻧﻈﺮ را ﺑﺮ ﻣﺒﻨﺎي اﺻﻮل ﻧﻤﻲﺗﻮان ﭘﺬﻳﺮﻓﺖ ،زﻳﺮا، ﺧﻄﺎ و ﺻﻮاب از ﻣﻔﺎﻫﻴﻢ اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ اﺳﺖ و ﺑﺎ ﺗﺮاﺿﻲ دﮔﺮﮔﻮن ﻧﻤﻲﺷﻮد .وﻟﻲ ،ﺷﺨﺺ ﻣﻲﺗﻮاﻧﺪ زﻳﺎﻧﻬﺎي ﻧﺎﺷﻲ از ﺗﻘﺼﻴﺮ را ﭘﺬﻳﺮا ﺷﻮد و ﺣﻘّﻲ را ﻛﻪ از اﻳﻦ ﺑﺎﺑﺖ دارد ﺳﺎﻗﻂ ﻛﻨﺪ و ﻫﻤﻪ ﺑﺤﺜﻬﺎ در اﻳﻦ ﺑﺎره اﺳﺖ ﻛﻪ رﺿﺎﻳﺖ ﺑﻪ ﺗﺤﻤﻞ ﺧﺴﺎرت ﺗﺎ ﭼﻪ اﻧﺪازه ﻧﻔﻮذ ﺣﻘﻮﻗﻲ دارد و ﻣﺴﺌﻮﻟﻴﺖ ﻓﺎﻋﻞ را از ﺑﻴﻦ ﻣﻲﺑﺮد؟ ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﻣﻘﺪﻣﻪ ﺑﺎﻳﺪ ﮔﻔﺖ ،ﭘﺲ از ورود ﺧﺴﺎرت ﻫﻤﻴﺸﻪ ﻣﻲﺗﻮان از آن ﺻﺮﻓﻨﻈﺮ ﻛﺮد و زﻳﺎن دﻳﺪه اﺧﺘﻴﺎر دارد ،ﺣﺘّﻲ ﺑﺪون رﺿﺎﻳﺖ ﻋﺎﻣﻞ ورود زﻳﺎن ،ذﻣﻪ او را اﺑﺮاء ﻛﻨﺪ .ﭘﺲ ،ﺑﺤﺚ را ﺑﺎﻳﺪ ﻣﺤﺪود ﺑﻪ ﻣﻮاردي ﻛﺮد ﻛﻪ ﺷﺨﺺ ،ﭘﻴﺶ از ﺗﺤﻤﻞ ﺿﺮر ،ﺑﻪ وﺳﻴﻠﻪ ﻗﺮارداد ﻳﺎ اﻋﻼم رﺿﺎﻳﺖ ،ﺣﻖ ﺧﺴﺎرت ﮔﺮﻓﺘﻦ را ﺳﺎﻗﻂ ﻣﻲﻛﻨﺪ. در اﻳﻦ ﻣﻮرد ،ﺑﺎﻳﺪ ﺧﺴﺎرات وارد ﺑﻪ اﻣﻮال را از اﺷﺨﺎص ﺟﺪا ﻛﺮد: .1در ﻣﻮرد ﺧﺴﺎراﺗﻲ ﻛﻪ ﻣﻤﻜﻦ اﺳﺖ ﺑﺮ اﻣﻮال ﺷﺨﺺ وارد ﺷﻮد ،ﺗﻮاﻓﻖ دو ﻃﺮف و اراده ﻣﺎﻟﻚ را اﺻﻮﻻًﺑﺎﻳﺪ ﻣﺤﺘﺮم ﺷﻤﺮد .زﻳﺮا ،ﺗﺼﺮّﻓﺎت ﻣﺎﻟﻚ ،ﺟﺰ در ﻣﻮارد اﺳﺘﺜﻨﺎﻳﻲ ،در ﻣﻠﻚ ﺧﻮد آزاد اﺳﺖ)ﻣﺎده 30ق .م.( . ﺑﺎ وﺟﻮد اﻳﻦ ،ﺑﻪ اﺳﺘﻨﺎد ﺷﺮط ﻋﺪم ﻣﺴﺌﻮﻟﻴﺖ ﻳﺎ رﺿﺎي ﻣﺎﻟﻚ ،ﻧﻤﻲﺗﻮان ﺑﻪ ﻋﻤﺪ ﺑﻪ دﻳﮕﺮي ﺧﺴﺎرت وارد آورد و از ﻣﺴﺌﻮﻟﻴﺖ ﻣﻌﺎف ﻣﺎﻧﺪ .زﻳﺮا ،ﻧﻈﻢ ﻋﻤﻮﻣﻲ اﻳﺠﺎب ﻣﻲﻛﻨﺪ ﻛﻪ ﻫﻴﭻ ﻛﺲ در اﺿﺮار ﺑﻪ دﻳﮕﺮي آزاد ﻧﺒﺎﺷﺪ .ﻗﺮار داد وﺳﻴﻠﻪ ﻋﺎدﻻﻧﻪ ﺗﻮزﻳﻊ ﺛﺮوت و اﺣﺘﺮام ﺑﻪ آزادي اراده اﺳﺖ ﻧﻪ اﺑﺰار ﺗﻮﺟﻴﻪ ﻛﺎر ﺑﺪاﻧﺪﻳﺸﺎن و ﺷﺮوران .اﻣﺮوز ،ﺳﺮﻣﺎﻳﻪ داران ﺑﺰرگ ﺳﻮد ﺧﻮﻳﺶ را در اﻳﻦ ﻣﻲداﻧﻨﺪ ﻛﻪ ﺑﺎ ﻫﻢ ﻣﺘﺤﺪ و ﻫﻤﮕﺎم ﺷﻮﻧﺪ .ﺑﺪﻳﻦ وﺳﻴﻠﻪ ،ﺑﺴﻴﺎري از ﺧﺪﻣﺎت و وﺻﻨﺎﻳﻊ را ﺑﻪ ﻃﻮر اﻧﺤﺼﺎر در اﺧﺘﻴﺎر ﻣﻲﮔﻴﺮﻧﺪ و ،ﺑﺎ ﺗﻨﻈﻴﻢ ﻗﺮاردادﻫﺎي ﻳﻜﻨﻮاﺧﺖ و ﭘﻴﺶ ﺳﺎﺧﺘﻪ ،ﻗﺎدرﻧﺪ آنﭼﻪ را ﻣﺎﻳﻠﻨﺪ ﺑﺮ ﻣﺼﺮفﻛﻨﻨﺪﮔﺎن ﺗﺤﻤﻴﻞ ﻛﻨﻨﺪ .ﭘﺲ ،اﮔﺮ ﺷﺮط ﻋﺪم ﻣﺴﺌﻮﻟﻴﺖ درﺑﺎرة ﺗﻘﺼﻴﺮﻫﺎي ﻋﻤﺪي ﻧﻴﺰ ﻧﺎﻓﺬ ﺑﺎﺷﺪ ،ﺑﻪ ﻣﻌﻨﻲ اﻳﻦ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﻪ اﺗّﻜﺎي ﻧﻴﺮوي ﺳﺮﻣﺎﻳﻪ ﻣﻲﺗﻮان در اﺿﺮار ﺑﻪ دﻳﮕﺮان آزاد ﺑﻮد و ﺣﺘﻲ ﭘﻴﻤﺎنﻫﺎ را ﻧﺎدﻳﺪه ﮔﺮﻓﺖ .ﭼﻨﻴﻦ ﻧﺘﻴﺠﻪاي را اﺧﻼق ﺣﺴﻨﻪ ﻧﻴﺰ ﻧﻤﻲﭘﺬﻳﺮد و از اﻳﻦ ﺣﻴﺚ ﻧﻴﺰ ﺷﺮط ﻣﻤﻨﻮع اﺳﺖ. از اﻳﻦ ﻫﻢ ﺑﺎﻳﺪ ﭘﻴﺸﺘﺮ رﻓﺖ و ﺧﻄﺎﻫﺎي ﺳﻨﮕﻴﻦ را ،ﻛﻪ ﺑﻪ ﻃﻮر ﻣﺘﻌﺎرف ﻣﻨﺠﺮ ﺑﻪ ورود ﺧﺴﺎرت ﻣﻲﺷﻮد ،در ﺣﻜﻢ ﺗﻘﺼﻴﺮﻫﺎي ﻋﻤﺪي آورد .زﻳﺮا ،ﻗﺼﺪ اﺿﺮار را ﺑﻪ دﺷﻮاري ﻣﻲﺗﻮان اﺛﺒﺎت ﻛﺮد و ﺑﺪ اﻧﺪﻳﺶ ﺑﻪ آﺳﺎﻧﻲ ﻗﺎدر اﺳﺖ ﻫﺪف ﭘﻠﻴﺪ ﺧﻮد را ﭘﻮﺷﻴﺪه دارد .ﭘﺲ ،ﻧﺎﭼﺎر ﺑﺎﻳﺪ داوري ﻧﻮﻋﻲ ﻛﺮد و ارﺗﻜﺎب ﺧﻄﺎي ﺳﻨﮕﻴﻦ را اﻣﺎره ﺑﺮ وﺟﻮد ﻋﻤﺪ داﻧﺴﺖ. .2در ﻣﻮرد ﺻﺪﻣﻪﻫﺎي ﺑﺪﻧﻲ و زﻳﺎنﻫﺎي ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ ﺷﺨﺼﻴﺖ و آزادي ،رﺿﺎي زﻳﺎندﻳﺪه اﺛﺮ ﻧﺪارد .ﺑﺪن اﻧﺴﺎن و ﺷﺨﺼﻴﺖ او ﻣﻮﺿﻮع ﻫﻴﭻ ﻗﺮاردادي واﻗﻊ ﻧﻤﻲﺷﻮد و درﺑﺎرة آن دادوﺳﺘﺪ ﻣﻤﻨﻮع اﺳﺖ .ﭘﺲ ،اﮔﺮ ﺷﺨﺼﻲ ﺑﻪ ﺧﻮاﻫﺶ دﻳﮕﺮي او را ﺑﻜﺸﺪ ﻳﺎ ﻣﺠﺮوح ﺳﺎزد ،از ﻣﺴﺌﻮﻟﻴﺖ ﻣﻌﺎف ﻧﻤﻲﺷﻮد .ﻫﻴﭻ ﭘﺰﺷﻜﻲ ﻧﻤﻲﺗﻮاﻧﺪ رﺿﺎﻳﺖ ﺑﻴﻤﺎر را وﺳﻴﻠﺔ ﺗﻮﺟﻴﻪ ﻋﺪم ﻣﻬﺎرت ﻳﺎ ﺑﻲاﺣﺘﻴﺎﻃﻲ ﺧﻮد ﺳﺎزد و ﻫﻴﭻ ورزﺷﻜﺎر ﺧﻄﺎﻛﺎري ﺑﻪ دﻟﻴﻞ ﺷﺮﻛﺖ اﺧﺘﻴﺎري زﻳﺎن دﻳﺪه در ﻣﺴﺎﺑﻘﺔ ورزﺷﻲ از ﺗﻌﻘﻴﺐ ﻣﺼﻮن ﻧﻤﻲﻣﺎﻧﺪ. ﺑﺎ اﻳﻦ ﻫﻤﻪ ،ﮔﺎه ﺑﺮاي ﭘﺎرهاي ﻛﺎرﻫﺎ ﻣﻔﻴﺪ و ﺧﻄﺮﻧﺎك ،ﺑﻲاﻃﻼع ﮔﺬاردن زﻳﺎن دﻳﺪه ﺧﻮد ﻧﻮﻋﻲ ﺧﻄﺎ اﺳﺖ و رﺿﺎﻳﺖ او ﻣﺎﻧﻌﻲ را ﻛﻪ در راه اﺟﺮاي آن وﺟﻮد دارد از ﺑﻴﻦ ﻣﻲﺑﺮد :ﻣﺎﻧﻨﺪ اﻋﻤﺎل ﺟﺮاﺣﻲ ﻛﻪ ﻣﻤﻜﻦ اﺳﺖ ﺑﻴﻤﺎر را ﻧﺠﺎت دﻫﺪ وﻟﻲ اﺣﺘﻤﺎل ﺧﻄﺮ ﻧﻴﺰ در آن زﻳﺎد اﺳﺖ[25] . در ﻣﺎدة 319ﻗﺎﻧﻮن ﻣﺠﺎزات اﺳﻼﻣﻲ ﻧﻈﺮي از ﻓﻘﻪ اﻧﺘﺨﺎب ﺷﺪه ﻛﻪ ﺑﻪ ﻣﻮﺟﺐ آن اذن ﺑﻴﻤﺎر ﻧﻴﺰ ﻛﺎﻓﻲ ﺑﺮاي ﻋﺪم ﺿﻤﺎن ﭘﺰﺷﻚ ﻧﻴﺴﺖ .ﭘﺰﺷﻚ ﻣﺴﺆول ﺧﺴﺎراﺗﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ در اﺛﺮ ﻣﻌﺎﻟﺠﻪ ﺑﻪ ﺑﻴﻤﺎر وارد ﻣﻲﺷﻮد ،ﻣﮕﺮ اﻳﻦﻛﻪ ﭘﻴﺶ از ﺷﺮوع ﺑﻪ درﻣﺎن ﺑﻪ وﺳﻴﻠﺔ ﺑﻴﻤﺎر ﻳﺎ وﻟﻲ او از اﻳﻦ ﻣﺴﺌﻮﻟﻴﺖ اﺑﺮاء ﺷﺪه ﺑﺎﺷﺪ .در اﻳﻦ ﻣﺎده آﻣﺪه اﺳﺖ: »ﻫﺮﮔﺎه ﻃﺒﻴﺒﻲ ،ﮔﺮﭼﻪ ﺣﺎذق ﺑﺎﺷﺪ ،در ﻣﻌﺎﻟﺠﻪ ﻫﺎﻳﻲ ﻛﻪ ﺷﺨﺼﺎ اﻧﺠﺎم ﻣﻲدﻫﺪ ﻳﺎ دﺳﺘﻮر آن را ﺻﺎدر ﻣﻲﻛﻨﺪ ،ﻫﺮﭼﻨﺪ ﺑﺎ اذن ﻣﺮﻳﺾ ﻳﺎ وﻟﻲ او ﺑﺎﺷﺪ ،ﺑﺎﻋﺚ ﺗﻠﻒ ﺟﺎن ﻳﺎ ﻧﻘﺺ ﻋﻀﻮ ﻳﺎ ﺧﺴﺎرت ﻣﺎﻟﻲ ﺷﻮد ﺿﺎﻣﻦ اﺳﺖ«. و در ﻣﺎده 332ﻫﻤﺎن ﻗﺎﻧﻮن ﻣﻲﺧﻮاﻧﻴﻢ: »ﻫﺮﮔﺎه ﻃﺒﻴﺐ ﻳﺎ ﺑﻴﻄﺎر و ﻣﺎﻧﻨﺪ آن ﻗﺒﻞ از ﺷﺮوع ﺑﻪ درﻣﺎن از ﻣﺮﻳﺾ ﻳﺎ وﻟﻲ او ﻳﺎ از ﺻﺎﺣﺐ ﺣﻴﻮان ﺑﺮاﺋﺖ ﺣﺎﺻﻞ ﻧﻤﺎﻳﺪ ﻋﻬﺪه دار ﺧﺴﺎرت] [26ﭘﺪﻳﺪ آﻣﺪه ﻧﺨﻮاﻫﺪ ﺑﻮد«. 29 ‏www.tabsareh.ir ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ رﺿﺎﻳﺖ ﻛﺴﻲ ﻛﻪ ﺑﻪ ﻣﻴﻞ ﺧﻮﻳﺶ در ﻣﺴﺎﺑﻘﻪ ورزﺷﻲ ﺷﺮﻛﺖ ﻣﻲﻛﻨﺪ ،ﻛﺎرﻫﺎﻳﻲ را ﻣﺒﺎح ﻣﻲﺳﺎزد ﻛﻪ ﺧﺎرج از ﭼﺎرﭼﻮب ﻣﺴﺎﺑﻘﻪ ﺑﺪون ﺗﺮدﻳﺪ ﺧﻄﺎﺳﺖ، ﻟﻴﻜﻦ ،ﺗﺎ ﺟﺎﻳﻲ ﻛﻪ ﺑﺎ ﻣﻘﺮرات وﻳﮋه آن ورزش ﻣﻨﺎﻓﺎت ﻧﺪارد ،ﺗﻘﺼﻴﺮ ﻣﺤﺴﻮب ﻧﻤﻲﺷﻮد .ﺑﺮاي ﻣﺜﺎل ،ﻣﺸﺖ زدن ﺑﻪ ﺻﻮرت دﻳﮕﺮي در ﺣﺎل ﻋﺎدي ﺧﻄﺎ اﺳﺖ ،وﻟﻲ در ﻣﺴﺎﺑﻘﻪ ﻣﺸﺖ زﻧﻲ در ﺷﻤﺎر ﻛﺎرﻫﺎي ﻣﺒﺎح اﺳﺖ .ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ اﺳﺖ ﻟﮕﺪ زدن ﺑﻪ اﺷﺘﺒﺎه در ﺑﺎزي ﻓﻮﺗﺒﺎل. درﺑﺎره ﻣﺴﺎﺑﻘﺎت ورزﺷﻲ ،ﺑﺎﻳﺪ اﻓﺰود ﻛﻪ ﺑﺮاي ﻫﺮ ورزش ﻣﻘﺮراﺗﻲ وﺿﻊ ﺷﺪه ﻛﻪ ﺣﺪاﻗﻠﻲ از اﺣﺘﻴﺎط را ﺗﻀﻤﻴﻦ ﻣﻲﻛﻨﺪ و ﺧﻄﺎﻫﺎي ورزﺷﻲ ﺑﻴﮕﻤﺎن از ﻧﻈﺮ ﺣﻘﻮﻗﻲ ﻧﻴﺰ ﺗﻘﺼﻴﺮ اﺳﺖ .وﻟﻲ ،در ﺟﻬﺖ ﻋﻜﺲ ﻗﻀﻴﻪ ،ﻣﺤﺎﻛﻢ ﻧﻤﻲﺗﻮاﻧﻨﺪ ﺧﻮد را ﭘﺎي ﺑﻨﺪ اﻳﻦ ﻣﻘﺮرات ﺳﺎزﻧﺪ و ﻛﺎرﻫﺎي ﻣﺒﺎح در ورزش را ﺑﻪ ﻃﻮر ﻣﻄﻠﻖ ﺿﻤﺎن آور ﻧﺪاﻧﻨﺪ .ﻣﻌﻴﺎر ﻗﺎﻃﻊ داوري ﻋﺮف اﺳﺖ و رﻓﺘﺎر اﻧﺴﺎﻧﻲ ﻣﺘﻌﺎرف در آن ورزش ﻣﺒﻨﺎي ﻗﻴﺎس ﻗﺮار ﻣﻲﮔﻴﺮد .ﻣﻨﺘﻬﺎ ،دادﮔﺎه ﺑﺎﻳﺴﺘﻲ ﺑﻪ ﻣﻴﺰان دﺧﺎﻟﺖ زﻳﺎن دﻳﺪه در اﻗﺪام ﺑﻪ زﻳﺎن ﺧﻮد ﺗﻮﺟﻪ داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ ] .[27ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ ،اﮔﺮ در ﺑﺎزي ﻓﻮﺗﺒﺎل دروازه ﺑﺎن ﺑﺮاي ﮔﺮﻓﺘﻦ ﺗﻮﭘﻲ ﻛﻪ ﺑﻪ ﺳﻮي دروازه ﻣﻲرود دﺳﺖ دراز ﻛﻨﺪ و در ﻧﺘﻴﺠﻪ ﺑﺎزﻳﻜﻦ دﻳﮕﺮي را ﻛﻪ در ﺣﺎل ﺣﻤﻠﻪ ﺑﻪ دروازه اﺳﺖ ﻣﺠﺮوح ﺳﺎزد ﻣﺴﺌﻮول ﻧﻴﺴﺖ .زﻳﺮا ،ﻛﺎر او در آن ﺷﺮاﻳﻂ ﻣﺘﻌﺎرف اﺳﺖ و ﺑﺎزﻳﻜﻨﺎن ﻧﻴﺰ ﺑﺎ ﺷﺮﻛﺖ در ﻣﺴﺎﺑﻘﻪ، ﺧﻄﺮﻫﺎي ﻣﺘﻌﺎرف اﻳﻦ ﺑﺎزي را ﭘﺬﻳﺮﻓﺘﻪ اﻧﺪ .وﻟﻲ ،ﻫﺮﮔﺎه ﻫﻤﻴﻦ دروازه ﺑﺎن ﻣﻬﺎﺟﻤﻲ را ﺑﻪ ﻋﻤﺪ ﻣﻀﺮوب ﻳﺎ ﺳﺮﻧﮕﻮن ﺳﺎزد ﺗﺎ دروازه ﻣﺼﻮن ﺑﻤﺎﻧﺪ ،ﺑﻪ دﻟﻴﻞ ﺗﺠﺎوز از ﺣﺪ ﺧﻄﺮﻫﺎي ﻣﺘﻌﺎرف ﻣﺴﺌﻮوﻟﻴﺖ دارد. ][1ﻧﻘﻞ ار :ﭘﻴﺮآﻧﮋل ،رﺳﺎﻟﻪ ﺣﻘﻮق ﺗﻌﻬﺪات ﺳﻮﻳﺲ ،ش ،115ص .333 ][2وﻳﻨﻲ ،ﻫﻤﺎن ﻛﺘﺎب ،ش .653 ][3ﻣﺮل) (Merelو وﻳﺘﻮ) ،(Vituرﺳﺎﻟﻪ ﺣﻘﻮق ﻛﻴﻔﺮي ،ش :402ﻧﻘﻞ از ،وﻳﻨﻲ ،ﻫﻤﺎن ﻛﺘﺎب ] [4ﻫﻴﺄت ﻋﻤﻮﻣﻲ دﻳﻮان ﻋﺎﻟﻲ ﻛﺸﻮر ،رأي ﺷﻤﺎره :48/8/21-183ﻛﻴﻬﺎن ،آرﺷﻴﻮ ﺣﻘﻮﻗﻲ ،روﻳﻪ ﻗﻀﺎﻳﻲ ،1348 ،ص .99 ] [5درﻣﺎده 1357ﻗﺎﻧﻮن ﻣﺤﺎزات اﺳﻼﻣﻲ )دﻳﺎت( آﻣﺪه اﺳﺖ» :ﻫﺮﮔﺎه ﺣﻴﻮاﻧﻲ ﺑﻪ ﻛﺴﻲ ﺣﻤﻠﻪ ﻛﻨﺪ و آن ﺷﺨﺺ ﺑﻪ ﻋﻨﻮان دﻓﺎع از ﺧﻮد ﺑﻪ ﻣﻘﺪار ﻻزم او را دﻓﻊ ﻧﻤﺎﻳﺪ و ﻫﻤﻴﻦ دﻓﺎع ﻣﻮﺟﺐ ﻣﺮدن ﻳﺎ آﺳﻴﺐ دﻳﺪن آن ﺣﻴﻮان ﺷﻮد ،ﺷﺨﺺ دﻓﺎع ﻛﻨﻨﺪه ﺿﺎﻣﻦ ﻧﻤﻲﺑﺎﺷﺪ « ...ودر ﺗﺒﺼﺮه ﻣﺎده ﻣﻲﺧﻮاﻧﻴﻢ» :ﻫﺮﮔﺎه در ﻏﻴﺮ ﻣﻮرد دﻓﺎع ﻳﺎ در ﻣﻮرد دﻓﺎع ﺑﻴﺶ از ﻣﻘﺪار ﻻزم ﺑﻪ آن آﺳﻴﺐ وارد ﺷﻮد ،ﺷﺨﺺ آﺳﻴﺐ رﺳﺎﻧﻨﺪه ﺿﺎﻣﻦ اﺳﺖ« . ] [6ﻓﺮاﻧﺴﻮا ﺷﺎﺑﺎس ،ﻣﺴﺌﻮﻟﻴﺖ ﻣﺪﻧﻲ و ﻣﺴﺌﻮﻟﻴﺖ ﻛﻴﻔﺮي ،ش ،51ص .61 ][7ﻧﻘﻞ از ﻣﺎزو و ﺗﻨﻚ ،ج ،1ش – 498و درﺗﺄﻳﻴﺪ آن ،دﻣﻮگ ،ﺗﻌﻬﺪات ،ج ،3ش -232ﭘﻠﻨﻴﻮل و رﻳﭙﺮ واﺳﻤﻦ ،ج ،6ش 563 ][8ﺑﺮاي ﻣﻮردي ﻛﻪ ﻧﺎﮔﺮﻳﺰ ﺑﻪ اﺟﺮاي ﺣﻜﻢ ﻣﺎﻓﻮق ﻣﻲﺷﻮﻧﺪ ،رﺟﻮع ﺷﻮدﺑﻪ ،ﻣﺎده 54ﻗﺎﻧﻮن اﺳﺘﺨﺪام ﻛﺸﻮري ﻣﺼﻮب -1345ﻣﺎده 332ق .م .ا .ﻣﻘﺮر ﻣﻲدارد» :ﻫﺮ ﮔﺎه ﺛﺎﺑﺖ ﺷﻮد ﻛﻪ ﻣﺄﻣﻮر ﻧﻈﺎﻣﻲ ﻳﺎ اﻧﺘﻈﺎﻣﻲ در اﺟﺮاي دﺳﺘﻮر آﻣﺮﻗﺎﻧﻮﻧﻲ ﺗﻴﺮ اﻧﺪازي ﻛﺮده و ﻫﻴﭻ ﮔﻮﻧﻪ ﺗﺨﻠﻒ از ﻣﻘﺮرات ﻧﻜﺮده اﺳﺖ ﺿﺎﻣﻦ دﻳﻪ ﻣﻘﺘﻮل ﻧﺨﻮاﻫﺪ« ... ][9رك .وﻳﻨﻲ ،ﻣﺴﺌﻮﻟﻴﺖ ﻣﺪﻧﻲ ،ج ،1ش .560 ][10رك .ش 145ﺗﺎ .153 ] [11در ﺣﻘﻮق ﻓﺮاﻧﺴﻪ ،ﭘﻠﻨﻴﻮل و رﻳﭙﺮ ،ج 6ﺑﻪ وﺳﻴﻠﻪ اﺳﻤﻦ ،ش -566درﻓﻘﻪ :ﺷﻬﻴﺪ ﺛﺎﻧﻲ ،ﻣﺴﺎﻟﻚ ،ج ،2ص 244؛ﺗﻤﻬﻴﺪات اﻟﻘﻮاﻋﺪ ،ﺧﻄﻲ ،ص -25ﺷﻴﺦ ﻣﺤﻤﺪ ﺣﺴﻦ ﻧﺠﻔﻲ ،ﺟﻮاﻫﺮ اﻟﻜﻼم ،ج ،37ص -57ﺣﺎج ﻣﻴﺮزا ﺣﺒﻴﺐ اﷲ رﺷﺘﻲ ،ﻏﺼﺐ ،ص 37ﺑﻪ ﺑﻌﺪ. ][12ﺟﻮاﻫﺮ اﻟﻜﻼﻣﺔ ﻫﻤﺎن ﺟﻠﺪ ،ص .58 ] [13رك .ﭘﺎﻧﻴﻮل و رﻳﭙﺮ ،ﻫﻤﺎن ﻛﺘﺎب. ][14ﻓﻴﻠﻴﭗ ﻟﻮﺗﻮرﻧﻮ ،ﻣﺴﺌﻮﻟﻴﺖ ﻣﺪﻧﻲ ،ش .734 ] [15وﻳﻨﻔﻴﻠﺪ ،ﻣﺴﺌﻮﻟﻴﺖ ﻣﺪﻧﻲ ،ص -49وﻳﻨﻲ ،ﻣﺴﺌﻮﻟﻴﺖ ﻣﺪﻧﻲ ،ج ،1ش .566 ]porte atteinte aux biens dautrui jueg determine equitabllement le montant de la reparation due par celui qui le"[16 " dun dommage ou dun danger imminent pour se preserver ou pour preserver un tiers ][17درﻣﺎده 701ﻗﺎﻧﻮن ﺗﻌﻬﺪات ﺳﻮﻳﺲ ﺑﻪ اﻳﻦ ﺷﺮط ﺗﺼﺮﻳﺢ ﺷﺪه اﺳﺖ. ][18دﻛﺘﺮ ﺳﻴﺪ ﺣﺴﻦ اﻣﺎﻣﻲ ،ﻣﺴﺌﻮﻟﻴﺖ ﻣﺪﻧﻲ ،ﭘﻠﻲ ﻛﭙﻲ ،ص -54در ﺣﻘﻮق آﻣﺮﻳﻜﺎﻧﻴﺰ ﺑﻌﻀﻲ ﮔﻔﺘﻪ اﻧﺪ ،ﻫﺮ ﮔﺎه ﻣﻀﻄﺮ ﺑﺮاي ﺣﻔﻆ ﺟﺎن ﻳﺎ ﻣﺎل ﺧﻮد زﻳﺎﻧﻲ وارد آورد ﺑﺎﻳﺪ ﺟﺒﺮان ﻛﻨﺪ )ﻣﺠﻠﻪ داﻧﺸﻜﺪه ﺣﻘﻮق ﻫﺎروارد ،ش ،39ص -(324-307ﺣﺎج ﻣﻴﺮزا ﺣﺒﻴﺐ اﷲ رﺷﺘﻲ ،در ﻛﺘﺎب ﻏﺼﺐ )ص (136ﻣﻲﻧﻮﻳﺴﺪ» :ﻓﻘﺪ ﻇﻬﺮ اﻟﺤﻜﻢ ﻓﻴﻬﺎ اﻳﻀﺎً ﻏﻴﺮ ﻣﺮة و ﻫﻮ ﻋﺪم ﺟﻮاز اﺿﺮار اﻟﻐﻴﺮ ﻟﺪﻓﻊ اﻟﻀﺮر اﻟﻤﺘﻮﺟﻪ اﻟﻲ اﻟﺸﺨﺺ اﺑﺘﺪاًو ان ﻟﻢ ﻳﺠﺐ ﺗﺤﻤﻞ اﻟﻀﺮر ﻟﺪﻓﻊ اﻟﻀﺮر اﻟﻤﺘﻮﺟﻪ اﻟﻲ اﻟﻐﻴﺮ ﻛﺬﻟﻚ ﻛﻤﺎ ﻓﻲ اﻟﻤﻜﺮه ﻋﻠﻲ اﻻﺗﻼف.« .... ][19در ﺣﻘﻮق ﺳﻮﻳﺲ رﺟﻮع ﺷﻮد ﺑﻪ :آﻧﮋل) ،(Angelرﺳﺎﻟﻪ ﺗﻌﺪات در ﺣﻘﻮق ﺳﻮﻳﺲ ،ص 338و -339در ﺣﻘﻮق ﻓﺮاﻧﺴﻪ ،رﺟﻮع ﺷﻮد ﺑﻪ :ﻣﺎرﺗﻲ و رﻳﻨﻮ ،ج - ،2ش -507 ﭘﻠﻨﻴﻮل و رﻳﭙﺮ واﺳﻤﻦ ،ج ،6ش -566ﺳﺎواﺗﻴﻪ ،ﻣﺴﺌﻮﻟﻴﺖ ﻣﺪﻧﻲ ،ج ،1ش 98ﺑﻪ ﺑﻌﺪ –ﻛﻮﻟﻦ و ﻛﺎﭘﻴﺘﺎن و ﻻﻣﻮراﻧﺪﻳﺮ ،ج ،2ش -1126در ﺣﻘﻮق اﻧﮕﻠﻴﺲ ،رﺟﻮع ﺷﻮد ﺑﻪ: وﻳﻨﻔﻴﻠﺪ ،ﻣﺴﺌﻮﻟﻴﺖ ﻣﺪﻧﻲ ،ص 49ﺑﻪ ﺑﻌﺪ. ][20ﺳﺎواﺗﻴﻪ ﻣﺴﺌﻮﻟﻴﺖ ﻣﺪﻧﻲ ،ج ،1ش -102در ﻗﺮآن ﻛﺮﻳﻢ ،درﺑﺎره ﺧﻮردن ﻣﺤﺮﻣﺎت ،ﻣﺎﻧﻨﺪ ﮔﻮﺷﺖ ﻣﺮده و ﺧﻮك و ﺧﻮن آﻣﺪه اﺳﺖ :ﻓﻤﻦ اﺿﻄﺮ ﻏﻴﺮ ﺑﺎغ و ﻻﻋﺎد ﻓﺎن اﷲ ﻏﻔﻮر رﺣﻴﻢ )ﺳﻮره اﻟﻨﺤﻞ ،آﻳﻪ (115و ﻗﺎﻋﺪه ﻣﻌﺮوف »اﻟﻀﺮورات ﺗﺒﻴﺢ اﻟﻤﺤﻈﻮرات« از اﻳﻦ آﻳﻪ و اﺧﺒﺎر اﺳﺘﺨﺮاج ﺷﺪه اﺳﺖ)ﺣﺪﻳﺚ رﻓﻊ( ][21در اﻳﻦ ﺑﺎره ،رك .وﻳﻨﻲ ﻫﻤﺎن ﻛﺘﺎب ،ش .566 ][22رﻧﻪ ﺳﺎواﺗﻴﻪ ،از اﺳﺘﺎدان ﺑﻨﺎم ﻓﺮاﻧﺴﻮي ،در ﺗﻌﺮﻳﻒ اﺿﻄﺮار ﻣﻲﻧﻮﻳﺴﺪ» :ﺣﺎﻟﺖ اﺿﻄﺮار وﺿﻊ ﻛﺴﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﻪ ﻧﻈﺮ او ﺗﻨﻬﺎ وﺳﻴﻠﻪ اﺣﺘﺮاز از ﺿﺮري ﺑﺰرﮔﺘﺮ ﻳﺎ ﺑﺮاﺑﺮ اﻳﻦ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺳﺒﺐ ﺿﺮري ﻛﻤﺘﺮ ﻳﺎ ﺑﺮاﺑﺮ ﺷﻮد« :ﻣﻘﺎﻟﻪ ﺣﺎﻟﺖ اﺿﻄﺮار و ﻣﺴﺌﻮﻟﻴﺖ ﻣﺪﻧﻲ ﺧﺎرج از ﻗﺮارداد ،ﻳﺎدﻧﺎﻣﻪ ﻛﺎﭘﻴﺘﺎن ،ص 729ﺑﻪ ﺑﻌﺪ -وﻳﻨﻲ ﻧﻴﺰ ﺑﺎ ﺗﺄﻳﻴﺪ اﻳﻦ ﺗﻌﺮﻳﻒ ،ﻛﻮﺷﻴﺪه اﺳﺖ ﺗﺎ ﺷﺮاﻳﻂ و ارﻛﺎن اﺿﻄﺮار را از آن اﺳﺘﺨﺮاج ﻛﻨﺪ :ﻣﺴﺌﻮﻟﻴﺖ ﻣﺪﻧﻲ ،ج ،1ش .567 ][23ﺑﻪ ﺑﻴﺎن دﻳﮕﺮ ،در ﻣﺴﺌﻮﻟﻴﺖ ﻣﺪﻧﻲ ﺑﺎﻳﺪ ﮔﻔﺖ اﺿﻄﺮار در ﺻﻮرﺗﻲ ﺳﺒﺐ ﻣﻌﺎف ﺷﺪن وارد ﻛﻨﻨﺪه زﻳﺎن ﻣﻲﺷﻮد ﻛﻪ ﺗﻘﺼﻴﺮ ﻣﺮﺗﻜﺐ آن را اﻳﺠﺎد ﻧﻜﺮده ﺑﺎﺷﺪ ،وﻟﺰوﻣﻲ ﻧﺪارد ﻛﻪ ﺗﻘﺼﻴﺮ ﻋﻤﺪي ﺑﺎﺷﺪ .در ﺣﻘﻮق اﻧﮕﻠﻴﺲ ﻧﻴﺰ اﻳﻦ ﻧﺘﻴﺠﻪ ﭘﺬﻳﺮﻓﺘﻪ ﺷﺪه اﺳﺖ)وﻳﻨﻔﻴﻠﺪ ،ﺣﻘﻮق ﻣﺴﺌﻮﻟﻴﺖ ﻣﺪﻧﻲ ،ص (49 ] [24رﻳﺸﻪ اﻳﻦ ﻧﻈﺮ را ﺑﺎﻳﺪ در ﻋﻘﺎﻳﺪ ارﺳﻄﻮ و روﻣﻴﺎن ﺟﺴﺖ و ﺟﻮ ﻛﺮد و د ر ﺿﺮب اﻟﻤﺜﻞ ) .(NON FIT INGURIA VOLENTIاﻳﻦ ﺿﺮب اﻟﻤﺜﻞ در ﺣﻘﻮق اﻧﮕﻠﻴﺲ از 1305در اﺣﻜﺎم دﻳﺪه ﻣﻲﺷﻮد :رك .وﻳﻨﻔﻴﻠﺪ ،ﺣﻘﻮق ﻣﺴﺌﻮﻟﻴﺖ ﻣﺪﻧﻲ ،ص -22ﻛﻠﺮك و ﻟﻴﻨﺪﺳﻞ ،ﻣﺴﺌﻮﻟﻴﺖ ﻣﺪﻧﻲ ،ص 82ﺑﻪ ﺑﻌﺪ. ] [25در ﻓﻘﻪ اﻣﺎﻣﻴﻪ ،ﻫﺮﮔﺎه ﭘﺰﺷﻚ ﺑﺪون اذن ﺑﻴﻤﺎر ﻳﺎ وﻟﻲ او )در ﻣﻮرد ﺣﺠﺮ( ﺑﻪ درﻣﺎن و ﺟﺮاﺣﻲ ﺑﭙﺮدازد و ﺑﻴﻤﺎر از ﺑﻴﻦ ﺑﺮود ﺿﺎﻣﻦ اﺳﺖ .وﻟﻲ در ﺻﻮرﺗﻲ ﻛﻪ ﻣﺄذون ﺑﺎﺷﺪ اﺧﺘﻼف اﺳﺖ )ﺷﻴﺦ ﻣﺤﻤﺪ ﺣﺴﻦ ﻧﺠﻔﻲ ،ﺟﻮاﻫﺮ اﻟﻜﻼم ،ج ،42ص 44ﺑﻪ ﺑﻌﺪ ـ ﺷﻬﻴﺪ ﺛﺎﻧﻲ ،ﻣﺴﺎﻟﻚ ،ج ،2ﻛﺘﺎب دﻳﺎت(. 30 ‏www.tabsareh.ir ][26درﺑﺎره ﻣﺴﺌﻮﻟﻴﺖ ﭘﺰﺷﻚ ،ﺑﺎز ﻫﻢ ﺑﻪ ﺗﻔﺼﻴﻞ ﺳﺨﻦ ﺧﻮاﻫﻴﻢ ﮔﻔﺖ :رك .ش 153ﺑﻪ ﺑﻌﺪ. ] .[27ﻣﺎرﺗﻲ و رﻳﻨﻮ ،ج ،2ش – 416ﻣﺎﻟﻮري و اﻧﺲ ،ﺗﻌﻬﺪات ،ش ،53ص ،35ﭘﺎورﻗﻲ ش 12؛ ش .130 ﭼﻜﻴﺪه .1در ﻫﺮ ﻣﻮردي ﻛﻪ از ﻛﺎري ﺑﻪ دﻳﮕﺮان زﻳﺎن ﺑﺮﺳﺪ ،ﻣﺴﺌﻮﻟﻴﺖ ﻣﺪﻧﻲ اﻳﺠﺎد ﻧﻤﻲﺷﻮد .ﺑﺎﻳﺪ ﻛﺎر زﻳﺎﻧﺒﺎر درﻧﻈﺮ اﺟﺘﻤﺎع ﻧﺎﻫﻨﺠﺎر ﺑﺎﺷﺪ و اﺧﻼق ﻋﻤﻮﻣﻲ ورود ﺿﺮر را ﻧﺎﺷﺎﻳﺴﺘﻪ ﺑﺪاﻧﺪ. .2در ﺑﻌﻀﻲ ﻗﻮاﻧﻴﻦ ،ﻣﻔﻬﻮم ﺗﻘﺼﻴﺮ را ﺑﺮاي ﺑﻴﺎن ﻧﺎﻣﺸﺮوع ﺑﻮدن ﻛﺎر زﻳﺎﻧﺒﺎر ﻛﺎﻓﻲ داﻧﺴﺘﻪ اﻧﺪ اﻣﺎ اﻳﻦ در ﺻﻮرﺗﻲ درﺳﺖ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺗﻘﺼﻴﺮ ﻣﻨﺒﻊ ﻣﻨﺤﺼﺮ ﻣﺴﺌﻮﻟﻴﺖ ﺑﺎﺷﺪ .وﻟﻲ در ﻧﻈﺎمﻫﺎي ﺣﻘﻮﻗﻲ ﻛﻪ ﻣﺴﺌﻮﻟﻴﺖ ﺑﺪون ﺗﻘﺼﻴﺮ ،ﻫﺮ ﭼﻨﺪ ﺑﻪ ﻃﻮر اﺳﺘﺜﻨﺎﻳﻲ ،وﺟﻮد دارد ،اﺷﺎره ﺑﻪ ﻟﺰوم ﻧﺎﻣﺸﺮوع ﺑﻮدن ﻓﻌﻞ ﻻزم اﺳﺖ. .3دﻓﺎﻋﻲ ﻛﻪ ﺑﺮاي دﻓﻊ ﺣﻤﻠﻪاي ﻓﻌﻠﻲ و ﻧﺎروا ﺑﻪ دﻓﺎع ﻛﻨﻨﺪه و ﻳﺎ ﺷﺨﺺ ﺛﺎﻟﺚ ،ﺿﺮورت دارد دﻓﺎع ﻣﺸﺮوع اﺳﺖ .دﻓﺎع ﻣﺸﺮوع ،ﺳﺒﺐ ﻣﻌﺎﻓﻴﺖ از ﻣﺴﺌﻮﻟﻴﺖ اﺳﺖ. .4آﻧﭽﻪ دﻓﺎع را ﻣﺸﺮوع ﻣﻲﻛﻨﺪ ،اﺿﻄﺮار ﻧﺎﺷﻲ از اﻗﺪاﻣﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ از ﺳﻮي زﻳﺎن دﻳﺪه و ﺑﻪ ﺿﺮر دﻓﺎع ﻛﻨﻨﺪه آﻏﺎز ﻣﻲﺷﻮد. .5دﻓﺎع در ﺑﺮاﺑﺮ ﺗﺠﺎوزي ﻣﺒﺎح اﺳﺖ ﻛﻪ ﻧﺎﻣﺸﺮوع ﺑﺎﺷﺪ و در دﻳﺪ ﻋﺮف و ﻗﺎﻧﻮن ﺗﻌﺪي ﻣﺤﺴﻮب ﺷﻮد .ﻟﺬا ﻣﻘﺎوﻣﺖ در ﺑﺮاﺑﺮ ﻣﺄﻣﻮر اﺟﺮاي دادﮔﺎه ،دﻓﺎع ﻣﺸﺮوع ﻧﻴﺴﺖ. .6ﺑﺮاي اﻳﻨﻜﻪ دﻓﺎع ﻣﺸﺮوع ﺑﺎﺷﺪ ،ﻻزم اﺳﺖ ﺗﺠﺎوز ﻓﻌﻠﻴﺖ داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ ﻳﺎ ﺧﻄﺮ ﻗﺮﻳﺐاﻟﻮﻗﻮع ﺑﺎﺷﺪ .دﻓﺎع ﻧﻴﺰ ﺑﺎﻳﺪ ﻣﺘﻨﺎﺳﺐ ﺑﺎ ﺿﺮري ﺑﺎﺷﺪ ﻛﻪ ﺷﺨﺺ را ﺗﻬﺪﻳﺪ ﻣﻲﻛﻨﺪ. .7در ﺻﻮرﺗﻲ ﻛﻪ ﺷﺨﺺ ﺑﻪ ﺣﻜﻢ ﻗﺎﻧﻮن ﺳﺒﺐ ورود زﻳﺎن ﺑﻪ دﻳﮕﺮي ﺷﻮد ،ﻣﺴﺌﻮﻟﻴﺘﻲ ﻧﺪارد .ﺑﺎ اﻳﻦ وﺟﻮد اﮔﺮ در ﻣﻘﺎم اﺟﺮاي ﻗﺎﻧﻮن ﻳﺎ دﺳﺘﻮر دادﮔﺎه ﻣﺄﻣﻮري ﻣﺮﺗﻜﺐ ﺑﻲﻣﺒﺎﻻﺗﻲ و ﺳﻬﻞاﻧﮕﺎري ﺷﻮد ،ﻣﺴﺌﻮل زﻳﺎنﻫﺎي ﻧﺎﺷﻲ از رﻓﺘﺎر ﻧﺎﻣﺘﻌﺎرف ﺧﻮﻳﺶ اﺳﺖ. .8اﺑﺎﺣﻪ اﺿﺮار ﻣﻤﻜﻦ اﺳﺖ ﻧﺎﺷﻲ از ﺣﻜﻢ ﻣﺴﺘﻘﻴﻢ ﻗﺎﻧﻮن ﻧﺒﺎﺷﺪ ،وﻟﻲ ﻋﺮف آن را ﻣﺒﺎح ﺑﺪاﻧﺪ و ﺳﺒﺐ ﻣﻌﺎف ﺷﺪن از ﻣﺴﺌﻮﻟﻴﺖ ﺷﻮد ،ﻣﺎﻧﻨﺪ ﺿﺮﺑﻪﻫﺎي ورزﺷﻲ ﻛﻪ در ﺣﺪود ﻗﻮاﻧﻴﻦ ﺑﺎزﻳﻬﺎي ورزﺷﻲ ﺑﻪ رﻗﻴﺒﺎن وارد ﻣﻲﮔﺮدد. .9اﻛﺮاه در ﺻﻮرﺗﻲ ﻣﻮﺟﺐ ﻣﻌﺎف ﺷﺪن از ﻣﺴﺌﻮﻟﻴﺖ ﻣﻲﺷﻮد ﻛﻪ وﺟﻮد راﺑﻄﻪ ﻋﻠﻴﺖ ﺑﻴﻦ ﻓﻌﻞ ﻣﺒﺎﺷﺮ و ﺗﻠﻒ ﻳﺎ ﺗﻘﺼﻴﺮ در اﻧﺠﺎم آن ﺷﺮط ﺑﺎﺷﺪ ،وﻟﻲ ،در ﻣﻮاردي ﻛﻪ ﺿﻤﺎن ﺗﻠﻒ ﻣﺎﻟﻲ ،ﻗﻄﻊ ﻧﻈﺮ از ﭼﮕﻮﻧﮕﻲ و ﻋﻠﺖ آن ﺑﻪ ﻋﻬﺪه ﻣﺘﺼﺮف اﺳﺖ ،وﺟﻮد اﻛﺮاه اﺛﺮي دراﻳﻦ ﺿﻤﺎن ﻧﺪارد. .10اﺛﺮ اﻛﺮاه در ﻣﺴﺌﻮﻟﻴﺘﻬﺎﻳﻲ ﻛﻪ ﺗﻘﺼﻴﺮ در آنﻫﺎ ﺷﺮط اﺳﺖ ﺑﺎ ﻫﻴﭻ ﺗﺮدﻳﺪي رو ﺑﻪ رو ﻧﻤﻲﺷﻮد ،ﭼﺮا ﻛﻪ ﻣﻜﺮه درارﺗﻜﺎب ﻓﻌﻞ ﻣﻘﺼﺮ ﻧﻴﺴﺖ .ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ اﺳﺖ در اﻛﺮاه ﻣﺎدي و ﻣﻌﻨﻮي ﺷﺪﻳﺪ ﻛﻪ در راﺑﻄﻪ ﻋﻠﻴﺖ ﺑﻴﻦ ﻓﻌﻞ ﻣﺒﺎﺷﺮ و ورود ﺿﺮر ﻣﺆﺛﺮ اﺳﺖ و ﺳﺒﺐ را ﻗﻮﻳﺘﺮ ﻣﻲﻛﻨﺪ .وﻟﻲ ،در ﻣﻮاردي ﻛﻪ ﺗﻘﺼﻴﺮ ﺷﺮط ﻧﻴﺴﺖ )ﻣﺎﻧﻨﺪ اﺗﻼف( و اﻛﺮاه ﻧﻴﺰ ﭼﻨﺪان ﺷﺪﻳﺪ ﻧﻴﺴﺖ ﻛﻪ ﺳﺒﺐ را ﻗﻮيﺗﺮ از ﻣﺒﺎﺷﺮ ﺳﺎزد ،اﺛﺮ اﻛﺮاه را در رﻓﻊ ﻣﺴﺌﻮﻟﻴﺖ ﻧﺒﺎﻳﺪ ﭘﺬﻳﺮﻓﺖ. .11در ﻣﻮرد ﻏﺮور ،ﺑﻴﻦ ﻧﻮﻳﺴﻨﺪﮔﺎن اﺧﺘﻼف ﻧﻈﺮ ﺷﺪﻳﺪ اﺳﺖ و ﻏﻠﺒﻪ و ﺷﻬﺮت ﺑﺎ ﻧﻈﺮي اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﻪ ﻣﻮﺟﺐ آن ﻣﻐﺮور ﻧﻤﻲﺗﻮاﻧﺪ در ﺑﺮاﺑﺮ زﻳﺎن دﻳﺪه ﺧﻮد را ﻣﻌﺎف ﺑﺪاﻧﺪ و آن را از دﻻﻳﻞ ﺳﻘﻮط ﺿﻤﺎن ﺷﻤﺎرد. .12ﻫﺮﮔﺎه ﻣﻐﺮور در اﺛﺮ رﺟﻮع زﻳﺎن دﻳﺪه ﻧﺎﮔﺮﻳﺰ از ﺟﺒﺮان ﺧﺴﺎرت ﺷﻮد ،او ﻧﻴﺰ ﺣﻖ رﺟﻮع ﺑﻪ ﻣﻐﺮور ﻛﻨﻨﺪه )ﻏﺎّر( را دارد. .13اﺿﻄﺮار وﺿﻊ ﻛﺴﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ ،ﺟﺰ ﺑﺎ ﺻﺪﻣﻪزدن ﺑﻪ ﻣﺎل ﻳﺎ ﺣﻖ دﻳﮕﺮي ،ﻧﻤﻲﺗﻮاﻧﺪ از ﺧﻄﺮي ﻛﻪ او را ﺗﻬﺪﻳﺪ ﻣﻲﻛﻨﺪ ﺑﭙﺮﻫﻴﺰد و در اﻳﻦ اﺿﺮار ﻧﺎﭼﺎر اﺳﺖ. .14ﺗﻔﺎوت اﺿﻄﺮار و دﻓﺎع ﻣﺸﺮوع در اﻳﻦ اﺳﺖ ﻛﻪ ،در دﻓﺎع ﻣﺸﺮوع ﺑﻪ ﻛﺴﻲ ﺿﺮر زده ﻣﻲﺷﻮد ﻛﻪ در ﺻﺪد اﺿﺮار ﺑﻪ ﻣﺪاﻓﻊ ﻳﺎ دﻳﮕﺮي ﺑﻮده اﺳﺖ؛وﻟﻲ، در ﻣﻮرد اﺿﻄﺮار ،ﺑﺮاي اﺣﺘﺮاز از ﺿﺮري ﻛﻪ زﻳﺎن دﻳﺪه ﻣﺴﺌﻮل آن ﻧﺒﻮده اﺳﺖ ﺑﻪ او ﺿﺮر زده ﻣﻲﺷﻮد. .15ﻧﺨﺴﺘﻴﻦ رﻛﻦ اﺿﻄﺮار وﺟﻮد ﺧﻄﺮي ﺟﺪي اﺳﺖ ﻛﻪ ارﺗﻜﺎب ﻋﻤﻞ زﻳﺎن ﺑﺎر را اﺣﺘﺮاز ﻧﺎﭘﺬﻳﺮ ﻣﻲﻛﻨﺪ .اﻳﻦ ﺧﻄﺮ در ﺻﻮرﺗﻲ واﻛﻨﺶ زﻳﺎنﺑﺎر را ﻣﺸﺮوع ﻣﻲﻛﻨﺪ ﻛﻪ ﺑﻪ وﺳﻴﻠﻪ ﻣﻀﻄﺮ اﻳﺠﺎد ﻧﺸﺪه ﺑﺎﺷﺪ .اﮔﺮ اﻳﺠﺎد ﺧﻄﺮ ﻧﺎﺷﻲ از ﻛﺎر ﻧﺎرواي ﻣﻀﻄﺮ ﺑﺎﺷﺪ ،ﺧﻮاه اﻳﻦ اﻗﺪام ﻋﻤﺪي ﺑﺎﺷﺪ ﻳﺎ در ﺗﻘﺼﻴﺮ او ﺗﺤﻘﻖ ﻳﺎﺑﺪ، ﻣﺴﺌﻮﻟﻴﺖ ﻣﺪﻧﻲ اﻳﺠﺎد ﻣﻲﺷﻮد. .16اﺿﻄﺮار ﻋﻤﻞ ﺷﺨﺺ را ﻣﺒﺎح و ﻋﻨﺼﺮ ﺗﻘﺼﻴﺮ را از ﺑﻴﻦ ﻣﻲﺑﺮد .در ﻣﻮاردي ﻛﻪ ﺗﻘﺼﻴﺮ ﺷﺮط اﻳﺠﺎد ﻣﺴﺌﻮﻟﻴﺖ ﻣﺪﻧﻲ اﺳﺖ ،ﺑﺎ اﻳﻦ ﻛﻪ ﻧﻤﻲﺗﻮان ﻣﻀﻄﺮ را ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﻣﻘﺼﺮ ﻣﺴﺌﻮل ﺷﻨﺎﺧﺖ) ،و ﻣﺴﺌﻮﻟﻴﺖ ﻣﺪﻧﻲ ﻧﺪارد( رﺟﻮع ﺑﻪ او ﺑﻪ ﻋﻨﻮان اﺳﺘﻴﻔﺎي ﺑﺪون ﺟﻬﺖ اﻣﻜﺎن دارد. .17در ﻣﻮاردي ﻛﻪ ﻣﺴﺌﻮﻟﻴﺖ ﻣﺪﻧﻲ ﺑﺮ ﻣﺒﻨﺎي ﺗﻘﺼﻴﺮ اﺳﺘﻮار ﻧﺸﺪه و ﻛﺎﻓﻲ اﺳﺖ راﺑﻄﻪ ﻋﻠﻴﺖ ﺑﻴﻦ ﻛﺎر ﺷﺨﺺ و زﻳﺎندﻳﺪه اﺣﺮاز ﺷﻮد ،اﺿﻄﺮار ﻣﻌﻤﻮﻻً ﻣﺴﺌﻮﻟﻴﺖ را از ﺑﻴﻦ ﻧﻤﻲﺑﺮد ﻣﮕﺮ اﻳﻦ ﻛﻪ ﻋﺎﻣﻠﻲ ﻛﻪ اﺿﻄﺮار را ﺑﻮﺟﻮد آورده اوﺻﺎف ﻗﻮه ﻗﺎﻫﺮه را دارا ﺑﺎﺷﺪ. .18ﻫﺮﮔﺎه اﺿﺮار ﺑﻪ دﻳﮕﺮي ﻻزﻣﻪ اﺟﺮاي ﺣﻘﻲ ﺑﺎﺷﺪ ،در واﻗﻊ ﺑﻪ ﻃﻮر ﺿﻤﻨﻲ ﻣﺠﺎز ﺷﻨﺎﺧﺘﻪ ﺷﺪه اﺳﺖ و اﻳﺠﺎد ﻣﺴﺌﻮﻟﻴﺖ ﻧﻤﻲﻛﻨﺪ. .19در ﺧﺼﻮص اﺛﺮ رﺿﺎﻳﺖ زﻳﺎندﻳﺪه و ﭘﺬﻳﺮش ﺧﻄﺮ از ﻧﺎﺣﻴﻪ او ﺑﺎﻳﺪ ﮔﻔﺖ :در ﻣﻮرد ﺧﺴﺎرات ﺑﺮ اﻣﻮال ،ﺗﻮاﻓﻖ ﻃﺮﻓﻴﻦ ﻣﺤﺘﺮم ﺑﻮده و ﻣﺴﺌﻮﻟﻴﺖ را ﻣﻨﺘﻔﻲ ﻣﻲﺳﺎزد ﻣﮕﺮ اﻳﻦ ﻛﻪ اﻳﺮاد ﺧﺴﺎرت ﻋﻤﺪي ﺑﻮده ﺑﺎﺷﺪ .در ﻣﻮرد ﺧﺴﺎرات ﺟﺎﻧﻲ و ﺑﺪﻧﻲ ،رﺿﺎﻳﺖ ﻗﺒﻠﻲ زﻳﺎندﻳﺪه اﺻﻮﻻً ﻓﻌﻞ زﻳﺎنﺑﺎر را ﻣﺒﺎح ﻧﻤﻲﺳﺎزد و ﺷﺮط ﻋﺪم ﻣﺴﺌﻮﻟﻴﺖ ﻣﺆﺛﺮ ﻧﻴﺴﺖ. 31 ‏www.tabsareh.ir آزﻣﻮن -1اﮔﺮ ﻛﺴﻲ ﻏﺎﺻﺒﻲ را ﺑﻪ زور وادار ﺑﻪ ﺗﻠﻒ ﻣﺎﻟﻲ ﻛﻨﺪ ،ﻣﺎﻟﻚ ﻣﺎل ﺗﻠﻒ ﺷﺪه ﻣﻲﺗﻮاﻧﺪ ﺑﻪ ﭼﻪ ﻛﺴﻲ رﺟﻮع ﻛﻨﺪ؟ اﻟﻒ( ﻏﺎﺻﺐ ب( اﻛﺮاه ﻛﻨﻨﺪه ج( ﻏﺎﺻﺐ و اﻛﺮاه ﻛﻨﻨﺪه ﻣﺠﺘﻤﻌﺎ د( ﻏﺎﺻﺐ و اﻛﺮاه ﻛﻨﻨﺪه ﻣﺠﺘﻤﻌﺎ و ﻣﻨﻔﺮداً -2در ﻣﻮردي ﻛﻪ ﻣﻐﺮور ﻛﻨﻨﺪه ﺑﻪ ﻋﻨﻮان دارﻧﺪه اﺗﻮﻣﺒﻴﻞ ﻣﺴﺌﻮل اﺳﺖ ،زﻳﺎن دﻳﺪه ﺑﻪ ﭼﻪ ﻛﺴﻲ رﺟﻮع ﻣﻲﻛﻨﺪ؟ اﻟﻒ( ﻣﻐﺮور ﻛﻨﻨﺪه ب( ﻏﺎر ج( ﻏﺎر و ﻣﻐﺮورد( ﻣﺒﺎﺷﺮ ﺗﻠﻒ -3ﻛﺪام ﮔﺰﻳﻨﻪ ﻧﺎدرﺳﺖ اﺳﺖ: اﻟﻒ( اﮔﺮ دروازهﺑﺎن ﻣﻬﺎﺟﻤﻲ را ﺑﻪ ﻋﻤﺪ ﻣﻀﺮوب ﻳﺎ ﺳﺮﻧﮕﻮن ﺳﺎزد ﺗﺎ دروازه ﻣﺼﻮن ﺑﻤﺎﻧﺪ ،ﻣﺴﺌﻮﻟﻴﺖ ب( اﮔﺮ ﻏﺎﺻﺐ ﺑﺮاي ﺗﺨﺮﻳﺐ ﻣﺎل ﻣﻐﺼﻮب ﻛﺎرﮔﺮي را اﺳﺘﺨﺪام ﻛﻨﺪ ،اﺗﻼف ﺑﻪ ﻛﺎرﮔﺮ ﻧﺴﺒﺖ داده ج( اﮔﺮ ﻣﺄﻣﻮر اﺟﺮا ﻧﺎﮔﺰﻳﺮ ﺷﻮد ﻗﻔﻞ در ﺧﺎﻧﻪاي را ﺑﺸﻜﻨﺪ ،ﻣﺴﺌﻮل ﺟﺒﺮان ﻧﻴﺴﺖ د( ﺟﺎﻳﻲ ﻛﻪ ﺣﻤﺎﻳﺖ اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ از ﻛﺴﻲ ﻛﻪ در ﻣﻌﺮض ﺗﻌﺪي ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺘﻪ اﺳﺖ وﺟﻮد ﻧﺪارد ،ﻣﻘﺎوﻣﺖ ﻓﺮدي را ﻗﺎﻧﻮن ﺟﺎﻳﺰ ﻣﻲﺷﻤﺎرد. 32 ‏www.tabsareh.ir ﺟﻠﺴﻪ 6 ﻣﻔﻬﻮم و اﻗﺴﺎم ﺗﻘﺼﻴﺮ ﻣﻘﺪﻣﻪ ﺗﻘﺼﻴﺮ ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﻳﻜﻲ از ﻣﻬﻢﺗﺮﻳﻦ ﻣﺒﺎﻧﻲ ﻣﺴﺌﻮﻟﻴﺖ ﻣﺪﻧﻲ و ﻋﻨﺼﺮي اﺳﺖ ﻛﻪ ﻧﺎﻣﺸﺮوع ﺑﻮدن ﻓﻌﻞ زﻳﺎﻧﺒﺎر را ﺑﻴﺎن ﻣﻲﻛﻨﺪ .ﺑﻪ ﺟﻬﺖ اﻫﻤﻴﺖ آن ،ﻣﺒﺎﺣﺚ ﺗﻘﺼﻴﺮ را در ﺳﻪ ﺑﺨﺶ ﺟﺪاﮔﺎﻧﻪ ﻣﻮرد ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ ﻗﺮار ﻣﻲدﻫﻴﻢ :در ﺑﺨﺶ ﻧﺨﺴﺖ ،ﮔﻔﺘﮕﻮ از ﻣﻔﺎﻫﻴﻢ و اﻗﺴﺎم ﺗﻘﺼﻴﺮ اﺳﺖ؛ ﻗﻮاﻋﺪ ﻋﻤﻮﻣﻲ ﻛﻪ در ﻫﻤﻪ ﭼﻬﺮهﻫﺎي ﺗﻘﺼﻴﺮ رﻋﺎﻳﺖ ﻣﻲﺷﻮد .در ﺑﺨﺶ دوم ﺑﻪ ﭼﻬﺮهﻫﺎي وﻳﮋه ﺗﻘﺼﻴﺮ ﻣﻲﭘﺮدازﻳﻢ .ﺑﺨﺶ ﺳﻮم ﻧﺎﻇﺮ ﺑﻪ ﻧﻘﺶ ﺗﻘﺼﻴﺮ در ﻣﺴﺌﻮﻟﻴﺖﻫﺎي ﮔﻮﻧﺎﮔﻮن اﺳﺖ .ﺑﻪ ﺟﻬﺖ ﮔﺴﺘﺮدﮔﻲ ﻣﺒﺎﺣﺚ ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ ﺗﻘﺼﻴﺮ ،در اﻳﻦ درس ﻣﻔﻬﻮم و اﻗﺴﺎم ﺗﻘﺼﻴﺮ ،ﻳﻌﻨﻲ ﺑﺨﺶ ﻧﺨﺴﺖ را ﻣﻮرد ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ و ﺑﺮرﺳﻲ ﻗﺮار ﻣﻲدﻫﻴﻢ. -1ﻣﺒﺎﻧﻲ و اﻫﻤﻴﺖ ﻋﻤﻮﻣﻲ ﺗﻘﺼﻴﺮ: ﺑﻪ ﺣﻜﻢ ﻋﻘﻞ،ﻫﺮﻛﺲ ﻣﺴﺌﻮل ﻛﺎرﻫﺎي ﺧﻮﻳﺶ اﺳﺖ.وﻟﻲ ،اﻳﻦ ﺿﺮورت اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ ﻛﻪ »ﺿﺮر ﻧﺎﻣﺸﺮوع را ﻧﺒﺎﻳﺪ ﺟﺒﺮان ﻧﺸﺪه ﺑﺎﻗﻲ ﮔﺬاﺷﺖ« ﺳﺒﺐ ﺷﺪه اﺳﺖ ﻛﻪ ﮔﺎه ﺷﺨﺺ ﻣﺴﺌﻮل اﻋﻤﺎل دﻳﮕﺮان ﻧﻴﺰ ﻗﺮار ﮔﻴﺮد و ﮔﺎﻫﻲ ﻫﻢ ﺑﻪ دﻟﻴﻞ ﻣﺎﻟﻜﻴﺖ ﭘﺎره اي از اﺷﻴﺎي ﺧﻄﺮﻧﺎك ﺿﺎﻣﻦ آﺛﺎر ﻧﺎﻣﻄﻠﻮب آﻧﻬﺎ ﺷﻮد و ﻣﺴﺌﻮﻟﻴﺖ ﻋﻴﻨﻲ ﺑﻴﺎﺑﺪ .ﺑﺎ وﺟﻮد اﻳﻦ،ﺗﻘﺼﻴﺮ را ﺑﺎﻳﺪ ﻳﻜﻲ از ﺳﺘﻮﻧﻬﺎي اﺻﻠﻲ ﻧﻈﺎم ﻣﺴﺌﻮﻟﻴﺖ ﺷﻤﺮد [1].ﺑﻪ ﮔﻔﺘﻪ ﺟﻴﻤﺰ ﺑﺎراﻳﻤﺰ،اﺳﺘﺎد ﻫﺎروارد،در ﺣﻘﻮق ﻛﻨﻮﻧﻲ،ﻣﻌﻴﺎر اﺧﻼﻗﻲ»رﻓﺘﺎر ﻣﻌﻘﻮل « ﺑﻪ ﺟﺎي ﻣﻌﻴﺎر ﻏﻴﺮ اﺧﻼﻗﻲ »ﻋﻤﻞ ﻛﺮدن ﺑﻪ ﻣﺴﺌﻮﻟﻴﺖ ﺧﻮد« ﻧﺸﺴﺘﻪ اﺳﺖ[2] . ﭼﻨﺎن ﻛﻪ ﮔﻔﺘﻪ ﺷﺪ،در ﺣﻘﻮق ﻣﺎ ﻗﺎﻋﺪه ﻛﻠﻲ اﻳﻦ اﺳﺖ ﻛﻪ ﻣﺴﺌﻮﻟﻴﺖ ﻧﺎﺷﻲ از ﺗﻘﺼﻴﺮﺑﺎﺷﺪ [3] .اﻛﻨﻮن ﻳﺎد آور ﻣﻲﺷﻮﻳﻢ ﻛﻪ،ﺣﺘّﻲ در ﺟﺎﻳﻲ ﻛﻪ ﻣﺴﺌﻮﻟﻴﺖ ﺷﺨﺺ ﻧﺎﺷﻲ از ﻓﻌﻞ دﻳﮕﺮان ﻳﺎ ﻣﺎﻟﻜﻴﺖ اﺷﻴﺎء اﺳﺖ،اﻳﻦ ﻗﺎﻋﺪه ﺣﻜﻮﻣﺖ دارد و ﻣﺴﺌﻮﻟﻴﺖ ﺑﺪون ﺗﻘﺼﻴﺮ ﻳﺎ ﻣﺤﺾ اﺳﺘﺜﻨﺎ ﺑﺮ آن اﺳﺖ .دﻟﻴﻞ ﺷﻴﺎع اﻳﻦ ﻧﻈﺮ درﻧﻈﺎﻣﻬﺎي ﺣﻘﻮﻗﻲ و اﻧﺪﻳﺸﻪ ﻫﺎي داﻧﺎﻳﺎن،ﻣﺒﺎﻧﻲ ﮔﻮﻧﺎﮔﻮن ﻓﻠﺴﻔﻲ و اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ،ﻣﺎﻧﻨﺪ آزادي و ﺑﺮاﺑﺮي و ﺣﻘﻴﻘﺖ و ﻧﻔﻊ ﻋﻤﻮﻣﻲ اﺳﺖ [4] :اﺿﺮار ﺑﻪ ﻋﻤﺪ ﺑﺎ آزادي ﺑﺮاﺑﺮ اﺷﺨﺎص در زﻧﺪﮔﻲ اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ ﺗﻌﺎرض دارد و ﻫﺮ ﻛﻪ در اﺟﺮاي ﺣﻖ دﻳﮕﺮي اﺧﻼل ﻛﻨﺪ ﻣﺮﺗﻜﺐ ﺗﻘﺼﻴﺮ ﻣﻲﺷﻮد و ﻛﺎر او،ﺑﻪ دﻟﻴﻞ ﺑﺮﺧﻮرد ﺑﺎ ارزﺷﻬﺎي اﺧﻼﻗﻲ،ﻗﺎﺑﻞ ﺳﺮزﻧﺶ اﺳﺖ [5].در ﻣﻮرد ﻏﻔﻠﺖ و ﺑﻲ ﻣﺒﺎﻻﺗﻲ،ﻧﻔﻊ ﻋﻤﻮﻣﻲ ﻧﻴﺰ دراﻳﻦ اﺳﺖ ﻛﻪ،ﻫﺮ ﻛﺲ از ﻣﻌﻴﺎر رﻓﺘﺎري ﻛﻪ ﻻزﻣﻪ ﭘﺮﻫﻴﺰ از اﺿﺮار ﺑﻪ دﻳﮕﺮان اﺳﺖ ﺗﺠﺎوز ﻛﻨﺪ،ﻣﺮﺗﻜﺐ ﺗﻘﺼﻴﺮ ﻣﻲﺷﻮد و ﺑﺎﻳﺪ ﻣﺴﺌﻮل ﺑﺎﺷﺪ.ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ،ﭘﻴﺶ از ﻃﺮح ﻣﺴﺌﻮﻟﻴﺘﻬﺎي ﻧﺎﺷﻲ از ﻓﻌﻞ ﺷﺨﺺ و ﻓﻌﻞ ﻏﻴﺮ و ﻣﺎﻟﻜﻴﺖ اﺷﻴﺎء ﻻزم اﺳﺖ ﻋﻨﺼﺮ ﻣﻌﻨﻮي و ﻣﺸﺘﺮك ﺑﻴﻦ آﻧﻬﺎ )ﺗﻘﺼﻴﺮ ( را ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ ﻛﻨﻴﻢ. -2ﻣﻔﻬﻮم ﺗﻘﺼﻴﺮو اﺧﺘﻼف در ﺗﻌﺮﻳﻒ آن: ﺑﺎ آﻧﭽﻪ در ﻣﺒﺎﻧﻲ ﻣﺴﺌﻮﻟﻴﺖ ﻣﺪﻧﻲ ﮔﻔﺘﻪ ﺷﺪ،ﻫﺮ ﭼﻨﺪ در زﻧﺪﮔﻲ روزاﻧﻪ ﻫﻤﻪ ﻛﻢ و ﺑﻴﺶ در ﻣﻲﻳﺎﺑﻨﺪ ﻛﻪ ﺗﻘﺼﻴﺮ ﭼﻴﺴﺖ ،در ﺿﺮورت ﻳﺎﻓﺘﻦ ﺗﻌﺮﻳﻔﻲ ﻣﻨﺎﺳﺐ ﺑﺮاي اﻳﻦ ﻣﻔﻬﻮم اﺧﻼﻗﻲ و اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ و دﺳﺘﻴﺎﺑﻲ ﺑﻪ ﻣﻌﻴﺎر ﺗﻤﻴﺰ آن ﺗﺮدﻳﺪي ﻧﻴﺴﺖ.درﺑﺎره ﺗﻌﺮﻳﻒ ﺗﻘﺼﻴﺮ اﺧﺘﻼف و ﮔﻔﺘﮕﻮ ﺑﺴﻴﺎر اﺳﺖ.ﺗﻤﻴﺰ ﺧﻄﺎ از ﺻﻮاب و ﻣﻌﻴﺎر ﺷﻨﺎﺳﺎﻳﻲ اﻳﻦ دو ﻣﻔﻬﻮم،از ﻧﻈﺮ ﻓﻠﺴﻔﻲ و اﺧﻼﻗﻲ،ﻳﻜﻲ ازدﺷﻮارﺗﺮﻳﻦ ﻣﺒﺎﺣﺜﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ اﻧﺴﺎن ﻣﻲﺷﻨﺎﺳﺪ.وﻟﻲ ،ازﻣﻴﺎن ﺗﻌﺮﻳﻔﻬﺎي ﮔﻮﻧﺎﮔﻮﻧﻲ ﻛﻪ در زﻣﻴﻨﻪ ﻣﺴﺌﻮﻟﻴﺖ ﻣﺪﻧﻲ از ﺗﻘﺼﻴﺮ ﺷﺪه اﺳﺖ،ﭼﻨﺪ ﺗﻌﺒﻴﺮ ﻣﺸﻬﻮر ﻃﺮﻓﺪاران ﺑﻴﺸﺘﺮي دارد و ﺑﺎﻳﺪ ﻣﻮرد ﺗﺤﻠﻴﻞ و ﻧﻘﺪ ﻗﺮار ﮔﻴﺮد.زﻳﺮا،ﻧﻘﺪ ﺗﻌﺮﻳﻔﻬﺎي ﭘﻴﺸﻨﻬﺎد ﺷﺪه ﺗﻨﻬﺎ ﺟﻨﺒﻪ ﻧﻈﺮي ﻧﺪارد و ﻣﻲﺗﻮاﻧﺪ ﻣﺎ را ﺑﻪ ﻣﻔﻬﻮم ﺗﻘﺼﻴﺮ و آﺛﺎر ﻋﻤﻠﻲ آن ﻧﺰدﻳﻚ ﻛﻨﺪ. آﻧﭽﻪ در ﻫﻤﻪ ﺗﻌﺮﻳﻔﻬﺎ ﻣﺸﺘﺮك اﺳﺖ و ﺟﻮﻫﺮ ﺗﻘﺼﻴﺮ را ﻧﺸﺎن ﻣﻲدﻫﺪ »ﻧﺎﺻﻮاب« ﺑﻮدن آن اﺳﺖ .ﺑﻪ ﻫﻤﻴﻦ ﺟﻬﺖ ﻫﻢ ،ﻃﺮﻓﺪاران ﻧﻈﺮﻳﻪ ﺗﻘﺼﻴﺮ ،ﺣﻘﻮق ﻣﺴﺌﻮﻟﻴﺖ ﻣﺪﻧﻲ راﻧﺘﻴﺠﻪ اﺟﺮاي ﻋﺪاﻟﺖ ﻛﻴﻔﺮي ﺑﻪ ﺑﻴﺎن ارﺳﻄﻮﻳﻲ آن ﻣﻲداﻧﻨﺪ.ﭘﺲ،ﻫﻤﻪ ﺗﻌﺮﻳﻔﻬﺎ ﺑﺎ اﻳﻦ ﻫﺪف ﻣﺸﺘﺮك آﻏﺎز ﻣﻲﺷﻮد ﻛﻪ ﻣﻌﻴﺎر ﺗﻤﻴﺰ ﺻﻮاب ازﻧﺎﺻﻮاب ﭼﻴﺴﺖ و ﻛﺪام رﻓﺘﺎر را ،ﺑﻪ رﻏﻢ اﺻﻞ آزادي و ﺑﺮاﺑﺮي،ﺑﺎﻳﺪ ﻗﺎﺑﻞ ﻧﻜﻮﻫﺶ ﺷﻤﺮد؟ ﺑﻪ ﺑﻴﺎن دﻳﮕﺮ،ﺑﺮ اﻳﻦ ﻣﺒﻨﺎ ﻛﻪ ﻫﺮ ﻛﺲ آزاد اﺳﺖ رﻓﺘﺎري را ﻛﻪ ﻣﻲﭘﺴﻨﺪد اﻧﺘﺨﺎب ﻛﻨﺪ و ﻋﺎﻣﻞ ورود زﻳﺎن ﻧﻴﺰ در اﻳﻦ زﻣﻴﻨﻪ از ﺣﻖ ﺑﺮاﺑﺮ آزادي ﺑﺮﺧﻮدار اﺳﺖ،ﺑﺎﻳﺪ ﺟﻬﺖ و دﻟﻴﻞ ﻣﻌﻘﻮﻟﻲ در ﻣﻴﺎن ﺑﺎﺷﺪ ﺗﺎ ﺑﺘﻮان اﻳﻦ ﺣﻖ را اﻧﻜﺎر ﻛﺮد و رﻓﺘﺎر او را ﻗﺎﺑﻞ ﻣﺬﻣﺖ و ﺿﻤﺎن آور ﺷﻤﺮد.در ﻣﻮردي ﻛﻪ ﺷﺨﺺ ﺑﻪ ﻋﻤﺪ ﺑﻪ دﻳﮕﺮي زﻳﺎن ﻣﻲرﺳﺎﻧﺪ،ﺗﺠﺎوز ﺑﻪ ﺣﻖ و ارﺗﻜﺎب ﺗﻘﺼﻴﺮآﺷﻜﺎر اﺳﺖ،وﻟﻲ ،ﻫﻤﻪ ﺑﺤﺚ ﻫﺎ در ﻓﺮﺿﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ اﺿﺮار در اﺛﺮ ﺣﺎدﺛﻪ اي رخ ﻣﻲدﻫﺪ،زﻳﺮا ،دراﻳﻦ ﻣﻮرد اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﺎﻳﺪ ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﺧﻄﺎ ﻳﺎ ﺻﻮاب ﺑﻮدن ﻛﺎر زﻳﺎﻧﺒﺎر،ﺑﺮ ﻣﺒﻨﺎي ﻣﻘﺎﻳﺴﻪ ﺣﻤﺎﻳﺘﻲ ﻛﻪ ﺟﺎﻣﻌﻪ ازﺣﻘﻮق دو ﻃﺮف ﻣﻲﻛﻨﺪ ،داوري ﻛﺮد. -3ﻛﺎر ﻧﺎﻣﺸﺮوع و ﻗﺎﺑﻞ اﻧﺘﺴﺎب: ﺗﻌﺮﻳﻒ ﻣﺮﺳﻮم ﺗﻘﺼﻴﺮ »ﻛﺎري اﺳﺖ ﻧﺎﻣﺸﺮوع ﻛﻪ ﻗﺎﺑﻞ اﻧﺘﺴﺎب ﺑﻪ ﻣﺮﺗﻜﺐ ﺑﺎﺷﺪ «.دراﻳﻦ ﺗﻌﺮﻳﻒ ،ﺑﺮاي ﺗﻘﺼﻴﺮ دو ﻋﻨﺼﺮ ﮔﻮﻧﺎﮔﻮن ﺷﻨﺎﺧﺘﻪ ﺷﺪه اﺳﺖ: .1ﻋﻨﺼﺮ ﻧﻮﻋﻲ ،ﻳﺎ ﻧﺎﻣﺸﺮوع ﺑﻮدن ﻧﻔﺲ ﻋﻤﻞ :ﻫﻴﭻ ﻛﺲ ﻧﻤﻲﺗﻮاﻧﺪ ﻣﻨﻜﺮ اﻳﻦ ﺣﻘﻴﻘﺖ ﺷﻮد ﻛﻪ ،اﮔﺮ ﻛﺴﻲ ﺑﺎ ﻣﺠﻮز ﻗﺎﻧﻮﻧﻲ ﺑﻪ دﻳﮕﺮي ﺿﺮر ﺑﺰﻧﺪ،ﻣﺴﺌﻮل ﻧﻴﺴﺖ.ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ،ﺑﺪﻳﻬﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ ﻛﺎر ﻣﻮاﻓﻖ ﺑﺎﻗﺎﻧﻮن را ﻧﺒﺎﻳﺪ ﺧﻄﺎ ﺷﻤﺮد و ﺑﺎﻳﺪ آن را ﻣﺒﺎح داﻧﺴﺖ .در ﺟﻬﺖ ﻋﻜﺲ ﻧﻴﺰ،ﻫﺮ ﻛﺎري ﻛﻪ ﺑﺎ ﻗﺎﻧﻮن )ﺑﻪ ﻣﻌﻨﻲ اﻋﻢ( ﻣﺨﺎﻟﻒ ﺑﺎﺷﺪ ،ﺑﻴﮕﻤﺎن ﺗﻘﺼﻴﺮ اﺳﺖ :ﻣﺎﻧﻨﺪ ﺗﺠﺎوز ﺑﻪ ﻗﻮاﻋﺪ راﻧﻨﺪﮔﻲ و ﻋﺒﻮر و ﻣﺮور در ﺟﺎده ﻫﺎ.ﺑﻪ ﮔﻔﺘﻪ ﻛﺎرﺑﻮﻧﻴﻪ،اﺳﺘﺎد ﻓﺮاﻧﺴﻮي،ﺣﻘﻮق ﺟﺰا ﻫﻤﭽﻮن ﻛﺎﺷﻒ و اﻟﻬﺎم ﺑﺨﺶ اﻋﻤﺎل ﻧﺎﻣﺸﺮوع در ﻣﺴﺌﻮﻟﻴﺖ ﻣﺪﻧﻲ اﺳﺖ)ج ، 4ش.(95 ﺑﺎ وﺟﻮد اﻳﻦ،ﻗﻴﺪ »ﻧﺎﻣﺸﺮوع ﺑﻮدن«،اﮔﺮ ﺑﻪ ﻣﻌﻨﻲ ﺗﺠﺎوز ﺑﻪ ﻗﺎﻧﻮن ﺑﺎﺷﺪ)ﻗﺮاردادي و ﻗﺎﻧﻮﻧﻲ( ،ﻣﻔﻬﻮم ﺗﻘﺼﻴﺮ را روﺷﻦ ﻧﻤﻲﻛﻨﺪ.زﻳﺮا ﻧﻤﻲﺗﻮان ﺗﻘﺼﻴﺮ راﻣﺤﺪود ﺑﻪ ﺗﺠﺎوز از ﻗﻮاﻧﻴﻦ ﻛﺮد.ﭘﺲ،اﻳﻦ ﭘﺮﺳﺶ ﺑﻪ ﻣﻴﺎن ﻣﻲآﻳﺪ ﻛﻪ ﺳﺎﻳﺮ ﺧﻄﺎﻫﺎ راﺑﺮ ﻃﺒﻖ ﭼﻪ ﻣﻌﻴﺎري ﺑﺎﻳﺪ ﺷﻨﺎﺧﺖ؟آﻳﺎ ﻣﻲﺗﻮان ادﻋﺎ ﻛﺮد ﻛﻪ اﻳﻦ ﺧﻄﺎﻫﺎ را ﻧﻴﺰ ﻗﺎﻧﻮن ﺑﻪ ﻃﻮر ﺿﻤﻨﻲ ﻣﻨﻊ ﻛﺮده اﺳﺖ و اﮔﺮ اﻳﻦ ادﻋﺎ ﻧﻴﺰ ﭘﺬﻳﺮﻓﺘﻪ ﺷﻮد،ﻣﻔﻬﻮم ﺧﻄﺎ در ﭘﺮده اي از اﺑﻬﺎم ﺑﺎﻗﻲ ﻧﻤﻲﻣﺎﻧﺪ؟ ﺑﻪ ﺑﻴﺎن دﻳﮕﺮ ،ﻧﻤﻲﺗﻮان ادﻋﺎ ﻛﺮد ﻛﻪ رﻋﺎﻳﺖ ﻗﺎﻧﻮن ﻣﺎﻧﻊ از ﺗﺤﻘّﻖ ﻫﺮ ﺗﻘﺼﻴﺮ اﺳﺖ،زﻳﺮا اﺣﺘﻤﺎل دارد ﻛﺎري ﺑﺎ ﻋﺮف ﻳﺎ اﺧﻼق ﻣﺨﺎﻟﻒ ﺑﺎﺷﺪ.ﺑﺮاي ﺷﻨﺎﺳﺎﻳﻲ ﻣﻔﻬﻮم ﺗﻘﺼﻴﺮ ﻧﺎﭼﺎر ﺑﺎﻳﺪ ﺑﻪ ﻋﺮف و اﺧﻼق رﺟﻮع ﻛﺮد و دراﻳﻦ ﺗﻌﺮﻳﻒ ﻣﻬﻤﺘﺮﻳﻦ ﻣﻌﻴﺎرﻫﺎي ﺗﻌﻴﻴﻦ ﺗﻘﺼﻴﺮ ﻓﺮاﻣﻮش ﺷﺪه اﺳﺖ[6]. 33 ‏www.tabsareh.ir ﺑﻪ ﻫﺮ ﺣﺎل،ﻗﻴﺪ»ﺑﺪون ﻣﺠﻮز ﻗﺎﻧﻮﻧﻲ« در ﻣﺎده 1ﻗﺎﻧﻮن ﻣﺴﺌﻮﻟﻴﺖ ﻣﺪﻧﻲ،ﻛﻪ از ﻣﺎده 41ﻗﺎﻧﻮن ﺗﻌﻬﺪات ﺳﻮﻳﺲ اﻗﺘﺒﺎس ﺷﺪه وﻣﻘﺼﻮد ﺣﻘﻮق،اﻋﻢ از ﻧﻮﺷﺘﻪ،ﻣﺎﻧﻨﺪ ﻋﺮف و اﺻﻮل ﻛﻠﻲ ﺣﻘﻮﻗﻲ اﺳﺖ،از ﻫﻤﻴﻦ ﻧﻈﺮﻳﻪ اﻟﻬﺎم ﮔﺮﻓﺘﻪ اﺳﺖ [7].ﻧﺎﻣﺸﺮوع ﺑﻮدن ﺗﻘﺼﻴﺮدر ﻧﻮﺷﺘﻪ ﻫﺎي ﺣﻘﻮﻗﻲ ﺑﻪ ﺷﻴﻮه ﻫﺎي ﮔﻮﻧﺎﮔﻮن »ﺻﺪﻣﻪ ﺑﻪ ﺣﻖ ﺷﺨﺼﻲ،ﺗﺠﺎوز ﺑﻪ ﻗﺎﻧﻮن و رﻓﺘﺎر ﻧﺎﻣﻨﺎﺳﺐ« ﺟﻠﻮه ﮔﺮ ﺷﺪه اﺳﺖ. .2ﻋﻨﺼﺮ ﺷﺨﺼﻲ،ﻳﺎ ﻗﺎﺑﻠﻴﺖ اﺳﺘﻨﺎد ﻛﺎر ﻧﺎﻣﺸﺮوع ﺑﻪ ﻓﺎﻋﻞ آن: از ﻧﻈﺮ ﻓﻠﺴﻔﻲ و اﺧﻼﻗﻲ ،ﻧﻤﻲﺗﻮان ﻛﺴﻲ را ﻣﻼﻣﺖ ﻛﺮد ،ﻣﮕﺮ ﺑﻪ ﻣﻨﺎﺳﺒﺖ ﻛﺎري ﻛﻪ ﺑﻪ اراده و ﺧﻮاﺳﺖ او اﻧﺠﺎم ﺷﺪه اﺳﺖ. ﺿﺮورﺗﻲ ﻧﺪارد ﻛﻪ ﻣﺮﺗﻜﺐ ﻧﺘﻴﺠﻪ ﻳﺎ ﺣﺘﻲ وﺳﻴﻠﻪ ﻧﺎﻣﺸﺮوع را اراده ﻛﻨﺪ ،وﻟﻲ دﺳﺖ ﻛﻢ ﺑﺎﻳﺪ ﻗﺎﺑﻠﻴﺖ ﺗﻤﻴﺰ ﻧﻴﻚ و ﺑﺪ و اﻧﺘﺨﺎب را داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ.ﭘﻴﺮوان ﺗﻌﺮﻳﻒ ﺑﺮ ﭘﺎﻳﻪ ﻫﻤﻴﻦ ﻗﺎﻋﺪه ﻣﻲﺧﻮاﻫﻨﺪ ﻛﺎري را ﺗﻘﺼﻴﺮ ﺷﻤﺎرﻧﺪ ﻛﻪ ﻣﺮﺗﻜﺐ از ﺑﺎﺑﺖ اﻧﺠﺎم دادن آن ﻗﺎﺑﻞ ﺳﺮزﻧﺶ ﺑﺎﺷﺪ و دﻳﻮاﻧﻪ و ﺻﻐﻴﺮ ﻣﺴﺌﻮﻟﻴﺖ ﭘﻴﺪا ﻧﻜﻨﺪ [8].ﻟﺰوم ﻗﺎﺑﻠﻴﺖ ﺳﺮزﻧﺶ در ﺗﻌﺮﻳﻒ ﻫﺎي دﻳﮕﺮ ﻧﻴﺰ دﻳﺪه ﻣﻲﺷﻮد،و ،ﺑﻪ وﻳﮋه در ﻓﺮاﻧﺴﻪ ،ﻣﺮﺳﻮم اﺳﺖ] [9و ﺗﻨﻬﺎ ﻧﻮﻳﺴﻨﺪﮔﺎن ﺟﺪﻳﺪ ﺑﻪ ﻣﻔﻬﻮم اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ ﺗﻘﺼﻴﺮ ﺗﻤﺎﻳﻞ ﭘﻴﺪا ﻛﺮده اﻧﺪ.در زﺑﺎن ﻋﺮﻓﻲ و ﻣﺤﺎوره ﻣﺮدم ﻧﻴﺰ ﺗﻘﺼﻴﺮ رﻓﺘﺎري ﻧﺎﻣﻨﺎﺳﺐ و ﻗﺎﺑﻞ ﻧﻜﻮﻫﺶ اﺳﺖ؛ﮔﻨﺎﻫﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ از اﻧﺴﺎن اﺧﻼﻗﻲ و ﻣﺤﺘﺎط ﺳﺮ ﻧﻤﻲزﻧﺪ و ﺑﻪ ﻫﻤﻴﻦ ﺟﻬﺖ ﻧﻴﺰ ﺿﻤﺎن آور اﺳﺖ. روﻣﻴﺎن ﻣﻲﮔﻔﺘﻨﺪ ،ﻛﺎري ﻛﻪ ازدﻳﻮاﻧﻪ ﺳﺮﻣﻲزﻧﺪ ﻣﺎﻧﻨﺪ ﺣﻮادث ﻃﺒﻴﻌﻲ و ﺧﺎرﺟﻲ)ﺳﻴﻞ و زﻟﺰﻟﻪ( اﺳﺖ [10].وﻟﻲ ،اﻳﻦ ﻣﻘﻴﺎس را ﻧﺒﺎﻳﺪ ﭘﺬﻳﺮﻓﺖ.زﻳﺮا دﻳﻮاﻧﻪ ﻧﻴﺰ اﻧﺴﺎن اﺳﺖ و داراﻳﻲ دارد و ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ ﻣﻲﺗﻮاﻧﺪ ﻣﺎﻧﻨﺪ دﻳﮕﺮان ﻣﺴﺌﻮل ﻗﺮار ﮔﻴﺮد و از ﻣﺤﻞ داراﻳﻲ ﺧﻮد ﺟﺒﺮان ﺧﺴﺎرت ﻛﻨﺪ. از ﻧﺘﺎﻳﺞ دﻳﮕﺮ اﻳﻦ ﺷﺮط ﻋﺪم ﻣﺴﺌﻮﻟﻴﺖ اﺷﺨﺎص ﺣﻘﻮﻗﻲ اﺳﺖ .زﻳﺮا ،ﺷﺨﺺ ﺣﻘﻮﻗﻲ ﻧﻴﺰ داراي اراده ﺧﺎص ﻧﻴﺴﺖ و در ﺗﺼﻤﻴﻤﻬﺎي ﺟﻤﻌﻲ ﻣﻘﺼﺮ را ﻧﻤﻲﺗﻮان ﺷﻨﺎﺧﺖ و ﮔﺎه ﻧﻴﺰ او ﻗﺪرت ﻣﺎﻟﻲ ﺟﺒﺮان ﺧﺴﺎرت را ﻧﺪارد .اﻳﻦ اﺳﺖ ﻛﻪ ﻃﺮﻓﺪاران اﻳﻦ ﻧﻈﺮ،ﺑﺮاي اﺣﺘﺮاز از ﻧﺘﻴﺠﻪ ﻧﺎﻣﻄﻠﻮب ﮔﻔﺘﻪ ﺧﻮد،ﻧﺎﭼﺎر ﺷﺪه اﻧﺪ ﻛﻪ،ﺑﻪ دﻟﻴﻞ رﻋﺎﻳﺖ اﻧﺼﺎف ،اﻳﻦ ﻣﺴﺌﻮﻟﻴﺖ را ﺑﺮاي اﺷﺨﺎص ﺣﻘﻮﻗﻲ ﺑﺸﻨﺎﺳﻨﺪ. ﺑﻪ دﻟﻴﻞ ﻫﻤﻴﻦ ﻧﺘﺎﻳﺞ ﻧﺎﻣﻄﻠﻮب ،ﻗﺎﺑﻠﻴﺖ اﻧﺘﺴﺎب در ﺣﻘﻮق ﻛﻨﻮﻧﻲ ﺑﻪ ﻛﻤﺘﺮﻳﻦ ﻣﻴﺰان اﻋﺘﺒﺎر ﺧﻮد رﺳﻴﺪه اﺳﺖ و ﻫﻤﻴﻦ اﻧﺪازه ﻛﻪ راﺑﻄﻪ ﻋﻠﻴﺖ ﻣﻴﺎن ﻓﻌﻞ و ﺿﺮر اﺣﺮاز ﺷﻮد ﻛﺎﻓﻲ اﺳﺖ،ﻫﺮ ﭼﻨﺪ ﺑﻪ اراده آﮔﺎه ﻣﺮﺗﻜﺐ ﻧﺒﺎﺷﺪ و ﺗﻨﻬﺎ در ﺗﻘﺼﻴﺮ ﻋﻤﺪي اﺳﺖ ﻛﻪ اﻧﺘﺴﺎب اﺿﺮار ﺑﻪ اراده ﻣﺮﺗﻜﺐ ﻣﻮرد ﺗﻮﺟﻪ ﻗﺮار ﻣﻲﮔﻴﺮد .ﺑﺪﻳﻦ ﺗﺮﺗﻴﺐ،ﻣﺮز ﻣﻴﺎن ﺗﻘﺼﻴﺮ ﻣﺪﻧﻲ و ﻛﻴﻔﺮي آﺷﻜﺎرا رﺳﻢ ﻣﻲﺷﻮد. -4ﺗﺠﺎوز از ﺗﻌﻬﺪ ﻳﺎ اﺟﺮا ﻧﻜﺮدن ﺗﻌﻬﺪ: ﺗﻌﺮﻳﻒ ﻣﺸﻬﻮر دﻳﮕﺮ»ﺗﺠﺎوز از ﺗﻌﻬﺪي اﺳﺖ ﻛﻪ ﺷﺨﺺ ﺑﻪ ﻋﻬﺪه داﺷﺘﻪ« ،ﺧﻮاه اﻳﻦ ﺗﻌﻬﺪ را ﻗﺎﻧﻮن ﺑﺮ او ﺗﺤﻤﻴﻞ ﻛﺮده ﺑﺎﺷﺪ ﻳﺎ ﻧﺘﻴﺠﻪ ﻗﺮاردادي ﺑﺎﺷﺪ ﻛﻪ ﺑﺎ دﻳﮕﺮان ﺑﺴﺘﻪ اﺳﺖ.اﻳﻦ ﺗﻌﺮﻳﻒ را ﭘﻠﻨﻴﻮل ) (Planiolاﺳﺘﺎد ﻓﺮاﻧﺴﻮي ﺑﺮﮔﺰﻳﺪه اﺳﺖ و ﮔﺮوﻫﻲ از ﻧﻮﻳﺴﻨﺪﮔﺎن ﻧﻴﺰ از او ﭘﻴﺮوي ﻛﺮده اﻧﺪ و ﺑﻌﻀﻲ اﻓﺰوده اﻧﺪ»ﺗﻌﻬﺪي ﻛﻪ ﻋﺎﻣﻞ ﻣﻲﺗﻮاﻧﺴﺘﻪ اﺳﺖ ﺑﺸﻨﺎﺳﺪ و اﺟﺮا ﻛﻨﺪ« [11].ﻋﺒﺎرﺗﻲ ﻛﻪ ﺑﻪ ﻛﺎر ﺑﺮده ﺷﺪه از ﻧﻈﺮ ﻣﻔﻬﻮم درﺳﺖ اﺳﺖ،زﻳﺮا در ﻫﺮ ﻣﻮرد ﻛﻪ ﺧﻄﺎﻳﻲ رخ ﻣﻲدﻫﺪ ﺷﺨﺺ از ﺗﻌﻬﺪي ﻛﻪ ﻗﺎﻧﻮن ﻳﺎ ﻗﺮارداد ﻳﺎ اﺧﻼق ﺑﺮاي او ﻣﻲﺷﻨﺎﺧﺘﻪ اﺳﺖ ﺗﺠﺎوز ﻣﻲﻛﻨﺪ.ﺑﻴﮕﻤﺎن،ﻛﺴﻲ ﻛﻪ ازﺗﻌﻬﺪ ﻣﺴﻠﻢ ﺧﻮد ﺗﺠﺎوز ﻣﻲﻛﻨﺪ ﻣﺮﺗﻜﺐ ﺗﻘﺼﻴﺮ ﺷﺪه اﺳﺖ:ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﻣﺜﺎل،راﻧﻨﺪه اي ﻛﻪ ﺑﻪ ﺳﻤﺖ ﭼﭗ ﺟﺎده ﻣﻲراﻧﺪ ﻳﺎ ﺑﺎ ﺳﺮﻋﺖ ﻏﻴﺮ ﻣﺠﺎز ﺣﺮﻛﺖ ﻣﻲﻛﻨﺪ ﻣﻘﺼﺮ اﺳﺖ.ﻟﻴﻜﻦ،در ﭘﺎره اي ﻣﻮارد ﻛﻤﻜﻲ ﺑﻪ روﺷﻦ ﺳﺎﺧﺘﻦ ﻣﻔﻬﻮم ﺗﻘﺼﻴﺮ ﻧﻤﻲﻛﻨﺪ و در اﻳﻦ راه ﻣﻌﻴﺎري ﺑﻪ دﺳﺖ ﻧﻤﻲدﻫﺪ:ﺟﺎﻳﻲ ﻛﻪ ﺷﺨﺺ ﻣﺘﻌﻬﺪ ﺑﻪ اﻧﺠﺎم دادن ﻛﺎرﻣﻌﻴﻦ اﺳﺖ،ﺧﻮدداري از آن ﻛﺎر ﺗﻘﺼﻴﺮ اﺳﺖ)ﻣﺎﻧﻨﺪ ﺧﻮدداري از دادن ﻧﻔﻘﻪ ﺑﻪ زن(؛ﻟﻴﻜﻦ درﻣﻮردي ﻛﻪ ﻣﺘﻌﻬﺪ اﺳﺖ ﻣﺤﺘﺎط ﺑﺎﺷﺪ و ﺑﻲ ﻣﺒﺎﻻﺗﻲ ﻧﻜﻨﺪ ،ﭼﮕﻮﻧﻪ ﻣﻲﺗﻮان ﻓﻬﻤﻴﺪ ﻛﻪ ﭼﻪ ﻛﺎري ﻻزﻣﻪ اﺣﺘﻴﺎط اﺳﺖ؟ ﺑﺮ ﻣﺒﻨﺎي اﻳﻦ ﻧﻈﺮ ،ﺑﺮاي ﺷﻨﺎﺧﺘﻦ ﺗﻘﺼﻴﺮ ﺑﺎﻳﺪ ﺗﻌﻬﺪات ﭘﻴﺸﻴﻦ ﻫﺮ ﻛﺲ را ﻣﻌﻴﻦ ﻛﺮد و اﻣﻮري را ﻛﻪ ﻻزﻣﻪ اﺣﺘﻴﺎط اﺳﺖ ﺑﻪ دﻗﺖ ﺑﺮﺷﻤﺮد و ﺗﻬﻴﻪ ﭼﻨﻴﻦ ﺻﻮرﺗﻲ ﺧﻮد ﻧﻴﺎز ﺑﻪ ﻛﺎوش و ﺗﺤﻘﻴﻖ ﺟﺪاﮔﺎﻧﻪ دارد و ﮔﺎه ﻣﺤﻘﻖ را ﺑﻪ داوري ﺑﺎﻃﻞ ﻣﻲاﻧﺪازد.واﻧﮕﻬﻲ،ﺑﻪ ﻧﻈﺮ ﻣﻲرﺳﺪ ﻛﻪ ﻣﻘﺼﻮد ﭘﻠﻨﻴﻮل ازﺗﻌﻬﺪ ،اﻋﻢ از ﺗﻌﻬﺪ ﺑﻪ ﻣﻌﻨﻲ ﺧﺎص و ﺗﻜﺎﻟﻴﻒ ﻋﻤﻮﻣﻲ اﺷﺨﺎص در ﺑﺮاﺑﺮ دﻳﮕﺮان اﺳﺖ و ﻫﻤﻴﻦ اﻣﺮ ﻧﻴﺰ ﺑﺮ اﺑﻬﺎم ﺗﻌﺮﻳﻒ ﻣﻲاﻓﺰاﻳﺪ[12] . -5ﺗﺠﺎوز از ﻣﺘﻌﺎرف ﻳﺎ ﻫﻨﺠﺎر اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ: ﺑﺮ اﻳﻦ ﻣﺒﻨﺎ»،ﺗﻘﺼﻴﺮ ﻋﺒﺎرت اﺳﺖ از اﻧﺠﺎم دادن ﻛﺎري ﻛﻪ ﺷﺨﺺ،ﺑﻪ ﺣﻜﻢ ﻗﺮارداد ﻳﺎﻋﺮف ،ﻣﻲﺑﺎﻳﺴﺖ از آن ﭘﺮﻫﻴﺰ ﻛﻨﺪ ﻳﺎ ﺧﻮدداري از ﻛﺎري ﻛﻪ ﺑﺎﻳﺪ اﻧﺠﺎم دﻫﺪ«. ] [13اﻳﻦ ﺗﻌﺮﻳﻒ از ﺟﻤﻊ ﻣﻮاد 951ﺗﺎ 953ﻗﺎﻧﻮن ﻣﺪﻧﻲ ﻧﻴﺰ اﺳﺘﻨﺒﺎط ﻣﻲﺷﻮد :ﺑﺮ ﻃﺒﻖ ﻣﻮاد 951و :952 »ﺗﻌﺪي ،ﺗﺠﺎوز ﻧﻤﻮدن از ﺣﺪود اذن ﻳﺎ ﻣﺘﻌﺎرف اﺳﺖ ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﻣﺎل ﻳﺎ ﺣﻖ دﻳﮕﺮي« و »ﺗﻔﺮﻳﻂ ﻋﺒﺎرت اﺳﺖ از ﺗﺮك ﻋﻤﻠﻲ ﻛﻪ ﺑﻪ ﻣﻮﺟﺐ ﻗﺮارداد ﻳﺎ ﻣﺘﻌﺎرف ﺑﺮاي ﺣﻔﻆ ﻣﺎل ﻏﻴﺮ ﻻزم اﺳﺖ«[14]. در ﺗﻌﺮﻳﻒ ﻗﺎﻧﻮن ﻣﺪﻧﻲ،ﻣﻔﻬﻮم ﺗﻘﺼﻴﺮ ﻗﻄﻊ ﻧﻈﺮ از ﻣﺮﺗﻜﺐ آن ﻣﻮرد ﺗﻮﺟﻪ اﺳﺖ؛ ﻣﺰﻳﺘﻲ ﻛﻪ ﻣﺮز ﻣﻴﺎن ﻣﺴﺌﻮﻟﻴﺖ ﻛﻴﻔﺮي و ﻣﺪﻧﻲ را ﺑﻪ ﮔﻮﻧﻪ اي ﻗﺎﻃﻊ رﺳﻢ ﻣﻲﻛﻨﺪ:در ﻣﺴﺌﻮﻟﻴﺖ ﻛﻴﻔﺮي ﺑﻪ ﻧﻴﺖ ﻣﺮﺗﻜﺐ و ﻣﺠﺎزات او ﭘﺮداﺧﺘﻪ ﻣﻲﺷﻮد،وﻟﻲ در ﻣﺴﺌﻮﻟﻴﺖ ﻣﺪﻧﻲ،ﻧﻔﺲ ﺗﺠﺎوز ﺑﻪ ﻣﻌﻴﺎر ﻋﺮﻓﻲ »رﻓﺘﺎر ﻣﺒﺎح در زﻧﺪﮔﻲ اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ« ﻣﻄﺮح اﺳﺖ و ﺳﺒﺐ ﺿﻤﺎن ﻗﺮار ﻣﻲﮔﻴﺮد.ﻣﺰﻳﺖ دﻳﮕﺮ ﺗﻌﺮﻳﻒ در اﻳﻦ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﻪ داوري ﻋﺮف ﺗﻜﻴﻪ ﻛﺮده اﺳﺖ؛ ﻣﻨﺘﻬﺎ،ﭼﻮن در آن ﻣﻌﻠﻮم ﻧﺸﺪه اﺳﺖ ﻛﻪ ﭼﮕﻮﻧﻪ ﺑﺎﻳﺪ ﺑﻪ داوري ﻋﺮف دﺳﺖ ﻳﺎﻓﺖ ،ﻧﻴﺎز ﺑﻪ اﺻﻼح و ﺗﻜﻤﻴﻞ دارد .ﺑﺮاي رﺳﻴﺪن ﺑﻪ اﻳﻦ ﻣﻨﻈﻮر،ﺑﺎﻳﺪ اﻧﺴﺎﻧﻲ ﻣﺘﻌﺎرف و ﻣﻌﻘﻮل و ﻣﺤﺘﺎط را ،ﻛﻪ ﻧﻤﺎﻳﻨﺪه و ﻣﻈﻬﺮ اﺧﻼق و رﺳﻮم اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ اﺳﺖ،در ﻧﻈﺮ آورد و دﻳﺪ،اﮔﺮ ﭼﻨﻴﻦ اﻧﺴﺎﻧﻲ در ﺷﺮاﻳﻂ ﺧﻮاﻧﺪه دﻋﻮي ﻗﺮار ﮔﻴﺮد ﭼﻪ واﻛﻨﺸﻲ از ﺧﻮد ﻧﺸﺎن ﻣﻲدﻫﺪ .ﺑﺮاي ﻣﺜﺎل،آﻳﺎ ﭼﻨﻴﻦ اﻧﺴﺎﻧﻲ از ﻣﺤﻞ ﻋﺒﻮر ﭘﻴﺎده ﻫﺎ از ﺧﻴﺎﺑﺎن ﺷﺘﺎﺑﺎن ﻣﻲﮔﺬرد و ﺑﻪ اﺣﺘﻴﺎط راﻧﻨﺪﮔﺎن اﻋﺘﻤﺎد ﻣﻲﻛﻨﺪ،ﻳﺎ در ﻛﻨﺎر ﭘﻤﭗ ﺑﻨﺰﻳﻦ آﺗﺶ ﻣﻲاﻓﺮوزد،ﻳﺎ ﺑﺎﺗﻔﻨﮓ ﭘﺮ ﺑﺎزي ﻣﻲﻛﻨﺪ ،ﻳﺎ در ﺷﻜﺎر ﮔﺎه ﺑﻪ ﻫﺮ ﻧﻘﻄﻪ ﺳﻴﺎﻫﻲ ﺑﻪ اﻣﻴﺪ اﻳﻨﻜﻪ ﺷﻜﺎر اﺳﺖ ﻧﺸﺎﻧﻪ ﻣﻲرود؟ ﺑﺪﻳﻦ ﺗﺮﺗﻴﺐ،در ﺗﻌﺮﻳﻒ ﺗﻘﺼﻴﺮ ﻣﻲﺗﻮان ﮔﻔﺖ» :ﺗﺠﺎوز از رﻓﺘﺎري اﺳﺖ ﻛﻪ اﻧﺴﺎﻧﻲ ﻣﻌﻘﻮل و ﻣﺘﻌﺎرف در ﻫﻤﺎن ﺷﺮاﻳﻂ ﺣﺎدﺛﻪ دارد [15] «.ﺑﺎ اﻓﺰودن ﻋﻘﻞ ﺑﺮ ﻋﺮف ﺗﻌﺮﻳﻒ ﺗﻌﺪﻳﻞ ﻣﻲﺷﻮد،زﻳﺮا ،اﮔﺮ ﻋﺮف ﻧﺎﻣﻌﻘﻮل و ﺧﻄﺮﻧﺎﻛﻲ در ﺟﺎﻣﻌﻪ ﻣﺴﺘﻘﺮ ﺷﻮد،ﭘﻴﺮوي از آن را ﺑﻪ دﺷﻮاري ﻣﻲﺗﻮان ﺑﻲ ﻣﺒﺎﻻﺗﻲ و ﺳﻬﻞ اﻧﮕﺎري ﺷﻤﺮد.ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﻣﺜﺎل،ﻫﻢ اﻛﻨﻮن ﻋﺎدت ﺷﺪه اﺳﺖ ﻛﻪ در ﺑﺰرﮔﺮاﻫﻬﺎ ﻧﻴﺰ راﻧﻨﺪﮔﺎن در ﺳﺒﻘﺖ ﮔﺮﻓﺘﻦ و اﻧﺤﺮاف از ﻣﺴﻴﺮﻋﺎدي ﺧﻮد را آزاد ﺑﺪاﻧﻨﺪ ﻳﺎ ﻫﺮ اﻧﺪازه ﻛﻪ ﻣﻲﺧﻮاﻫﻨﺪ ﺳﺮﻋﺖ ﺑﮕﻴﺮﻧﺪ،وﻟﻲ آﻳﺎ ﭘﻴﺮوي از اﻳﻦ ﻋﺮف رﻓﺘﺎري اﺣﺘﻴﺎط آﻣﻴﺰ اﺳﺖ؟ﺑﻴﮕﻤﺎن ﺑﺎﻳﺪ ﺑﻪ اﻳﻦ ﭘﺮﺳﺶ ﭘﺎﺳﺦ ﻣﻨﻔﻲ داد و ﭘﺬﻳﺮﻓﺖ ﻛﻪ ﺣﻘﻮق ﻫﻴﭻ ﮔﺎه ﺑﻪ ﻃﻮر ﻛﺎﻣﻞ ﺗﺎﺑﻊ رﺳﻢ و ﻋﺎدت ﻧﻤﻲﺷﻮد و ﭘﻴﺸﮕﺎﻣﻲ ﺧﻮد را در ﻣﺒﺎرزه ﺑﺎ ﻋﺎدات ﻧﺎﻣﻌﻘﻮل و زﻳﺎﻧﺒﺎر از دﺳﺖ ﻧﻤﻲدﻫﺪ.ﻋﻘﻞ در ﻧﻈﺎم ﺣﻘﻮﻗﻲ ﺑﻪ ﻋﺮف ﻧﻴﺎز دارد و ﺑﻪ آن اﺣﺘﺮام ﻣﻲﮔﺬارد،وﻟﻲ در ﺑﺮاﺑﺮ آن زاﻧﻮ ﻧﻤﻲزﻧﺪ و ﺟﺎي ﺳﻨﺘﻲ ﺧﻮد را ﺑﻪ آن ﻧﻤﻲﺑﺨﺸﺪ .ﭘﺲ،ﺑﺎﻳﺪ ﮔﻔﺖ: 34 ‏www.tabsareh.ir ﭘﻴﺮوي از ﻋﺮف و رﻓﺘﺎر اﻧﺴﺎﻧﻲ ﻣﺘﻌﺎرف ﻻزﻣﻪ اﺣﺘﻴﺎط اﺳﺖ،ﻣﺸﺮوط ﺑﺮ اﻳﻨﻜﻪ ﻋﺮف ﻣﻌﻘﻮل ﺑﺎﺷﺪ.رﻓﺘﺎر ﻧﺎﻣﻌﻘﻮل ﺑﻲ اﺣﺘﻴﺎﻃﻲ اﺳﺖ،ﻫﺮ ﭼﻨﺪ ﻛﻪ ﻋﺎدت ﻫﻤﮕﺎن ﺑﺎﺷﺪ[16] . ﺑﺮاي ﺗﻤﻴﺰ ﺗﻘﺼﻴﺮ،ﺑﺎﻳﺪ ﻛﺎري راﻛﻪ اﻧﺠﺎم ﺷﺪه اﺳﺖ ﺑﺎ رﻓﺘﺎر اﻧﺴﺎﻧﻲ ﻣﻌﻘﻮل و ﻣﺤﺘﺎط ﻣﻘﺎﻳﺴﻪ ﻛﺮد؛ ﻣﻨﺘﻬﺎ ﻧﻪ ﺑﻪ ﻃﻮر ﻧﻮﻋﻲ ،در ﺷﺮاﻳﻂ ﻛﻪ ﺣﺎدﺛﻪ رخ داده اﺳﺖ. ﻣﻘﺼﻮد از اﻳﻦ ﺷﺮاﻳﻂ ﻧﻴﺰ اوﺿﺎع و اﺣﻮال ﺧﺎرﺟﻲ اﺳﺖ ﻧﻪ داﺧﻠﻲ)ﻣﺎﻧﻨﺪ ﻧﻘﺺ رواﻧﻲ ﻳﺎﺟﺴﻤﻲ(.ﭘﺲ،ﻛﺎر ﻛﻮدك و دﻳﻮاﻧﻪ ﻳﺎ ﻧﺰدﻳﻚ ﺑﻴﻦ و اﻓﻠﻴﺞ را ﻧﻴﺰ ﺑﺎﻳﺴﺘﻲ ﺑﺎ اﻧﺴﺎﻧﻲ ﻣﺘﻌﺎرف و ﺳﺎﻟﻢ و ﻣﺤﺘﺎط ﻣﻘﺎﻳﺴﻪ ﻛﺮد .ﻣﻨﺘﻬﺎ،ﺑﺎﻳﺪ داﻧﺴﺖ ﻛﻪ ﻧﻤﻮﻧﻪ ﻣﻮرد ﻧﻈﺮ،در ﻋﻴﻦ ﺣﺎل ﻛﻪ ﻣﺠﺮد و ﻧﻮﻋﻲ اﺳﺖ،در ﺷﺮاﻳﻂ ﮔﻮﻧﺎﮔﻮن ﺗﻐﻴﻴﺮ ﭘﻴﺪا ﻣﻲﻛﻨﺪ و ﺛﺎﺑﺖ ﻧﻤﻲﻣﺎﻧﺪ:ﺑﺮاي ﻣﺜﺎل،ﻛﺎر ﭘﺰﺷﻚ ﺑﺎ رﻓﺘﺎر ﭘﺰﺷﻜﻲ ﻣﺤﺘﺎط و آﮔﺎه ﻣﻘﺎﻳﺴﻪ ﻣﻲﺷﻮد ﻧﻪ ﺑﺎ اﻧﺴﺎﻧﻲ ﻣﺘﻌﺎرف،و ﺑﻪ ﻫﻤﻴﻦ ﻗﻴﺎس ﻛﺎر ﻗﺎﺿﻲ ﺑﺎ ﻗﺎﺿﻲ ﻣﺤﺘﺎط و ﻋﺎﻟﻢ و ﻛﺎر ﺑﺎزﻳﻜﻦ ﻓﻮﺗﺒﺎل ﺑﺎ ﺑﺎزﻳﻜﻨﻲ ﻣﺘﻌﺎرف ﺳﻨﺠﻴﺪه ﻣﻲﺷﻮد .ﺑﻪ ﺑﻴﺎن دﻳﮕﺮ،ﺑﺎﻳﺪ دﻳﺪ ﻣﺮﺗﻜﺐ ﻓﻌﻞ زﻳﺎﻧﺒﺎر در ﻛﺪاﻣﻴﻚ از ﮔﺮوﻫﻬﺎي اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ ﻗﺮار ﻣﻲﮔﻴﺮد و ﻧﻤﻮﻧﻪ ﻣﺘﻨﺎﺳﺐ ﺑﺎ آن ﮔﺮوه را ﺑﺮﮔﺰﻳﺪ .در ﻫﺮ ﺣﺮﻓﻪ و ﺷﻐﻞ ﻧﻴﺰ ﺑﺎﻳﺪ در اﻧﺘﺨﺎب »ﻧﻤﻮﻧﻪ ﺣﻘﻮﻗﻲ« ﻗﺸﺮي را ﺑﺮﮔﺰﻳﺪ ﻛﻪ ﻣﺮﺗﻜﺐ در آن ﻗﺮار ﻣﻲﮔﻴﺮد:ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﻣﺜﺎل،رﻓﺘﺎر ﭘﺰﺷﻚ ﻣﺘﺨﺼﺺ ﻳﺎ ﭘﺰﺷﻚ ﺧﺎﻧﻮادﮔﻲ و ﻋﻤﻮﻣﻲ ﺑﺎ دو ﻧﻤﻮﻧﻪ ﻣﺘﻔﺎوت ﺳﻨﺠﻴﺪه ﻣﻲﺷﻮد.زﻳﺮا ﻋﺮف و ﻋﻘﻞ از ﻫﺮ ﻛﺪام اﻧﺘﻈﺎر وﻳﮋه اي دارد.ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ،رﻓﺘﺎر اﻧﺘﺮن ﺑﻲ ﺗﺠﺮﺑﻪ را ﻧﺒﺎﻳﺪ ﺑﺎ ﭘﺰﺷﻚ ﺷﺎﺧﺺ ﻣﺘﺨﺼﺼﺎن ﺳﻨﺠﻴﺪ.ﺑﺎ وﺟﻮد اﻳﻦ ،اﮔﺮ ﭘﺰﺷﻚ ﺗﺎزه ﻛﺎر و ﺑﻲ ﺗﺠﺮﺑﻪ اي در درﻣﺎﻧﮕﺎه ﺗﺨﺼﺼﻲ ﺑﻪ ﻛﺎر ﻣﺘﺨﺼﺼﺎن ﺣﺮﻓﻪ اي دﺳﺖ زﻧﺪ،ﻛﺎر او ﺑﺎ رﻓﺘﺎر و ﻣﻮاﻇﺒﺖ ﻣﺘﺨﺼﺺ ﺣﺮﻓﻪ اي ﺳﻨﺠﻴﺪه ﻣﻲﺷﻮد.زﻳﺮا،ﺿﺎﺑﻄﻪ ﻧﻮﻋﻲ ﺑﻪ ﻧﻮع ﻓﻌﺎﻟﻴﺖ ارﺗﺒﺎط دارد ﻧﻪ ﺷﺨﺼﻴﺖ ﻣﺮﺗﻜﺐ:ﺑﻪ ﺑﻴﺎن دﻳﮕﺮ،ﺗﻜﻠﻴﻒ ﻣﻮاﻇﺒﺖ واﺑﺴﺘﻪ ﺑﻪ وﻇﻴﻔﻪ اي اﺳﺖ ﻛﻪ ﻣﺮﺗﻜﺐ ﻋﻬﺪه دار ﻣﻲﺷﻮد ﻧﻪ ﺑﻪ ﻗﺎﺑﻠﻴﺘﻬﺎي ﺷﺨﺺ او. ﻣﻔﻬﻮم اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ ﺗﻘﺼﻴﺮ و ﻣﻌﻴﺎر ﺗﻤﻴﺰ آن و ﺟﺪا ﺷﺪن آن از ﻗﺼﺪ،از ﻧﻮﺷﺘﻪ ﺑﻌﺾ از ﻓﻘﻬﺎي اﻣﺎﻣﻴﻪ ﻧﻴﺰ اﺳﺘﻨﺒﺎط ﻣﻲﺷﻮد و ﺑﻪ ﻧﻈﺮ ﻣﻲرﺳﺪ ﻻزﻣﻪ اﺟﺮاي ﻗﺎﻋﺪه ﻻﺿﺮر و ﺗﻜﻴﻪ ﺑﺮ ﻟﺰوم ﺟﺒﺮان آن اﺳﺖ؛ﭼﻨﺎن ﻛﻪ در ﻣﻮرد ﺗﺼﺮﻓﻲ ﻛﻪ ﻣﺎﻟﻚ ﺑﻪ زﻳﺎن ﻫﻤﺴﺎﻳﻪ در ﻣﻠﻚ ﺧﻮد ﻣﻲﻛﻨﺪ،ﻣﺎﻧﻨﺪ آب رﻳﺨﺘﻦ ﻳﺎ روﺷﻦ ﻛﺮدن آﺗﺶ،ﮔﻔﺘﻪ ﺷﺪه اﺳﺖ،ﻫﺮ ﮔﺎه ﻋﻠﻢ ﻳﺎ ﻇﻦ ﺑﻪ اﺿﺮار در او وﺟﻮد داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ،ﺿﺎﻣﻦ اﺳﺖ.وﻟﻲ،ﺑﺮاي ﺗﻌﻴﻴﻦ وﺟﻮد ﻇﻦ ،ﻣﻌﻴﺎر ﻋﺮﻓﻲ اﺳﺖ و ﺑﺎﻳﺪ اﻗﺘﻀﺎي ﻋﺎدت ﺑﻪ ﺳﺮاﻳﺖ آﺗﺶ و ﻧﻔﻮذ آب درﻧﻈﺮ ﮔﺮﻓﺘﻪ ﺷﻮد،ﻫﺮ ﭼﻨﺪ ﻣﺎﻟﻚ ﺑﻪ دﻻﻳﻠﻲ ﺷﻌﻮر ﺑﻪ آن ﻧﺪاﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ[17]. در ﻧﺘﻴﺠﻪ ،ﺑﺎﻳﺪ ﭘﺬﻳﺮﻓﺖ ﻛﻪ داوري درﺑﺎره ﻣﻌﻴﺎر ﺗﻘﺼﻴﺮ ﺑﻪ ﻣﻨﺰﻟﻪ ﺟﺴﺘﺠﻮي ﻗﺎﻧﻮن ﺣﺎﻛﻢ ﺑﺮ دﻋﻮي اﺳﺖ ﻧﻪ ﺗﺤﻠﻴﻞ ﻋﻨﺎﺻﺮ ﻣﺎﻫﻮي ارﺗﻜﺎب ﺗﻘﺼﻴﺮ ،و ﻧﻮﻋﻲ ﺑﻮدن ﻗﺎﻋﺪه و ﻗﺎﻧﻮن از اوﺻﺎف ذاﺗﻲ آن اﺳﺖ .ﺑﻪ ﺑﻴﺎن دﻳﮕﺮ،ﺣﻜﻢ ﺑﻪ ﺟﺒﺮان ﺧﺴﺎرت ﻧﺘﻴﺠﻪ دو ﺗﻤﻴﺰ ﻧﻮﻋﻲ و ﺷﺨﺼﻲ اﺳﺖ:ﺑﺪﻳﻦ ﺗﺮﺗﻴﺐ ﻛﻪ(1 ،رﻓﺘﺎر ﻣﻮرد اﺳﺘﻨﺎد ﺗﻘﺼﻴﺮ اﺳﺖ؛(2ﻣﺴﺌﻮل ﭼﻨﻴﻦ رﻓﺘﺎري داﺷﺘﻪ اﺳﺖ.ﺣﻜﻢ ﺑﻪ ﺟﺒﺮان ﺧﺴﺎرت ﻧﺘﻴﺠﻪ اﺧﺘﻼط اﻳﻦ دو ﻣﻘﺪﻣﻪ ﻗﺎﻧﻮﻧﻲ و ﻣﺎﻫﻮي اﺳﺖ.ﻣﻘﺪﻣﻪ ﻧﺨﺴﺖ)ﺗﻤﻴﺰ ﻗﺎﻋﺪه رﻓﺘﺎري( ﻗﺎﺑﻞ ﺑﺎزرﺳﻲ در دﻳﻮان ﻛﺸﻮر اﺳﺖ و ﻣﻘﺪﻣﻪ دوم ﺑﻪ دادﮔﺎه ﻣﺎﻫﻮي واﮔﺬار ﻣﻲﺷﻮد و دﻳﻮان ﺑﺮ آن ﻧﻈﺎرت ﻧﺪارد. -6ﻧﺘﻴﺠﻪ :ﺗﻘﺼﻴﺮ ﻣﻔﻬﻮﻣﻲ اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ اﺳﺖ: ﻣﺴﺌﻮﻟﻴﺖ ﻣﺪﻧﻲ وﺳﻴﻠﻪ اي اﺳﺖ ﺑﺮاي ﺣﻔﻆ زﻧﺪﮔﻲ ﻣﺸﺘﺮك در اﺟﺘﻤﺎع و ﺑﻪ ﻫﻤﻴﻦ ﺟﻬﺖ در ﺗﻌﻴﻴﻦ ﻣﺒﺎﻧﻲ آن ﺑﻪ ﺗﻨﻈﻴﻢ رواﺑﻂ اﺷﺨﺎص ﺑﻴﺶ از ﻣﺠﺎزات ﺧﻄﺎ ﻛﺎر ﺗﻮﺟﻪ ﻣﻲﺷﻮد. ﺑﺴﻴﺎري از ﻧﻮﻳﺴﻨﺪﮔﺎن ﻫﻨﻮز ﻫﻢ ﺑﻪ ﻣﻔﻬﻮم اﺧﻼﻗﻲ ﺗﻘﺼﻴﺮ ﺑﻴﺸﺘﺮ اﻫﻤﻴﺖ ﻣﻲدﻫﻨﺪ و ﻛﺴﻲ را ﻣﻘﺼﺮ ﻣﻲﺷﻤﺎرﻧﺪ ﻛﻪ ﻛﺎر ﻗﺎﺑﻞ ﻧﻜﻮﻫﺸﻲ از او ﺳﺮ ﺑﺰﻧﺪ.ﺑﻪ ﮔﻔﺘﻪ اﻳﻨﺎن،ﺗﻘﺼﻴﺮ ﻧﻮﻋﻲ و اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ ﺑﻪ ﻣﻌﻨﻲ ﺧﺎﻟﻲ ﻛﺮدن ﺗﻘﺼﻴﺮ از ﺟﻮﻫﺮ اﺻﻠﻲ آن اﺳﺖ؛] [18ﺑﻪ ﻣﻨﺰﻟﻪ اﻳﻦ اﺳﺖ ﻛﻪ ﮔﻔﺘﻪ ﺷﻮد اﻧﺴﺎن ﺣﺎﻛﻢ ﺑﺮ ﺧﻮﻳﺶ ﻧﻴﺴﺖ و ﺣﻖ اﻧﺘﺨﺎب رﻓﺘﺎر ﺧﻮد را ﻧﺪارد. وﻟﻲ،ﺑﺎﻳﺪ اﻧﺼﺎف داد ﻛﻪ اﻳﻦ ﺗﻌﺒﻴﺮ ﻗﻮاﻋﺪ ﻣﺴﺌﻮﻟﻴﺖ را از ﻫﺪف اﺻﻠﻲ ﺧﻮد ﻣﻨﺤﺮف ﻣﻲﺳﺎزد .در ﻣﺴﺌﻮﻟﻴﺖ ﻣﺪﻧﻲ،ﻫﺪف اﺻﻠﻲ داوري ﻛﺮدن درﺑﺎره ﻧﻴﻜﻲ و زﺷﺘﻲ رﻓﺘﺎر اﺷﺨﺎص ﻧﻴﺴﺖ؛ﻫﺪف اﻳﻦ اﺳﺖ ﻛﻪ زﻳﺎﻧﻬﺎي ﻧﺎروا ﺟﺒﺮان ﺷﻮد و آﺛﺎر ﻛﺎرﻫﺎي ﻧﺎﺷﺎﻳﺴﺘﻪ از ﺑﻴﻦ ﺑﺮود؛ﻫﺪف اﻳﻦ اﺳﺖ ﻛﻪ ﻣﻴﺎن آزادي و ﺗﻜﺎﻟﻴﻒ و اﻣﺘﻴﺎزﻫﺎي زﻧﺪﮔﻲ اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ ﻫﻤﺎﻫﻨﮕﻲ ﺑﻪ وﺟﻮد آﻳﺪ.ﭘﺲ،ﻗﻄﻊ ﻧﻈﺮ از ﺷﺮاﻳﻂ ﺟﺴﻤﻲ و روﺣﻲ ﺧﻄﺎﻛﺎر،ﺑﺎﻳﺪ دﻳﺪ ﻛﺎري ﻛﻪ از او ﺳﺮ زده ﺑﺎ رﻓﺘﺎر اﻧﺴﺎن ﻣﻌﻘﻮل ﻳﺎ ﻣﺘﻌﺎرﻓﻲ ﻛﻪ ﻣﻌﻴﺎر ﺗﻤﻴﺰ ﺧﻄﺎ اﺳﺖ ﺗﻌﺎرض دارد ﻳﺎ ﺑﺎ آن ﻣﻮاﻓﻖ اﺳﺖ.ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﻣﺜﺎل،ﺑﺎ اﻳﻨﻜﻪ اﺷﺘﺒﺎه درﺑﺎره ﻋﻼﺋﻢ راﻧﻨﺪﮔﻲ و راﻫﻨﻤﺎﻳﻲ ﺟﺎده ﻫﺎ اﻣﺮي اﺣﺘﺮازﻧﺎﭘﺬﻳﺮ اﺳﺖ،ﻗﺎﻧﻮن درﻫﺮ ﺣﺎل آن را ﺗﺨﻠﻒ ﻣﻲداﻧﺪ و ﺑﻪ ﺣﺎل ﻣﺮﺗﻜﺐ و اوﺿﺎع و اﺣﻮال ﺗﻮﺟﻪ ﻧﺪارد .دراﻳﻦ ﻓﺮض ،داوري ﻗﺎﻧﻮن ﻧﻮﻋﻲ اﺳﺖ و ﻣﻲﮔﻮﻳﺪ اﻧﺴﺎﻧﻲ ﻣﺘﻌﺎرف از ﻋﻼﺋﻢ ﻏﺎﻓﻞ ﻧﻤﻲﻣﺎﻧﺪ .ﻟﺤﻈﻪ اي ﻏﻔﻠﺖ ﻳﺎ ﺳﺮﮔﺮم ﺷﺪن ﺑﻪ ﻣﻨﻈﺮه ﻳﺎ ﻛﻮدﻛﻲ ﻛﻪ ﻣﻲﺧﻨﺪد ،از ﻧﻈﺮ اﺧﻼﻗﻲ ﻗﺎﺑﻞ ﺳﺮزﻧﺶ ﻧﻴﺴﺖ،وﻟﻲ ﺣﻘﻮق درا ﻳﻦ زﻣﻴﻨﻪ ﺗﻔﺎوﺗﻲ ﻣﻴﺎن اﺷﺘﺒﺎه و ﺧﻄﺎ ﻧﻤﻲﻧﻬﺪ .ﺑﻪ ﺑﻴﺎن دﻳﮕﺮ ،ﻫﺮ ﭼﻨﺪ اﺷﺘﺒﺎه ﻛﺎر اﻧﺴﺎﻧﻲ اﺳﺖ،ﻗﺎﻧﻮن از آن ﻧﻤﻲﮔﺬرد و ﻋﻤﻞ اﺷﺘﺒﺎه آﻣﻴﺰ را در ﺣﻜﻢ ﺗﻘﺼﻴﺮ ﻣﻲداﻧﺪ .ﺣﺘﻲ ﻧﻮ آﻣﻮز ﺑﻲ ﺗﺠﺮﺑﻪ راﻧﻨﺪﮔﻲ در ﺣﺎل ﻳﺎدﮔﻴﺮي ﻧﻴﺰ از ﺷﻤﻮل اﻳﻦ ﻗﺎﻋﺪه ﺑﻴﺮون ﻧﻴﺴﺖ و از ﺟﻬﺖ ﺗﺨﻠﻒ ﻫﻤﺎﻧﻨﺪ راﻧﻨﺪه ﺣﺮﻓﻪ اي اﺳﺖ :ﻳﻌﻨﻲ ،ﻗﺎﻧﻮن ﺑﻪ وﺿﻊ ﺟﺴﻤﻲ و دروﻧﻲ ﻣﻘﺼﺮ ﺑﻲ اﻋﺘﻨﺎ اﺳﺖ. ﺑﺎ اﻳﻦ ﺗﺮﺗﻴﺐ،ﺗﻘﺼﻴﺮ ﻣﻔﻬﻮﻣﻲ ﻧﻮﻋﻲ و اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ ﻣﻲﻳﺎﺑﺪ و ﺟﺪاي از ﺷﺨﺼﻴﺖ ﺧﻄﺎ ﻛﺎر ﻣﻮرد ﺑﺮرﺳﻲ ﻣﻲﮔﻴﺮد؛ دﻳﮕﺮ ﻗﺎﺑﻠﻴﺖ اﻧﺘﺴﺎب ﺗﻘﺼﻴﺮ در زﻣﺮه ﺷﺮاﻳﻂ ﻣﺴﺌﻮﻟﻴﺖ ﻗﺮار داده ﻧﻤﻲﺷﻮد و ﻛﺴﺎﻧﻲ ﻛﻪ از ﻧﻈﺮ اﺧﻼﻗﻲ ﻧﻤﻲﺗﻮاﻧﻨﺪ ﻣﻘﺼﺮ ﺑﻪ ﺷﻤﺎر آﻳﻨﺪ ،ﻣﺎﻧﻨﺪ اﺷﺨﺎص ﺣﻘﻮﻗﻲ و دﻳﻮاﻧﻪ و ﻛﻮدك ،از ﻧﻈﺮ ﺣﻘﻮﻗﻲ ﻣﺴﺌﻮﻟﻴﺖ ﭘﻴﺪا ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ [19].ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ ،از ﻧﻈﺮ ﺣﺮﻓﻪ اي ﻧﻮع ﻣﺴﺌﻮﻟﻴﺖ و وﻇﻴﻔﻪ ﺷﺨﺺ ﻣﻌﻴﺎر ﻧﻮﻋﻲ اﻧﺘﻈﺎر ﻣﻮاﻇﺒﺖ از او اﺳﺖ ﻧﻪ ﻣﻬﺎرﺗﻬﺎي ﺷﺨﺼﻲ؛ﭼﻨﺎن ﻛﻪ از ﭘﺰﺷﻜﻲ ﻛﻪ ﺑﻪ ﻛﺎر ﺗﺨﺼﺼﻲ ﻣﻲﭘﺮدازد اﻧﺘﻈﺎر ﻧﻮع رﻓﺘﺎر ﻣﺘﺨﺼﺺ ﻣﻲرود. ﺑﺮﮔﺰﻳﺪن ﻣﻌﻴﺎر ﻧﻮﻋﻲ ﺑﺮاي ﺗﻤﻴﺰ ﺧﻄﺎ از ﺻﻮاب ﺑﻪ ﻣﻌﻨﻲ ﻧﻮﻋﻲ ﺑﻮدن ﻣﺴﺌﻮﻟﻴﺖ و ﻃﺮﻓﺪاري از ﻧﻈﺮﻳﻪ اﻳﺠﺎد ﺧﻄﺮ ﻧﻴﺴﺖ.زﻳﺮا ،در ﻧﻈﺮ اﺧﻴﺮ ﻫﺮ ﻛﻪ ﺿﺮر ﺑﺰﻧﺪ ﻣﺴﺌﻮل اﺳﺖ ،وﻟﻲ در ﻧﻈﺮ ﻧﺨﺴﺖ ﻛﺴﻲ ﻣﺴﺌﻮل اﺳﺖ ﻛﻪ رﻓﺘﺎرش ﺑﺎ ﻣﻨﺶ اﻧﺴﺎﻧﻲ آﮔﺎه و ﻣﺤﺘﺎط ﻣﺨﺎﻟﻒ ﺑﺎﺷﺪ.ﻣﻌﻴﺎر ﻧﻮﻋﻲ از ﻓﺎﺻﻠﻪ دو ﻧﻈﺮﻳﻪ ﺗﻘﺼﻴﺮ و اﻳﺠﺎد ﺧﻄﺮ ﻣﻲﻛﺎﻫﺪ وﻟﻲ آن را از ﺑﻴﻦ ﻧﻤﻲﺑﺮد[20]. از ﻟﺤﻦ ﻣﻮاد 951ﺗﺎ 953ﺑﻪ ﺧﻮﺑﻲ ﺑﺮ ﻣﻲآﻳﺪ ﻛﻪ درﻧﻈﺮ ﻗﺎﻧﻮﻧﮕﺬار ﻣﺎ ﻧﻴﺰ داوري درﺑﺎره ﺗﻘﺼﻴﺮ ﺟﻨﺒﻪ ﻧﻮﻋﻲ دارد ﻧﻪ ﺷﺨﺼﻲ.زﻳﺮا ،ﺑﻪ ﺗﻨﻬﺎ در ﺗﻌﺮﻳﻒ ﺑﻪ ﺷﺮاﻳﻂ ﺟﺴﻤﻲ و روﺣﻲ ﺧﻄﺎﻛﺎر ﺗﻮﺟﻪ ﻧﺸﺪه اﺳﺖ ،ﻣﻌﻴﺎر ﺗﻤﻴﺰ ﺧﻄﺎ ﻧﻴﺰ داوري ﻋﺮف اﺳﺖ: ﻣﺎده 1216ﻗﺎﻧﻮن ﻣﺪﻧﻲ ﻣﻘﺮّر ﻣﻲدارد: »ﻫﺮﮔﺎه ﺻﻐﻴﺮ ﻳﺎ ﻣﺠﻨﻮن ﻳﺎ ﻏﻴﺮ رﺷﻴﺪ ﺑﺎﻋﺚ ﺿﺮر ﻏﻴﺮ ﺷﻮد ﺿﺎﻣﻦ اﺳﺖ«. 35 ‏www.tabsareh.ir ﭘﺲ ،ﺑﺮاي ﺗﺸﺨﻴﺺ اﻳﻨﻜﻪ ﻛﻮدﻛﻲ ﻣﻘﺼﺮ اﺳﺖ ﻳﺎ ﺧﻄﺎﻛﺎر ﻧﻴﺴﺖ ،ﻛﺎر او ﺑﺎ اﻧﺴﺎﻧﻲ ﺑﺎﻟﻎ و ﻣﻌﻘﻮل ﻣﻘﺎﻳﺴﻪ ﻣﻲﺷﻮد ﺑﻪ ﺑﺎ ﻛﺎر ﻛﻮدﻛﺎن.در ﻋﻨﻮاﻧﻬﺎي ﺗﻮﺟﻴﻪ ﻛﻨﻨﺪه ﺧﻄﺎي ﻇﺎﻫﺮي ﻣﺮﺗﻜﺐ ﻧﻴﺰ دﻳﺪﻳﻢ ﻛﻪ ﺑﺎ ﭼﻪ دﻗﺘﻲ ﻛﺎر او ﺑﺎ رﻓﺘﺎر اﻧﺴﺎن ﻣﺘﻌﺎرف و آﮔﺎه ﻣﻘﺎﻳﺴﻪ ﻣﻲﺷﻮد و اﻳﻦ ﻣﻌﻴﺎر ﻣﺠﺮد و ﻧﻮﻋﻲ وﺳﻴﻠﻪ ارزﻳﺎﺑﻲ و ﺗﻤﻴﺰ ﻣﺸﺮوع ﺑﻮدن ﻓﻌﻞ زﻳﺎﻧﺒﺎر ﻗﺮار ﻣﻲﮔﻴﺮد. ﻧﺒﺎﻳﺪ ﭼﻨﻴﻦ ﭘﻨﺪاﺷﺖ ﻛﻪ داوري ﻧﻮﻋﻲ درﺑﺎره ﺗﻘﺼﻴﺮ ﺳﺒﺐ ﻣﻲﺷﻮد ﻛﻪ ﻣﺴﺌﻮﻟﻴﺖ ﭼﻬﺮه اﺧﻼﻗﻲ ﺧﻮد را از دﺳﺖ ﺑﺪﻫﺪ و ،ﻣﺎﻧﻨﺪ ﺿﻤﺎن ﻣﻄﻠﻖ ،ﺗﻨﻬﺎ ﺟﻨﺒﻪ ﻣﺎدي داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ.زﻳﺮا ،در ﻓﺮض ﻣﺎ ﻧﻴﺰ ﻣﺒﻨﺎي ﻣﻘﺎﻳﺴﻪ و ﻣﻌﻴﺎر ﺗﻤﻴﺰ ﺗﻘﺼﻴﺮ ﻛﺎر اﻧﺴﺎﻧﻲ ﺷﺮاﻓﺘﻤﻨﺪ و اﺧﻼﻗﻲ اﺳﺖ. در اﻳﻦ ﻣﻔﻬﻮم از ﺗﻘﺼﻴﺮ ،ﻫﻤﻪ ﻣﻌﻴﺎرﻫﺎ ﻧﻮﻋﻲ و ﻣﺠﺮد ﻧﻴﺴﺖ؛ﺷﺮاﻳﻄﻲ ﻛﻪ در آن ﺣﺎدﺛﻪ زﻳﺎﻧﺒﺎر رخ داده اﺳﺖ ﻧﻴﺰ ﻣﻮرد ﺗﻮﺟﻪ ﻗﺮار ﻣﻲﮔﻴﺮد ،زﻳﺮا داوري درﺑﺎره ﻫﻴﭻ ﻛﺎري ﺑﻪ ﻃﻮر ﻣﺠﺮد اﻣﻜﺎن ﻧﺪارد .وﻟﻲ اﻳﻦ ﺷﺮاﻳﻂ ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ اوﺿﺎع و اﺣﻮال ﺧﺎرﺟﻲ اﺳﺖ و ﺗﺤﻠﻴﻞ رواﻧﻲ ﺧﻮاﻧﺪه ﻣﻮرد ﻧﻈﺮ ﻧﻴﺴﺖ .ﻣﻨﺘﻬﺎ،ﭼﻮن ﻣﺴﺌﻮﻟﻴﺖ ﻛﺎﻣﻞ دﻳﻮاﻧﻪ و ﻛﻮدك ﺑﺎ اﻧﺼﺎف ﻣﻨﻄﺒﻖ ﻧﻴﺴﺖ،در ﭘﺎره اي از ﻗﻮاﻧﻴﻦ ﺑﻴﮕﺎﻧﻪ )ﻣﺎﻧﻨﺪ ﻣﺎده 829ﻗﺎﻧﻮن ﻣﺪﻧﻲ آﻟﻤﺎن و ﻣﺎده 45ﻗﺎﻧﻮن ﺗﻌﻬﺪات ﺳﻮﻳﺲ( ﺑﻪ دادرس اﺧﺘﻴﺎر داده ﺷﺪه اﺳﺖ ﺗﺎ در ﭼﻨﻴﻦ ﻣﻮاردي ﺑﺮ ﻃﺒﻖ اﻧﺼﺎف ﺣﻜﻢ دﻫﺪ [21].ﻗﺎﻧﻮن ﻣﺴﺌﻮﻟﻴﺖ ﻣﺪﻧﻲ ﻣﺎ ﻧﻴﺰ ،ﭼﻨﺎن ﻛﻪ ﺧﻮاﻫﻴﻢ دﻳﺪ ،در ﻣﻮردي ﻛﻪ ﺳﺮﭘﺮﺳﺖ ﻣﺠﻨﻮن و ﻛﻮدك درﻧﮕﺎﻫﺪاري او ﺗﻘﺼﻴﺮ ﻛﺮده ﺑﺎﺷﻨﺪ ،آﻧﺎن را ﻣﺴﺌﻮل ﻣﻲﺷﻤﺎرد. اﻳﻦ واﻗﻌﻴﺖ را ﻧﻤﻲﺗﻮان اﻧﻜﺎر ﻛﺮد ﻛﻪ ،ﻫﺮ اﻧﺪازه در ﺟﺪاﻳﻲ ﺷﺮاﻳﻂ ﺑﻴﺮوﻧﻲ و دروﻧﻲ ﭘﺎﻓﺸﺎري ﺷﻮد و ﻧﺎﺗﻮاﻧﻴﻬﺎي ﺟﺴﻤﺎﻧﻲ و رواﻧﻲ ﻣﺴﺌﻮل از رﻓﺘﺎر اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ او ﻣﺴﺘﻘﻞ ﺑﻤﺎﻧﺪ ،ﺑﺎزﻫﻢ ﻣﺮز دﻧﻴﺎي درون و ﺑﻴﺮون ﻗﺎﻃﻊ ﻧﻴﺴﺖ و ﻋﺪاﻟﺖ اﻳﺠﺎب ﻣﻲﻛﻨﺪ ﻛﻪ ﻧﺎﺗﻮاﻧﻴﻬﺎي ﺟﺴﻤﻲ و روﺣﻲ ﻣﺮﺗﻜﺐ در ﺗﻤﻴﺰ درﺟﻪ ﺗﻘﺼﻴﺮ او ﻣﺆﺛﺮ ﺑﺎﺷﺪ .دادرس ﻧﻴﺰ ،ﺧﻮاه و ﻧﺎﺧﻮاه رﺳﻴﺪن ﺑﻪ ﻋﺪاﻟﺖ ﻏﺎﻓﻞ ﻧﻤﻲﻛﻨﺪ.ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﻣﺜﺎل،ﻣﺴﺌﻮﻟﻴﺖ ﺧﺮدﺳﺎﻟﻲ ﻛﻪ ﺑﻪ اﻗﺘﻀﺎي ﺳﻦ و ﺷﺎداﺑﻲ ﺟﻮاﻧﻲ ﺑﻪ ﻛﺎري ﺧﻄﺮﻧﺎك و ﻧﺎﻣﺘﻌﺎرف دﺳﺖ زده اﺳﺖ،از ﻧﻈﺮ اﺧﻼﻗﻲ ﻧﺒﺎﻳﺪ ﺑﺮاﺑﺮ ﺑﺎ ﺑﺎﻟﻐﻲ ﺳﻬﻞ اﻧﮕﺎر و ﻻاﺑﺎﻟﻲ ﺷﻤﺮد.در ﻧﻈﻢ ﺣﻘﻮﻗﻲ،ﺧﺮدﺳﺎﻟﻲ و ﺑﻲ ﺗﺠﺮﺑﮕﻲ ﻛﻮدك را از ﻣﺴﺌﻮﻟﻴﺖ ﻣﺎﻟﻲ ﻧﻤﻲرﻫﺎﻧﺪ ،وﻟﻲ درﺗﻤﻴﺰ درﺟﻪ ﺗﻘﺼﻴﺮ او ﻣﺆﺛﺮ اﺳﺖ و ﻫﻤﻴﻦ اﻣﺮ در ﺗﻌﺪﻳﻞ ﺟﺪاﺳﺎزي درون و ﺑﻴﺮون اﺛﺮ دارد. ][1رك .دﻳﻮﻳﺪ اوون ) ،(Owenﻣﺒﺎﻧﻲ ﻓﻠﺴﻔﻲ ﺗﻘﺼﻴﺮ درﺣﻘﻮق ﻣﺴﺌﻮﻟﻴﺖ :ﻣﺒﺎﻧﻲ ﻓﻠﺴﻔﻲ ﻣﺴﺌﻮﻟﻴﺖ ﻣﺪﻧﻲ ،ص 201ﺑﻪ ﺑﻌﺪFault is the basiccement of the " : "law of tortsﻫﻤﭽﻨﻴﻦ ،رك .ﻫﻮﻣﺰ ،ﻛﺎﻣﻦ ﻻ) ،(1881ص .108 ] [2ﺟﻴﻤﺰ ﺑﺎراﻳﻤﺰ ،اﺳﺘﺎدﺣﻘﻮق ﻫﺎروارد ،ﺣﻘﻮق و اﺧﻼق :ﻣﺠﻠﻪ داﻧﺸﻜﺪه ﻫﺎروارد ،1908ص 97و .99 ] [3در ﺣﻘﻮق ﻓﺮاﻧﺴﻪ و ﺳﻮﻳﺲ ﻧﻴﺰ اﺻﻞ ﺣﻜﻮﻣﺖ ﺗﻘﺼﻴﺮ ﺑﺮ ﻣﺴﺌﻮﻟﻴﺖ ﻣﺪﻧﻲ ﭘﺬﻳﺮﻓﺘﻪ ﺷﺪه اﺳﺖ .ﻣﺴﺌﻮﻟﻴﺖ ﺑﻲ ﺗﻘﺼﻴﺮ ﻗﺎﻋﺪه اي ﺧﺎص و اﺳﺘﺜﻨﺎﻳﻲ اﺳﺖ :رك .ﭘﻴﺮ آﻧﮋل ،ﻫﻤﺎن ﻛﺘﺎب ،ش .104 ] [4دﻳﻮﻳﺪ اوون ،ﻫﻤﺎن ﻣﺮﺟﻊ. ] [5ﺑﺮاي ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ درﺑﺎره ارزﺷﻬﺎ ،رك ،ﻧﺎﺻﺮ ﻛﺎﺗﻮزﻳﺎن ،ﻣﺒﺎﻧﻲ ﺣﻘﻮق ﻋﻤﻮﻣﻲ ،ﻓﺼﻞ ﺳﻮم. ] [6در ﺗﻌﺮﻳﻒ ﺷﺎﻳﻊ ﺗﻘﺼﻴﺮ ،ﺑﻪ رﻓﺘﺎري ﮔﻔﺘﻪ ﻣﻲﺷﻮد ﻛﻪ از ﻧﻈﺮ اﺧﻼﻗﻲ ﻧﻜﻮﻫﺶ ﭘﺬﻳﺮ اﺳﺖ؛ﭼﻨﺎن ﻛﻪ اﺳﺘﺎرك آن را ﭼﻨﻴﻦ ﺗﻌﺮﻳﻒ ﻣﻲﻛﻨﺪ. "271-270strack, obligation, no. " :Agir ou de ne par agir,qui est moralement blamable ][7در ﺣﻘﻮق رم و ﻛﺎﻣﻦ ﻻ ﻋﻨﻮان ﺧﻄﺎﻫﺎ ﻳﺎ ﺟﺮﻣﻲ ﻛﻪ ﺿﻤﺎن آور اﺳﺖ ﻣﻌﻴﻦ ﺷﺪه)ﻣﺎﻧﻨﺪ ﺟﺮح و ﺗﺠﺎوز ﺑﻪ ﻣﻠﻚ( و ﻣﺴﺌﻮﻟﻴﺖ ﻣﺪﻧﻲ ﻣﻨﻮط ﺑﻪ ارﺗﻜﺎب ﻳﻜﻲ ازآن اﻋﻤﺎل اﺳﺖ) .(Tortsدر ﻗﺎﻧﻮن ﺟﺰاي اﺳﻼﻣﻲ)ﻣﻮاد 316ﺑﻪ ﺑﻌﺪ( ﻧﻴﺰ از اﻳﻦ روش ﭘﻴﺮوي ﺷﺪه اﺳﺖ .ﻣﺎده823ق .م .آﻟﻤﺎن) (BGBﺳﻪ ﻣﻨﺒﻊ ﻣﺴﺌﻮﻟﻴﺖ ﻣﻲﺷﻨﺎﺳﺪ (1 :ﺗﺠﺎوز ﺑﻪ ﺣﻖ ﺷﺨﺼﻲ؛(2ﺗﺠﺎوز ﺑﻪ ﻗﺎﻧﻮن ﺣﻤﺎﻳﺖ ﻛﻨﻨﺪه؛ (3ﺗﺠﺎوز ﻋﻤﺪي ﺑﻪ اﺧﻼق ﺣﺴﻨﻪ .ﭘﻴﺮ آﻧﮋل ،رﺳﺎﻟﻪ ﺗﻌﻬﺪات در ﺣﻘﻮق ﺳﻮﻳﺲ ،ش .8-101 ][8ﻧﻔﻞ از ﻣﺎرﺗﻲ و رﻳﻨﻮ ،ج ،2ش .205 ][9دراﻳﻦ ﺑﺎره رك .اﺳﻤﻦ ،ﭘﻠﻨﻴﻮل و رﻳﭙﺮ و اﺳﻤﻦ ،ش 477در ﻧﻘﺪ رﻳﭙﺮ و ﺑﻮﻻﻧﮋه و ﻣﺎزو. ][10رﻳﭙﺮو ﺑﻮﻻﻧﮋه ،ج ،2ش 899و-939ﺳﺎواﺗﻴﻪ ،ﻧﻈﺮﻳﻪ ﺗﻌﻬﺪات ،ش :223ﺑﻪ ﻧﻈﺮ اﻳﻦ ﻧﻮﻳﺴﻨﺪه ،ﺗﻘﺼﻴﺮ ﻋﺒﺎرت از ﺗﺠﺎوز از ﺗﻜﻠﻴﻔﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﺮاي ﻣﺮﺗﻜﺐ اﻣﻜﺎن ﺷﻨﺎﺳﺎﻳﻲ و رﻋﺎﻳﺖ آن وﺟﻮد دارد. ] [11رك .ﭘﻠﻨﻴﻮل و رﻳﭙﺮ و اﺳﻤﻦ ،ج ،6ش -477ﻣﺎﻟﻮري اﻧﺲ ،ﺗﻌﻬﺪات ،ش )50و در ﻧﻘﺪ آن ،ش -(52ﺳﺎواﺗﻴﻪ ،رﺳﺎﻟﻪ ﺗﻌﻬﺪات ،ج ،1ش ،4ص -167-160وﻳﻨﻲ ،ﻣﺴﺌﻮﻟﻴﺖ ﻣﺪﻧﻲ ج 1ش 444 50ﻛﻪ در ﺗﻌﺮﻳﻒ ﺗﻘﺼﻴﺮ ﻣﻲﻧﻮﻳﺴﺪ» :ﺗﺠﺎوز ﺑﻪ ﺗﻜﻠﻴﻔﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ ﻧﻈﻢ ﺣﻘﻮﻗﻲ ﺗﺤﻤﻴﻞ ﻛﺮده و ،ﺑﻪ دﻟﻴﻞ ﻋﺪم اﻧﺘﺴﺎب ﺑﻪ ﻣﺮﺗﻜﺐ ،ﺗﻮﺟﻴﻪ ﻧﺸﺪه اﺳﺖ«-و در ﺣﻘﻮق اﻧﮕﻠﻴﺲ ،رك .وﻳﻨﻔﻴﻠﺪ ،ﻣﺴﺌﻮﻟﻴﺖ ﻣﺪﻧﻲ ،ﺑﺎ ﻫﻤﻜﺎري ﺟﻮاروﺗﻴﺰ ،ص -4ﻛﻠﺮك و ﻟﻴﻨﺪﺳﻞ ،ﻣﺴﺌﻮﻟﻴﺖ ﻣﺪﻧﻲ ،ص -1ﻋﺒﺎرت وﻳﻨﻔﻴﻠﺪ: "primary fixed by the law Tortious liability arises from the breach of a duty". ][12در اﻳﻦ ﺑﺎره ،رك .ﭘﻠﻨﻴﻮل و رﻳﭙﺮ و اﺳﻤﻦ ،ج ،6ش -517ﭘﻴﺮآﻧﮋل ،رﺳﺎﻟﻪ ﺣﻘﻮق ﺗﻌﻬﺪات ﺳﻮﻳﺲ ،ش 103ﻛﻪ از ﻧﻈﺮ اﺻﻮل ،ﺟﺰ در ﻣﻮرد ﻋﻤﻮم و ﺧﺼﻮص ﺧﻄﺎب و ﻣﺘﻌﻬﺪان ،ﺗﻔﺎوﺗﻲ ﻣﻴﺎن ﺗﻌﻬﺪ و ﺗﻜﺎﻟﻴﻒ ﻋﻤﻮﻣﻲ )از ﺟﻤﻠﻪ ﺗﻜﻠﻴﻒ ﺑﻪ رﻓﺘﺎر ﺑﺎ ﺣﺴﻦ ﻧﻴﺖ( ﻧﻤﻲﮔﺬارد و ﻣﻲﮔﻮﻳﺪ ،از ﻧﻈﺮ ﻓﻨﻲ ﺣﻘﻮق ﺑﻴﻦ اﻳﻦ دو ﺗﻔﺎوت ﻣﻲﮔﺬارد. ][13رك .ﭘﻠﻨﻴﻮل و رﻳﭙﺮ و اﺳﻤﻦ ،ج ،2ش .426 ][14ﺣﺎج ﻣﻴﺮزا ﺟﺒﻴﺐ اﷲ رﺷﺘﻲ در ﻛﺘﺎب ﻏﺼﺐ)ص ،(45در ﻣﻮرد ﺿﻤﺎن ﻣﺎﻟﻚ ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﺗﺼﺮف ﻣﻀﺮ ﺑﻪ ﻫﻤﺴﺎﻳﻪ ﻣﻲﻧﻮﻳﺴﺪ ...» :ﻓﺎن اﻟﻤﺪار ﻓﻲ اﻟﻀﻤﺎن ﻋﻠﻲ اﻟﺘﻔﺮﻳﻂ اﻟﻌﺮﻓﻲ ﺑﺎﻟﻨﺴﺒﺔ اﻟﻲ اﻣﻮال اﻟﻨﺎس « ﺳﭙﺲ ﺗﻔﺮﻳﻂ را در زﻣﻴﻨﻪ آﺗﺶ اﻓﺮوﺧﺘﻦ در دو ﻣﻮرد ﻣﺤﻘﻖ ﻣﻲداﻧﺪ (1 :ﻋﻠﻢ ﺑﻪ ﺳﺮاﻳﺖ آﺗﺶ ﻳﺎ ﻇﻦ ﺑﻪ آن؛ (2ﻓﻌﻠﻲ ﻛﻪ از ﻣﺎﻟﻚ ﺳﺮ ﻣﻲزﻧﺪ در ﻣﻌﺮض اﻳﻦ ﺑﺎﺷﺪ ﻛﻪ ﺗﻠﻒ ﺑﺮ آن ﻣﺘﺮﺗﺐ ﺷﻮد ،ﻫﺮ ﭼﻨﺪ ﻛﻪ او ﻧﺪاﻧﺪ ﻳﺎ ﻇﻦ ﺑﻪ ﺳﺮاﻳﺖ داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ واﻧﺼﺎف اﻳﻦ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺗﻔﺎوﺗﻲ ﺑﻴﻦ ﺣﺮام و ﻏﻴﺮ ﺣﺮام در اﻳﻦ ﺑﺎره ﻧﺒﺎﺷﺪ .ﺑﺪﻳﻦ ﺗﺮﺗﻴﺐ ،ﻣﻌﻴﺎر ﺗﻘﺼﻴﺮ در ﻣﻮرد ﻏﻴﺮ ﻋﻤﺪ داوري ﻋﺮف و ﺳﻴﺮ ﻣﺘﻌﺎرف و ﻋﺎدي اﻣﻮر اﺳﺖ. ][15در ﺣﻘﻮق ﻓﺮاﻧﺴﻪ ،رك .ﻛﻮﻟﻦ و ﻛﺎﭘﻴﺘﺎن و ﻻﻣﻮراﻧﺪﻳﺮ ،ج ،2ش -1100ژﻧﻲ ،ﺧﻄﺮﻫﺎ و ﻣﺴﺌﻮﻟﻴﺖ ،ﻣﺠﻠﻪ ﺳﻪ ﻣﺎﻫﻪ ﺣﻘﻮق ﻣﺪﻧﻲ ،1902ص -838ﻧﺎﺳﺖ Naste؛داﻟﻮز -68 ،2 ،1982ﻣﺎزو ،ﻫﻤﺎن ﻛﺘﺎب ،ش 443ﺑﻪ ﺑﻌﺪ-ﻣﺎﻟﻮري و اﻧﺲ ،ﺗﻌﻬﺪات ،ش -54در ﺣﻘﻮق آﻣﺮﻳﻜﺎ :ﭘﺮاﺳﺮ ،وﻳﺪ Wadeو ﺷﻮارﺗﺰ ،ﻣﺴﺌﻮﻟﻴﺖ ﻣﺪﻧﻲ ،ص 195ﺑﻪ ﺑﻌﺪ -در ﺣﻘﻮق اﻧﮕﻠﻴﺲ ،ﻛﻠﺮك و ﻟﻴﻨﺪﺳﻞ ،ﻣﺴﺌﻮﻟﻴﺖ ﻣﺪﻧﻲ ،ش -7-112در ﺣﻘﻮق ﺳﻮﻳﺲ ،ﭘﻴﺮآﻧﮋل ،ﺗﻌﻬﺪات ،ش .104 ][16دراﻳﻦ ﺑﺎره ،ﺑﻪ وﻳﮋه رك .ﻣﻮرﻳﺲ) ،(Morrisﻋﺮف و ﺑﻲ اﺣﺘﻴﺎﻃﻲ ،ش 42ﻣﺠﻠﻪ ﺣﻘﻮﻗﻲ ﻛﻠﻤﺒﻴﺎ ،ص 1147و :(1942) 1156-1153ﻧﻘﻞ از :ﮔﺮﮔﻮري و ﻛﺎﻟﻮن ،دﻋﺎوي و ﻣﻮﺿﻮﻋﺎت در ﻣﺴﺌﻮﻟﻴﺖ ﻣﺪﻧﻲ ،ص 141ﺑﻪ ﺑﻌﺪ .ﺷﺎﻳﺪ ﺑﻪ ﻫﻤﻴﻦ دﻟﻴﻞ ﻫﻢ واژه اي اﻧﺘﺨﺎب ﺷﺪه اﺳﺖ ﺗﺎ ﺷﺎﺋﺒﻪ اي از ﻣﻌﻘﻮل ﻫﻢ در آن ﺑﺎﺷﺪ. ][17ﺷﻬﻴﺪ ﺛﺎﻧﻲ ،ﻣﺴﺎﻟﻚ ،ج ،2ص -245ﺷﻴﺦ ﻣﺤﻤﺪ ﺣﺴﻦ ﻧﺠﻔﻲ ،ﺟﻮاﻫﺮ اﻟﻜﻼم ،ج ،37ص -61ﺣﺎج ﻣﻴﺮزا ﺣﺒﻴﺐ اﷲ رﺷﺘﻲ ،ﻏﺼﺐ ،ص .45 ][18رك .ﭘﻠﻴﻨﻮل و رﻳﭙﺮ ،ج 6ﺑﻪ وﺳﻴﻠﻪ اﺳﻤﻦ ،ش :477 36 ‏www.tabsareh.ir "…mot faute nait un contenu emotionnel, personne chez qui nous pensons daillerurs quil nest personne pour qui le "…mot neuter jugement de valeur. Si les autors don’t nous parlons ont fait du mot faute un il ne suscite un ][19ﻣﺎرﺗﻲ و رﻳﻨﻮ ،ج ،2ش -405و ﺑﺮاي دﻳﺪن ﻧﻈﺮ ﻣﺨﺎﻟﻒ ،رﺟﻮع ﺷﻮد ﺑﻪ ،ﻛﻮﻟﻦ و ﻛﺎﭘﻴﺘﺎن و ﻻﻣﻮراﻧﺪﻳﺮ ،ج ،2ش -1116ﻗﺎﻧﻮن)1968ﺑﻨﺪ 2ﻣﺎده 489اﺻﻼﺣﻲ ﻗﺎﻧﻮن ﻣﺪﻧﻲ ﻓﺮاﻧﺴﻪ( ﻣﺴﺌﻮﻟﻴﺖ دﻳﻮاﻧﻪ را در ﻣﻮرد زﻳﺎﻧﻬﺎﻳﻲ ﻛﻪ ﺑﻪ دﻳﮕﺮان ﻣﻲرﺳﺎﻧﺪ ﭘﺬﻳﺮﻓﺘﻪ اﺳﺖ .وﻟﻲ ،ﺳﺎواﺗﻴﻪ ،اﺳﺘﺎد ﻓﺮاﻧﺴﻮي، اﻳﻦ ﻣﺴﺌﻮﻟﻴﺖ را ﻣﺒﺘﻨﻲ ﺑﺮ اﻳﺠﺎد ﺧﻄﺮ)از دﺳﺖ دادن ﻋﻘﻞ( ﻣﻲداﻧﺪ ﻧﻪ ﺗﻘﺼﻴﺮ ،زﻳﺮا دﻳﻮاﻧﻪ اي ﻛﻪ ﺗﻜﻠﻴﻒ را ﻧﻤﻲﻓﻬﻤﺪ ﻣﻘﺼﺮ ﻧﻴﺰ ﺑﻪ ﺷﻤﺎر ﻧﻤﻲآﻳﺪ)ﻧﻈﺮﻳﻪ ﺗﻌﻬﺪات ،ش .(229 ][20در ﺣﻘﻮق ﻓﺮاﻧﺴﻪ :ﻣﺎزو و ﺷﺎﺑﺎس ،ﺗﻌﻬﺪات ،ﭼﺎپ ﻫﺸﺘﻢ ،1991ش -448و در ﺣﻘﻮق ﺳﻮﻳﺲ :ﻓﻦ ﺗﻮر ،ﺑﻜﺮ)ﻧﻘﻞ از ﭘﻴﺮ آﻧﮋل ،ﻫﻤﺎن ﻛﺘﺎب ،ص (108وﺑﺮاي دﻳﺪن ﻧﻈﺮ ﻣﺨﺎﻟﻒ ﻛﻪ از آن ﺑﺮاي ﺗﺄﻳﻴﺪ ﻧﻈﺮﻳﻪ اﻳﺠﺎد ﺧﻄﺮ اﺳﺘﻔﺎده ﻣﻲﻛﻨﺪ ،رك .رﻧﻪ ﺳﺎواﺗﻴﻪ ،رﺳﺎﻟﻪ ﻣﺴﺌﻮﻟﻴﺖ ﻣﺪﻧﻲ در ﺣﻘﻮق ﻓﺮاﻧﺴﻪ ،ﭼﺎپ دوم ،ج ،1ش -278ﭘﻴﺮآﻧﮋل ،ﻫﻤﺎن ﻛﺘﺎب، ﻛﻪ ﻣﺴﺌﻮﻟﻴﺖ را در ﻣﺎده 54ﻗﺎﻧﻮن ﺗﻌﻬﺪات ﺳﻮﻳﺲ ﻧﻮﻋﻲ) (objectiveﻣﻲداﻧﺪ ﻛﻪ ﺑﻪ وﺳﻴﻠﻪ اﻧﺼﺎف ﺗﻌﺪﻳﻞ ﺷﺪه اﺳﺖ. ][21ﭘﺎره اي از ﻧﻮﻳﺴﻨﺪﮔﺎن ﻓﺮاﻧﺴﻮي ،ﻣﺴﺌﻮﻟﻴﺖ ﻛﻮدك و دﻳﻮاﻧﻪ را در زﻣﺮه ﻣﺴﺌﻮﻟﻴﺘﻬﺎي ﺑﺪون ﺗﻘﺼﻴﺮ آورده اﻧﺪ :ﻣﺎﻟﻮري و اﻧﺲ ،ﺗﻌﻬﺪات ،ج ،1992 ،3ش .55 ﭼﻜﻴﺪه .1ﭼﻨﺎن ﻛﻪ ﮔﻔﺘﻪ ﺷﺪ ،در ﺣﻘﻮق ﻣﺎ ﻗﺎﻋﺪه ﻛﻠﻲ اﻳﻦ اﺳﺖ ﻛﻪ ﻣﺴﺌﻮﻟﻴﺖ ﻧﺎﺷﻲ از ﺗﻘﺼﻴﺮ ﺑﺎﺷﺪ و ﻣﺴﺌﻮﻟﻴﺖ ﺑﺪون ﺗﻘﺼﻴﺮ ﻳﺎ ﻣﺤﺾ اﺳﺘﺜﻨﺎ ﺑﺮ آن اﺳﺖ. .2آﻧﭽﻪ در ﻫﻤﻪ ﺗﻌﺮﻳﻒﻫﺎي ﺗﻘﺼﻴﺮ ﻣﺸﺘﺮك اﺳﺖ و ﺟﻮﻫﺮ ﺗﻘﺼﻴﺮ را ﻧﺸﺎن ﻣﻲدﻫﺪ ﻧﺎﺻﻮاب ﺑﻮدن آن اﺳﺖ. .3در ﺗﻌﺮﻳﻒ ﻣﺮﺳﻮم ،ﺗﻘﺼﻴﺮ ﻛﺎري اﺳﺖ ﻧﺎﻣﺸﺮوع ﻛﻪ ﻗﺎﺑﻞ اﻧﺘﺴﺎب ﺑﻪ ﻣﺮﺗﻜﺐ ﺑﺎﺷﺪ .دراﻳﻦ ﺗﻌﺮﻳﻒ ،ﺑﺮاي ﺗﻘﺼﻴﺮ دو ﻋﻨﺼﺮ ﮔﻮﻧﺎﮔﻮن ﺷﻨﺎﺧﺘﻪ ﺷﺪه اﺳﺖ: اول ﻋﻨﺼﺮ ﻧﻮﻋﻲ ،ﻳﺎ ﻧﺎﻣﺸﺮوع ﺑﻮدن ﻧﻔﺲ ﻋﻤﻞ؛ و دوم ﻋﻨﺼﺮ ﺷﺨﺼﻲ،ﻳﺎ ﻗﺎﺑﻠﻴﺖ اﺳﺘﻨﺎد ﻛﺎر ﻧﺎﻣﺸﺮوع ﺑﻪ ﻓﺎﻋﻞ آن. .4ﻧﻤﻲﺗﻮان ادﻋﺎ ﻛﺮد ﻛﻪ رﻋﺎﻳﺖ ﻗﺎﻧﻮن ﻣﺎﻧﻊ از ﺗﺤﻘّﻖ ﻫﺮ ﺗﻘﺼﻴﺮ اﺳﺖ،زﻳﺮا اﺣﺘﻤﺎل دارد ﻛﺎري ﺑﺎ ﻋﺮف ﻳﺎ اﺧﻼق ﻣﺨﺎﻟﻒ ﺑﺎﺷﺪ .ﺑﺮاي ﺷﻨﺎﺳﺎﻳﻲ ﻣﻔﻬﻮم ﺗﻘﺼﻴﺮ ﻧﺎﭼﺎر ﺑﺎﻳﺪ ﺑﻪ ﻋﺮف و اﺧﻼق رﺟﻮع ﻛﺮد. .5ﺗﻌﺮﻳﻒ ﻣﺸﻬﻮر دﻳﮕﺮ ﺗﻘﺼﻴﺮ ،ﺗﺠﺎوز از ﺗﻌﻬﺪي اﺳﺖ ﻛﻪ ﺷﺨﺺ ﺑﻪ ﻋﻬﺪه داﺷﺘﻪ ،ﺧﻮاه اﻳﻦ ﺗﻌﻬﺪ را ﻗﺎﻧﻮن ﺑﺮ او ﺗﺤﻤﻴﻞ ﻛﺮده ﺑﺎﺷﺪ ﻳﺎ در ﻧﺘﻴﺠﻪ ﻗﺮاردادي ﺑﺎﺷﺪ ﻛﻪ ﺑﺎ دﻳﮕﺮان ﺑﺴﺘﻪ اﺳﺖ.اﻳﻦ ﺗﻌﺮﻳﻒ را ﭘﻠﻨﻴﻮل اﺳﺘﺎد ﻓﺮاﻧﺴﻮي ﺑﺮﮔﺰﻳﺪه اﺳﺖ. .6در ﺗﻌﺮﻳﻒ ﺗﻘﺼﻴﺮ ﺑﻪ ﺗﺠﺎوز از ﻣﺘﻌﺎرف ﻳﺎ ﻫﻨﺠﺎر اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ ،ﺗﻘﺼﻴﺮ ﻋﺒﺎرت اﺳﺖ از اﻧﺠﺎم دادن ﻛﺎري ﻛﻪ ﺷﺨﺺ ،ﺑﻪ ﺣﻜﻢ ﻗﺮارداد ﻳﺎ ﻋﺮف ،ﻣﻲﺑﺎﻳﺴﺖ از آن ﭘﺮﻫﻴﺰ ﻛﻨﺪ ﻳﺎ ﺧﻮدداري از ﻛﺎري ﻛﻪ ﺑﺎﻳﺪ اﻧﺠﺎم دﻫﺪ. .7در ﻣﺴﺌﻮﻟﻴﺖ ﻛﻴﻔﺮي ﺑﻪ ﻧﻴﺖ ﻣﺮﺗﻜﺐ و ﻣﺠﺎزات او ﭘﺮداﺧﺘﻪ ﻣﻲﺷﻮد ،وﻟﻲ در ﻣﺴﺌﻮﻟﻴﺖ ﻣﺪﻧﻲ ،ﻧﻔﺲ ﺗﺠﺎوز ﺑﻪ ﻣﻌﻴﺎر ﻋﺮﻓﻲ رﻓﺘﺎر ﻣﺒﺎح در زﻧﺪﮔﻲ اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ ﻣﻄﺮح اﺳﺖ و ﺳﺒﺐ ﺿﻤﺎن ﻗﺮار ﻣﻲﮔﻴﺮد. .8در ﺗﻌﺮﻳﻒ ﺗﻘﺼﻴﺮ ﻣﻲﺗﻮان ﮔﻔﺖ :ﺗﺠﺎوز از رﻓﺘﺎري اﺳﺖ ﻛﻪ اﻧﺴﺎﻧﻲ ﻣﻌﻘﻮل و ﻣﺘﻌﺎرف در ﻫﻤﺎن ﺷﺮاﻳﻂ ﺣﺎدﺛﻪ دارد. .9ﭘﻴﺮوي از ﻋﺮف و رﻓﺘﺎر اﻧﺴﺎﻧﻲ ﻣﺘﻌﺎرف ﻻزﻣﻪ اﺣﺘﻴﺎط اﺳﺖ ،ﻣﺸﺮوط ﺑﺮ اﻳﻨﻜﻪ ﻋﺮف ﻣﻌﻘﻮل ﺑﺎﺷﺪ .رﻓﺘﺎر ﻧﺎﻣﻌﻘﻮل ﺑﻲاﺣﺘﻴﺎﻃﻲ اﺳﺖ،ﻫﺮ ﭼﻨﺪ ﻛﻪ ﻋﺎدت ﻫﻤﮕﺎن ﺑﺎﺷﺪ. .10ﺑﺮﮔﺰﻳﺪن ﻣﻌﻴﺎر ﻧﻮﻋﻲ ﺑﺮاي ﺗﻤﻴﺰ ﺧﻄﺎ از ﺻﻮاب ﺑﻪ ﻣﻌﻨﻲ ﻧﻮﻋﻲ ﺑﻮدن ﻣﺴﺌﻮﻟﻴﺖ و ﻃﺮﻓﺪاري از ﻧﻈﺮﻳﻪ اﻳﺠﺎد ﺧﻄﺮ ﻧﻴﺴﺖ .زﻳﺮا ،در ﻧﻈﺮ اﺧﻴﺮ ﻫﺮ ﻛﻪ ﺿﺮر ﺑﺰﻧﺪ ﻣﺴﺌﻮل اﺳﺖ ،وﻟﻲ در ﻧﻈﺮ ﻧﺨﺴﺖ ﻛﺴﻲ ﻣﺴﺌﻮل اﺳﺖ ﻛﻪ رﻓﺘﺎرش ﺑﺎ ﻣﻨﺶ اﻧﺴﺎﻧﻲ آﮔﺎه و ﻣﺤﺘﺎط ﻣﺨﺎﻟﻒ ﺑﺎﺷﺪ .ﻣﻌﻴﺎر ﻧﻮﻋﻲ از ﻓﺎﺻﻠﻪ دو ﻧﻈﺮﻳﻪ ﺗﻘﺼﻴﺮ و اﻳﺠﺎد ﺧﻄﺮ ﻣﻲﻛﺎﻫﺪ وﻟﻲ آن را از ﺑﻴﻦ ﻧﻤﻲﺑﺮد. آزﻣﻮن -1در ﻣﺎده 823ﻗﺎﻧﻮن ﻣﺪﻧﻲ آﻟﻤﺎن ﻛﺪام ﻳﻚ از ﻣﻮارد زﻳﺮ را ﻣﻨﺒﻊ ﻣﺴﺌﻮﻟﻴﺖ ﺷﻨﺎﺧﺘﻪاﻧﺪ؟ اﻟﻒ( ﺗﺠﺎور ﺑﻪ ﺣﻖ ﺷﺨﺼﻲ ب( ﺗﺠﺎوز ﺑﻪ ﻗﺎﻧﻮن ﺣﻤﺎﻳﺖ ﻛﻨﻨﺪه ج( ﺗﺠﺎور ﻋﻤﺪي ﺑﻪ اﺧﻼق ﺣﺴﻨﻪ د( ﻫﻤﻪ ﻣﻮارد -2در ﻣﻮاد 951ﺗﺎ 953ﻗﺎﻧﻮن ﻣﺪﻧﻲ اﻳﺮان ﺗﻘﺼﻴﺮ ﭼﻪ ﻣﻔﻬﻮﻣﻲ دارد؟ اﻟﻒ( ﻛﺎر و ﻋﻤﻞ ﻗﺎﺑﻞ ﺳﺮزﻧﺶ ب( ﺗﺠﺎوز از ﺗﻌﻬﺪ ﻳﺎ اﺟﺮا ﻧﻜﺮدن ﺗﻌﻬﺪ ج( ﺗﺠﺎوز از ﻣﺘﻌﺎرف ﻳﺎ ﻫﻨﺠﺎر اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ د( ﻛﺎر ﻧﺎﻣﺸﺮوع و ﻗﺎﺑﻞ اﻧﺘﺴﺎب -3ﻛﺪام ﮔﺰﻳﻨﻪ ﻧﺎدرﺳﺖ اﺳﺖ؟ اﻟﻒ( از دﻳﺪﮔﺎه ﻓﻘﻬﻲ ﺑﻪ ﻣﻌﻴﺎر ﺗﻘﺼﻴﺮ در ﻣﻮرد ﻏﻴﺮ ﻋﻤﺪ داوري ﻋﺮف و ﺳﻴﺮ ﻣﺘﻌﺎرف و ﻋﺎدي اﻣﻮر اﺳﺖ ب( در ﺣﻘﻮق اﻳﺮان ﻗﺎﻋﺪه ﻛﻠﻲ ﺑﺮاي ﻣﺴﺌﻮﻟﻴﺖ ﻣﺪﻧﻲ وﺟﻮد ﻧﺪارد. ج( در ﺣﻘﻮق ﻓﺮاﻧﺴﻪ و ﺳﻮﺋﻴﺲ اﺻﻞ ﺣﻜﻮﻣﺖ ﺗﻘﺼﻴﺮ ﺑﺮ ﻣﺴﺌﻮﻟﻴﺖ ﻣﺪﻧﻲ ﭘﺬﻳﺮﻓﺘﻪ ﺷﺪه و ﻣﺴﺌﻮﻟﻴﺖ ﺑﻲﺗﻘﺼﻴﺮ ﻗﺎﻋﺪهاي ﺧﺎص و اﺳﺘﺜﻨﺎﻳﻲ اﺳﺖ. د( در ﻧﻈﺮ ﻗﺎﻧﻮﻧﮕﺬار اﻳﺮان ،داوري درﺑﺎرة ﺗﻘﺼﻴﺮ ﺟﻨﺒﻪ ﻧﻮﻋﻲ دارد ﻧﻪ ﺷﺨﺼﻲ. 37 ‏www.tabsareh.ir ﺟﻠﺴﻪ 7 اﻗﺴﺎم ﺗﻘﺼﻴﺮ و اﺛﺒﺎت آن ﻣﻘﺪﻣﻪ در اﻳﻦ درس اﺑﺘﺪا اﻗﺴﺎم ﺗﻘﺼﻴﺮ ﺑﺮﺣﺴﺐ ﺗﻘﺴﻴﻤﺎت ﮔﻮﻧﺎﮔﻮن و ﺛﻤﺮات ﺣﻘﻮﻗﻲ اﻳﻦ ﺗﻘﺴﻴﻢﺑﻨﺪيﻫﺎ را ﻣﻮرد ﺑﺮرﺳﻲ ﻗﺮار ﻣﻲدﻫﻴﻢ و ﺳﭙﺲ اﺛﺒﺎت ﺗﻘﺼﻴﺮ و ﺑﺎر اﺛﺒﺎت آن را ﻣﻮرد ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ ﻗﺮار ﺧﻮاﻫﻴﻢ داد. -1درﺟﻪ ﺗﻘﺼﻴﺮ :ﺗﻘﺼﻴﺮ ﺳﺒﻚ و ﺳﻨﮕﻴﻦ و ﻏﻴﺮ ﻗﺎﺑﻞ اﻏﻤﺎض: در ﺣﻘﻮق ﭘﺎره اي از ﻛﺸﻮرﻫﺎ ﺑﺮاي ﺗﻘﺼﻴﺮ ﻣﺮاﺗﺒﻲ ﺷﻨﺎﺧﺘﻪ ﺷﺪه اﺳﺖ :ﺗﻘﺼﻴﺮ ﻣﻤﻜﻦ اﺳﺖ ﺳﻨﮕﻴﻦ ﻳﺎ ﺳﺒﻚ ﻳﺎ ﺑﺴﻴﺎر ﺳﺒﻚ ﺑﺎﺷﺪ [1].ﺗﻘﺼﻴﺮ ﺳﻨﮕﻴﻦ ﻣﻔﻬﻮﻣﻲ ﻣﻴﺎﻧﻪ ﺗﻘﺼﻴﺮ ﻋﻤﺪي و ﺧﻄﺎ اﺳﺖ؛ زﻳﺮا ﻣﺮﺗﻜﺐ ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﻧﺘﻴﺠﻪ ﻳﻘﻴﻦ ﻧﺪارد و آن را ﻧﻤﻲﺧﻮاﻫﺪ ،وﻟﻲ درﺟﻪ اﺣﺘﻤﺎل اﺿﺮار ﺑﻪ ﻣﺮﺣﻠﻪ ﻇﻦ ﻣﻲرﺳﺪ .ﮔﺎه ﻧﻴﺰ ﺗﻘﺼﻴﺮ ﺑﻪ دﻟﻴﻞ ﺑﻲ اﻋﺘﻨﺎﻳﻲ ﺑﻪ ارزﺷﻲ ﻣﻬﻢ)ﻣﺎﻧﻨﺪ ﺟﺎن و ﺷﺮاﻓﺖ اﻧﺴﺎن( ﺳﻨﮕﻴﻦ ﻣﺤﺴﻮب ﻣﻲﺷﻮد .اﻳﻦ ﺗﻘﺴﻴﻢ در ﺣﻘﻮق ﻣﺎ ﻣﺒﻨﺎﻳﻲ ﻧﺪارد ،زﻳﺮا واﺑﺴﺘﻪ ﺑﻪ ﻣﻴﺰان ﺧﺴﺎرت اﺳﺖ ﻧﻪ درﺟﻪ ﺗﻘﺼﻴﺮ ،ﺑﻪ ﻫﻤﻴﻦ ﺟﻬﺖ ﻣﻤﻜﻦ اﺳﺖ از ﻟﻐﺰش و اﺷﺘﺒﺎﻫﻲ ﻛﻮﭼﻚ ﻣﺴﺌﻮﻟﻴﺘﻲ ﺑﺰرگ ﺑﻪ ﺑﺎر آﻳﺪ ﻳﺎ از ﺑﻲ ﻣﺒﺎﻻﺗﻲ و ﺗﻘﺼﻴﺮي ﺳﻨﮕﻴﻦ ﺿﺮري ﺑﻪ ﺑﺎر ﻧﻴﺎﻳﺪ ﻳﺎ آﻧﭽﻪ اﻳﺠﺎد ﻣﻲﺷﻮد ﻧﺎﭼﻴﺰ و اﻧﺪك ﺑﺎﺷﺪ. ﺑﺎ وﺟﻮد اﻳﻦ ،ﻧﺒﺎﻳﺪ ﭼﻨﻴﻦ ﭘﻨﺪاﺷﺖ ﻛﻪ ﺣﻘﻮق ﻣﺎ ﺑﻪ ﺷﺪت و ﺿﻌﻒ ﺗﻘﺼﻴﺮ اﻋﺘﻨﺎﻳﻲ ﻧﺪارد ،از ﺟﻤﻠﻪ در اﻳﻦ ﻣﻮارد درﺟﻪ ﺗﻘﺼﻴﺮ در ﻣﻴﺰان ﺧﺴﺎرت)ﻣﺴﺌﻮﻟﻴﺖ ( ﻣﺆﺛﺮ اﺳﺖ: .1در ﻓﺮﺿﻲ ﻛﻪ ﺣﺎدﺛﻪ زﻳﺎﻧﺒﺎر در ﻧﺘﻴﺠﻪ ﺗﻘﺼﻴﺮ دو ﻳﺎ ﭼﻨﺪ ﺷﺨﺺ ﺑﻪ وﺟﻮد آﻣﺪه اﺳﺖ ،ﮔﺮوﻫﻲ اﻋﺘﻘﺎد دارﻧﺪ ﻛﻪ ﻣﺴﺌﻮﻟﻴﺖ را ﺑﺎﻳﺪﺑﻪ ﻧﺴﺒﺖ درﺟﻪ ﺗﻘﺼﻴﺮ ﺗﻘﺴﻴﻢ ﻛﺮد و ﺧﻮاﻫﻴﻢ دﻳﺪ ﻛﻪ آﻳﻴﻦ ﻧﺎﻣﻪ ﻗﺎﻧﻮن ﺑﻴﻤﻪ اﺟﺒﺎري ﻧﻴﺰ،درﻣﻮرد ﺗﺼﺎدم وﺳﺎﻳﻞ ﻧﻘﻠﻴﻪ ﻣﻮﺗﻮري ،ﻫﻤﻴﻦ راه ﺣﻞ را ﺑﺮﮔﺰﻳﺪه اﺳﺖ؛ راه ﺣﻠﻲ ﻛﻪ روﻳﻪ ﻗﻀﺎﻳﻲ ﻓﺮاﻧﺴﻪ ﻧﻴﺰ اﻧﺘﺨﺎب ﻛﺮده و ﻗﺎﻧﻮن درﻳﺎﻳﻲ اﻳﺮان )ﻣﺎده 165ق.د (.ﻣﻘﺮر ﻣﻲﻛﻨﺪ .درﻫﺮ ﺣﺎل،درﺟﻪ ﺗﻘﺼﻴﺮ ﻳﻜﻲ از ﻋﻮاﻣﻞ ﻣﺆﺛﺮ در ﻣﻴﺰان ﻣﺴﺌﻮﻟﻴﺖ اﺳﺖ و دادرس از اﺧﺘﻴﺎر ﺧﻮد در اﻳﻦ ﺑﺎره اﺳﺘﻔﺎده ﻣﻲﻛﻨﺪ و ﺧﻄﺎي ﺳﻨﮕﻴﻦ را ﻣﻜﺎﻓﺎت ﺷﺎﻳﺴﺘﻪ ﻣﻲدﻫﺪ؛ ﮔﺎه ﻧﻴﺰ ﺗﻨﻬﺎ ﻛﺴﻲ را ﻣﺴﺌﻮل ﻣﻲﺷﻤﺮد ﻛﻪ ﻣﺮﺗﻜﺐ ﺗﻘﺼﻴﺮ ﺳﻨﮕﻴﻨﺘﺮ ﺷﺪه اﺳﺖ. .2ﺑﻪ ﻣﻮﺟﺐ ﺑﻨﺪ 2از ﻣﺎده 4ﻗﺎﻧﻮن ﻣﺴﺌﻮﻟﻴﺖ ﻣﺪﻧﻲ ،در ﻣﻮاردي ﻛﻪ ﻏﻔﻠﺖ»ﻗﺎﺑﻞ اﻏﻤﺎض«] [2ﻳﺎ ﺗﻮﺟﻴﻪ ﭘﺬﻳﺮ اﺳﺖ و ﺟﺒﺮان زﻳﺎن ﻧﺎﺷﻲ از آن ﺳﺒﺐ ﺗﻨﮕﺪﺳﺘﻲ ﻣﻘﺼﺮ ﻣﻲﺷﻮد ،دادﮔﺎه ﻣﻲﺗﻮاﻧﺪ ﻣﻴﺰان ﺧﺴﺎرت راﺗﺨﻔﻴﻒ دﻫﺪ .ﮔﺬﺷﺘﻪ از اﻳﻦ ﻗﺎﻋﺪه رﺳﻤﻲ،دادرس ﻧﻴﺰ ﺑﻪ ﻃﻮر ﻣﻌﻤﻮل از اﺧﺘﻴﺎر ﺗﻌﻴﻴﻦ ﺧﺴﺎرت ﺑﺮاي ﺗﻌﺪﻳﻞ آن ﺑﺮ ﻣﺒﻨﺎي درﺟﻪ ﺗﻘﺼﻴﺮ اﺳﺘﻔﺎده ﻣﻲﻛﻨﺪ. .3ﮔﺎه ﻧﻴﺰ ﻣﻤﻜﻦ اﺳﺖ ﺧﻄﺎي ﺳﻨﮕﻴﻦ اﻣﺎره ﺑﺮ ﻗﺼﺪ ﻧﺘﻴﺠﻪ و اﺣﺮاز ﻋﻤﺪ ﻣﻘﺼﺮ ﻗﺮار ﮔﻴﺮد :ﺑﻪ ﺑﻴﺎن دﻳﮕﺮ،اﺣﺘﻤﺎل دارد ﺳﻨﮕﻴﻨﻲ ﺗﻘﺼﻴﺮ ﻧﺸﺎﻧﻪ ﻧﻴﺖ ﭘﻠﻴﺪ وﻋﻤﺪ او در اﺿﺮار ﺗﻠﻘّﻲ ﺷﻮد.وﻟﻲ،اﻳﻦ ﻗﺎﻋﺪه ﻋﻤﻮﻣﻲ ﻧﻴﺴﺖ ﻛﻪ ﻫﺮ ﺗﻘﺼﻴﺮ ﺳﻨﮕﻴﻦ در ﺣﻜﻢ ﺗﻘﺼﻴﺮ ﻋﻤﺪي ﺑﺎﺷﺪ؛ ﭼﻨﺎن ﻛﻪ ﺑﻴﻤﻪ ﻋﻤﺪ ﻣﻤﻜﻦ ﻧﻴﺴﺖ و ﺑﻴﻤﻪ ﺗﻘﺼﻴﺮ ﺳﻨﮕﻴﻦ اﻣﻜﺎن دارد. .4ﺧﻄﺎي ﺳﻨﮕﻴﻦ را ﻛﻪ ﺑﻪ ﻣﺮﺣﻠﻪ ﻋﻤﺪ رﺳﻴﺪه اﺳﺖ ﻧﻤﻲﺗﻮان ﺑﻴﻤﻪ ﻛﺮد و ﻣﺮﺗﻜﺐ ﻧﻤﻲﺗﻮاﻧﺪ از اﻳﻦ اﺣﺘﻤﺎل ﻣﺼﻮﻧﻴﺖ ﺳﻮد ﺑﺮد و ﻗﺮارداد ﺑﻴﻤﻪ را وﺳﻴﻠﻪ ﻛﺎﻫﺶ ﻣﺴﺌﻮﻟﻴﺖ ﺧﻮد ﻛﻨﺪ .ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ،ﺷﺮط ﻋﺪم ﻣﺴﺌﻮﻟﻴﺖ در ﻗﺮاردادﻫﺎ در ﺑﺮاﺑﺮ آن ﻧﻔﻮذ ﻧﺪارد. -2ﺗﻘﺼﻴﺮ ﻋﻤﺪي و ﻏﻴﺮ ﻋﻤﺪي)ﻋﻤﺪ و ﻣﺴﺎﻣﺤﻪ ]( [3؛ در ﺣﻜﻢ ﻋﻤﺪ: ﺗﻘﺼﻴﺮ ارادي را ﺑﺎ ﺗﻘﺼﻴﺮ ﻋﻤﺪي ﻧﺒﺎﻳﺪ اﺷﺘﺒﺎه ﻛﺮد .رﻓﺘﺎري ﻛﻪ ﺷﺨﺺ ﺑﻪ ﺗﺄﻣﻞ اﻧﺘﺨﺎب ﻣﻲﻛﻨﺪ ارادي اﺳﺖ ،ﺧﻮاه ﻧﺘﻴﺠﻪ آن را ﻧﻴﺰ ﺑﺨﻮاﻫﺪ ﻳﺎ اﻧﮕﻴﺰه او اﺿﺮار ﻧﺒﺎﺷﺪ .وﻟﻲ،ﺗﻘﺼﻴﺮ وﻗﺘﻲ ﻋﻤﺪي اﺳﺖ ﻛﻪ ﺷﺨﺺ ﺑﻪ ﻗﺼﺪ اﺿﺮار ﺑﻪ دﻳﮕﺮي ﻣﺮﺗﻜﺐ آن ﺷﻮد :ﻣﺎﻧﻨﺪ اﻳﻨﻜﻪ ﺧﺎﻧﻪ ﻛﺴﻲ را ﺧﺮاب ﻛﻨﺪ ﻳﺎ ﺧﺮﻣﻨﻲ را آﺗﺶ ﺑﺰﻧﺪ ﺗﺎ از ﻣﺎﻟﻚ اﻧﺘﻘﺎم ﺑﮕﻴﺮد .ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ ،درﺗﻘﺼﻴﺮ ﻋﻤﺪي ،ﻫﻢ ﻛﺎر ﻧﺎﺷﺎﻳﺴﺘﻪ ﺑﻪ ﻋﻤﺪ اﻧﺠﺎم ﻣﻲﺷﻮد و ﻫﻢ ﻧﺘﻴﺠﻪ ﺣﺎﺻﻞ از آن ﻛﺎر ﻣﻘﺼﻮد ﻣﺮﺗﻜﺐ اﺳﺖ [4].ﺑﻪ ﺑﻴﺎن دﻳﮕﺮ،ﭼﻨﻴﻦ ﻣﻘﺼﺮي ﻫﻢ وﺳﻴﻠﻪ ﻧﺎﻣﺸﺮوع)ﻣﺎﻧﻨﺪ ﺗﻬﺪﻳﺪ و ﺟﻌﻞ و ﺗﺠﺎوز( را ﻣﻲﺧﻮاﻫﺪ و ﻫﻢ ﻧﺘﻴﺠﻪ را .در ﻣﻮردي ﻫﻢ ﻛﻪ ﻣﺮﺗﻜﺐ اﺿﺮار ﺑﻪ ﻏﻴﺮ را ﻧﻤﻲﺧﻮاﻫﺪ وﻟﻲ ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ آن ﺑﻲ اﻋﺘﻨﺎ اﺳﺖ :ﻳﻌﻨﻲ ،ﻣﻲداﻧﺪ ﻛﻪ ﻋﻤﻞ او ﺑﻪ ﻇﻦ ﻗﻮي ﺑﻪ اﺿﺮار دﻳﮕﺮي ﻣﻲاﻧﺠﺎﻣﺪ و ﺑﺎ وﺟﻮد اﻳﻦ از ﻧﺘﻴﺠﻪ ﻧﺎﻣﻄﻠﻮب ﻛﺎر ﺧﻮد ﻧﮕﺮان ﻧﻴﺴﺖ ،اﻗﺪام او در ﺣﻜﻢ ﻋﻤﺪ اﺳﺖ .ﻣﺮﺗﻜﺐ ﭼﻨﻴﻦ ﺗﻘﺼﻴﺮي ﺑﻴﮕﻤﺎن ﻣﺴﺌﻮل ﭘﻴﺎﻣﺪﻫﺎي آن اﺳﺖ ،در ﺻﻮرﺗﻲ ﻛﻪ اﺣﺘﻤﺎل دارد ﻏﻔﻠﺖ ﺳﺒﺐ ﻣﺴﺌﻮﻟﻴﺖ ﻧﺸﻮد. ﺑﺮ ﻋﻜﺲ ،در ﺗﻘﺼﻴﺮ ﻏﻴﺮ ﻋﻤﺪ)ﻣﺴﺎﻣﺤﻪ( ،ﺷﺨﺺ ﻗﺼﺪ زﻳﺎن زدن ﺑﻪ دﻳﮕﺮي را ﻧﺪارد،وﻟﻲ در ﻧﺘﻴﺠﻪ ﻏﻔﻠﺖ و ﺑﻲ اﺣﺘﻴﺎﻃﻲ ﺳﺒﺐ ورود ﺿﺮر ﺑﻪ او ﻣﻲﺷﻮد :ﭼﻨﺎن ﻛﻪ،اﮔﺮ راﻧﻨﺪه اي ﺧﺴﺎرﺗﻲ وارد آورد ،ﺗﻘﺼﻴﺮ او ﻏﻴﺮ ﻋﻤﺪ اﺳﺖ .ﺗﻘﺼﻴﺮ ﻏﻴﺮ ﻋﻤﺪ را ﻗﺼﻮر ﻧﻴﺰ ﻣﻲﻧﺎﻣﻨﺪ .ﻣﻨﺘﻬﺎ ،اﮔﺮ درﺟﻪ اﺣﺘﻤﺎل ورود ﺧﺴﺎرت از ﻣﺮﺣﻠﻪ اﻣﻜﺎن ﺑﮕﺬرد و ﺑﻪ ﻇﻦ ﻗﻮي ﻳﺎ ﻋﻠﻢ ﺑﺮﺳﺪ و ﻣﺮﺗﻜﺐ ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ آن ﺑﻪ رﻓﺘﺎر زﻳﺎﻧﺒﺎر دﺳﺖ زﻧﺪ،دﻳﮕﺮﻧﺒﺎﻳﺪ آن را ﻏﻴﺮ ﻋﻤﺪ ﺷﻤﺮد .زﻳﺮا ،ﻫﺮ ﭼﻨﺪ ﺿﺮر را ﻧﻤﻲﺧﻮاﻫﺪ ،وﻟﻲ ﭼﻮن آن را ﻣﻲﭘﺬﻳﺮد و ﺑﻪ آﺛﺎر ﺟﺎﻧﺒﻲ ﻛﺎر ﺧﻮد آﮔﺎﻫﻲ دارد،ﻛﺎﻓﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ آن را اﺿﺮار ﻋﻤﺪي ﻳﺎ در ﺣﻜﻢ ﻋﻤﺪ ﺑﺪاﻧﻴﻢ :ﻣﺎﻧﻨﺪ زﻧﺪاﻧﻲ ﻓﺮاري ﻛﻪ ﺑﺮاي ﮔﺮﻳﺨﺘﻦ ﺑﻪ رﻫﮕﺬران ﺗﻴﺮاﻧﺪازي ﻣﻲﻛﻨﺪ و ﻣﻲداﻧﺪ ﻛﻪ ﺑﻪ آﻧﺎن ﺻﺪﻣﻪ ﻣﻲﺧﻮرد. اﻳﻦ ﺗﻘﺴﻴﻢ از ﻧﻈﺮ ﻣﺴﺌﻮﻟﻴﺖ ﻣﻘﺼﺮ ﻓﺎﻳﺪه ﻣﻬﻤﻲ ﻧﺪارد ،زﻳﺮا او در ﻫﺮ دو ﺣﺎﻟﺖ ﺑﺎﻳﺪ زﻳﺎن ﻧﺎﺷﻲ از ﻛﺎر ﺧﻮد را ﺟﺒﺮان ﻛﻨﺪ [5] .وﻟﻲ ،ﺗﻤﻴﺰ ﺑﻴﻦ اﺿﺮار ﻋﻤﺪي و ﻏﻴﺮ ﻋﻤﺪي از اﻳﻦ ﺟﻬﺎت اﺛﺮ ﻋﻤﻠﻲ دارد: .1در ﻣﻮارد اﺣﺮاز ﺗﻘﺼﻴﺮ ﻋﻤﺪي ،دادرس ﻧﺎﭼﺎر اﺳﺖ درﺑﺎره ﻗﺼﺪ و ﻫﺪف ﺧﻄﺎر ﻛﺎر ﺗﺤﻘﻴﻖ ﻛﻨﺪ ﺗﺎ ﻣﻌﻠﻮم ﺷﻮد ﻛﻪ آﻳﺎ او ﻣﻲﺧﻮاﺳﺘﻪ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺣﺎدﺛﻪ ﻧﺎﮔﻮار رخ دﻫﺪ ﻳﺎ ﺗﻨﻬﺎ ﺑﻲ اﺣﺘﻴﺎﻃﻲ ﻛﺮده اﺳﺖ .ﭘﺲ ،ﻛﺎوش او ﺟﻨﺒﻪ ﺷﺨﺼﻲ دارد و ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ وﺿﻊ رواﻧﻲ ﺧﻄﺎﻛﺎر ﻣﻲﺷﻮد .درﺗﻘﺼﻴﺮ ﻏﻴﺮ ﻋﻤﺪ ،ﭼﻨﺎن ﻛﻪ ﭘﻴﺶ از اﻳﻦ ﮔﻔﺘﻪ ﺷﺪ ،ﺗﺤﻘﻴﻖ دادرس و ﻣﻌﻴﺎر ارزﻳﺎﺑﻲ او ﺟﻨﺒﻪ ﻧﻮﻋﻲ دارد .زﻳﺮا ،ﻛﺎر ﺧﻮاﻧﺪه را ﺑﺎ رﻓﺘﺎر اﻧﺴﺎن ﻣﺘﻌﺎرف در ﺷﺮاﻳﻂ وﻗﻮع ﺣﺎدﺛﻪ ﻣﻘﺎﻳﺴﻪ ﻣﻲﻛﻨﺪ. .2ﺑﻴﻤﻪ ﺧﺴﺎراﺗﻲ ﻛﻪ درﻧﺘﻴﺠﻪ ﺑﻲ اﺣﺘﻴﺎﻃﻲ و ﻏﻔﻠﺖ ﺷﺨﺺ ﺑﻪ ﺑﺎر ﻣﻲآﻳﺪ اﻣﻜﺎن دارد،وﻟﻲ ﻫﻴﭻ ﻛﺲ ﻧﻤﻲﺗﻮاﻧﺪ ﺧﺴﺎراﺗﻲ را ﻛﻪ ﺑﻪ ﻋﻤﺪ وارد ﻣﻲﺳﺎزد ﺑﻴﻤﻪ ﻛﻨﺪ. ﭼﻨﻴﻦ ﺑﻴﻤﻪ اي،ﻧﻪ ﺗﻨﻬﺎﺑﻴﻤﻪ ﮔﺮ را ﺑﺎ وﺿﻊ ﭘﻴﺶ ﺑﻴﻨﻲ ﻧﺸﺪه و ﺧﻄﺮﻧﺎﻛﻲ روﺑﻪ رو ﻣﻲﺳﺎزد،از اﻳﻦ ﻧﻈﺮ ﻛﻪ ﺑﻴﻤﻪ ﮔﺬار را در اﺿﺮار ﺑﻪ دﻳﮕﺮان آزاد ﻣﻲﻛﻨﺪ،ﺑﺮﺧﻼف ﻧﻈﻢ ﻋﻤﻮﻣﻲ اﺳﺖ. 38 ‏www.tabsareh.ir ﻣﺎده 5ﻗﺎﻧﻮن ﺑﻴﻤﻪ اﺟﺒﺎري ﻣﺴﺌﻮﻟﻴﺖ ﻣﺪﻧﻲ دارﻧﺪﮔﺎن وﺳﻴﻠﻪ ﻧﻘﻠﻴﻪ ﻣﻮﺗﻮري زﻣﻴﻨﻲ در ﻣﻘﺎﺑﻞ ﺷﺨﺺ ﺛﺎﻟﺚ ،از ﻧﻈﺮ ﺣﻔﻆ ﺣﻘﻮق زﻳﺎن دﻳﺪه،ﺑﻴﻤﻪ ﮔﺮ را در ﻣﻮرد ﻋﻤﺪ راﻧﻨﺪه در اﻳﺠﺎد ﺣﺎدﺛﻪ ﻣﻮﻇّﻒ ﺑﻪ ﺟﺒﺮان ﺧﺴﺎرت زﻳﺎن دﻳﺪه ﻛﺮده اﺳﺖ .وﻟﻲ ،اﻳﻦ ﺣﻜﻢ ﺑﻪ ﻣﻌﻨﻲ ﻧﺎﻓﺬ ﺷﻨﺎﺧﺘﻦ ﺑﻴﻤﻪ ﺧﺴﺎرت ﻋﻤﺪي ﻧﻴﺴﺖ.زﻳﺮا ﺑﻴﻤﻪ ﮔﺮ ﻣﻲﺗﻮاﻧﺪ،ﭘﺲ از ﺟﺒﺮان ﺧﺴﺎرت زﻳﺎن دﻳﺪه،ﺑﺮاي ﮔﺮﻓﺘﻦ زﻳﺎﻧﻲ ﻛﻪ ﭘﺮداﺧﺘﻪ اﺳﺖ ﺑﻪ او رﺟﻮع ﻛﻨﺪ .اﻣﻜﺎن رﺟﻮع ﺑﻴﻤﻪ ﮔﺮ ﺑﻪ ﺑﻴﻤﻪ ﮔﺬار ﻣﻔﻬﻮم دﻳﮕﺮي ﺟﺰ ﺑﻄﻼن ﻋﻘﺪ ﺑﻴﻤﻪ ﻧﺪارد اﻟﺰام ﺑﻴﻤﻪ ﮔﺮ در ﺟﺒﺮان ﭼﻨﻴﻦ ﺧﺴﺎرﺗﻲ رﻳﺸﻪ ﻗﺎﻧﻮﻧﻲ دارد ﻧﻪ ﻗﺮاردادي.ﻣﺘﻦ ﻣﺎده 5ﺑﺪﻳﻦ ﻗﺮار اﺳﺖ: »در ﻣﻮرد ﻋﻤﺪ راﻧﻨﺪه در اﻳﺠﺎد ﺣﺎدﺛﻪ ﻳﺎ در ﺻﻮرﺗﻲ ﻛﻪ راﻧﻨﺪه ﻓﺎﻗﺪ ﮔﻮاﻫﻴﻨﺎﻣﻪ اﺳﺘﺮداد وﺟﻮه ﭘﺮداﺧﺖ ﺷﺪه ﺑﻪ ﺷﺨﺼﻲ ﻛﻪ ﻣﻮﺟﺐ ﺧﺴﺎرت ﺷﺪه ﻣﺮاﺟﻌﻪ ﻧﻤﺎﻳﺪ«. .3ﺧﻮاﻫﻴﻢ دﻳﺪ ﻛﻪ ﺷﺮط ﻋﺪم ﻣﺴﺌﻮﻟﻴﺖ اﺻﻮﻻً در ﻣﻮرد ﺗﻘﺼﻴﺮﻫﺎي ﻏﻴﺮ ﻋﻤﺪي ﻧﺎﻓﺬ اﺳﺖ ،وﻟﻲ ﻫﻴﭻ ﻗﺮاردادي ﻧﻤﻲﺗﻮاﻧﺪ ﻣﺴﺌﻮﻟﻴﺖ ﻛﺴﻲ را ﻛﻪ ﺑﻪ ﻋﻤﺪ ﺑﻪ دﻳﮕﺮي ﺿﺮر زده اﺳﺖ از ﺑﻴﻦ ﺑﺒﺮد .ﻧﺎﻓﺬ ﺷﻨﺎﺧﺘﻦ ﭼﻨﻴﻦ ﻗﺮاردادي ﺑﻪ ﻣﺮﺗﻜﺐ ،ﻛﻪ ﮔﺎه ﻧﻴﺰ ﻣﻲﺗﻮاﻧﺪ اراده ﺧﻮد را ﭼﻨﺎن ﻛﻪ ﻣﻲﺧﻮاﻫﺪ ﺑﺮ ﻃﺮف ﻗﺮارداد ﺗﺤﻤﻴﻞ ﻛﻨﺪ،اﻣﻜﺎن ﻣﻲدﻫﺪ ﻛﻪ ﺑﻪ دﻟﺨﻮاه ﺧﻮﻳﺶ رﻓﺘﺎر ﻛﻨﺪ و ﺧﻮد را در اﺿﺮار ﺑﻪ دﻳﮕﺮان آزاد ﺑﺒﻴﻨﺪ .ﺑﻪ ﻫﻤﻴﻦ ﺟﻬﺖ،ﻧﻈﻢ ﻋﻤﻮﻣﻲ ﻧﻤﻲﺗﻮاﻧﺪ ﭼﻨﻴﻦ ﻟﺠﺎم ﮔﺴﻴﺨﺘﮕﻲ را ﻛﻪ ﻧﺘﻴﺠﻪ ﺣﻜﻮﻣﺖ ﺳﺮﻣﺎﻳﻪ اﺳﺖ ﺗﺤﻤﻞ ﻛﻨﺪ. ﻫﺮ ﮔﺎه اﺟﺮاي ﺣﻘﻲ ﻣﻼزﻣﻪ ﺑﺎ زﻳﺎن دﻳﺪن دﻳﮕﺮان داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ و ﻗﺎﻧﻮﻧﮕﺬار ﺑﺎ ﻟﺤﺎظ اﻳﻦ ﻧﺘﻴﺠﻪ ﺣﻖ را ﻧﻤﻲﺗﻮان ﺗﻘﺼﻴﺮ ﺷﻤﺮد. ﻗﻄﻊ ﻧﻈﺮ از دﻓﺎع ﻣﺸﺮوع و اﻣﺮ ﻣﻘﺎم ﺻﺎﻟﺢ،رﻗﺎﺑﺖ در ﺗﺠﺎرت و ﻣﺴﺎﺑﻘﻪ ﻫﺎي ورودي ﻧﻴﺰ از اﻳﻦ ﻗﺒﻴﻞ اﺳﺖ .ﺑﻪ ﺑﻴﺎن دﻳﮕﺮ،ﺿﺮري ﻛﻪ از اﻳﻦ ﮔﻮﻧﻪ ﻛﺎرﻫﺎ ﺑﺮ ﻣﻲآﻳﺪ »ﻧﺎروا« ﻧﻴﺴﺖ ﺗﺎ اﻳﺠﺎد ﺿﻤﺎن ﻛﻨﺪ،ﻣﺸﺮوط ﺑﺮ اﻳﻨﻜﻪ آﻣﻴﺨﺘﻪ ﺑﺎ ﺗﻘﻠﺐ و ﺗﺪﻟﻴﺲ و ﻏﺮور ﻧﺸﻮد. .4در ﻓﺮﺿﻲ ﻛﻪ ﺷﺨﺺ از ﺣﻖ ﺧﻮد ﺳﻮءاﺳﺘﻔﺎده ﻣﻲﻛﻨﺪ و در ﻧﺘﻴﺠﻪ آن ﺑﻪ دﻳﮕﺮي ﺧﺴﺎرت وارد ﻣﻲآﻳﺪ،ﮔﺮوﻫﻲ از ﻧﻮﻳﺴﻨﺪﮔﺎن اﻳﺠﺎد ﻣﺴﺌﻮﻟﻴﺖ را ﻣﻨﻮط ﺑﻪ ﻗﺼﺪ اﺿﺮار ﺑﻪ زﻳﺎن دﻳﺪه ﻛﺮده اﻧﺪ[6]. .5در ﻫﺮ ﻣﻮرد ﻛﻪ ﺗﻘﺼﻴﺮ ﻋﻤﺪي و ﺧﻄﺎي ﻏﻴﺮ ﻋﻤﺪ ﺑﺎ ﻫﻢ ﺑﺮﺧﻮردي داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ،ﺿﻤﺎن ﺑﺮﻋﻬﺪه ﻋﺎﻣﺪ اﺳﺖ :ﻣﺎﻧﻨﺪ اﻳﻨﻜﻪ ﻛﺴﻲ دﻳﮕﺮي را در ﭼﺎﻫﻲ ﻛﻪ ﺑﻪ ﺧﻄﺎ ﻛﻨﺪه ﺷﺪه اﺳﺖ ﺑﻴﻨﺪازد ،ﻳﺎ ﻛﺴﻲ ﺑﻪ ﻗﺼﺪ ﺧﻮد ﻛﺸﻲ ﺧﻮد را در راه ﻣﺎﺷﻴﻨﻲ ﻛﻪ ﺑﺎ ﺳﺮﻋﺖ در ﺣﺮﻛﺖ اﺳﺖ ﺑﻴﻔﻜﻨﺪ [7].ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ،ﻋﻤﺪ ﺳﺒﺐ ﺗﻘﻮﻳﺖ ﻋﻠّﺖ دورﺗﺮ در ﺑﺮاﺑﺮ ﺧﻄﺎي ﻧﺰدﻳﻜﺘﺮ ﻣﻲﺷﻮد؛ ﭼﻨﺎن ﻛﻪ ﺑﻌﺾ از ﻓﻘﻴﻬﺎن ﺑﻪ اﺷﺘﺮاك ﺿﻤﺎن ﻣﺒﺎﺷﺮ و ﻣﺴﺒﺐ ﻋﺎﻣﺪ ﺗﻤﺎﻳﻞ ﭘﻴﺪا ﻛﺮده اﻧﺪ[8]. -3اﺛﺒﺎت ﺗﻘﺼﻴﺮ در دﻋﻮي ﻣﺴﺌﻮﻟﻴﺖ ﻣﺪﻧﻲ اﺛﺒﺎت ﺗﻘﺼﻴﺮ ﺑﺎ زﻳﺎن دﻳﺪه اﺳﺖ ،ﻣﮕﺮ اﻳﻨﻜﻪ ﺗﻌﻬﺪ ﻧﻘﺾ ﺷﺪه از ﺳﻨﺦ ﺗﻌﻬﺪﻫﺎي ﺑﻪ ﻧﺘﻴﺠﻪ ﺑﺎﺷﺪ ﻛﻪ در اﻳﻦ ﺻﻮرت ﻃﺮف دﻋﻮي ﻧﺎﮔﺰﻳﺮ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﺮاي اﺛﺒﺎت ﺑﻴﮕﻨﺎﻫﻲ ﺧﻮد ﺛﺎﺑﺖ ﻛﻨﺪ ﻛﻪ ﻗﻮه ﻗﺎﻫﺮه ﻣﺎﻧﻊ اﺟﺮاي ﺗﻌﻬﺪ ﺷﺪه ﻳﺎ ﺧﺴﺎرت را ﺑﻪ ﺑﺎر آورده اﺳﺖ. زﻳﺎن دﻳﺪه از ﺗﻤﺎم دﻻﻳﻞ و از ﺟﻤﻠﻪ اﻣﺎره ﻣﻲﺗﻮاﻧﺪ ﺑﺮاي اﺛﺒﺎت ﺗﻘﺼﻴﺮ اﺳﺘﻔﺎده ﻛﻨﺪ .ﺑﺎ وﺟﻮد اﻳﻦ،در دﺳﺘﮕﺎﻫﻬﺎي ﭘﻴﭽﻴﺪه ﺻﻨﻌﺘﻲ اﻣﺮوز اﺛﺒﺎت ﺗﻘﺼﻴﺮ از ﻣﻮاﻧﻊ ﻣﻬﻢ ﭘﻴﺮوزي در دﻋﺎوي ﺟﺒﺮان ﺧﺴﺎرت اﺳﺖ،ﭼﻨﺪان ﻛﻪ ﻣﻲﺗﻮان ﮔﻔﺖ ﻳﻜﻲ از دﻻﻳﻞ ﻣﻬﻢ روي ﮔﺮداﻧﺪن از ﻧﻈﺮﻳﻪ ﺗﻘﺼﻴﺮ و ﻓﺰوﻧﻲ ﻣﻮارد ﻣﺴﺌﻮﻟﻴﺖ ﺑﺪون ﺗﻘﺼﻴﺮ در ﻗﻮاﻧﻴﻦ دﺷﻮاري اﺛﺒﺎت ﺗﻘﺼﻴﺮ اﺳﺖ. -4ﻓﺮض ﺗﻘﺼﻴﺮ ﮔﻔﺘﻪ ﺷﺪ،ﻋﻴﺐ ﻣﻬﻢ ﻧﻈﺮﻳﻪ ﺗﻘﺼﻴﺮ اﻳﻦ اﺳﺖ ﻛﻪ ﮔﺎه زﻳﺎن دﻳﺪه ﻧﻤﻲﺗﻮاﻧﺪ ﺧﻄﺎي ﻛﺴﻲ را ﻛﻪ ﺑﻪ او ﺿﺮر زده اﺳﺖ اﺛﺒﺎت ﻛﻨﺪ و در ﻧﺘﻴﺠﻪ ﺧﺴﺎرت ﺟﺒﺮان ﻧﺸﺪه ﺑﺎﻗﻲ ﻣﻲﻣﺎﻧﺪ .ﺑﺮاي رﻓﻊ اﻳﻦ ﻋﻴﺐ ،ﻗﺎﻧﻮﻧﮕﺬار در ﭘﺎره اي اﻣﻮر ﺗﻘﺼﻴﺮ ﻋﺎﻣﻞ زﻳﺎن را ﻣﻔﺮوض ﺷﻨﺎﺧﺘﻪ و زﻳﺎن دﻳﺪه را از اﺛﺒﺎت آن ﺑﻲ ﻧﻴﺎز ﺳﺎﺧﺘﻪ اﺳﺖ. اﺛﺮ ﻣﻬﻢ اﻳﻦ ﮔﻮﻧﻪ اﻣﺎره ﻫﺎي ﻗﺎﻧﻮﻧﻲ اﻳﻦ اﺳﺖ ﻛﻪ در دﻋﺎوي ﺧﺴﺎرت ﺟﺎي ﻃﺒﻴﻌﻲ ﻣﺪﻋﻲ ﻋﻠﻴﻪ ﺗﻐﻴﻴﺮ ﻣﻲﻛﻨﺪ :ﻛﺴﻲ ﻛﻪ ﻣﺪﻋﻲ اﺳﺖ)زﻳﺎن دﻳﺪه( د رﻣﻘﺎم ﻣﺪﻋﻲ ﻋﻠﻴﻪ ﻗﺮار ﻣﻲﮔﻴﺮد و ﺧﻮاﻧﺪه دﻋﻮي )ﻋﺎﻣﻞ ورود زﻳﺎن( ﺑﺎﻳﺪ ﺛﺎﺑﺖ ﻛﻨﺪ ﻛﻪ ﺗﻘﺼﻴﺮ ﻧﻜﺮده اﺳﺖ. ﺑﺮاي ﻣﺜﺎل در ﺻﻮرﺗﻲ ﻛﻪ ﻛﺸﺘﻲ در درﻳﺎ آﺗﺶ ﺑﮕﻴﺮد ﻳﺎ ﺑﻪ ﮔﻞ ﻧﺸﻴﻨﺪ و در ﻧﺘﻴﺠﻪ ﺑﻪ ﺟﺎن ﻣﺴﺎﻓﺮي آﺳﻴﺐ ﺑﺮﺳﺪ ،اﻳﻦ ﺣﺎدﺛﻪ دﻟﻴﻞ ﺑﺮ اﻳﻦ ﻧﻴﺴﺖ ﻛﻪ ﻣﺘﺼﺪي ﺣﻤﻞ ﻳﺎ ﻣﺄﻣﻮران او ﺗﻘﺼﻴﺮ داﺷﺘﻪ اﻧﺪ .ﭘﺲ،ﺑﺮ ﻃﺒﻖ ﻗﺎﻋﺪه ﻛﻠّﻲ،زﻳﺎن دﻳﺪه ﺑﺎﻳﺪ ﺗﻘﺼﻴﺮ آﻧﻬﺎ را ﺛﺎﺑﺖ ﻛﻨﺪ .وﻟﻲ ،ﻗﺎﻧﻮﻧﮕﺬار ﻧﺨﻮاﺳﺘﻪ اﺳﺖ ﻛﻪ در اﻳﻦ دﻋﻮي زﻳﺎن دﻳﺪه ﻣﺪﻋﻲ ﺑﻪ ﺷﻤﺎر رود و ﻣﺘﺼﺪي ﺣﻤﻞ ﻧﻘﺶ ﻣﺪﻋﻲ ﻋﻠﻴﻪ را داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ .ﺑﺮاي ﺟﺎﺑﻪ ﺟﺎ ﻛﺮدن ﺳﻤﺖ اﻳﻦ دو ،در ﺑﻨﺪ 2از ﻣﺎده 113ﻗﺎﻧﻮن درﻳﺎﻳﻲ ﭼﻨﻴﻦ آﻣﺪه اﺳﺖ: »...در ﺻﻮرﺗﻲ ﻛﻪ ﻓﻮت ﻳﺎ ﺻﺪﻣﺎت ﺑﺪﻧﻲ ﻧﺎﺷﻲ از ﺗﺼﺎدم ﻳﺎ ﺑﻪ ﮔﻞ ﻧﺸﺴﺘﻦ ﻳﺎ اﻧﻔﺠﺎر ﻳﺎ ﺣﺮﻳﻖ و ﻳﺎ ﻏﺮق ﺷﺪن ﻛﺸﺘﻲ ﺑﺎﺷﺪ ،ﻓﺮض اﻳﻦ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺣﺎدﺛﻪ ﺑﺮاﺛﺮ ﺗﻘﺼﻴﺮ و ﻳﺎ ﻏﻔﻠﺖ ﻣﺘﺼﺪي ﺣﻤﻞ و ﻳﺎ ﻣﺄﻣﻮران ﻣﺠﺎز او اﺗﻔّﺎق اﻓﺘﺎده اﺳﺖ ،ﻣﮕﺮ آﻧﻜﻪ ﺧﻼف آن اﺛﺒﺎت ﮔﺮدد « . ﻓﺮض ﺗﻘﺼﻴﺮ ﻫﻤﻴﺸﻪ ﺑﺪﻳﻦ ﺻﺮاﺣﺖ ﻧﻴﺴﺖ و ﺑﻪ ﻫﻤﻴﻦ ﺟﻬﺖ اﺧﺘﻼف ﺷﺪه اﺳﺖ ﻛﻪ،آﻳﺎ ﻣﺴﺌﻮﻟﻴﺖ ﻛﺎرﻓﺮﻣﺎ ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﺧﺴﺎرات وارده ﺑﻪ اﺷﺨﺎص ﺛﺎﻟﺚ )ﻣﺎده 12 ﻣﺴﺌﻮﻟﻴﺖ ﻗﺎﻧﻮن ﻣﺪﻧﻲ( و ﻣﺴﺌﻮﻟﻴﺖ ﻣﺘﺼﺪي ﺣﻤﻞ و ﻧﻘﻞ زﻣﻴﻨﻲ درﺑﺎره ﺧﺴﺎرﺗﻲ ﻛﻪ ﺑﻪ ﻛﺎﻻي ﻣﻮﺿﻮع ﺣﻤﻞ وارد ﻣﻲﺷﻮد )ﻣﺎده 386ﻗﺎﻧﻮن ﺗﺠﺎرت( و ﻣﺴﺌﻮﻟﻴﺖ ﻣﺘﻌﻬﺪ ﻗﺮاردادي ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﺧﺴﺎرات ﻧﺎﺷﻲ از ﻋﺪم اﻧﺠﺎم ﺗﻌﻬﺪ )ﻣﻮاد 226ﺑﻪ ﺑﻌﺪ ﻗﺎﻧﻮن ﻣﺪﻧﻲ( ﻣﺒﺘﻨﻲ ﺑﺮ اﻣﺎره ﺗﻘﺼﻴﺮ اﺳﺖ ﻳﺎ ﻗﺎﻧﻮﻧﮕﺬار ﻣﺴﺌﻮﻟﻴﺖ ﺑﺪون ﺗﻘﺼﻴﺮ آﻧﻬﺎ را ﻣﻘﺮّر ﻛﺮده اﺳﺖ؟ ][1ﭘﻠﻨﻮل و رﻳﭙﺮ و اﺳﻤﻦ ،ج ،6ش 511و -512ﻣﺎزو و ﺷﺎﺑﺎس ،دروس ﺣﻘﻮق ﻣﺪﻧﻲ ،ج ،2ش .450 ][2از اﺻﻄﻼح »ﻗﺎﺑﻞ اﻏﻤﺎض « در ﻣﺘﻦ ﻗﺎﻧﻮن ﭼﻨﻴﻦ ﺑﺮ ﻣﻲآﻳﺪ ﻛﻪ »ﺧﻄﺎي ﻏﻴﺮ ﻗﺎﺑﻞ اﻏﻤﺎض« ﻧﻴﺰ ،ﺑﺮﺣﺴﺐ درﺟﻪ ﺗﻘﺼﻴﺮ و اﻣﻜﺎن ﭘﻴﺶ ﺑﻴﻨﻲ اﺿﺮار ،ﺑﺎﻳﺪ در ﺗﻘﺴﻴﻢ ﺑﻨﺪي ﺗﻘﺼﻴﺮﻫﺎ ﺑﺮ ﻣﺒﻨﺎي ﺷﺪت و ﺿﻌﻒ آن ﻣﻮرد ﺗﻮﺟﻪ ﻗﺮار ﮔﻴﺮد و ﻣﻔﻬﻮﻣﻲ ﻣﻴﺎﻧﻪ ﺗﻘﺼﻴﺮ ﺳﻨﮕﻴﻦ و ﻋﺎدي اﺳﺖ. ][3ﻣﺎده 335ق .م. ][4ﺟﺎن ﻓﻨﻴﺲ) ،(John Finnisﻋﻤﺪ در ﻣﺴﺌﻮﻟﻴﺘﻤﺪﻧﻲ؛ دﻳﻮﻳﺪ اوون) ،(Owenﻣﺒﺎﻧﻲ ﻓﻠﺴﻔﻲ ﻣﺴﺌﻮﻟﻴﺖ ﻣﺪﻧﻲ ،ص :229اﻳﻦ ﻧﻮﻳﺴﻨﺪه ﻣﺮاﺣﻞ ﺗﻜﻮﻳﻦ اراده را ﺑﻪ ﭼﻬﺎرﻣﺮﺣﻠﻪ(1 :ﻃﺮح (2 ،ﭘﻴﺸﻨﻬﺎد(3 ،ﺗﺪﺑﺮ (4 ،اﻧﺘﺨﺎب ﺗﺤﻠﻴﻞ ﻛﺮده اﺳﺖ. ] [5اﺻﻞ 171ﻗﺎﻧﻮن اﺳﺎﺳﻲ ﺑﻴﻦ زﻳﺎن ﻧﺎﺷﻲ از ﺗﻘﺼﻴﺮ و اﺷﺘﺒﺎه ﻗﺎﺿﻲ ﺗﻔﺎوت ﮔﺬارده اﺳﺖ(1 :در ﻣﻮرد ﺗﻘﺼﻴﺮ ،ﻗﺎﺿﻲ ﻣﺴﺌﻮﻟﻴﺖ دارد؛ (2در ﻓﺮض اﺷﺘﺒﺎه ﻗﺎﺿﻲ ،ﺧﺴﺎرت از دوﻟﺖ ﮔﺮﻓﺘﻪ ﻣﻲﺷﻮد :رك .ش 165ﺑﻪ ﺑﻌﺪ. 39 ‏www.tabsareh.ir ][6در اﻳﻦ ﺑﺎره ،رك .ش )191ﺳﻮء اﺳﺘﻔﺎده از ﺣﻖ(. ][7ﺑﺮاي دﻳﺪن ﻣﺜﺎل ﻫﺎي دﻳﮕﺮ ،رك .ﻣﻮاد 331و 346ق .م .ا. ][8رك .ﺷﻴﺦ ﻣﺤﻤﺪ ﺣﺴﻦ ﻧﺠﻔﻲ ،ﺟﻮاﻫﺮ ،ج ،37ص )55در ﻧﻘﺪ ﻧﻈﺮ ﺻﺎﺣﺐ رﻳﺎض( ﭼﻜﻴﺪه .1در ﺣﻘﻮق ﭘﺎرهاي از ﻛﺸﻮرﻫﺎ ﺑﺮاي ﺗﻘﺼﻴﺮ ﻣﺮاﺗﺒﻲ ﺷﻨﺎﺧﺘﻪ ﺷﺪه اﺳﺖ ،ﺗﻘﺼﻴﺮ ﻣﻤﻜﻦ اﺳﺖ ﺳﻨﮕﻴﻦ ﻳﺎ ﺳﺒﻚ ﻳﺎ ﺑﺴﻴﺎر ﺳﺒﻚ ﺑﺎﺷﺪ. .2ﺗﻘﺼﻴﺮ ﺳﻨﮕﻴﻦ ﻣﻔﻬﻮﻣﻲ ﻣﻴﺎﻧﻪ ﺗﻘﺼﻴﺮ ﻋﻤﺪي و ﺧﻄﺎ اﺳﺖ؛ زﻳﺮا ﻣﺮﺗﻜﺐ ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﻧﺘﻴﺠﻪ ﻳﻘﻴﻦ ﻧﺪارد و آن را ﻧﻤﻲﺧﻮاﻫﺪ ،وﻟﻲ درﺟﻪ اﺣﺘﻤﺎل اﺿﺮار ﺑﻪ ﻣﺮﺣﻠﻪ ﻇﻦ ﻣﻲرﺳﺪ .ﮔﺎه ﻧﻴﺰ ﺗﻘﺼﻴﺮ ﺑﻪ دﻟﻴﻞ ﺑﻲ اﻋﺘﻨﺎﻳﻲ ﺑﻪ ارزﺷﻲ ﻣﻬﻢ)ﻣﺎﻧﻨﺪ ﺟﺎن و ﺷﺮاﻓﺖ اﻧﺴﺎن( ﺳﻨﮕﻴﻦ ﻣﺤﺴﻮب ﻣﻲﺷﻮد. .3در ﺣﻘﻮق ﻣﺎ ﺗﻘﺴﻴﻢ ﺗﻘﺼﻴﺮ ﺑﻪ ﺳﻨﮕﻴﻦ و ﺳﺒﻚ ﻣﺒﻨﺎﻳﻲ ﻧﺪارد ،زﻳﺮا واﺑﺴﺘﻪ ﺑﻪ ﻣﻴﺰان ﺧﺴﺎرت اﺳﺖ ﻧﻪ درﺟﻪ ﺗﻘﺼﻴﺮ ،ﺑﺎ وﺟﻮد اﻳﻦ ،ﻧﺒﺎﻳﺪ ﭼﻨﻴﻦ ﭘﻨﺪاﺷﺖ ﻛﻪ ﺣﻘﻮق ﻣﺎ ﺑﻪ ﺷﺪت و ﺿﻌﻒ ﺗﻘﺼﻴﺮ اﻋﺘﻨﺎﻳﻲ ﻧﺪارد و در ﻣﻮاردي درﺟﻪ ﺗﻘﺼﻴﺮ در ﻣﻴﺰان ﺧﺴﺎرت )ﻣﺴﺌﻮﻟﻴﺖ ( ﻣﺆﺛﺮ اﺳﺖ. .4در ﻓﺮﺿﻲ ﻛﻪ ﺣﺎدﺛﻪ زﻳﺎﻧﺒﺎر در ﻧﺘﻴﺠﻪ ﺗﻘﺼﻴﺮ دو ﻳﺎ ﭼﻨﺪ ﺷﺨﺺ ﺑﻪ وﺟﻮد آﻣﺪه اﺳﺖ ،ﮔﺎه ﻣﺴﺌﻮﻟﻴﺖ ﺑﻪ ﻧﺴﺒﺖ درﺟﻪ ﺗﻘﺼﻴﺮ ﺗﻘﺴﻴﻢ ﻣﻲﺷﻮد) .آﻳﻴﻦ ﻧﺎﻣﻪ ﻗﺎﻧﻮن ﺑﻴﻤﻪ اﺟﺒﺎري وﺳﺎﻳﻞ ﻧﻘﻠﻴﻪ ﻣﻮﺗﻮري و ﻣﺎده 165ﻗﺎﻧﻮن درﻳﺎﻳﻲ( .5ﮔﺎه ﻣﻤﻜﻦ اﺳﺖ ﺧﻄﺎي ﺳﻨﮕﻴﻦ اﻣﺎره ﺑﺮ ﻗﺼﺪ ﻧﺘﻴﺠﻪ و اﺣﺮاز ﻋﻤﺪ ﻣﻘﺼﺮ ﻗﺮار ﮔﻴﺮد. .6ﺧﻄﺎي ﺳﻨﮕﻴﻦ را ﻛﻪ ﺑﻪ ﻣﺮﺣﻠﻪ ﻋﻤﺪ رﺳﻴﺪه اﺳﺖ ﻧﻤﻲﺗﻮان ﺑﻴﻤﻪ ﻛﺮد .ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ،ﺷﺮط ﻋﺪم ﻣﺴﺌﻮﻟﻴﺖ در ﻗﺮاردادﻫﺎ در ﺑﺮاﺑﺮ آن ﻧﻔﻮذ ﻧﺪارد. .7ﺗﻘﺼﻴﺮ وﻗﺘﻲ ﻋﻤﺪي اﺳﺖ ﻛﻪ ﺷﺨﺺ ﺑﻪ ﻗﺼﺪ اﺿﺮار ﺑﻪ دﻳﮕﺮي ﻣﺮﺗﻜﺐ آن ﺷﻮد .درﺗﻘﺼﻴﺮ ﻋﻤﺪي ،ﻫﻢ ﻛﺎر ﻧﺎﺷﺎﻳﺴﺘﻪ ﺑﻪ ﻋﻤﺪ اﻧﺠﺎم ﻣﻲﺷﻮد و ﻫﻢ ﻧﺘﻴﺠﻪ ﺣﺎﺻﻞ از آن ﻛﺎر ﻣﻘﺼﻮد ﻣﺮﺗﻜﺐ اﺳﺖ. .8در ﻣﻮردي ﻛﻪ ﻣﺮﺗﻜﺐ ،اﺿﺮار ﺑﻪ ﻏﻴﺮ را ﻧﻤﻲﺧﻮاﻫﺪ وﻟﻲ ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ آن ﺑﻲ اﻋﺘﻨﺎ اﺳﺖ ،ﻳﻌﻨﻲ ﻣﻲداﻧﺪ ﻛﻪ ﻋﻤﻞ او ﺑﻪ ﻇﻦ ﻗﻮي ﺑﻪ اﺿﺮار دﻳﮕﺮي ﻣﻲاﻧﺠﺎﻣﺪ و ﺑﺎ وﺟﻮد اﻳﻦ از ﻧﺘﻴﺠﻪ ﻧﺎﻣﻄﻠﻮب ﻛﺎر ﺧﻮد ﻧﮕﺮان ﻧﻴﺴﺖ ،اﻗﺪام او در ﺣﻜﻢ ﻋﻤﺪ اﺳﺖ. .9در ﺗﻘﺼﻴﺮ ﻏﻴﺮ ﻋﻤﺪ )ﻣﺴﺎﻣﺤﻪ( ،ﺷﺨﺺ ﻗﺼﺪ زﻳﺎن زدن ﺑﻪ دﻳﮕﺮي را ﻧﺪارد ،وﻟﻲ در ﻧﺘﻴﺠﻪ ﻏﻔﻠﺖ و ﺑﻲاﺣﺘﻴﺎﻃﻲ ﺳﺒﺐ ورود ﺿﺮر ﺑﻪ او ﻣﻲﺷﻮد. .10در دﻋﻮي ﻣﺴﺌﻮﻟﻴﺖ ﻣﺪﻧﻲ اﺛﺒﺎت ﺗﻘﺼﻴﺮ ﺑﺎ زﻳﺎندﻳﺪه اﺳﺖ ،ﻣﮕﺮ اﻳﻨﻜﻪ ﺗﻌﻬﺪ ﻧﻘﺾ ﺷﺪه از ﺳﻨﺦ ﺗﻌﻬﺪﻫﺎي ﺑﻪ ﻧﺘﻴﺠﻪ ﺑﺎﺷﺪ. .11ﺑﺮاي رﻓﻊ ﻣﺸﻜﻞ اﺛﺒﺎت ﺗﻘﺼﻴﺮ ،ﻗﺎﻧﻮﻧﮕﺬار در ﭘﺎرهاي اﻣﻮر ﺗﻘﺼﻴﺮ ﻋﺎﻣﻞ زﻳﺎن را ﻣﻔﺮوض ﺷﻨﺎﺧﺘﻪ و زﻳﺎن دﻳﺪه را از اﺛﺒﺎت آن ﺑﻲﻧﻴﺎز ﺳﺎﺧﺘﻪ اﺳﺖ، ﻫﻤﺎﻧﻨﺪ ﺑﻨﺪ 2ﻣﺎده 113ﻗﺎﻧﻮن درﻳﺎﻳﻲ. آزﻣﻮن -1ﺑﺮاﺳﺎس ﺑﻨﺪ 2ﻣﺎده 4ﻗﺎﻧﻮن ﻣﺴﺌﻮﻟﻴﺖ ﻣﺪﻧﻲ اﻳﺮان و در ﭼﻪ ﺻﻮرﺗﻲ دادﮔﺎه ﻣﻲﺗﻮاﻧﺪ ﻣﻴﺰان ﺧﺴﺎرت را ﺗﺨﻔﻴﻒ دﻫﺪ؟ اﻟﻒ( ﻏﻔﻠﺖ ﻗﺎﺑﻞ اﻏﻤﺎض ﺑﺎﺷﺪ ب( ﻏﻔﻠﺖ ﺗﻮﺟﻴﻪﭘﺬﻳﺮ ﺑﺎﺷﺪ ج( ﺟﺒﺮان زﻳﺎن ﻧﺎﺷﻲ از آن ﺳﺒﺐ ﺗﻨﮕﺪﺳﺘﻲ ﻣﻘﺼﺮ ﻣﻲﺷﻮد د( ﻫﻤﻪ ﻣﻮارد -2ﻛﺪام ﮔﺰﻳﻨﻪ ﻧﺎدرﺳﺖ اﺳﺖ؟ اﻟﻒ( در ﻣﻮارد اﺣﺮاز ﺗﻘﺼﻴﺮ ﻋﻤﺪي ،ﻛﺎوش دادرس ﺟﻨﺒﻪ ﺷﺨﺼﻲ دارد ب( در ﺗﻘﺼﻴﺮ ﻏﻴﺮﻋﻤﺪ ،ﺗﺤﻘﻴﻖ دادرس و ﻣﻌﻴﺎر ارزﻳﺎﺑﻲ او ﺟﻨﺒﻪ ﻧﻮﻋﻲ دارد. ج( اﮔﺮ ﺑﻴﻤﻪﮔﺬار ﻋﻤﺪاً ﺑﻪ دﻳﮕﺮي ﺻﺪﻣﻪ ﺑﺰﻧﺪ ،ﻋﻘﺪ ﺑﻴﻤﻪ ﺑﺎﻃﻞ اﺳﺖ. د( ﺷﺮط ﻋﺪم ﻣﺴﺌﻮﻟﻴﺖ در ﻣﻮرد ﺗﻘﺼﻴﺮﻫﺎي ﻋﻤﺪي ﻧﺎﻓﺬ اﺳﺖ -3ﻛﺪام ﮔﺰﻳﻨﻪ درﺳﺖ اﺳﺖ؟ اﻟﻒ( در ﻓﺮﺿﻲ ﻛﻪ ﺷﺨﺺ از ﺣﻖ ﺧﻮد ﺳﻮء اﺳﺘﻔﺎده ﻣﻲﻛﻨﺪ و در ﻧﺘﻴﺠﻪ آن ﺑﻪ دﻳﮕﺮي ﺧﺴﺎرت وارد ﻣﻲآﻳﺪ اﻳﺠﺎد ﻣﺴﺌﻮﻟﻴﺖ ﻣﻨﻮط ﺑﻪ ﻗﺼﺪ اﺿﺮار ﻧﻴﺴﺖ. ب( در ﻫﺮ ﻣﻮرد ﻛﻪ ﺗﻘﺼﻴﺮ ﻋﻤﺪي و ﺧﻄﺎي ﻏﻴﺮﻋﻤﺪ ﺑﺎ ﻫﻢ ﺑﺮﺧﻮردي داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ ،ﺿﻤﺎن ﺑﺮ ﻋﻬﺪه ﻋﺎﻣﻪ اﺳﺖ. ج( در ﺗﻌﻬﺪﻫﺎي ﺑﻪ ﻧﺘﻴﺠﻪ اﺛﺒﺎت ﺗﻘﺼﻴﺮ ﻣﺘﻌﻬﺪ ﺑﻪ ﻋﻬﺪه زﻳﺎن دﻳﺪه اﺳﺖ. د( در ﺣﻮادث درﻳﺎﻳﻲ اﮔﺮ ﻣﺴﺎﻓﺮ ﺻﺪﻣﻪ ﺑﺒﻴﻨﺪ ،ﻣﺘﺼﺪي ﺣﻤﻞ و ﻧﻘﻞ ﻣﺴﺌﻮﻟﻴﺖ ﻣﺤﺾ دارد. 40 ‏www.tabsareh.ir ﺟﻠﺴﻪ 8 ﭼﻬﺮهﻫﺎي وﻳﮋه ﺗﻘﺼﻴﺮ ﻣﻘﺪﻣﻪ ﻗﺒﻼً ﮔﻔﺘﻪ ﺷﺪ ﻛﻪ ﻣﺒﺎﺣﺚ ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ ﺗﻘﺼﻴﺮ را در ﺳﻪ ﺑﺨﺶ ﻣﻄﺮح ﻧﻤﻮده و ﻣﻮرد ﺑﺮرﺳﻲ ﻗﺮار ﻣﻲدﻫﻴﻢ .ﭘﺲ از ﻃﺮح ﻗﻮاﻋﺪ ﻋﻤﻮﻣﻲ ﺗﻘﺼﻴﺮ در ﺟﻠﺴﺎت ﮔﺬﺷﺘﻪ ،اﻳﻨﻚ ﺑﻪ ﭼﻬﺮهﻫﺎي وﻳﮋه ﺗﻘﺼﻴﺮ ﻣﻲﭘﺮدازﻳﻢ و در اﻳﻦ راﺳﺘﺎ ،ﺗﻘﺼﻴﺮ -ﺗﻘﺼﻴﺮ در ﺧﻮدداري ،ﺗﻘﺼﻴﺮ ﺷﻐﻠﻲ ،ﺗﻘﺼﻴﺮ ﻗﺮاردادي و ﻗﻬﺮي ،ﺗﻌﻬﺪ ﺑﻪ ﻣﻮاﻇﺒﺖ و ﺗﻌﻬﺪ ﺑﻪ ﻧﺘﻴﺠﻪ ،و ﻣﺴﺌﻮﻟﻴﺖ ﻗﺎﺿﻲ را در ﺻﻮرت ارﺗﻜﺎب ﺗﻘﺼﻴﺮ و ﻣﺼﻮﻧﻴﺖ او را در اﺷﺘﺒﺎﻫﺎت ﻗﻀﺎﻳﻲ ﻣﻮرد ﺑﺮرﺳﻲ ﻗﺮار ﻣﻲدﻫﻴﻢ. -1ﺗﻘﺼﻴﺮ در ﺧﻮدداري ،ﻣﻮارد ﻧﻘﺾ ﻋﻬﺪ و ﺗﺨﻠّﻒ از ﻗﻮاﻧﻴﻦ: در ﻣﻮرد ﻛﺎرﻫﺎﻳﻲ ﻛﻪ ﺷﺨﺺ اﻧﺠﺎم داده اﺳﺖ ،اﮔﺮ از ﺣﺪود ﻣﺘﻌﺎرف و اﺣﺘﻴﺎط ﺧﺎرج ﺑﺎﺷﺪ،ﺑﻪ آﺳﺎﻧﻲ ﻣﻲﺗﻮان او را ﻣﻘﺼﺮ و ﻣﺴﺌﻮل ﺷﻤﺮد .وﻟﻲ ،ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﻛﺎرﻫﺎﻳﻲ ﻛﻪ ﺷﺨﺺ اﻧﺠﺎم ﻧﺪاده اﺳﺖ ،در ﺻﻮرﺗﻲ ﺑﺎﻳﺪ او را ﺧﻄﺎﻛﺎر داﻧﺴﺖ ﻛﻪ ﺛﺎﺑﺖ ﺷﻮد ﻣﻮﻇّﻒ ﺑﻪ اﻧﺠﺎم دادن آﻧﻬﺎ ﺑﻮده و دراﻳﻦ ﺑﺎره ﺑﻪ ﺗﻌﻬﺪ ﺧﻮد ﻋﻤﻞ ﻧﻜﺮده اﺳﺖ .ﭘﺲ ،در اﻳﻦ ﮔﻮﻧﻪ ﺗﻘﺼﻴﺮﻫﺎ وﺟﻮد ﺗﻌﻬﺪ ﻗﺒﻠﻲ از ارﻛﺎن ﺿﺮوري ﺧﻄﺎ اﺳﺖ و ﺑﺎﻳﺪ دﻳﺪ ﭼﻪ ﻋﺎﻣﻠﻲ ﻣﻲﺗﻮاﻧﺪ اﻳﻦ ﺗﻌﻬﺪ را ﺑﻪ وﺟﻮد آورد: .1در ﻣﻮردي ﻛﻪ ﺗﻌﻬﺪ ﻗﺒﻠﻲ ﻧﺎﺷﻲ از ﻗﺮارداد اﺳﺖ ،ﻣﺎﻧﻨﺪ ﺗﻌﻬﺪ اﻣﻴﻦ ﺑﻪ ﻧﮕﻬﺪاري ﻣﺎل ﻣﻮرد اﻣﺎﻧﺖ و ﺗﻌﻬﺪ ﻣﺘﺼﺪي ﺣﻤﻞ و ﻧﻘﻞ ﺑﻪ ﺳﺎﻟﻢ رﺳﺎﻧﻴﺪن ﻛﺎﻻ ﺑﻪ ﻣﻘﺼﺪ و ﺗﻌﻬﺪ ﭘﺰﺷﻚ ﺑﻪ ﻋﻴﺎدت از ﺑﻴﻤﺎر و ﻣﻌﺎﻟﺠﻪ او ،ﺧﻮدداري از اﻧﺠﺎم دادن ﻛﺎري ﻛﻪ ﺑﻪ ﻋﻬﺪه ﮔﺮﻓﺘﻪ ﺷﺪه ﺗﻘﺼﻴﺮ ﻣﺤﺴﻮب اﺳﺖ. .2در ﻣﻮردي ﻛﻪ اﻧﺠﺎم دادن ﻛﺎري در زﻣﺮه ﺗﻜﺎﻟﻴﻒ ﻗﺎﻧﻮﻧﻲ اﺳﺖ ،ﻣﺎﻧﻨﺪ ﺣﻀﺎﻧﺖ از ﻛﻮدك و ﺗﻬﻴﻪ وﺳﺎﻳﻞ اﻳﻤﻨﻲ ﺑﺮاي راﻧﻨﺪﮔﻲ درﺟﺎده ﻫﺎي ﻛﻮﻫﺴﺘﺎﻧﻲ و ﻳﺦ زده ،ﺧﻮدداري از آن ﺗﻘﺼﻴﺮ اﺳﺖ. .3در ﻫﺮ ﻣﻮردي ﻛﻪ ﺧﻮدداري از ﻛﺎر ﻣﺴﺘﻠﺰم ﺑﻲ اﺣﺘﻴﺎﻃﻲ اﺳﺖ ،ﻣﺎﻧﻨﺪ ﻧﮕﺬاﺷﺘﻦ ﻧﺮده آﻫﻨﻲ در ﺑﺮاﺑﺮ ﭘﻠﻜﺎﻧﻲ ﻛﻪ ﺑﻪ ﺧﻂ آﻫﻦ و رﻳﻠﻬﺎ ﻣﻨﺘﻬﻲ ﻣﻲﺷﻮد ﻳﺎ ﭘﺮﺗﮕﺎه اﺳﺖ ،اﻫﻤﺎل در اﻧﺠﺎم دادن آن ﺗﻘﺼﻴﺮ اﺳﺖ .ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ اﺳﺖ ﺧﻮدداري از ﺗﺮﻣﺰ ﻛﺮدن ﺑﻬﻨﮕﺎم راﻧﻨﺪه اي ﻛﻪ ﺑﻪ ﺳﺮﻋﺖ ﻣﻲراﻧﺪ ﻳﺎ ﻧﺒﺴﺘﻦ ﻛﻤﺮﺑﻨﺪ اﻳﻤﻨﻲ،ﻳﺎ ﺧﻮدداري از زدن ﭼﺮاغ راﻫﻨﻤﺎ در ﻣﻮرد اﻧﺤﺮاف ﺑﻪ ﭼﭗ ...و ﻣﺎﻧﻨﺪ اﻳﻨﻬﺎ .دراﻳﻦ ﻓﺮض ،ﻫﺮ ﭼﻨﺪ آﻧﭽﻪ ﺑﻪ راﻧﻨﺪه ﻧﺴﺒﺖ داده ﻣﻲﺷﻮد ﺧﻮدداري از ﻛﺎر اﺳﺖ،ﭼﻮن ﻻزﻣﻪ ﭘﺮﻫﻴﺰ از اﺿﺮار ﻧﺎﺷﻲ از ﻛﺎري )راﻧﻨﺪﮔﻲ( اﺳﺖ ﻛﻪ ﻣﺮﺗﻜﺐ آﻏﺎز ﻛﺮده ،ﺗﻘﺼﻴﺮ ﺑﻪ ﺷﻤﺎر ﻣﻲآﻳﺪ [1] ،و ﻧﺒﺎﻳﺪ آن را اﻣﺘﻨﺎع ﻣﺤﺾ ﺷﻤﺮد .ﺑﻪ ﺑﻴﺎن دﻳﮕﺮ ،در اﻳﻦ ﻓﺮض ،اﻣﺘﻨﺎع ﺑﻪ ﻓﻌﻞ ﺑﺎز ﻣﻲﮔﺮدد[2]. .4ﻫﺮ ﻛﺲ ﺧﻄﺮي ﻧﺎروا و ﻗﺎﺑﻞ ﻧﻜﻮﻫﺶ ﺑﻪ وﺟﻮد ﻣﻲآورد ،اﻳﻦ ﺗﻜﻠﻴﻒ را دارد ﻛﻪ دﻳﮕﺮان را آﮔﺎه ﺳﺎزد و اﻳﻤﻨﻲ دﻳﮕﺮان را ﺗﺄﻣﻴﻦ ﻛﻨﺪ :ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﻣﺜﺎل،ﺗﻮﻟﻴﺪ ﻛﻨﻨﺪه ﻣﺤﺼﻮل ﺑﺎﻳﺪ ﭼﻬﺮه ﺧﻄﺮﻧﺎك آن را ﺑﻪ ﻣﺼﺮف ﻛﻨﻨﺪﮔﺎن ﺗﺬﻛﺮ دﻫﺪ و از ﺧﻄﺮﻫﺎي اﺣﺘﻤﺎﻟﻲ آﮔﺎﻫﺸﺎن ﺳﺎزد)ﻣﺎﻧﻨﺪ ﺧﻄﺮﻫﺎي ﻣﺼﺮف دارو( .ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ،ﻛﺴﻲ ﻛﻪ اﺗﻮﻣﺒﻴﻞ ﺧﻮد را در وﺿﻊ ﺧﻄﺮﻧﺎك و ﻧﺎﻣﻄﻠﻮﺑﻲ رﻫﺎﻛﻨﺪ ،ﺑﺎﻳﺪ دﻳﮕﺮان را از ﻣﺴﺪود ﺷﺪن ﺟﺎده آﮔﺎه ﺳﺎزد[3]. -2ﺗﺠﺎوز از ﺗﻜﺎﻟﻴﻒ ﻋﺮﻓﻲ و ﺷﻐﻠﻲ؛ﺗﻌﺎون اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ: اﺧﺘﻼف ﺷﺪه اﺳﺖ ﻛﻪ آﻳﺎ اﻧﺠﺎم ﻧﺪادن ﺗﻜﺎﻟﻴﻒ ﻋﺮﻓﻲ ﻧﻴﺰ ﺗﻘﺼﻴﺮ ﻣﺤﺴﻮب اﺳﺖ و آﻳﺎ ﻣﻲﺗﻮان ﺷﺨﺼﻲ را،ﺑﻪ دﻟﻴﻞ اﻧﺠﺎم ﻧﺪادن ﻛﺎري ﻛﻪ در زﻣﺮه ﺗﻌﻬﺪﻫﺎي ﻗﺎﻧﻮﻧﻲ ﻳﺎ ﻗﺮاردادي او ﻧﻴﺴﺖ،ﻣﻘﺼﺮ ﺷﻤﺮد؟ ﭘﺎره اي از ﻧﻮﻳﺴﻨﺪﮔﺎن ﮔﻔﺘﻪ اﻧﺪ ،وﻗﺘﻲ در ﻗﺎﻧﻮن ﺟﺰا ﺟﻠﻮﮔﻴﺮي ﻧﻜﺮدن از ﺣﻮادث زﻳﺎﻧﺒﺎر ﻣﺴﺘﻠﺰم ﻛﻴﻔﺮ ﻧﺒﺎﺷﺪ ﭼﮕﻮﻧﻪ ﻣﻲﺗﻮان ﻣﻤﺘﻨﻊ را ﻣﺴﺌﻮل زﻳﺎﻧﻬﺎﻳﻲ ﺷﻤﺮد ﻛﻪ از اﻳﻦ ﺣﻮادث ﻧﺎﺷﻲ ﺷﺪه اﺳﺖ؟] [4ﺑﺮاي ﻣﺜﺎل ،اﮔﺮ ﺷﻨﺎﮔﺮ ﻗﺎﺑﻠﻲ ﻛﻪ در ﻛﻨﺎر اﺳﺘﺨﺮي اﺳﺘﺮاﺣﺖ ﻣﻲﻛﻨﺪ ﻛﻮدﻛﻲ را در ﺣﺎل ﻏﺮق ﺷﺪن ﺑﺒﻴﻨﺪ و از ﻧﺠﺎت او درﻳﻎ ورزد ،ﭼﻮن ﺑﻪ ﺣﻜﻢ ﻗﺎﻧﻮﻧﻲ ﺗﻜﻠﻴﻔﻲ درﺑﺎره ﻧﺠﺎت ﻏﺮﻳﻖ ﻧﺪارد و ﻣﺠﺮم ﻧﻴﺴﺖ،از ﻟﺤﺎظ ﻣﺪﻧﻲ ﻧﻴﺰ ﻧﺒﺎﻳﺪ او را ﻣﺴﺌﻮل ﺷﻤﺮد[5]. وﻟﻲ ،اﮔﺮ ﭘﺪري ﺑﻪ ﺗﻤﺎﺷﺎ ﻧﺸﻴﻨﺪ و ﻣﺮگ ﻓﺮزﻧﺪ را ﻧﻈﺎره ﻛﻨﺪ ،ﻣﺴﺌﻮل اﺳﺖ؛ زﻳﺮا ﻣﻮاﻇﺒﺖ از ﻓﺮزﻧﺪ ﺑﻪ ﻋﻬﺪه او اﺳﺖ .ﺑﻌﺾ دﻳﮕﺮ ،ﮔﻔﺘﻪ اﻧﺪ ﺑﺮ ﻓﺮض ﻛﻪ ﺧﻮدداري از ﻛﻤﻚ ﺑﻪ دﻳﮕﺮان ﺗﻘﺼﻴﺮ ﺑﺎﺷﺪ،راﺑﻄﻪ ﻋﻠﻴﺖ ﺑﺎ ورود ﺿﺮر ﻧﺪارد :ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﻣﺜﺎل،ﻋﻠّﺖ ﻏﺮق ﺷﺪن در اﺳﺘﺨﺮ ﻣﻬﺎرت ﻧﺪاﺷﺘﻦ ﺷﻨﺎﮔﺮ اﺳﺖ ﻧﻪ ﺧﻮدداري از ﻧﺠﺎت او[6] . وﻟﻲ ،ﺑﺎﻳﺪ داﻧﺴﺖ ﻛﻪ اﺻﻞ ﻣﺤﺪود ﺑﻮدن ﺟﺮاﻳﻢ )ﻫﻴﭻ ﻋﻤﻠﻲ را ﻧﻤﻲﺗﻮان ﺟﺮم ﺷﻤﺮد ﻣﮕﺮ ﺑﻪ ﺣﻜﻢ ﻗﺎﻧﻮن( در ﻗﻮاﻋﺪ ﻣﺴﺌﻮﻟﻴﺖ ﻣﺪﻧﻲ وﺟﻮد ﻧﺪارد و اﮔﺮ ﻋﻤﻠﻲ را ، ﺑﻪ دﻟﻴﻞ ﻣﻨﻊ ﻗﺎﻧﻮن ،ﻧﺘﻮان ﺟﺮم داﻧﺴﺖ دﻟﻴﻞ ﺑﺮ اﻳﻦ ﻧﻴﺴﺖ ﻛﻪ از ﻧﻈﺮ ﻣﺪﻧﻲ ﻧﻴﺰ ﺗﻘﺼﻴﺮ ﻧﺒﺎﺷﺪ .واﻧﮕﻬﻲ ﺑﺎ ﺗﺼﻮﻳﺐ ﻗﺎﻧﻮن ﻣﺠﺎزات ﺧﻮدداري از ﻛﻤﻚ ﺑﻪ ﻣﺼﺪوﻣﻴﻦ و رﻓﻊ ﻣﺨﺎﻃﺮات ﺟﺎﻧﻲ ﻣﺼﻮب ،1354دﻳﮕﺮ اﻳﻦ اﺳﺘﺪﻻل ﻣﺒﻨﺎﻳﻲ ﻧﺪارد .ﻣﺘﻦ ﺑﻨﺪ 1ﻣﺎده واﺣﺪه ﺑﺪﻳﻦ ﺷﺮح اﺳﺖ: »ﻫﺮ ﻛﺲ ﺷﺨﺺ ﻳﺎ اﺷﺨﺎﺻﻲ را در ﻣﻌﺮض ﺧﻄﺮ ﺟﺎﻧﻲ ﻣﺸﺎﻫﺪه ﻛﻨﺪ و ﺑﺘﻮاﻧﺪ ﺑﺎ اﻗﺪام ﻓﻮري ﺧﻮد ﻳﺎ ﻛﻤﻚ ﻃﻠﺒﻴﺪن از دﻳﮕﺮان ﻳﺎ اﻋﻼم ﻓﻮري ﺑﻪ ﻣﺮاﺟﻊ ﻳﺎ ﻣﻘﺎﻣﺎت ﺻﻼﺣﻴﺘﺪار از وﻗﻮع ﺧﻄﺮ ﻳﺎ ﺗﺸﺪﻳﺪ ﻧﻴﺘﺠﻪ آن ﺟﻠﻮﮔﻴﺮي ﻛﻨﺪ ،ﺑﺪون اﻳﻨﻜﻪ ﺑﺎ اﻳﻦ اﻗﺪام ﺧﻄﺮي ﻣﺘﻮﺟﻪ ﺧﻮد او ﻳﺎ دﻳﮕﺮان ﺷﻮد و ﺑﺎ وﺟﻮد اﺳﺘﻤﺪاد ﻳﺎ دﻻﻟﺖ اوﺿﺎع و اﺣﻮال ﺑﺮ ﺿﺮورت ﻛﻤﻚ از اﻗﺪام ﺑﻪ اﻳﻦ اﻣﺮ ﺧﻮدداري ﻧﻤﺎﻳﺪ ،ﺑﻪ ﺣﺒﺲ ﺟﻨﺤﻪ اي از ﺳﻪ ﻣﺎه ﺗﺎ دو ﺳﺎل و ﻳﺎ ﺟﺰاي ﻧﻘﺪي ﺗﺎ ﭘﻨﺠﺎه ﻫﺰار رﻳﺎل ﻣﺤﻜﻮم ﺧﻮاﻫﺪ ﺷﺪ.در اﻳﻦ ﻣﻮرد،اﮔﺮ ﻣﺮﺗﻜﺐ از ﻛﺴﺎﻧﻲ ﺑﺎﺷﺪ ﻛﻪ ﺑﻪ اﻗﺘﻀﺎي ﺣﺮﻓﻪ ﺧﻮد ﻣﻲﺗﻮاﻧﺴﺘﻪ ﻛﻤﻚ ﻣﺆﺛﺮي ﺑﻨﻤﺎﻳﺪ ﺑﻪ ﺣﺒﺲ ﺟﻨﺤﻪ اي از ﺳﻪ ﻣﺎه ﺗﺎ دو ﺳﺎل ﻳﺎ ﺟﺰاي ﻧﻘﺪي از ده ﻫﺰار رﻳﺎل ﺗﺎ ﻳﻜﺼﺪ ﻫﺰار رﻳﺎل ﻣﺤﻜﻮم ﺧﻮاﻫﺪ ﺷﺪ. «... از ﻟﺤﺎظ ﻣﻨﻄﻘﻲ ﻧﻴﺰ ﻫﻴﭻ دﻟﻴﻠﻲ وﺟﻮد ﻧﺪارد ﻛﻪ،اﻧﺠﺎم دادن ﻛﺎري ﻛﻪ اﻧﺴﺎن ﻣﺘﻌﺎرف ﻣﺮﺗﻜﺐ ﻧﻤﻲﺷﻮد ﺗﻘﺼﻴﺮ ﺑﺎﺷﺪ ،وﻟﻲ اﻧﺠﺎم ﻧﺪادن ﻛﺎري ﻛﻪ اﻧﺴﺎن ﻣﺘﻌﺎرف ﺑﻪ ﺟﺎ ﻣﻲآورد ﺧﻄﺎ ﻣﺤﺴﻮب ﻧﺸﻮد :ﺑﺮاي ﻣﺜﺎل ،اﮔﺮ ﻣﻮرﺧﻲ ﻧﺎم ﻳﻜﻲ از ﻗﻬﺮﻣﺎﻧﺎن ﻣﻠﻲ را در روﻳﺪادي ﻛﻪ ﺑﻪ ﻫﻤﺖ او ﺷﻜﻞ ﮔﺮﻓﺘﻪ اﺳﺖ ﻧﻴﺎورد ،ﻳﺎ ﻧﺎم داﻧﺸﻤﻨﺪي را از ﺷﻤﺎر ﻣﺒﺘﻜﺮان ﺻﻨﻌﺘﻲ ﺣﺬف ﻛﻨﺪ ،در دﻳﺪ ﻋﺮف ﻣﻘﺼﺮ و ﺑﻪ ﺣﻜﻢ ﻗﺎﻧﻮن ﻣﺴﺌﻮل اﺳﺖ [7].ﺑﻪ ﮔﻔﺘﻪ اوﻧﻮره ) ،(Honoreﻏﺬا ﻧﺪادن ﺑﻪ اﻧﺴﺎن ،ﻫﻤﺎﻧﻨﺪ زﻫﺮ دادن ﺑﻪ او،ﻛﺸﻨﺪه اﺳﺖ و ﺑﺎﻳﺪ آن را ﺳﺒﺐ ﻗﺘﻞ ﺷﻤﺮد،زﻳﺮا ﺣﻴﺎت اﻧﺴﺎن داراي ﺷﺮاﻳﻂ ﻣﻨﻔﻲ و ﻣﺜﺒﺖ زﻳﺴﺘﻲ اﺳﺖ [8].زﻧﺪﮔﻲ ﻣﺘﻌﺎرف اﻳﺠﺎب ﻣﻲﻛﻨﺪ ﻛﻪ اﻧﺴﺎن ﺑﻪ ﺑﻌﺾ ﻛﺎرﻫﺎ ﺗﻦ در دﻫﺪ و از آﻧﻬﺎ ﻏﺎﻓﻞ ﻧﻤﺎﻧﺪ .در ﭘﺎﺳﺦ ﺑﻪ ﻧﻔﻲ راﺑﻄﻪ ﻋﻠﻴﺖ ﻣﻲﺗﻮان ﮔﻔﺖ ﻏﺮق ﺷﺪن ﻛﻮدك ﻣﻤﻜﻦ اﺳﺖ ﻋﻠﺘﻬﺎي ﻣﺘﻌﺪد داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ ﻛﻪ ﻳﻜﻲ از آﻧﻬﺎ ﺧﻮدداري ﻧﺎروا از ﻧﺠﺎت او اﺳﺖ ،ﭼﺮا ﻛﻪ اﮔﺮ اﻧﺠﺎم ﻣﻲﺷﺪ ،ﺿﺮر ﺑﻪ ﺑﺎر ﻧﻤﻲآﻣﺪ [9].ﻣﻨﺘﻬﺎ ،ﺑﺎﻳﺪ ﺗﻮﺟﻪ داﺷﺖ ﻛﻪ داوري ﻋﺮف و اﺧﻼق را ﻧﺒﺎﻳﺪ از 41 ‏www.tabsareh.ir ﻧﻈﺮ دور داﺷﺖ .زﻳﺮا در دﻧﻴﺎﻳﻲ ﻛﻪ ﻫﺮ روز ﺻﺪﻫﺎ ﻧﻔﺮ از ﺑﻴﻤﺎري و ﮔﺮﺳﻨﮕﻲ ﻣﻲﻣﻴﺮﻧﺪ ،ﻧﻤﻲﺗﻮان ﺗﻤﺎم ﻛﺴﺎﻧﻲ را ﻛﻪ در ﻳﺎري ﻛﺮدن ﺑﻪ آﻧﺎن ﻛﻮﺗﺎﻫﻲ ﻛﺮده اﻧﺪ ﻣﻘﺼﺮ و ﻣﺴﺌﻮل ﺷﻤﺮد .ﺑﻪ ﺑﻴﺎن دﻳﮕﺮ،ﺑﺎﻳﺪ ﺣﺪود اﻟﺰام ﺑﻪ ﺗﻌﺎون اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ را ﺑﺎز ﺷﻨﺎﺧﺖ و در ﭼﺎرﭼﻮب آن ﺧﻄﺎ و ﺻﻮاب را ﺗﻤﻴﺰ داد[10]. اﻳﻦ ﻧﻜﺘﻪ را ﺑﺎﻳﺪ اﻓﺰود ﻛﻪ ،اﮔﺮ ﺧﻮدداري از ﻛﻤﻚ ﺑﻪ دﻳﮕﺮان و ﺑﺠﺎ ﻧﻴﺎوردن ﺗﻜﻠﻴﻒ ﻋﺮﻓﻲ ﻳﺎ اﺧﻼﻗﻲ ﻫﻤﺮاه ﺑﺎ ﻗﺼﺪ اﺿﺮار ﺑﻪ دﻳﮕﺮي ﺑﺎﺷﺪ،ﺑﻴﮕﻤﺎن ﺑﺎﻳﺪ ﻋﺎﻣﻞ را ﻣﺴﺌﻮل ﺷﻨﺎﺧﺖ.ﻗﺎﻧﻮن ﻣﻤﻜﻦ اﺳﺖ از ﻛﻮﺗﺎﻫﻲ و ﻗﺼﻮر ﺑﻪ ﺗﺴﺎﻣﺢ ﺑﮕﺬرد ،وﻟﻲ ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﺑﺪﺧﻮاﻫﻲ و ﭘﻠﻴﺪي ﺳﺨﺘﮕﻴﺮ اﺳﺖ و اﺿﺮار ﺑﻪ ﻋﻤﺪ را ﺗﻘﺼﻴﺮ ﻣﻲداﻧﺪ. ][11 -3ﺗﻘﺼﻴﺮ ﺷﻐﻠﻲ و ﻣﺴﺌﻮﻟﻴﺖ ﺣﺮﻓﻪ اي ﻣﻘﺼﻮد از اﻳﻦ ﺗﻘﺼﻴﺮ ،ﺧﻄﺎﻳﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺻﺎﺣﺒﺎن ﻣﺸﺎﻏﻞ در اﺟﺮاي ﻛﺎري ﻛﻪ ﺣﺮﻓﻪ آﻧﺎن اﺳﺖ ﻣﺮﺗﻜﺐ ﻣﻲﺷﻮﻧﺪ :ﻣﺎﻧﻨﺪ ﺧﻄﺎي ﭘﺰﺷﻚ در ﻣﻌﺎﻟﺠﻪ ﻳﺎ ﻋﻤﻞ ﺟﺮاﺣﻲ ،ﺧﻄﺎي وﻛﻴﻞ در دﻓﺎع از دﻋﻮي و دادرس در ﺻﺪور ﺣﻜﻢ [12]،ﺳﺮدﻓﺘﺮ و ﻣﺸﺎور ﺣﻘﻮﻗﻲ در راﻫﻨﻤﺎﻳﻲ ﻛﺮدن و ﻣﻌﻤﺎر در ﺳﺎﺧﺘﻤﺎن. ﻧﻜﺘﻪ ﻣﻬﻤﻲ ﻛﻪ در ﺗﻘﺼﻴﺮ اﻳﻦ ﮔﻮﻧﻪ اﺷﺨﺎص ،ﻛﻪ از ﻓﻨﻮن و ﻣﻬﺎرﺗﻬﺎي وﻳﮋه اي ﺑﺮﺧﻮردار ﻫﺴﺘﻨﺪ،ﺑﺎﻳﺪ در ﻧﻈﺮ داﺷﺖ ﺗﻔﺎوت ﻣﻌﻴﺎر ﺗﻤﻴﺰ آن اﺳﺖ :در اﻣﻮر ﻓﻨّﻲ و ﺗﺨﺼﺼﻲ ﻧﻤﻲﺗﻮان رﻓﺘﺎر اﻧﺴﺎن ﻣﺘﻌﺎرف را ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﻣﻌﻴﺎر ﺗﻤﻴﺰ ﺧﻄﺎ از ﺻﻮاب ﭘﺬﻳﺮﻓﺖ .داوري ﻋﺮف ،ﻛﻪ ﺑﻪ ﻃﻮر ﻣﻌﻤﻮل ﺑﻪ ﻳﺎري ذوق و از راه اﺷﺮاق ﺑﻪ دﺳﺖ ﻣﻲآﻳﺪ،ﮔﺎه ﭼﻨﺎن ﺑﺎ واﻗﻌﻴﺘﻬﺎي ﻋﻠﻤﻲ و ﻓﻨّﻲ ﻧﺎﺳﺎزﮔﺎر اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﻨﺎﭼﺎر ﺑﺎﻳﺪ در ﻧﻔﻮذ و اﻋﺘﺒﺎر آن ﺗﺮدﻳﺪ ﻛﺮد.ﺑﻪ وﻳﮋه،از اﻧﺴﺎﻧﻲ ﻛﻪ ﺑﺎ ﻣﻔﺎﻫﻴﻢ ﻋﻠﻤﻲ و ﻗﻮاﻋﺪ ﻓﻨّﻲ وﻳﮋه ﺧﻮ ﮔﺮﻓﺘﻪ اﺳﺖ ﻧﻤﻲﺗﻮان اﻧﺘﻈﺎر داﺷﺖ ﻛﻪ در واﻛﻨﺸﻬﺎي ﺧﻮد ﺑﺴﺎن ﻣﺮدم ﻋﺎدي ﺑﺎﺷﺪ .اﺟﺘﻤﺎع ﻧﻴﺰ از اﻳﻦ اﻧﺘﻈﺎر ﻃﺮﻓﻲ ﻧﻤﻲﺑﻨﺪد،زﻳﺮا ﺑﻪ ﻣﻨﺰﻟﻪ اﻧﻜﺎر ﻋﻠﻢ و ﺿﺮورﺗﻬﺎي ﺗﻤﺪن اﺳﺖ.ﭘﺲ،ﺑﺮاي ﺗﻤﻴﺰ ﺗﻘﺼﻴﺮ ﭘﺰﺷﻚ،ﺑﺎﻳﺪ رﻓﺘﺎر ﻳﻚ ﭘﺰﺷﻚ ﻣﺘﻌﺎرف و ﻣﺤﺘﺎط را ﻣﻌﻴﺎر ﻗﺮار داد [13] .دﻳﻮان ﻛﺸﻮر ﻓﺮاﻧﺴﻪ ،در رأي ﻧﻮﻋﻲ 20 ﻣﻪ 1936ﻣﻴﺰان ﻣﻮاﻇﺒﺖ ﭘﺰﺷﻚ را»آﮔﺎﻫﺎﻧﻪ ،ﺑﺎ دﻗﺖ و ،ﺟﺰ در ﻣﻮارد اﺳﺘﺜﻨﺎﻳﻲ ،ﻣﻨﻄﺒﻖ ﺑﺎ ﻣﻮازﻳﻦ )ﻣﻌﻠﻮﻣﻬﺎي ﺑﻪ دﺳﺖ آﻣﺪه( ﻋﻠﻤﻲ« ﺗﻮﺻﻴﻒ ﻛﺮده اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﻪ ﻣﺴﺌﻮﻟﻴﺖ ﺣﺮﻓﻪ اي ﭘﺰﺷﻚ ﻣﻲاﻓﺰاﻳﺪ و آن را از ﺗﻘﺼﻴﺮﻫﺎي ﺳﺎده ﻛﻪ ﺑﺎ رﻓﺘﺎر اﻧﺴﺎﻧﻲ ﻣﺘﻌﺎرف ﺳﻨﺠﻴﺪه ﻣﻲﺷﻮد ،ﻣﻤﺘﺎز ﻣﻲﺳﺎزد. ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ،در ﺗﺸﺨﻴﺺ ﺗﻘﺼﻴﺮ ﻗﺎﺿﻲ،ﺑﺎﻳﺪ ﺿﺮورﺗﻬﺎي ﻧﺎﺷﻲ از اﻳﻦ ﺣﺮﻓﻪ و ﺧﻄﺎﻫﺎﻳﻲ را ﻛﻪ دﻗﻴﻘﺘﺮﻳﻦ ﻣﺮدم ﻧﻴﺰ ﻣﻤﻜﻦ اﺳﺖ در اﻳﻦ ﻣﻘﺎم ﻣﺮﺗﻜﺐ ﺷﻮﻧﺪ از ﻳﺎد ﻧﺒﺮد و ﺑﻪ رﻓﺘﺎر ﻳﻚ دادرس ﻣﺘﻌﺎرف ﺗﻮﺟﻪ داﺷﺖ .ﺑﻴﻬﻮده ﻧﻴﺴﺖ ﻛﻪ ﺑﻪ ﻧﻈﺮ ﺑﻌﻀﻲ در اﻳﻦ زﻣﻴﻨﻪ ﺗﻨﻬﺎ ﺑﺎﻳﺪ اﺿﺮار ﻋﻤﺪي و ﺳﻨﮕﻴﻦ را ﻣﻮﺟﺐ ﻣﺴﺌﻮﻟﻴﺖ ﺷﻨﺎﺧﺖ و ﺧﻄﺎﻫﺎ را در زﻣﺮه ﻟﻐﺰﺷﻬﺎي اﺣﺘﺮاز ﻧﺎﭘﺬﻳﺮ و ﻗﺎﺑﻞ اﻏﻤﺎض آورد. در ﭘﺎره اي از ﺣﺮﻓﻪ ﻫﺎ ،ﺑﻪ دﻟﻴﻞ اﻫﻤﻴﺖ ﺷﻐﻞ و ارزﺷﻬﺎي درﺧﻄﺮ،ﻣﺴﺌﻮﻟﻴﺖ ﭼﻬﺮه وﻳﮋه اي ﺑﻪ ﺧﻮد ﻣﻲﮔﻴﺮد و از ﺣﺪود ﻗﻮاﻋﺪ ﻋﻤﻮﻣﻲ ﻓﺮاﺗﺮ ﻣﻲرود؛ ﭼﻨﺎن ﻛﻪ در ﻣﺴﺌﻮﻟﻴﺖ ﭘﺰﺷﻚ ﺑﺰودي ﺧﻮاﻫﻴﻢ دﻳﺪ. -4ﺗﻘﺼﻴﺮ ﻗﺮاردادي ﻳﺎ ﻗﻬﺮي؟ ﻧﺨﺴﺘﻴﻦ ﭘﺮﺳﺸﻲ ﻛﻪ در ﺗﻘﺼﻴﺮ ﻫﺎي ﺷﻐﻠﻲ ﻣﻄﺮح ﻣﻲﺷﻮد و در ﺗﻤﻴﺰ اﺣﻜﺎم ﻣﺴﺌﻮﻟﻴﺖ و اﺛﺒﺎت ﺧﻄﺎ اﺛﺮ ﻓﺮاوان دارد اﻳﻦ اﺳﺖ ﻛﻪ آﻳﺎ ﺗﻘﺼﻴﺮ ﻧﺎﺷﻲ از ﻗﺮارداد اﺳﺖ ﻳﺎ ﻗﺎﻧﻮن؟ اﺷﻜﺎل از آﻧﺠﺎ ﻧﺎﺷﻲ ﻣﻲﺷﻮد ﻛﻪ ،ﺑﻪ ﺣﻜﻢ ﻗﺎﻧﻮن ﻧﻴﺰ ﭘﺰﺷﻚ و وﻛﻴﻞ و ﺳﺮدﻓﺘﺮ و ﻣﻌﻤﺎر ﻣﻮﻇّﻒ ﺑﻪ رﻋﺎﻳﺖ ﻧﻈﺎﻣﻬﺎي ﺷﻐﻠﻲ ﺧﻮﻳﺶ ﻫﺴﺘﻨﺪ.ﭘﺲ، اﮔﺮ ﺗﺨﻠّﻒ ﻛﻨﻨﺪ ،اﻳﻦ ﺗﺮدﻳﺪ ﺑﻪ ﻣﻴﺎن ﻣﻲآﻳﺪ ﻛﻪ آﻳﺎ ﻣﻔﺎد ﻗﺮارداد ﺧﻮد ﺑﺎ ﻣﺸﺘﺮي را ﻧﺪﻳﺪه ﮔﺮﻓﺘﻪ اﻧﺪ ﻳﺎ ﺣﻜﻢ ﻗﺎﻧﻮن را؟ ﺟﺰ در ﻣﻮارد اﺳﺘﺜﻨﺎﻳﻲ ،ﻣﺎﻧﻨﺪ ﻣﻮردي ﻛﻪ ﻣﺠﺮوﺣﻲ در اﺛﺮ ﺗﺼﺎدم از ﻫﻮش رﻓﺘﻪ اﺳﺖ و رﻫﮕﺬري آن را ﺑﻪ ﺑﻴﻤﺎرﺳﺘﺎن ﻣﻲﺑﺮد ،راﺑﻄﻪ زﻳﺎن دﻳﺪه ﺑﺎ ﺻﺎﺣﺒﺎن ﺣﺮﻓﻪ ﺑﺮ ﻣﺒﻨﺎي ﻗﺮارداد ﺻﺮﻳﺢ ﻳﺎ ﺿﻤﻨﻲ اﺳﺖ و ﺗﻌﻬﺪﻫﺎي ﻫﺮ ﻳﻚ از دو ﻃﺮف در ﻣﻔﺎد ﺗﺮاﺿﻲ و ﻟﻮازم ﻋﺮﻓﻲ و ﻗﺎﻧﻮﻧﻲ آن دﻳﺪه ﻣﻲﺷﻮد.ﭘﺲ ،اﺣﺘﺮام ﺑﻪ ﺣﻜﻮﻣﺖ اراده آﻧﺎن اﻳﺠﺎب ﻣﻲﻛﻨﺪﻛﻪ ﺗﻘﺼﻴﺮ ﻗﺮاردادي )ﻋﻬﺪﺷﻜﻨﻲ( ﻣﺒﻨﺎي ﻣﺴﺌﻮﻟﻴﺖ ﻗﺮار ﮔﻴﺮد و اﺣﻜﺎم وﻳﮋه ﻣﺴﺌﻮﻟﻴﺘﻬﺎي ﻗﺮاردادي رﻋﺎﻳﺖ ﺷﻮد .ﺑﺎ وﺟﻮد اﻳﻦ،ﻧﺒﺎﻳﺪ ﭼﻨﻴﻦ ﭘﻨﺪاﺷﺖ ﻛﻪ زﻳﺎن دﻳﺪه اﺧﺘﻴﺎر دارد ﻛﻪ ﺑﻪ ﻗﺮارداد ﻳﺎ ﻗﺎﻧﻮن اﺳﺘﻨﺎد ﻛﻨﺪ،وﻟﻲ ﺑﻪ ﻃﻮر ﻛﻠّﻲ ﺑﺎﻳﺪاﻳﻦ ﺗﻘﺼﻴﺮﻫﺎ را ﻗﺮار دادي ﺷﻤﺮد[14]. اﻳﻦ ﻧﻜﺘﻪ ﻧﻴﺰ ﺷﺎﻳﺎن ﺗﻮﺟﻪ اﺳﺖ ﻛﻪ ﻣﺴﺌﻮﻟﻴﺘﻬﺎي ﺣﺮﻓﻪ اي در ﺑﺴﻴﺎري ﻣﻮارد ﻓﺮاﺗﺮ از دو ﻃﺮف ﻗﺮارداد ﻣﻲرود و ﮔﺴﺘﺮه آن اﺷﺨﺎص ﺛﺎﻟﺚ را ﻧﻴﺰ ﻓﺮا ﻣﻲﮔﻴﺮد :ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﻣﺜﺎل ،ﺑﺎ اﻳﻨﻜﻪ ﻣﺴﺌﻮﻟﻴﺖ ﻣﻌﻤﺎر در ﺑﺮاﺑﺮ ﺻﺎﺣﺒﻜﺎر رﻳﺸﻪ ﻗﺮاردادي دارد،اﮔﺮ از ﺧﻄﺎي ﻣﻌﻤﺎر زﻳﺎﻧﻲ ﺑﻪ ﺑﺎر آﻳﺪ،او در ﺑﺮاﺑﺮ دﻳﮕﺮان و ﻫﺮ ﻣﺘﺼﺮف ﻳﺎ ﻣﻨﺘﻔﻊ دﻳﮕﺮ ﻣﺴﺌﻮل اﺳﺖ .ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ اﺳﺖ ﻣﺴﺌﻮﻟﻴﺖ ﻧﺎﺷﻲ از ﻓﺮآورده ﻫﺎي ﺻﻨﻌﺘﻲ و ﻛﺸﺎورزي و داروﻳﻲ و ﻣﻮاد ﻏﺬاﻳﻲ .اﻳﻦ ﮔﻮﻧﻪ ﻣﺴﺌﻮﻟﻴﺘﻬﺎ،ﺑﻪ دﻟﻴﻞ اﻫﻤﻴﺖ اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ و اﻧﺘﻔﺎع ﻓﺮاﮔﻴﺮ از آﻧﻬﺎ،ﻣﺤﺪود ﺑﻪ راﺑﻄﻪ ﻗﺮاردادي ﻧﻤﻲﺷﻮد و در ﺑﺮاﺑﺮ ﻫﺮ ﻣﺼﺮف ﻛﻨﻨﺪه ﺑﻴﮕﺎﻧﻪ ﻧﻴﺰ اﻳﺠﺎد ﻣﻲﺷﻮد. -5ﺗﻌﻬﺪ ﺑﻪ ﻣﻮاﻇﺒﺖ ﻳﺎ ﺗﻌﻬﺪ ﺑﻪ ﻧﺘﻴﺠﻪ: ﺳﺆال ﻣﻬﻢ دﻳﮕﺮ اﻳﻦ اﺳﺖ ﻛﻪ،آﻳﺎ ﺗﻌﻬﺪ ﻧﺎﻇﺮ ﺑﻪ ﻓﺮاﻫﻢ آوردن ﻧﺘﻴﺠﻪ ﻣﻌﻴﻦ اﺳﺖ ﻳﺎ ﻣﺤﺪود ﺑﻪ ﻛﻮﺷﺶ در راه ﺗﻬﻴﻪ وﺳﺎﻳﻞ ﺑﺮاي رﺳﻴﺪن ﺑﻪ آن ﻧﺘﻴﺠﻪ اﺳﺖ؟ ﺑﻪ ﺑﻴﺎن ﺧﻼﺻﻪ ﺗﺮ،آﻳﺎ ﻣﻔﺎد اﻟﺘﺰاﻣﻲ ﻛﻪ ﺑﻪ ﻋﻬﺪه ﮔﺮﻓﺘﻪ ﺷﺪه ﺗﻌﻬﺪ ﺑﻪ ﻧﺘﻴﺠﻪ اﺳﺖ ﻳﺎ ﺗﻌﻬﺪ ﺑﻪ وﺳﻴﻠﻪ؟ ﺑﺮاي ﻣﺜﺎل ﭘﺰﺷﻜﻲ ﺗﻌﻬﺪ ﺑﻪ ﻣﻌﺎﻟﺠﻪ ﺑﻴﻤﺎري ﻣﻲﻛﻨﺪ و ﻛﺴﺎن ﺑﻴﻤﺎر ﻧﻴﺰ ﺑﻪ اﻋﺘﻤﺎد اﻳﻦ ﺗﻌﻬﺪ ﭘﻴﻤﺎﻧﻲ را در اﻳﻦ ﺑﺎره اﻣﻀﺎ ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ ،وﻟﻲ درﻣﺎﻧﻬﺎ ﻣﺆﺛﺮ واﻗﻊ ﻧﻤﻲﺷﻮد و ﺑﻴﻤﺎر از دﺳﺖ ﻣﻲرود .ﺑﺮاي ﺗﺸﺨﻴﺺ اﻳﻨﻜﻪ ﭘﺰﺷﻚ ﺑﺎ ﭼﻪ ﺷﺮاﻳﻄﻲ ﻣﺴﺌﻮل ﺟﺒﺮان ﺧﺴﺎرت ﻧﺎﺷﻲ از ﻧﻘﺾ ﭘﻴﻤﺎن اﺳﺖ،ﺑﺎﻳﺪ دﻳﺪ او ﭼﻪ ﭼﻴﺰ را ﻋﻬﺪه دار ﺷﺪه اﺳﺖ؟ آﻳﺎ ﺑﻬﺒﻮد ﺑﻴﻤﺎر را ﺗﻀﻤﻴﻦ ﻛﺮده ﻳﺎ ﻣﺘﻌﻬﺪ ﺷﺪه اﺳﺖ ﻛﻪ ﻫﻤﻪ داﻧﺶ و ﺗﺠﺮﺑﻪ ﺧﻮد را در اﻳﻦ راه ﺑﻪ ﻛﺎر ﮔﻴﺮد؟ در ﺻﻮرت ﻧﺨﺴﺖ ،ﻫﻤﻴﻦ ﻛﻪ ﺑﻴﻤﺎر ﺑﻤﻴﺮد او ﻣﻘﺼﺮ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺛﺎﺑﺖ ﺷﻮد ﺑﻲ ﻣﺒﺎﻻﺗﻲ و ﻏﻔﻠﺖ ﻛﺮده ﻳﺎ ﻣﻬﺎرت ﻻزم را ﻧﺪاﺷﺘﻪ اﺳﺖ. در اﻳﻦ ﮔﻮﻧﻪ اﻣﻮر،دادرس ﺑﺎﻳﺪ درﻣﺮﺣﻠﻪ ﻧﺨﺴﺖ ﻗﺼﺪ واﻗﻌﻲ ﻃﺮﻓﻴﻦ را اﺣﺮاز ﻛﻨﺪ،وﻟﻲ ﻫﺮﮔﺎه ﻗﺮﻳﻨﻪ اي در ﺑﻴﻦ ﻧﺒﺎﺷﺪ ،ﺑﺎﻳﺪ ﺗﻌﻬﺪ را ﻧﺎﻇﺮ ﺑﻪ ﺣﺪود ﺗﻮاﻧﺎﻳﻲ ﺻﺎﺣﺒﺎن ﺣﺮﻓﻪ ﻛﺮد .ﺷﻔﺎي ﺑﻴﻤﺎر ﺑﻪ دﺳﺖ ﭘﺰﺷﻚ ﻧﻴﺴﺖ و در ﺳﺎده ﺗﺮﻳﻦ ﺷﻴﻮه ﻫﺎي درﻣﺎن ﻫﻤﻴﺸﻪ اﺣﺘﻤﺎل ﺧﻄﺮ وﺟﻮد دارد .ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ،وﻗﺘﻲ ﭘﺰﺷﻚ ﻣﺪاواي ﺑﻴﻤﺎر را ﺑﻪ ﻋﻬﺪه ﻣﻲﮔﻴﺮد ،ﻇﺎﻫﺮ اﻳﻦ اﺳﺖ ﻛﻪ در ﺣﺪود اﻣﻜﺎن ﻫﺎي ﻋﻠﻢ ﭘﺰﺷﻜﻲ ﻛﻮﺷﺶ در راه ﺷﻔﺎي ﺑﻴﻤﺎر را ﺗﻌﻬﺪ ﻛﺮده اﺳﺖ .ﭘﺲ،در ﺻﻮرﺗﻲ ﻣﻘﺼﺮ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺛﺎﺑﺖ ﺷﻮد دراﻳﻦ راه ﺑﻲ اﺣﺘﻴﺎﻃﻲ ﻛﺮده و ﺷﻴﻮه ﻛﺎر او ﺑﺎ رﻓﺘﺎر ﭘﺰﺷﻚ آﮔﺎه و ﻣﻌﻘﻮل ﻣﻨﻄﺒﻖ ﻧﻴﺴﺖ .ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ اﺳﺖ در ﺗﻌﻬﺪي ﻛﻪ وﻛﻴﻞ ﻳﺎ ﻣﺸﺎور ﺣﻘﻮﻗﻲ و ﺳﺮ دﻓﺘﺮ ﻣﻲﻛﻨﺪ. 42 ‏www.tabsareh.ir ﺑﺮﻋﻜﺲ،در ﻣﻮردي ﻛﻪ ﻣﻌﻤﺎري ﺗﻌﻬﺪ ﺑﻪ ﺳﺎﺧﺘﻦ ﺑﻨﺎﻳﻲ ﻣﻲﻛﻨﺪ ﻛﻪ ﻣﻘﺎوﻣﺖ وﻳﮋه اي را داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ،ﺗﻌﻬﺪ او ﻧﺎﻇﺮ ﺑﻪ ﻧﺘﻴﺠﻪ اﺳﺖ.زﻳﺮا،در ﻓﻦ او دﺧﺎﻟﺖ ﻋﻮاﻣﻞ ﺧﺎرﺟﻲ و ﭘﻨﻬﺎﻧﻲ ﻛﻤﺘﺮ راه دارد و ﺑﻪ ﻃﻮر ﻣﻌﻤﻮل ﻣﻲﺗﻮان ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﺣﺼﻮل ﻧﺘﻴﺠﻪ ﻣﻮرد ﻧﻈﺮ اﻋﺘﻤﺎد داﺷﺖ؛ﭘﺲ ،اﮔﺮ ﺑﻨﺎ ﺧﺮاب ﺷﻮد ،ﻣﻌﻤﺎر ﻣﻘﺼﺮ ﻣﺤﺴﻮب اﺳﺖ،ﻣﮕﺮ اﻳﻨﻜﻪ ﺛﺎﺑﺖ ﻛﻨﺪ ﺧﺮاﺑﻲ ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ ﻛﺎر او ﻧﺒﻮده و آﻓﺎت ﻧﺎﮔﻬﺎﻧﻲ و اﺣﺘﺮازﻧﺎﭘﺬﻳﺮ ﺳﺒﺐ آن ﺷﺪه اﺳﺖ. اﻳﻦ ﺗﻘﺴﻴﻢ،ﺑﺎ ﻫﻤﻪ اﻋﺘﺒﺎري ﻛﻪ در ادﺑﻴﺎت ﺣﻘﻮﻗﻲ ﭘﻴﺪا ﻛﺮده ،ﻣﺼﻮن از اﻧﺘﻘﺎد ﻧﻤﺎﻧﺪه اﺳﺖ .از ﺟﻤﻠﻪ ،رﻳﭙﺮ و ﺑﻮﻻﻧﮋه ،اﺳﺘﺎدان ﻓﺮاﻧﺴﻮي،در ﻛﺘﺎب ﺣﻘﻮق ﻣﺪﻧﻲ ﺧﻮد )ج ،2ش (783ﮔﻔﺘﻪ اﻧﺪ ،ﺗﻌﻬﺪ را ﺑﺮ ﻣﺒﻨﺎي ﻃﺒﻴﻌﺖ ﻣﻮﺿﻮع آن ﻧﻤﻲﺗﻮان ﺑﻪ دو ﮔﺮوه ﻣﺸﺨﺺ ﺗﻘﺴﻴﻢ ﻛﺮد ،ﭼﺮا ﻛﻪ از اﻳﻦ ﺟﻬﺖ ﺗﻌﻬﺪ ﮔﻮﻧﺎﮔﻮﻧﻲ ﺑﻲ ﭘﺎﻳﺎن دارد :ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﻣﺜﺎل ،ﻛﺎرﮔﺮي ﺗﻌﻬﺪ ﻣﻲﻛﻨﺪ ﻛﻪ ﻣﺒﻠﻲ را ﺑﻪ ﺑﻬﺘﺮﻳﻦ ﺷﻜﻞ ﻣﻤﻜﻦ ﺗﻌﻤﻴﺮ ﻛﻨﺪ؛وﻟﻲ اﻳﻦ ﺗﻌﻬﺪ ،در ﻫﻤﺎن ﺣﺎل ﻛﻪ ﺗﻌﻬﺪ ﺑﻪ ﻛﻮﺷﺶ و ﻣﻮاﻇﺒﺖ اﺳﺖ، ﺣﺎوي ﺗﻌﻬﺪ ﻣﻌﻴﻦ ﺑﻪ ﺗﻌﻤﻴﺮ و ﺑﻪ ﻛﺎر ﺑﺮدن وﺳﺎﻳﻞ اﺟﻨﺎس وﻳﮋه اي ﻫﻢ ﻫﺴﺖ .ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ،ﭘﺰﺷﻜﻲ ﺗﻌﻬﺪ ﻣﺮاﻗﺒﺖ و درﻣﺎن ﺑﻴﻤﺎري را ﻣﻲﻛﻨﺪ ،وﻟﻲ ﻻزﻣﻪ آن اﻧﺠﺎم دادن ﺟﺮاﺣﻲ ﻣﻌﻴﻦ ﺑﺮ ﺑﺪن ﺑﻴﻤﺎر اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﺎﻳﺪ ﺑﺎ اﻗﺪام وﻳﮋه ﻫﻤﺮاه ﺑﺎﺷﺪ .ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ،ﻫﺮ ﺗﻌﻬﺪ ﺑﺮاي رﺳﻴﺪن ﺑﻪ ﻧﺘﻴﺠﻪ ﺧﺎص و ﺗﻤﻬﻴﺪ وﺳﺎﻳﻞ ﺑﺮاي رﺳﻴﺪن ﺑﻪ آن ﻧﺘﻴﺠﻪ اﺳﺖ. اﻳﻦ ﺗﺤﻠﻴﻞ ﺑﺮاي ﻛﺎﻣﻞ ﺳﺎﺧﺘﻦ ﺗﻘﺴﻴﻢ و ﻧﺸﺎن دادن ﻣﺎﻫﻴﺖ ﻣﺮﻛﺐ ﺗﻌﻬﺪ و ﮔﻮﻧﻪ ﮔﻮﻧﻲ آﻧﻬﺎ ﻣﻔﻴﺪ اﺳﺖ ،وﻟﻲ اﻋﺘﺒﺎر اﺻﻞ ﻧﻈﺮﻳﻪ را از ﺑﻴﻦ ﻧﻤﻲﺑﺮد،ﭼﺮا ﻛﻪ در آن ﺗﺼﺪﻳﻖ ﺷﺪه اﺳﺖ ﻛﻪ در ﻫﺮ ﺗﻌﻬﺪ ﻣﺮﻛﺐ ﭘﺎره اي اﻟﺘﺰاﻣﻬﺎي ﺟﺰﺋﻲ ﻧﺎﻇﺮ ﺑﻪ اﻗﺪاﻣﻲ ﻣﺸﺨﺺ اﺳﺖ)ﻛﻪ ﺗﻌﻬﺪ ﺑﻪ ﻧﺘﻴﺠﻪ ﮔﻔﺘﻪ ﻣﻲﺷﻮد( و ﭘﺎره دﻳﮕﺮ ﻧﺎﻇﺮ ﺑﻪ ﺗﻤﻬﻴﺪ ﻣﻘﺪﻣﻪ و ﻛﻮﺷﺶ ﺑﺮاي رﺳﻴﺪن ﺑﻪ ﻧﺘﻴﺠﻪ ﻣﻄﻠﻮب اﺳﺖ. -6ﻣﺴﺌﻮﻟﻴﺖ ﻗﺎﺿﻲ -ﺗﻤﻴﺰ اﺷﺘﺒﺎه و ﺗﻘﺼﻴﺮ: ﺑﺮاي ﻃﺮح ﻣﺴﺌﻮﻟﻴﺖ ﻗﺎﺿﻲ ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ اﺟﺮاي وﻇﺎﻳﻔﻲ ﻛﻪ اﻳﻦ ﺷﻐﻞ ﭘﺮ ﺧﻄﺮ ﺑﺮ ﻋﻬﺪه او ﻣﻲﮔﺬارد،ﺑﺎﻳﺪ ﺑﻴﻦ ﻣﺴﺌﻮﻟﻴﺖ ﻧﺎﺷﻲ ا زاﺷﺘﺒﺎه او و ﻣﺴﺌﻮﻟﻴﺖ ﻫﺎي ﻧﺎﺷﻲ از ﺗﻘﺼﻴﺮ ﺗﻔﺎوت ﮔﺬارد :ﺗﻤﻴﺰ اﺷﺘﺒﺎه از ﺗﻘﺼﻴﺮ ﺧﻮد ﻣﺴﺄﻟﻪ دﺷﻮاري اﺳﺖ .ﻛﺠﺎ ﺑﺎﻳﺪ ﮔﻔﺖ دادرس اﺷﺘﺒﺎه ﻛﺮده اﺳﺖ و در ﭼﻪ ﻣﻮرد ﺑﺎﻳﺪ او را ﻣﻘﺼﺮ ﺷﻤﺮد؟ ﻧﺨﺴﺘﻴﻦ ﭘﺎﺳﺨﻲ ﻛﻪ ﺑﻪ ﻧﻈﺮ ﻣﻲرﺳﺪ اﻳﻦ اﺳﺖ ﻛﻪ اﺷﺘﺒﺎه ﻧﺎﻇﺮ ﺑﻪ ﻣﻮارد ﻗﺼﻮر دادرس ﺷﻮد و ﺗﻘﺼﻴﺮ ﺑﻪ ﺣﺎﻟﺘﻲ ﻛﻪ در آن ﺗﺪﻟﻴﺲ و ﺳﻮء ﻧﻴﺖ و ﻋﻤﺪ اﺳﺖ ،ﺧﻮاه اﻧﮕﻴﺰه آن ﺟﻠﺐ ﻣﻨﻔﻌﺖ ﺑﺎﺷﺪ )ﻣﺎﻧﻨﺪ اﺧﺬ رﺷﻮه ( ﻳﺎ دﻓﻊ ﺿﺮر)ﻣﺎﻧﻨﺪ ﺗﺮس( ﻳﺎ اﻧﺘﻘﺎﻣﺠﻮﻳﻲ و ﻣﺎﻧﻨﺪ اﻳﻨﻬﺎ .ﺑﻪ ﺑﻴﺎن دﻳﮕﺮ،اﺷﺘﺒﺎه در ﺻﻮرﺗﻲ ﺳﺎده اﺳﺖ ﻛﻪ آﻟﻮده ﺑﺎ اﻣﺮ ﻧﺎﻣﺸﺮوع ﻧﺸﻮد و دراﺛﺮ اﻟﻘﺎء ﺷﺒﻬﻪ از ﺳﻮي دو ﻃﺮف دﻋﻮي ﻳﺎ ﺷﻬﺎدت ﻧﺎدرﺳﺖ و اﻗﺮار ﺑﺮ ﺧﻼف واﻗﻊ ﻳﺎ ﭘﻴﭽﻴﺪﮔﻲ و ﻧﺎرﺳﺎﻳﻲ ﻣﻔﻬﻮم ﻗﺎﻧﻮن ﻳﺎ ﻣﺘﺮوك ﻣﺎﻧﺪن آن ﻳﺎ ﻧﻘﺺ در ﺣﺎﻓﻈﻪ ﻳﺎ ﻗﺪرت اﺟﺘﻬﺎد ...و ﻣﺎﻧﻨﺪ اﻳﻨﻬﺎ دﺳﺖ دﻫﺪ و ﻣﺎﻧﻊ از دﺳﺘﻴﺎﺑﻲ ﻗﺎﺿﻲ ﺑﻪ ﻋﺪاﻟﺖ و ﺣﻖ ﺷﻮد .وﻟﻲ ﺗﻘﺼﻴﺮ آﻟﻮده ﺑﻪ اﻣﺮي ﻧﺎﻣﺸﺮوع اﺳﺖ و ﻗﺎﺿﻲ داﻧﺴﺘﻪ ﺑﻪ راه ﻧﺎﺻﻮاب ﻣﻲرود. اﻳﻦ ﭘﺎﺳﺦ زﻣﻴﻨﻪ ﺗﺤﻘﻴﻖ را ﻓﺮاﻫﻢ ﻣﻲﺳﺎزد ،وﻟﻲ ﺑﺎﻳﺪ ﺗﻌﺪﻳﻞ ﺷﻮد و ﺗﻨﻬﺎ ﺣﺴﻦ ﻧﻴﺖ ﻳﺎ ﭘﻠﻴﺪي اﻧﮕﻴﺰه ﻣﻌﻴﺎر اﺷﺘﺒﺎه و ﺗﻘﺼﻴﺮ ﻧﺒﺎﺷﺪ :ﺑﻲ ﻣﺒﺎﻻﺗﻲ ﻧﺎﺑﺨﺸﻮدﻧﻲ و ﺑﻲ اﻋﺘﻨﺎﻳﻲ ﺑﻪ ﻗﻮاﻧﻴﻦ و ﺣﺘﻲ ﻋﺮف و رﺳﻮم ﻗﻀﺎﻳﻲ را ﻧﻴﺰ ﺑﺎﻳﺪ ﺑﺮ ﻗﻠﻤﺮو ﺗﻘﺼﻴﺮ اﻓﺰود. ﻣﻤﻜﻦ اﺳﺖ ﻗﺎﺿﻲ ﺑﺎ ﺣﺴﻦ ﻧﻴﺖ ﻧﻴﺰ ﻛﻮﺷﺶ ﻣﺘﻌﺎرف را در اﺟﺘﻬﺎد ﻳﺎ ﺗﺸﺨﻴﺺ واﻗﻊ ﻧﻜﻨﺪ [15]:ﺑﺮاي ﻣﺜﺎل،روﻳﻪ ﻫﺎ و ﻛﺘﺎب ﻫﺎي ﺣﻘﻮﻗﻲ را ﻧﺨﻮاﻧﺪ ﻳﺎ ﻣﺸﻮرت ﻧﻜﻨﺪ،ﻳﺎ در ﻗﻀﺎوت ﺷﺘﺎﺑﺰده ﺗﺼﻤﻴﻢ ﺑﮕﻴﺮد ،ﻳﺎ ﻗﺎﻧﻮن را ﻓﺪاي ﺑﺎورﻫﺎ و اﻧﮕﻴﺰه ﻫﺎي اﺧﻼﻗﻲ و ﺳﻴﺎﺳﻲ ﻣﻮرد اﺣﺘﺮام ﺧﻮد ﺳﺎزد ،ﻳﺎ ﭘﺮوﻧﺪه را ﺑﻪ درﺳﺘﻲ ﻧﺨﻮاﻧﺪ ﻳﺎ ﺑﺎ ﭘﺮﺧﺎﺷﮕﺮي و ﻋﺼﺒﺎﻧﻴﺖ ﻣﺎﻧﻊ از ﺑﻴﺎن واﻗﻊ ﺑﻪ وﺳﻴﻠﻪ دو ﻃﺮف ﻳﺎ ﺷﻬﻮد ﮔﺮدد ﻳﺎ وﻛﻴﻞ اﺻﺤﺎب دﻋﻮي را ﻧﭙﺬﻳﺮد و آﻧﺎن را از ﺣﻖ دﻓﺎع ﻣﺤﺮوم ﺳﺎزد. اﻳﻦ ﮔﻮﻧﻪ ﻛﺎرﻫﺎ را ﻛﻪ ﻗﺎﻧﻮن ﻳﺎ ﻋﺮف ﻣﺴﻠّﻢ ﻗﻀﺎﻳﻲ واﺟﺐ ﻳﺎ ﺣﺮام ﻣﻲﺷﻤﺎرد ﺑﺎﻳﺪ در زﻣﺮه ﺗﻘﺼﻴﺮﻫﺎ آورد ﺑﻪ اﺷﺘﺒﺎه.ﺗﻘﺴﻴﻢ روﻣﻲ ﺗﻘﺼﻴﺮ ﺑﻪ ﺳﻨﮕﻴﻦ و ﺳﺒﻚ ﻧﺒﺎﻳﺪ ﻣﺮادف ﺑﺎ اﺷﺘﺒﺎه و ﺗﻘﺼﻴﺮ ﺗﻌﺒﻴﺮ ﺷﻮد :ﺧﻄﺎي ﺳﺒﻚ و ﻗﺎﺑﻞ اﻏﻤﺎض ﻫﻢ ﺗﻘﺼﻴﺮ اﺳﺖ ،ﭼﺮا ﻛﻪ ﺗﺠﺎوز از رﻓﺘﺎر دادرس ﻣﺤﺘﺎط و ﻣﻌﻘﻮل اﺳﺖ؛ در ﺣﺎﻟﻲ ﻛﻪ اﺷﺘﺒﺎه ﻧﺎﺷﻲ از ﻗﺼﻮر اﻧﺴﺎن در درك واﻗﻌﻴﺖ اﺳﺖ ،ﻫﺮ ﭼﻨﺪ ﻛﻪ ﺑﺎ رﻓﺘﺎر ﻣﺘﻌﺎرف در دادرﺳﻲ ﻣﺨﺎﻟﻒ ﻧﺒﺎﺷﺪ.ﺑﻪ ﻫﻤﻴﻦ ﺟﻬﺖ ،اﺷﺘﺒﺎه در ﻗﻀﺎوت اﺣﺘﺮازﻧﺎﭘﺬﻳﺮ و ﺗﻘﺼﻴﺮ ﻗﺎﺑﻞ اﺣﺘﺮاز اﺳﺖ [16].ﺑﻪ ﺑﻴﺎن دﻳﮕﺮ ،اﺷﺘﺒﺎه ﻗﺎﺿﻲ در ﺗﻤﻴﺰ ﺣﻖ ﻣﻤﻜﻦ اﺳﺖ ﻧﺘﻴﺠﻪ ﺑﻲ ﻣﺒﺎﻻﺗﻲ و ﺳﻬﻞ اﻧﮕﺎري ﺑﺎﺷﺪ ﻳﺎ ﻧﺎﺗﻮاﻧﻲ ﺟﺴﻤﻲ و روﺣﻲ ﻫﺮ دادرس ﻣﺘﻌﺎرف .ﻗﺴﻢ ﻧﺨﺴﺖ در ردﻳﻒ ﺳﻮء ﻧﻴﺖ و ﻋﻤﺪ او »ﺗﻘﺼﻴﺮ« اﺳﺖ و ﻗﺴﻢ دوم اﺷﺘﺒﺎه ﺳﺎده ﻳﺎ ﻗﺼﻮر. ﺑﺎ وﺟﻮد اﻳﻦ ،ﻣﺮز ﻗﺎﻃﻊ ﺑﻴﻦ اﻳﻦ دو ﻣﻔﻬﻮم را ﻧﻤﻲﺗﻮان ﺑﻪ روﺷﻨﻲ رﺳﻢ ﻛﺮد و ﺑﺎﻳﺪ داوري ﻋﺮف را ﮔﺮدن ﻧﻬﺎد. -7ﻣﺴﺌﻮﻟﻴﺖ ﻧﺎﺷﻲ از ﺗﻘﺼﻴﺮ: در اﺻﻞ 171ﻗﺎﻧﻮن اﺳﺎﺳﻲ ﺟﻤﻬﻮري اﺳﻼﻣﻲ ،ﻣﺴﺌﻮﻟﻴﺖ ﺳﻨﮕﻴﻨﻲ ﺑﺮاي ﻗﻀﺎوت ﭘﻴﺶ ﺑﻴﻨﻲ ﺷﺪه ﻛﻪ ﺗﺤﻤﻞ آن ﺑﺮ ﻣﺒﻨﺎي ﻇﺎﻫﺮ ﻋﺒﺎرت دﺷﻮار اﺳﺖ .اﮔﺮ ﺗﻘﺼﻴﺮ ﺑﻪ ﻣﻌﻨﻲ ﻣﺮﺳﻮم ﺧﻮد ﮔﺮﻓﺘﻪ ﺷﻮد ،ﻣﻔﺎد اﺻﻞ 171ﺑﺎ ﺿﺮورﺗﻬﺎي اﻳﻦ ﺷﻐﻞ ﻣﻬﻢ و ﭘﺮ ﺧﻄﺮ ﺳﺎزﮔﺎر ﺑﻪ ﻧﻈﺮ ﻧﻤﻲرﺳﺪ،زﻳﺮا ،ﻗﺎﺿﻲ ﺿﺎﻣﻦ زﻳﺎﻧﻬﺎي ﻣﺎدي و ﻣﻌﻨﻮي ﻧﺎﺷﻲ از ﺗﻘﺼﻴﺮ )ﻋﻤﺪي و ﻏﻴﺮ ﻋﻤﺪي ( اﺳﺖ .در اﺻﻞ 171ﻣﻲﺧﻮاﻧﻴﻢ ﻛﻪ: »ﻫﺮ ﮔﺎه در اﺛﺮ ﺗﻘﺼﻴﺮ ﻳﺎ اﺷﺘﺒﺎه ﻗﺎﺿﻲ در ﻣﻮﺿﻮع ﻳﺎ درﺣﻜﻢ ﻳﺎ در ﺗﻄﺒﻴﻖ ﺣﻜﻢ ﺑﺮ ﻣﻮرد ﺧﺎص ﺿﺮر ﻣﺎدي ﻳﺎ ﻣﻌﻨﻮي ﻣﺘﻮﺟﻪ ﻛﺴﻲ ﮔﺮدد ،در ﺻﻮرت ﺗﻘﺼﻴﺮ ﻣﻘﺼﺮ ﻃﺒﻖ ﻣﻮازﻳﻦ اﺳﻼﻣﻲ ﺿﺎﻣﻦ اﺳﺖ و در ﻏﻴﺮ اﻳﻦ ﺻﻮرت ﺧﺴﺎرت ﺑﻪ وﺳﻴﻠﻪ دوﻟﺖ ﺟﺒﺮان ﻣﻲﺷﻮد«. ﺑﺪﻳﻦ ﺗﺮﺗﻴﺐ ،ﻣﺴﺌﻮﻟﻴﺖ دادرس ﻧﻴﺰ ﺗﺎﺑﻊ ﻗﻮاﻋﺪ ﻋﻤﻮﻣﻲ اﺳﺖ و در ﺻﻮرﺗﻲ ﻛﻪ ﺑﻪ ﻋﻤﺪ ﺑﺎﻋﺚ ﺿﺮر ﺷﻮد ﻳﺎ ﺑﺘﻮان ﻣﺴﺎﻣﺤﻪ و ﺗﻔﺮﻳﻄﻲ را ﺑﻪ او ﻧﺴﺒﺖ داد ﺑﺎﻳﺪ آن را ﺟﺒﺮان ﻛﻨﺪ .وﻟﻲ ،ﺗﻌﺒﻴﺮ ﺗﻘﺼﻴﺮ ﺑﺮ ﻣﺒﻨﺎي رﻓﺘﺎر ﻳﻚ ﻗﺎﺿﻲ ﻣﺘﻌﺎرف ،وﺳﻴﻠﻪ ﺗﻌﺪﻳﻞ اﻳﻦ ﻣﺴﺌﻮﻟﻴﺖ و ﺳﺎزﮔﺎر ﻛﺮدن آن ﺑﺎ ﺧﻄﺮﻫﺎي اﺣﺘﺮازﻧﺎﭘﺬﻳﺮ اﻳﻦ ﺷﻐﻞ اﺳﺖ، ﻫﺮ ﭼﻨﺪ ﻛﻪ در ﻋﻤﻞ ﻛﻤﺘﺮ ﺑﻪ آن اﺳﺘﻨﺎد ﻣﻲﺷﻮد و روﻳﻪ ﻗﻀﺎﻳﻲ ﺧﻮد ﺑﻪ ﺧﻮد از ﺷﺪت آن ﻛﺎﺳﺘﻪ اﺳﺖ. ﭼﻨﺎن ﻛﻪ ﮔﻔﺘﻪ ﺷﺪ ،ﻋﺮف ﻗﻀﺎﻳﻲ ﺑﺴﻴﺎري از ﺧﻄﺎﻫﺎي ﺳﺒﻚ را ﻛﻪ در دادرﺳﻴﻬﺎ اﺣﺘﺮازﻧﺎﭘﺬﻳﺮ اﺳﺖ ﻗﺎﺑﻞ اﻏﻤﺎض ﻣﻲداﻧﺪ .در ﻧﺘﻴﺠﻪ،دادرس در ﺻﻮرﺗﻲ ﻣﺴﺌﻮﻟﻴﺖ ﭘﻴﺪا ﻣﻲﻛﻨﺪ ﻛﻪ ﻣﺮﺗﻜﺐ ﺗﻘﺼﻴﺮ ﻋﻤﺪي ،ﺗﺪﻟﻴﺲ و ﺗﻘﻠﺐ در ﻛﺎر ﻳﺎ ﺧﻄﺎﻫﺎﻳﻲ ﺷﻮد ﻛﻪ از ﻧﻈﺮ ﭘﻴﺶ ﺑﻴﻨﻲ ﻧﺘﺎﻳﺞ اﺷﺘﺒﺎه آﻣﻴﺰ آن ،درﺣﻜﻢ ﺗﻘﺼﻴﺮ ﻋﻤﺪ و ﺗﻘﻠﺐ ﺑﻪ ﺷﻤﺎر آﻳﺪ[17]. روﻳﻪ ﻗﻀﺎﻳﻲ دراﺛﺒﺎت ﺗﻘﺼﻴﺮ دادرس ﻧﻴﺰ ﺳﺨﺘﮕﻴﺮﺗﺮ اﺳﺖ و آن را ﻣﻮﻛﻮل ﺑﻪ اﻇﻬﺎر ﻧﻈﺮ دادﮔﺎه اﻧﺘﻈﺎﻣﻲ ﻗﻀﺎت ﻣﻲﻛﻨﺪ .ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ ،زﻳﺎن دﻳﺪه ﺑﺎﻳﺪ اﺑﺘﺪا ﺑﻪ اﻳﻦ دادﮔﺎه ﺑﺮاي اﺛﺒﺎت ﺗﻘﺼﻴﺮ دادرس ﺷﻜﺎﻳﺖ ﻛﻨﺪ ،ﺳﭙﺲ ﺑﺮ ﻣﺒﻨﺎي آن ﺑﺮاي ﺟﺒﺮان ﺧﺴﺎرت ﺑﻪ دادﮔﺎﻫﻬﺎي ﻋﻤﻮﻣﻲ ﺑﺮود .راﻫﻲ ﻛﻪ ﺗﺎﻛﻨﻮن ﺑﻪ ﻧﺘﻴﺠﻪ ﻣﻄﻠﻮب ﻧﺮﺳﻴﺪه و ﺣﻖ ﻫﻢ اﻳﻦ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﻪ ﺳﺎدﮔﻲ ﮔﺸﻮده ﻧﺸﻮد ،زﻳﺮا اﻋﺘﺒﺎر ﺗﺼﻤﻴﻢ دادﮔﺎه و ﻧﻈﻤﻲ ﻛﻪ ﺑﺮ ﭘﺎﻳﻪ اﺣﺘﺮام ﺑﻪ اﻳﻦ ﮔﻮﻧﻪ ﺗﺼﻤﻴﻤﻬﺎ اﺳﺘﻮار اﺳﺖ ﻓﺮو ﻣﻲرﻳﺰد. 43 ‏www.tabsareh.ir در ﻣﻮردي ﻛﻪ ﺳﺒﺐ ورود ﺧﺴﺎرت آﻣﻴﺰه اي از ﺗﻘﺼﻴﺮ اداري و ﺷﺨﺼﻲ اﺳﺖ ،روﻳﻪ ﻗﻀﺎﻳﻲ ﻣﻲﺗﻮاﻧﺪ دوﻟﺖ را ﺳﺒﺐ ﻗﻮﻳﺘﺮ ﺑﺪاﻧﺪ ،ﻣﮕﺮ اﻳﻨﻜﻪ ﻗﺎﺿﻲ ﺑﻪ ﻋﻤﺪ ﻣﺮﺗﻜﺐ ﺗﻘﺼﻴﺮ ﺷﺪه ﺑﺎﺷﺪ و ﺗﻘﻠﺐ و ﺗﺪﻟﻴﺲ او ﺑﺎﻋﺚ ورود ﺿﺮر ﺷﻮد .ﺑﺪﻳﻦ وﺳﻴﻠﻪ ﻣﺴﺌﻮﻟﻴﺖ دادرس ﺗﻌﺪﻳﻞ ﻣﻲﺷﻮد و ﺗﺎ اﻧﺪازه اي ﻣﻤﻜﻦ از ﺗﻌﻘﻴﺐ ﻣﺼﻮن ﻣﻲﻣﺎﻧﺪ. -8ﻣﺼﻮﻧﻴﺖ دادرس از ﻣﺴﺌﻮﻟﻴﺖ ﻧﺎﺷﻲ از اﺷﺘﺒﺎه: اﮔﺮ ﺑﻨﺎ ﺷﻮد ﻛﻪ دادرس از ﻟﺤﺎظ ﻣﺪﻧﻲ ﻣﺴﺌﻮل ﺗﻤﺎم اﺷﺘﺒﺎﻫﺎﺗﻲ ﺑﺎﺷﺪ ﻛﻪ در ﺟﺮﻳﺎن دادرﺳﻲ رخ ﻣﻲدﻫﺪ ،دﻳﮕﺮ ﻛﺴﻲ ﺑﻪ اﻳﻦ ﻛﺎر ﭘﺮ ﺧﻄﺮ دﺳﺖ ﻧﻤﻲزﻧﺪ .ﻃﺒﻴﻌﺖ دادرﺳﻲ ﺑﻪ ﮔﻮﻧﻪ اي اﺳﺖ ﻛﻪ اﺣﺘﻤﺎل ﺧﻄﺎ در آن وﺟﻮد دارد.ﺑﻪ وﻳﮋه ،در اﻣﻮر ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ ﺗﻌﻘﻴﺐ ﻣﺘﻬﻢ ،ﺑﻴﺸﺘﺮ ﭘﻴﮕﺮدﻫﺎ ﺑﺎ ﻇﻦ و ﮔﻤﺎن آﻏﺎز ﻣﻲﺷﻮد و ﮔﺎه ﻗﺮاﺋﻦ و ﻇﻮاﻫﺮ ﻫﺮ اﻧﺴﺎن ﻣﺘﻌﺎرف و آﮔﺎﻫﻲ را ﻣﻲﻓﺮﻳﺒﺪ. ﺗﻜﻠﻴﻒ دادرس اﻳﻦ ﻧﻴﺴﺖ ﻛﻪ ﺑﻪ واﻗﻊ ﺑﺮﺳﺪ؛ دراﻳﻦ اﻣﺮ ﺧﻼﺻﻪ ﻣﻲﺷﻮد ﻛﻪ در راه رﺳﻴﺪن ﺑﻪ واﻗﻊ ﻛﻮﺷﺶ ﻛﻨﺪ و از ﻫﻤﻪ داﻧﺶ و ﺗﺠﺮﺑﻪ اي ﻛﻪ اﻧﺪوﺧﺘﻪ اﺳﺖ در اﻳﻦ راه اﺳﺘﻔﺎده ﻛﻨﺪ. ﭘﺲ،ﻧﺮﺳﻴﺪن ﺑﻪ واﻗﻊ را ﻧﻤﻲﺗﻮان ﺑﺮ او ﺧﺮده ﮔﺮﻓﺖ .واﻧﮕﻬﻲ،اﺳﺘﻘﻼل رأي ﻗﻀﺎوت زﻣﺎﻧﻲ ﺗﺄﻣﻴﻦ ﻣﻲﺷﻮد ﻛﻪ آﻧﺎن در ﺑﺮاﺑﺮ دﻋﺎوي ﻧﺎﺷﻲ از اﻳﻦ ﮔﻮﻧﻪ اﺷﺘﺒﺎﻫﻬﺎي اﺣﺘﺮازﻧﺎﭘﺬﻳﺮ ﻣﺼﻮﻧﻴﺖ داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﻨﺪ.ﺑﻪ ﻫﻤﻴﻦ ﺟﻬﺖ ﻧﻴﺰ در اﻳﻦ زﻣﻴﻨﻪ اﺗﻔﺎق ﻧﻈﺮ وﺟﻮد دارد ﻛﻪ اﺷﺘﺒﺎه ﻗﺎﺿﻲ در اﺻﺎﺑﺖ ﺑﻪ واﻗﻊ ﻧﺒﺎﻳﺪ ﺳﺒﺐ ﻣﺴﺌﻮﻟﻴﺖ ﻣﺪﻧﻲ او ﺷﻮد .در اﺻﻞ 171ﻗﺎﻧﻮن اﺳﺎﺳﻲ ﺟﻤﻬﻮري اﺳﻼﻣﻲ ﻧﻴﺰ ﻗﺎﺿﻲ از ﺗﻌﻘﻴﺐ ﻣﺼﻮن اﺳﺖ و دوﻟﺖ ﺑﺎﻳﺪ ﺧﺴﺎرات ﻧﺎﺷﻲ از اﺷﺘﺒﺎه دادرس را ﺟﺒﺮان ﻛﻨﺪ .ﺗﻨﻬﺎ ﺳﺆاﻟﻲ ﻛﻪ در اﻳﻦ زﻣﻴﻨﻪ ﺑﺎﻗﻲ ﻣﻲﻣﺎﻧﺪ ﭼﻨﻴﻦ ﺧﻼﺻﻪ ﻣﻲﺷﻮد ﻛﻪ آﻳﺎ دوﻟﺖ ﭘﺲ از ﺟﺒﺮان ﺧﺴﺎرت زﻳﺎن دﻳﺪه ﻣﻲﺗﻮاﻧﺪ ﺑﻪ دادرس رﺟﻮع ﻛﻨﺪ ﻳﺎ ﺣﻜﻢ اﺻﻞ 171ﻗﺎﻧﻮن اﺳﺎﺳﻲ ﺑﻪ ﻣﻌﻨﻲ ﻣﺼﻮﻧﻴﺖ او از ﭘﻴﺎﻣﺪﻫﺎي اﺷﺘﺒﺎه ﻗﻀﺎﻳﻲ اﺳﺖ؟ اﺣﺘﻤﺎل دارد ﻗﻴﺎس ﺑﺎ راﺑﻄﻪ ﻛﺎرﮔﺮ و ﻛﺎرﻓﺮﻣﺎ )ﻣﺎده 12ق.م.م (.اﻳﻦ ﺗﻮﻫﻢ را اﻳﺠﺎد ﻛﻨﺪ ﻛﻪ دوﻟﺖ ﻧﻴﺰ ،درﻋﻴﻦ ﺣﺎل ﻛﻪ ﻣﺴﺌﻮل ﺟﺒﺮان ﺧﺴﺎرت زﻳﺎن دﻳﺪه اﺳﺖ، در راﺑﻄﻪ داﺧﻠﻲ ﺣﻖ دارد ﺑﺮاي ﺟﺒﺮان آﻧﭽﻪ ﭘﺮداﺧﺘﻪ اﺳﺖ ﺑﻪ دادرس رﺟﻮع ﻛﻨﺪ .وﻟﻲ،ﺑﺎﻳﺪ از اﻳﻦ ﻗﻴﺎس ﻧﺎﺑﺠﺎ ﭘﺮﻫﻴﺰ ﻛﺮد .زﻳﺮا ﻣﺒﻨﺎي ﺣﻜﻢ اﻳﻦ اﺳﺖ ﻛﻪ ﻗﺎﺿﻲ آﺳﻮده ﺧﻴﺎل از آﻧﭽﻪ ﻻزﻣﻪ ﻋﺮﻓﻲ ﺷﻐﻞ ﻗﻀﺎﻳﻲ اﺳﺖ ﺑﻪ اﺟﺮاي ﻋﺪاﻟﺖ ﺑﭙﺮدازد ﻧﻪ اﻳﻨﻜﻪ ﺑﻪ ﺟﺎي دو ﻃﺮف دﻋﻮي در ﺑﺮاﺑﺮ ﺷﺨﺼﻴﺖ ﻣﻘﺘﺪرﺗﺮ ﻣﺴﺌﻮل ﺷﻮد .ﻟﺤﻦ اﺻﻞ 171ﻗﺎﻧﻮن اﺳﺎﺳﻲ ﺑﺨﻮﺑﻲ اﻳﻦ ﻣﻔﻬﻮم را ﻣﻲرﺳﺎﻧﺪ ،زﻳﺮا در ﭘﺎﻳﺎن ﻣﺎده و درﻣﻘﺎم ﺑﻴﺎن ﺿﻤﺎﻧﺖ اﺟﺮاي ﺣﻜﻢ آﻣﺪه اﺳﺖ: » ...در ﺻﻮرت ﺗﻘﺼﻴﺮ ،ﻣﻘﺼﺮ ﻃﺒﻖ ﻣﻮازﻳﻦ اﺳﻼﻣﻲ ﺿﺎﻣﻦ اﺳﺖ و در ﻏﻴﺮ اﻳﻦ ﺻﻮرت ﺧﺴﺎرت ﺑﻪ وﺳﻴﻠﻪ دوﻟﺖ ﺟﺒﺮان ﻣﻲﺷﻮد«[18] . ﺑﺎﻳﺪ اﻓﺰود ﻛﻪ آﻧﭽﻪ درﺑﺎره ﻣﺼﻮﻧﻴﺖ ﻗﺎﺿﻲ ﮔﻔﺘﻪ ﺷﺪ ﻧﺎﻇﺮ ﺑﻪ ﻣﺴﺌﻮﻟﻴﺖ ﻣﺪﻧﻲ و ﻛﻴﻔﺮي ﻧﺎﺷﻲ از ﺣﻜﻢ اﺷﺘﺒﺎه آﻣﻴﺰ اﺳﺖ ﻧﻪ ﻣﺴﺌﻮﻟﻴﺖ اﻧﺘﻈﺎﻣﻲ .دادرس ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ اﺷﺘﺒﺎه ﻏﻴﺮ ﻗﺎﺑﻞ ﭼﺸﻢ ﭘﻮﺷﻲ ﺧﻮد ﻧﻴﺰ از ﻧﻈﺮ اﻧﺘﻈﺎﻣﻲ ﻣﺴﺌﻮل اﺳﺖ و دوﻟﺖ ﺑﺪﻳﻦ وﺳﻴﻠﻪ ﻣﻲﺗﻮاﻧﺪ ﺑﺮاي ﺟﺒﺮان ﺿﺮري ﻛﻪ دﻳﺪه اﺳﺖ ﻳﺎ دﻓﻊ ﺿﺮر آﻳﻨﺪه اﺳﺘﻔﺎده ﻛﻨﺪ. ][1ﺳﺎواﺗﻴﻪ ،ﻧﻈﺮي ه ﺗﻌﻬﺪات ،ش -227دﻣﻮگ ،ﺗﻌﻬﺪات ،ج ،3ش .261 ][2ﻓﻴﻠﻴﭗ ﻟﻮﺗﻮرﻧﻮ ،ﻣﺴﺌﻮﻟﻴﺖ ﻣﺪﻧﻲ ،ش – 1615وﻳﻞ ،ﻣﺨﺘﺼﺮﺣﻘﻮق ﻣﺪﻧﻲ ،ﺗﻌﻬﺪات ،ش .627 ][3ﻛﻠﺮﻣﻦ و ﻟﻴﻨﺪﺳﻞ ،ﻣﺴﺌﻮﻟﻴﺖ ﻣﺪﻧﻲ ،ش .7-28 ][4ﻧﻘﻞ از ﻣﺎزو ،ﻫﻤﺎن ﻛﺘﺎب ،ش .465 ][5ﻋﻼﻣﻪ ﺣﻠﻲ در ﺗﺤﺮﻳﺮ)ج ،2ص (266ﻣﻲﻧﻮﻳﺴﺪ» :ﻛﻞ ﻣﻦ رأي اﻧﺴﺎﻧﺎً ﻓﻲ ﻣﻬﻠﻜﺔ ﻓﻠﻢ ﻳﻨﺠﻪ ﻣﻨﻬﺎ ﻣﻊ ﻗﺪرﺗﻪ ﻋﻠﻲ ذﻟﻚ ﻟﻢ ﻳﻠﺰﻣﻪ ﺿﻤﺎﻧﻪ« .در ﺗﺄﻳﻴﺪ اﻳﻦ ﻧﻈﺮ در ﻛﺎﻣﻦ ﻻ ،رك. ﻛﻠﺮك و ﻟﻴﻨﺪﺳﻞ ،ش ،1-39ص 26و 27؛ ""duty to be a Good Samaritan The common Law,unlike the civil law,has never imposed a ﻗﺎﻧﻮن ﻣﺪﻧﻲ اﻳﺘﺎﻟﻴﺎ ﻧﻴﺰ ﺧﻮدداري ﺻﺮف را ﺳﺒﺐ ورود ﺧﺴﺎرت ﻧﻤﻲداﻧﺪ :رك .اوﻧﻮره ،ﻫﻤﺎن ﻛﺘﺎب ،ش .23 ] [6ﺑﻮدان ،دوره ﺣﻘﻮق ﻣﺪﻧﻲ ﻓﺮاﻧﺴﻪ ،ﻗﺮاردادﻫﺎ و ﺗﻌﻬﺪات ،ش 1168و ،1173ﭼﺎپ اول ﺑﻪ وﺳﻴﻠﻪ ﻫﺎﻧﺮي ﻛﺎﭘﻴﺘﺎن )ﻧﻘﻞ از ،ﻣﺎزوو ﺗﻨﻚ ،ج ،1ش ( 527وﻟﻲ ،رودﻳﺮ از اﻳﻦ ﻧﻈﺮ ﻋﺪول ﻛﺮده اﺳﺖ. ][7ژورﻳﺲ ﻛﻼﺳﻮر ،1954ج ،2ش 7993ﺑﺎ ﻳﺎدداﺷﺖ اﺳﻤﻦ -رأي ﺷﻌﺒﻪ 1ﻣﺪﻧﻲ دﻳﻮان ﻛﺸﻮرﻓﺮاﻧﺴﻪ 27 ،ﻓﻮرﻳﻪ :1951ﻧﻘﻞ از ،ﻓﻠﻮرو اوﺑﺮ ،ﺗﻌﻬﺪات ،واﻗﻌﻪ ﺣﻘﻮﻗﻲ ،ش 104؛ داﻟﻮز 329 ،1951ﺑﺎ ﻳﺎ دداﺷﺖ دﺑﻮا)(Desbois؛ژورﻳﺲ ﻛﻼﺳﻮر ،1951ج ،2ش 6793ﺑﺎ ﻳﺎدداﺷﺖ»ﻣﻲ ﻫﻮرا« در دﻋﻮاي ﻣﻌﺮوف ﺑﺮاﻧﻠﻲ ) – (Branlyﭘﻠﻨﻴﻮل و رﻳﭙﺮ، ج 6ﺑﻪ وﺳﻴﻠﻪ اﺳﻤﻦ ،ش .508 ][8اوﻧﻮره ﻫﻤﺎن ﻛﺘﺎب ،ش ،27ﻫﺎرت و اوﻧﻮره ،ش .36 ][9رك .ﻣﺎزو و ﺗﻨﻚ ،ﻫﻤﺎن ﻛﺘﺎب. ][10ﻋﻼم ﺣﻠﻲ در ﺗﺤﺮﻳﺮ اﻻﺣﻜﺎم )ج ،2ص (266ﻣﻲﻧﻮﻳﺴﺪ» :وﻟﻮ اﺿﻄﺮ اﻟﻲ ﻃﻌﺎم و ﺷﺮاب ﻟﻐﻴﺮه ﻓﻄﻠﺒﻪ ﻣﻨﻪ ﻓﻤﻨﻌﻪ اﻳﺎه ﻣﻊ ﻏﻨﺎه ﻓﻲ ﺗﻠﻚ اﻟﺤﺎل ﻓﻤﺎت ﺿﻤﻦ اﻟﻤﻄﻠﻮب ﻣﻨﻪ، ﻻم :ﺑﺎﺿﻄﺮاده اﻟﻌﻪ ﺻﺎر ﺣﻘﺎً ﻣﻦ اﻟﻤﺎﻟﻚ و ﻟﻪ أﺧﺬ ﻗﻬﺮاً ﻓﻤﻨﻌﻪ اﻳﺎه ﺳﺒﺐ اﻟﻲ ﻫﻼﻛﻪ ﺑﻤﻨﻌﻪ ﻣﺎ ﻳﺴﺘﺤﻘﻪ و ﻟﻮ ﻟﻢ ﻳﻄﻠﺒﻪ ﻣﻨﻪ ﻟﻢ ﻳﻀﻤﻨﻪ«. ] [11ﻣﺎﻟﻮري و اﻧﺲ ،ﺗﻌﻬﺪات ،ش 53و – 61ﻛﺎرﺑﻮﻧﻴﻪ ،ج ) 4ﺗﻌﻬﺪات( ،ش ،93ص -350وﻳﻞ و ﺗﺮره ،ﺗﻌﻬﺪات ،ش -620ﻓﻠﻮر و اوﺑﺮ ،ﺗﻌﻬﺪات ،واﻗﻌﻪ ﺣﻘﻮﻗﻲ ،ش .103 ][12درﺑﺎره ﻣﺴﺌﻮﻟﻴﺖ دادرس ،رك .ﺑﻪ ش 165ﺑﻪ ﺑﻌﺪ. ][13ﻣﺎزو و ﺷﺎﺑﺎس ،دروس ﺣﻘﻮق ﻣﺪﻧﻲ ،ج ،2ﺗﻌﻬﺪات ،ش .426 ][14ﺑﺮاي دﻳﺪن ﺗﻔﺼﻴﻞ ﻣﻄﻠﺐ ،رك .ش 48ﺑﻪ ﺑﻌﺪ و ﺑﻪ وﻳﮋه ش .53 ][15ﺷﻬﻴﺪ ﺛﺎﻧﻲ ،ﺑﺮاي ﺑﻴﺎن ﻣﻔﻬﻮم ﺧﻄﺎ ﻳﺎ اﺷﺘﺒﺎه ﻣﻲﻧﻮﻳﺴﺪ: »ﻟﻮا ﺧﻄﺄ ﺑﺎن ﺣﻜﻢ ﻻﺣﺪ ﺑﻤﺎل او ﻋﻠﻲ اﺣﺪ ﺑﻘﺼﺎص وﻧﺤﻮ ذﻟﻚ ﺛﻢ ﻇﻬﺮ ﻟﻪ ﺧﻄﺄ اﻟﺤﻜﻢ ﻣﻊ ﻛﻮﻧﻪ ﻗﺪ اﺟﺘﻬﺪ ﻓﻴﻪ ...اﻟﺘﻠﻒ ﻣﻦ ﺑﻴﺖ اﻟﻤﺎل ﻻ ﻣﻦ ﻣﺎﻟﻪ« ..... رك .ﻣﺴﺎﻟﻚ اﻻﻓﻬﺎم ،ج ،2ص ،346ﻛﺘﺎب ﻗﻀﺎء؛و از آن ﻓﻬﻤﻴﺪه ﻣﻲﺷﻮد ﻛﻪ ﺧﻄﺎ ﺑﻪ ﻣﻮردي ﮔﻔﺘﻪ ﻣﻲﺷﻮد ﻛﻪ ﻗﺎﺿﻲ ﻛﻮﺷﺶ ﻻزم را ﺑﻜﻨﺪ و ﺑﻪ ﻧﺘﻴﺠﻪ ﻧﺮﺳﺪ. ][16در ﻓﻘﻪ ﻧﻴﺰ ﺗﻘﺼﻴﺮ ﻣﻔﻬﻮﻣﻲ ﮔﺴﺘﺮده ﺗﺮ از ﻋﻤﺪ دارد :ﻣﻼ اﺣﻤﺪ ﻧﺮاﻗﻲ ،ﻣﺴﺘﻨﺪ ،ج ،2ص -530ﺷﻴﺦ ﻣﺤﻤﺪ ﺣﺴﻦ ﻧﺠﻔﻲ ،ﺟﻮاﻫﺮ اﻟﻜﻼم ،ج ،40ص .79 ][17در ﺣﻘﻮق ﻓﺮاﻧﺴﻪ ،ﻗﺎﻧﻮن اﻳﻦ اﻣﻨﻴﺖ ﻗﻀﺎﻳﻲ را ﺑﺮاي دادرﺳﺎن ﻓﺮاﻫﻢ آورده ﺑﻮد :ﻣﺎزو و ﺗﻨﻚ ،رﺳﺎﻟﻪ ﻣﺴﺌﻮﻟﻴﺖ ﻣﺪﻧﻲ ،ج ،1ش 516ﺗﺎ 521؛ وﻟﻲ ﻗﺎﻧﻮن 1972ﻣﺴﺌﻮﻟﻴﺖ ﻧﺎﺷﻲ از ﺗﻘﺼﻴﺮﻫﺎي ﺷﺨﺼﻲ ﻗﺎﺿﻲ را ﻧﻴﺰ ﺑﻪ ﻋﻬﺪه دوﻟﺖ ﻧﻬﺎد :ﻣﺎزو و ﺷﺎﺑﺎس ،ﻣﺴﺌﻮﻟﻴﺖ ﻣﺪﻧﻲ ،ش -463در ﺣﻘﻮق آﻣﺮﻳﻜﺎ ﻧﻴﺰ ،ﺑﺎ ﻫﻤﻪ اﻧﺘﻘﺎدﻫﺎﻳﻲ ﻛﻪ از آن ﺷﺪه اﺳﺖ ،ﻗﺎﺿﻲ 44 ‏www.tabsareh.ir در ﺑﺮاﺑﺮ دﻋﺎوي اﺷﺨﺎص ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ آﺛﺎر ﺣﻜﻢ ﻣﺼﻮﻧﻴﺖ دارد :ﭘﺮاﺳﺮ و ﻛﻴﺘﻮن ،ﻣﺴﺌﻮﻟﻴﺖ ﻣﺪﻧﻲ ،ﻓﺼﻞ ،132ص 1056ﺑﻪ ﺑﻌﺪ -ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ اﺳﺖ در ﺣﻘﻮق اﻧﮕﻠﻴﺲ )ﻗﺎﻧﻮن :(1990رك .ﻛﻠﺮك و ﻟﻴﻨﺪﺳﻞ ،ﻣﺴﺌﻮﻟﻴﺖ ﻣﺪﻧﻲ ،ص 779ﺑﻪ ﺑﻌﺪ ،ش 16-19 ][18رك .ﺧﺒﺮ اﺻﺒﻎ ﺑﻦ ﻧﺒﺎﺗﺔ ﺑﺪﻳﻦ ﻣﻀﻤﻮن»ﻣﺎ اﺧﻄﺄت اﻟﻘﻀﺎة ﻓﻲ دم او ﻗﻄﻊ ﻓﻌﻠﻲ ﺑﻴﺖ اﻟﻤﺎل اﻟﻤﺴﻠﻤﻴﻦ«: ﺳﻴﺪ ﻣﺤﻤﺪ ﻛﺎﻇﻢ ﻃﺒﺎﻃﺒﺎﻳﻲ ،ﻣﻠﺤﻘﺎت ﻋﺮوةاﻟﻮﺛﻌﻲ ،ج ،3ص 28و )29ﻛﻪ ﺧﺒﺮ را ﻣﺨﺼﻮص ﻗﺘﻞ و ﺟﺮح ﻛﺮده و ﺿﻤﺎن اﻣﻮر ﻣﺎﻟﻲ را از آن ﺟﺪا ﻣﻲﻛﻨﺪ( -ﻧﺮاﻗﻲ ،ﻣﺴﺘﻨﺪ ،ج ،2 ص -530ﺷﻴﺦ ﻣﺤﻤﺪ ﺣﺴﻦ ﻧﺠﻔﻲ ،ﺟﻮاﻫﺮ اﻟﻜﻼم ،ج ،40ص .79 ﭼﻜﻴﺪه .1در ﻣﻮردي ﻛﻪ ﻋﻤﺪ ﺷﺨﺺ ﻧﺎﺷﻲ از ﻗﺮارداد اﺳﺖ و ﻧﻴﺰ در ﻣﻮردي ﻛﻪ اﻧﺠﺎم دادن ﻛﺎري در زﻣﺮه ﺗﻜﺎﻟﻴﻒ ﻗﺎﻧﻮﻧﻲ اﺳﺖ و در ﻫﺮ ﻣﻮردي ﻛﻪ ﺧﻮدداري از ﻛﺎر ﻣﺴﺘﻠﺰم ﺑﻲ اﺣﺘﻴﺎﻃﻲ اﺳﺖ ،ﺧﻮدداري از اﻧﺠﺎم دادن آن ﺗﻘﺼﻴﺮ ﻣﺤﺴﻮب ﻣﻲﺷﻮد. .2ﻫﺮ ﻛﺲ ﺧﻄﺮي ﻧﺎروا و ﻗﺎﺑﻞ ﻧﻜﻮﻫﺶ ﺑﻪ وﺟﻮد ﻣﻲآورد ،اﻳﻦ ﺗﻜﻠﻴﻒ را دارد ﻛﻪ دﻳﮕﺮان را آﮔﺎه ﺳﺎزد و اﻳﻤﻨﻲ دﻳﮕﺮان را ﺗﺄﻣﻴﻦ ﻛﻨﺪ. .3اﺻﻞ ﻣﺤﺪود ﺑﻮدن ﺟﺮاﻳﻢ در ﻗﻮاﻋﺪ ﻣﺴﺌﻮﻟﻴﺖ ﻣﺪﻧﻲ وﺟﻮد ﻧﺪارد. .4از ﻟﺤﺎظ ﻣﻨﻄﻘﻲ ﻫﻴﭻ دﻟﻴﻠﻲ وﺟﻮد ﻧﺪارد ﻛﻪ اﻧﺠﺎم دادن ﻛﺎري ﻛﻪ اﻧﺴﺎن ﻣﺘﻌﺎرف ﻣﺮﺗﻜﺐ ﻧﻤﻲﺷﻮد ﺗﻘﺼﻴﺮ ﺑﺎﺷﺪ ،وﻟﻲ اﻧﺠﺎم ﻧﺪادن ﻛﺎري ﻛﻪ اﻧﺴﺎن ﻣﺘﻌﺎرف ﺑﻪ ﺟﺎ ﻣﻲآورد ﺧﻄﺎ ﻣﺤﺴﻮب ﻧﺸﻮد. .5در اﺣﺮاز ﺗﻘﺼﻴﺮ ﺷﻐﻠﻲ ﺑﺎﻳﺪ رﻓﺘﺎر اﻧﺴﺎن ﻣﺘﻌﺎرف و ﻣﺤﺘﺎط در آن ﺷﻐﻞ را ﻣﻼك ﻗﺮار داد. .6در ﺗﻌﻴﻴﻦ ﺗﻌﻬﺪ ﺑﻪ ﻣﻮاﻇﺒﺖ ﻳﺎ ﺗﻌﻬﺪ ﺑﻪ ﻧﺘﻴﺠﻪ ،دادرس ﺑﺎﻳﺪ در ﻣﺮﺣﻠﻪ ﻧﺨﺴﺖ ﻗﺼﺪ واﻗﻌﻲ ﻃﺮﻓﻴﻦ را اﺣﺮاز ﻛﻨﺪ ،وﻟﻲ ﻫﺮﮔﺎه ﻗﺮﻳﻨﻪاي در ﺑﻴﻦ ﻧﺒﺎﺷﺪ، ﺑﺎﻳﺪ ﺗﻌﻬﺪ را ﻧﺎﻇﺮ ﺑﻪ ﺣﺪود ﺗﻮاﻧﺎﻳﻲ ﺻﺎﺣﺒﺎن ﺣﺮﻓﻪ ﻛﺮد. .7ﺗﻘﺼﻴﺮ ﻗﺎﺿﻲ ﻣﻌﻤﻮﻻً آﻟﻮده ﺑﻪ اﻣﺮي ﻧﺎﻣﺸﺮوع اﺳﺖ و ﻗﺎﺿﻲ داﻧﺴﺘﻪ ﺑﻪ راه ﻧﺎﺻﻮاب ﻣﻲرود.ﻋﻼوه ﺑﺮ آن ،ﺑﻲ ﻣﺒﺎﻻﺗﻲ ﻧﺎﺑﺨﺸﻮدﻧﻲ و ﺑﻲ اﻋﺘﻨﺎﻳﻲ ﺑﻪ ﻗﻮاﻧﻴﻦ و ﺣﺘﻲ ﻋﺮف و رﺳﻮم ﻗﻀﺎﻳﻲ را ﻧﻴﺰ ﺑﺎﻳﺪ ﺑﺮ ﻗﻠﻤﺮو ﺗﻘﺼﻴﺮ اﻓﺰود. .8اﺷﺘﺒﺎه ﻧﺎﻇﺮ ﺑﻪ ﻣﻮارد ﻗﺼﻮر دادرس اﺳﺖ .اﺷﺘﺒﺎه در ﺻﻮرﺗﻲ ﺳﺎده اﺳﺖ ﻛﻪ آﻟﻮده ﺑﺎ اﻣﺮ ﻧﺎﻣﺸﺮوع ﻧﺸﻮد و دراﺛﺮ اﻟﻘﺎء ﺷﺒﻬﻪ از ﺳﻮي دو ﻃﺮف دﻋﻮي ﻳﺎ ﺷﻬﺎدت ﻧﺎدرﺳﺖ و اﻗﺮار ﺑﺮ ﺧﻼف واﻗﻊ ﻳﺎ ﭘﻴﭽﻴﺪﮔﻲ و ﻧﺎرﺳﺎﻳﻲ ﻣﻔﻬﻮم ﻗﺎﻧﻮن ﻳﺎ ﻣﺘﺮوك ﻣﺎﻧﺪن آن ﻳﺎ ﻧﻘﺺ در ﺣﺎﻓﻈﻪ ﻳﺎ ﻗﺪرت اﺟﺘﻬﺎد و ﻣﺎﻧﻨﺪ اﻳﻨﻬﺎ ... دﺳﺖ دﻫﺪ و ﻣﺎﻧﻊ از دﺳﺘﻴﺎﺑﻲ ﻗﺎﺿﻲ ﺑﻪ ﻋﺪاﻟﺖ و ﺣﻖ ﺷﻮد. .9ﺑﺮ اﺳﺎس اﺻﻞ 171ﻗﺎﻧﻮن اﺳﺎﺳﻲ،در ﻣﻮارد ﺗﻘﺼﻴﺮ ﻗﺎﺿﻲ ﻣﺴﺌﻮﻟﻴﺖ ﻣﺪﻧﻲ دارد ﻟﻴﻜﻦ در ﻣﻮارد اﺷﺘﺒﺎه وي ﺧﺴﺎرت ﺑﺎﻳﺪ ﺑﻮﺳﻴﻠﻪ دوﻟﺖ ﺟﺒﺮان ﺷﻮﻧﺪ. آزﻣﻮن -1در ﻛﺪام ﻣﻮرد ﺧﻮدداري از اﻧﺠﺎم ﻛﺎري ﺗﻘﺼﻴﺮ ﻣﺤﺴﻮب ﻣﻲﺷﻮد؟ اﻟﻒ( ﺗﻌﻬﺪ اﻣﻴﻦ ﺑﻪ ﻧﮕﻬﺪاري ﻣﺎل ﻣﻮرد اﻣﺎﻧﺖ ب( ﺣﻀﺎﻧﺖ از ﻛﻮدك ج( ﺗﻮﻟﻴﺪ ﻛﺎﻻي ﺧﻄﺮﻧﺎك د( ﻫﻤﻪ ﻣﻮارد -2ﻛﺪام ﮔﺰﻳﻨﻪ ﻧﺎدرﺳﺖ اﺳﺖ؟ اﻟﻒ( اﮔﺮ ﺧﻮدداري از ﻛﻤﻚ ﺑﻪ دﻳﮕﺮان ﻫﻤﺮاه ﺑﺎ ﻗﺼﺪ اﺿﺮار ﺑﺎﺷﺪ ،ﺑﺎﻳﺪ ﺷﺨﺺ را ﻣﺴﺌﻮل ﺷﻨﺎﺧﺖ ب( اﻧﺠﺎم ﻧﺪادن ﻛﺎري ﻛﻪ اﻧﺴﺎن ﻣﺘﻌﺎرف ﺑﻪ ﺟﺎ ﻣﻲآورد ﺧﻄﺎ ﻣﺤﺴﻮب ﻧﻤﻲﺷﻮد ج( ﻣﺴﺌﻮﻟﻴﺖ ﻧﺎﺷﻲ از ﻓﺮآوردهﻫﺎي ﺻﻨﻌﺘﻲ و داروﻳﻲ ﻣﺤﺪود ﺑﻪ راﺑﻄﻪ ﻗﺮاردادي ﻧﻤﻲﺷﻮد. د( ﻣﻌﻤﺎري ﻛﻪ ﺗﻌﻬﺪ ﺑﻪ ﺳﺎﺧﺘﻦ ﺑﻨﺎﻳﻲ ﺑﺎ ﻣﻘﺎوﻣﺖ وﻳﮋه ﻣﻲﻛﻨﺪ ،ﺗﻌﻬﺪ او ﺑﻪ ﻧﺘﻴﺠﻪ اﺳﺖ. -3ﻛﺪام ﮔﺰﻳﻨﻪ درﺳﺖ اﺳﺖ؟ اﻟﻒ( اﮔﺮ ﻗﺎﺿﻲ در اﺛﺮ اﻟﻘﺎء ﺷﺒﻬﻪ از ﺳﻮي اﺻﺤﺎب دﻋﻮي راي ﻧﺎدرﺳﺘﻲ ﺻﺎدر ﻛﻨﺪ ،ﻣﺮﺗﻜﺐ ﺗﻘﺼﻴﺮ ﺷﺪه اﺳﺖ. ب( اﮔﺮ ﻗﺎﺿﻲ ﻗﺎﻧﻮن را ﻓﺪاي ﺑﺎورﻫﺎ و اﻧﮕﻴﺰهﻫﺎي اﺧﻼﻗﻲ و ﺳﻴﺎﺳﻲ ﻣﻮرد اﺣﺘﺮام ﺧﻮد ﺳﺎزد ،ﺗﻘﺼﻴﺮ ﻣﺤﺴﻮب ﻧﻤﻲﺷﻮد. ج( اﺷﺘﺒﺎه ﻗﺎﺿﻲ در ﺗﻤﻴﺰ ﺣﻖ ﻣﻤﻜﻦ اﺳﺖ ﻧﺘﻴﺠﻪ ﺑﻲﻣﺒﺎﻻﺗﻲ و ﺳﻬﻞاﻧﮕﺎري ﺑﺎﺷﺪ. د( ﺗﻘﺼﻴﺮ ﻗﺎﺿﻲ ﻣﻨﺤﺼﺮ ﺑﻪ ﺣﺎﻟﺘﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ آﻟﻮده ﺑﻪ اﻣﺮي ﻧﺎﻣﺸﺮوع اﺳﺖ و ﻗﺎﺿﻲ داﻧﺴﺘﻪ ﺑﻪ راه ﻧﺎﺻﻮاب ﻣﻲرود. 45 ‏www.tabsareh.ir ﺟﻠﺴﻪ 9 ﺧﻄﺎي ﭘﺰﺷﻜﻲ و ﻣﺴﺌﻮﻟﻴﺖ ﻧﺎﺷﻲ از آن ﻣﻘﺪﻣﻪ در اﻳﻦ درس ﻃﺒﻴﻌﺖ ﺗﻌﻬﺪ ﭘﺰﺷﻚ و ﻗﻠﻤﺮو و ﻣﺒﻨﺎي ﻣﺴﺌﻮﻟﻴﺖ ﻣﻮرد ﺑﺤﺚ و ﺑﺮرﺳﻲ ﻗﺮار ﻣﻲﮔﻴﺮد و ﭘﻴﺸﻴﻨﻪ اﻳﻦ ﻣﺴﺌﻮﻟﻴﺖ در ﻓﻘﻪ و ﺣﺪود آن در ﺣﻘﻮق ﻛﻨﻮﻧﻲ ﻣﻮرد ﺗﺠﺰﻳﻪ و ﺗﺤﻠﻴﻞ ﻗﺮار ﺧﻮاﻫﺪ ﮔﺮﻓﺖ و ﺷﺮط ﺑﺮاﺋﺖ و ﺗﺄﺛﻴﺮ آن در رﻓﻊ ﻣﺴﺌﻮﻟﻴﺖ ﭘﺰﺷﻚ و ﻗﻴﻮد آن را ﻣﻮرد ﺑﺤﺚ ﻗﺮار ﻣﻲدﻫﻴﻢ. -1ﻣﺴﺌﻮﻟﻴﺖ ﭘﺰﺷﻚ :ﻣﻔﺎد و ﻃﺒﻴﻌﺖ ﺗﻌﻬﺪ: درﺑﺎره راﺑﻄﻪ ﺑﻴﻤﺎر و ﭘﺰﺷﻚ ،ﭼﻨﺎن ﻛﻪ ﮔﻔﺘﻪ ﺷﺪ ،ﺑﻪ ﭼﻨﺪ ﻧﻜﺘﻪ ﻣﻬﻢ ﺑﺎﻳﺪ ﺗﻮﺟﻪ داﺷﺖ: .1اﻳﻦ راﺑﻄﻪ در ﺷﻜﻞ ﻣﺮﺳﻮم ﺧﻮد ﻗﺮاردادي اﺳﺖ :ﺑﻴﻤﺎر ﺑﻪ ﻣﻴﻞ ﺧﻮد ﭘﺰﺷﻚ را اﻧﺘﺨﺎب ﻣﻲﻛﻨﺪ ﻳﺎ ﭘﺰﺷﻜﻲ ﻛﻪ در ﺑﻴﻤﺎرﺳﺘﺎن ﺑﻪ او ﺗﻮﺻﻴﻪ ﻣﻲﺷﻮد ﻣﻲﭘﺬﻳﺮد و ﭘﺰﺷﻚ ﺑﺎ ﭘﺬﻳﺮﻓﺘﻦ ﺑﻴﻤﺎر درﻣﺎن او را ﺑﻪ ﻋﻬﺪه ﻣﻲﮔﻴﺮد .ﻣﻨﺘﻬﺎ ،ﺑﺎﻳﺪ ﺗﻮﺟﻪ داﺷﺖ ﻛﻪ اﻣﺮوز راﺑﻄﻪ ﻗﺮاردادي ﺑﻴﺸﺘﺮ ﺑﺎ ﺷﺨﺼﻴﺖ ﺣﻘﻮﻗﻲ ﺑﻴﻤﺎرﺳﺘﺎن و درﻣﺎﻧﮕﺎه اﻳﺠﺎد ﻣﻲﺷﻮد و ﭘﺰﺷﻚ ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﻋﻀﻮي از آن ﺷﺨﺼﻴﺖ ﻳﺎ ﻛﺎرﺷﻨﺎس ﺑﻪ درﻣﺎن ﺑﻴﻤﺎر ﻣﻲﭘﺮدازد [1] .ﺷﺨﺼﻴﺖ ﭘﺰﺷﻚ در ﻫﻴﭻ ﺣﺎل ﺑﻲ اﺛﺮ ﻧﻤﻲﺷﻮد :ﻟﻴﻜﻦ ﻣﺴﺌﻮﻟﻴﺖ ﺷﺨﺺ ﭘﺰﺷﻚ را ﺑﺎﻳﺪ ﺑﺮ ﻃﺒﻖ ﻗﻮاﻋﺪﻋﻤﻮﻣﻲ ﺑﺮرﺳﻲ ﻛﺮ د ﻧﻪ ﻗﺮارداد ﺑﺎ ﺑﻴﻤﺎرﺳﺘﺎن .واﻧﮕﻬﻲ ،ﺟﺰ در ﻣﻮارد ﺧﺎص ،ﺑﻴﻤﺎر ﻣﻲﺗﻮاﻧﺪ ،در ﺻﻮرﺗﻲ ﻛﻪ ﺧﻄﺎي ﭘﺰﺷﻚ ﻫﺮ دو ﭼﻬﺮه ﻗﺮاردادي و ﻗﻬﺮي را دارد ،ﺑﻪ ﻫﺮ ﻛﺪام ﻛﻪ ﻣﺎﻳﻞ اﺳﺖ اﺳﺘﻨﺎد ﻛﻨﺪ. .2در ﻋﺮف ﭘﺰﺷﻜﻲ ،ﺗﻌﻬﺪ ﺑﻪ درﻣﺎن ﺗﻌﻬﺪ ﺑﻪ ﻣﻮاﻇﺒﺖ و اﺟﺮاي ﻓﻨﻮن ﻣﺘﺪاول و ﻛﻮﺷﺶ در راه درﻣﺎن اﺳﺖ و ﻛﻤﺘﺮ اﺗّﻔﺎق ﻣﻲاﻓﺘﺪ ﻛﻪ ﭘﺰﺷﻜﻲ ﺷﻔﺎي ﺑﻴﻤﺎر را ﺗﻀﻤﻴﻦ ﻛﻨﺪ .ﺣﺘّﻲ اﻃﻤﻴﻨﺎﻧﻲ ﻛﻪ ﭘﺰﺷﻚ درﺑﺎره ﻣﺆﺛﺮ اﻓﺘﺎدن درﻣﺎن ﻳﺎ ﻣﻮﻓﻘﻴﺖ در ﻋﻤﻞ ﺟﺮاﺣﻲ ﻣﻲدﻫﺪ ،ﺑﺮ ﭘﺎﻳﻪ ﻇﻦ و اﺣﺘﻤﺎل اﺳﺖ و ﺑﻴﺸﺘﺮ ﺟﻨﺒﻪ رواﻧﻲ دارد ﺗﺎ ﺣﻘﻮﻗﻲ و دادﮔﺎﻫﻬﺎ ﺑﻪ دﺷﻮاري ﭼﻨﻴﻦ وﻋﺪه ﻫﺎﻳﻲ را ﺗﻌﺒﻴﺮ ﺑﻪ ﺗﻀﻤﻴﻦ ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ. اﻳﻦ ﻗﺎﻋﺪه در ﻓﺮﺿﻲ ﻫﻢ ﻛﻪ ﭘﺰﺷﻚ راﺑﻄﻪ ﻗﺮاردادي ﺑﺎ ﺑﻴﻤﺎر ﻧﺪارد و ﺗﺎﺑﻊ ﻧﻈﺎم ﺣﺮﻓﻪ اي ﺷﻐﻞ ﺧﻮﻳﺶ اﺳﺖ رﻋﺎﻳﺖ ﻣﻲﺷﻮد :ﺑﺮاي ﻣﺜﺎل ،ﭘﺰﺷﻜﻲ ﻛﻪ در ﻣﻮارد اﺿﻄﺮاري ﺑﻪ درﻣﺎن ﺑﻴﻤﺎري ﻣﻲﭘﺮدازد ﻳﺎ ازﺳﻮي ﺑﻴﻤﺎرﺳﺘﺎن ﻃﺮف ﻗﺮارداد دﻋﻮت ﺑﻪ ﻫﻤﻜﺎري ﻣﻲﺷﻮد ،وﻇﻴﻔﻪ اي ﺑﻴﺶ از ﻣﻮاﻇﺒﺖ و ﻛﻮﺷﺶ واﻋﻤﺎل ﺗﺨﺼﺺ ﻧﺪارد. ﺑﺎ اﻳﻦ ﺗﺮﺗﻴﺐ ،اﺟﺮاي ﻗﻮاﻋﺪ ﻋﻤﻮﻣﻲ در اﻳﻦ راﺑﻄﻪ اﻳﺠﺎب ﻣﻲﻛﻨﺪ ﻛﻪ اﺛﺒﺎت ﺗﻘﺼﻴﺮ ﭘﺰﺷﻚ ﺑﻪ ﻋﻬﺪه ﺑﻴﻤﺎر زﻳﺎن دﻳﺪه ﺑﺎﺷﺪ و در ﻫﻴﭻ ﺻﻮرت ﻧﺘﻮان او را ﺑﺮ ﭘﺎﻳﻪ ﻧﺘﻴﺠﻪ درﻣﺎن ﺿﺎﻣﻦ ﺷﻨﺎﺧﺖ .ﺑﺎ وﺟﻮد اﻳﻦ ،ﭼﻮن اﺛﺒﺎت ﺗﻘﺼﻴﺮ ﭘﺰﺷﻜﻲ در ﻏﺎﻟﺐ ﻣﻮارد دﺷﻮار اﺳﺖ ،در ﺑﻴﺸﺘﺮ ﻧﻈﺎﻣﻬﺎي ﺣﻘﻮﻗﻲ ﺗﻤﺎﻳﻞ ﺑﺮ اﻳﻦ اﺳﺖ ﻛﻪ ﻣﺴﺌﻮﻟﻴﺖ ﭘﺰﺷﻚ ﺑﻪ ﮔﻮﻧﻪ اي ﺗﻨﻬﺎ ﺑﺮ ﺗﻘﺼﻴﺮ او اﺳﺘﻮار ﻧﺒﺎﺷﺪ ﺗﺎ او را ﺑﻪ دﻗﺖ و ﻣﻮاﻇﺒﺖ ﺑﻴﺸﺘﺮ وادار ﺳﺎزد[2] . دﻟﻴﻞ دﻳﮕﺮ اﻳﻦ ﺗﻤﺎﻳﻞ ،ﻗﻄﻊ ﻧﻈﺮ از دﺷﻮاري اﺛﺒﺎت ﺑﻪ ﻛﻴﻔﻴﺖ ﺧﻄﺎي ﭘﺰﺷﻜﻲ ارﺗﺒﺎط ﭘﻴﺪا ﻣﻲﻛﻨﺪ ﻛﻪ داوري را ﺑﺎ ﻣﻮاﻧﻊ اﺧﻼﻗﻲ و ﻣﺬﻫﺒﻲ و ﻓﻠﺴﻔﻲ رو ﺑﻪ رو ﻣﻲﺳﺎزد و ﺑﻪ آن ﭼﻬﺮه ﻧﻈﺮي ﻣﻲﺑﺨﺸﺪ :ﺑﺮاي ﻣﺜﺎل ،ﺳﻘﻂ ﺟﻨﻴﻦ ،ﻛﺸﺘﻦ ﺑﻴﻤﺎري ﻛﻪ اﻣﻴﺪ ﺑﻪ ﺑﻬﺒﻮد او ﻧﻴﺴﺖ و از زﻧﺪه ﻣﺎﻧﺪن رﻧﺞ ﻣﻲﺑﺮد ،ﻛﺸﺘﻦ دردﻣﻨﺪي ﻛﻪ ﺧﻮد ﺧﻮاﻫﺎن آﺳﻮدﮔﻲ اﺑﺪي اﺳﺖ ،ﭘﻴﻮﻧﺪ اﻋﻀﺎي ﺑﺪن ،و ﺗﻠﻘﻴﺢ ﻣﺼﻨﻮﻋﻲ و ﭘﺮوردن ﻟﻘﺎح در آزﻣﺎﻳﺸﮕﺎه و دﻫﻬﺎ ﻣﺴﺄﻟﻪ دﻳﮕﺮ ﺑﻪ ﺧﻄﺎي ﭘﺰﺷﻜﻲ ﭼﻬﺮه اي ﭘﻴﭽﻴﺪه ﻣﻲدﻫﺪ و ﻧﻴﺎز ﺑﻪ ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ ﺧﺎص را دراﻳﻦ زﻣﻴﻨﻪ اﻳﺠﺎب ﻣﻲﻛﻨﺪ. .3ﺗﻌﻬﺪ اﺻﻠﻲ ﭘﺰﺷﻚ در ﺑﺮاﺑﺮ ﺑﻴﻤﺎر ﻧﺎﻇﺮ ﺑﻪ درﻣﺎن او اﺳﺖ ،وﻟﻲ راﺑﻄﻪ ﻣﺒﺘﻨﻲ ﺑﺮ اﻋﺘﻤﺎد و اﺳﺮار ﭘﻨﻬﺎﻧﻲ ﻛﻪ ﺑﻪ ﻧﺎﭼﺎر ﻧﺰد ﭘﺰﺷﻚ ﺑﻪ اﻣﺎﻧﺖ ﻣﻲﻣﺎﻧﺪ ،ﺗﻜﺎﻟﻴﻒ ﻓﺮﻋﻲ دﻳﮕﺮي ﻧﻴﺰ ﺑﺮاي او اﻳﺠﺎب ﻣﻲﻛﻨﺪ ﻛﻪ ﺗﺠﺎوز ﺑﺪاﻧﻬﺎ ﻧﻴﺰ ﺿﻤﺎن آوراﺳﺖ و ﭼﻬﺮه وﻳﮋه اي از ﺗﻘﺼﻴﺮ ﻫﺎي ﭘﺰﺷﻜﻲ را آﺷﻜﺎر ﻣﻲﺳﺎزد :ﺑﺮاي ﻣﺜﺎل ،ﻫﻤﻴﻦ ﻣﺴﺄﻟﻪ را ﺑﻪ آﺳﺎﻧﻲ ﻧﻤﻲﺗﻮان ﭘﺎﺳﺦ داد ﻛﻪ آﻳﺎ ﭘﺰﺷﻚ در ﻫﻤﻪ ﺣﺎل ﻣﻮﻇّﻒ ﺑﻪ ﭘﻨﻬﺎن ﻛﺮدن اﺳﺮار ﺑﻴﻤﺎري اﺳﺖ ﻳﺎ ﺑﺎﻳﺪ اﻳﻦ ﺗﻌﻬﺪ را ﻣﺤﺪود ﺑﻪ رﻋﺎﻳﺖ ﺳﻼﻣﺖ دﻳﮕﺮان و ﻣﺼﺎﻟﺢ ﻋﻤﻮﻣﻲ ﻛﺮد؟ آﻳﺎ ﭘﺰﺷﻜﻲ ﻛﻪ ﺑﺎ ﺑﻴﻤﺎر ﻣﺒﺘﻼ ﺑﻪ اﻳﺪز رو ﺑﻪ رو ﻣﻲﺷﻮد ﺑﺎﻳﺪ ﺑﻪ ﺗﻜﻠﻴﻒ ﺣﻔﻆ اﺳﺮار ﺑﻴﻤﺎر ﺑﻴﻨﺪﻳﺸﺪ ﻳﺎ ﺑﻪ ﺳﻼﻣﺖ ﻫﻤﺴﺮ او؟ آﻳﺎ رواﻧﻜﺎوي ﻛﻪ در ﻣﻲﻳﺎﺑﺪ ﺑﻴﻤﺎر او ﻗﺼﺪ ﻛﺸﺘﻦ دﻳﮕﺮي را دارد ﻧﺎﭼﺎر ﻧﻴﺴﺖ ﻣﻮﺿﻮع را ﺑﺎ ﻛﺴﻲ ﻛﻪ ﺟﺎﻧﺶ در ﺧﻄﺮ اﺳﺖ در ﻣﻴﺎن ﮔﺬارد؟ آﻳﺎ ﻣﻌﻴﺎري ﺑﺮاي ﺗﺮﺟﻴﺢ ﻳﻜﻲ از اﻳﻦ دو ﻣﺼﻠﺤﺖ و ﺣﻜﻮﻣﺖ وﻇﻴﻔﻪ ﺷﻐﻠﻲ ﺑﺮ وﻇﻴﻔﻪ اﻧﺴﺎﻧﻲ ﭘﺰﺷﻚ وﺟﻮد دارد؟] [3ﺑﺮاي رﻫﺎﻳﻲ از اﻳﻦ دودﻟﻲ و رﻋﺎﻳﺖ ﻗﻮاﻋﺪ اﻣﺎﻧﺖ ،ﺗﻮﺻﻴﻪ ﻣﻲﺷﻮد ﻛﻪ ﭘﺎﺳﺦ آزﻣﺎﻳﺸﻬﺎ و ﺳﺎﻳﺮ ﻣﺪارك ﭘﺰﺷﻜﻲ ﺑﻪ ﺧﻮد ﺑﻴﻤﺎر داده ﺷﻮد ﺗﺎ دور از دﺳﺘﺮس دﻳﮕﺮان و ﻣﻘﺎﻣﻬﺎي ﻋﻤﻮﻣﻲ ﻗﺮار ﮔﻴﺮد. .4ﺟﺰ در ﻣﻮارد اﺿﻄﺮاري ﻛﻪ اﻣﻜﺎن اذن ﮔﺮﻓﺘﻦ از ﺑﻴﻤﺎر اﻣﻜﺎن ﻧﺪارد و دﺧﺎﻟﺖ ﭘﺰﺷﻚ را ﺿﺮوري ﻣﻲﺳﺎزد [4] ،ﻫﺮ ﮔﻮﻧﻪ ﻋﻤﻞ ﺟﺮاﺣﻲ ﻳﺎ درﻣﺎن ﺧﻮد ﺳﺮاﻧﻪ ﺗﺠﺎوز ﺑﻪ ﺟﺎن ﻳﺎ آزادي او اﺳﺖ و ﺑﺮاي ﭘﺰﺷﻚ اﻳﺠﺎد ﻣﺴﺌﻮﻟﻴﺖ ﻣﻲﻛﻨﺪ [5].ﻣﻨﺘﻬﺎ ،اﻳﻦ ﭘﺮﺳﺶ ﻫﻨﻮز ﭘﺎﺳﺨﻲ در ﺧﻮر ﻧﻴﺎﻓﺘﻪ اﺳﺖ ﻛﻪ ،اﮔﺮ اذن ﺑﻴﻤﺎر در ﻣﺴﺌﻮﻟﻴﺖ ﭘﺰﺷﻚ اﺛﺮ دارد و ﻛﺎر او را ﻣﺒﺎح ﻣﻲﺳﺎزد ،رﺿﺎي ﺑﻴﻤﺎر در ﭼﻪ ﺷﺮاﻳﻄﻲ ﻧﺎﻓﺬ اﺳﺖ و ﺗﺎ ﭼﻪ اﻧﺪازه ﺑﺎﻳﺪ ﺑﻪ ﺑﻴﻤﺎر درﺑﺎره وﺿﻊ او ﺧﻄﺮﻫﺎي ﻧﺎﺷﻲ از درﻣﺎن ﭘﻴﺸﻨﻬﺎدي ﭘﺰﺷﻚ آﮔﺎﻫﻲ داد؟ آﻳﺎ رﺿﺎي ﺑﻴﻤﺎر ﺑﻪ ﻋﻤﻞ ﺟﺮاﺣﻲ ﺧﻄﺮﻧﺎﻛﻲ ﻛﻪ از ﭼﮕﻮﻧﮕﻲ آن ﻫﻴﭻ اﻃﻼﻋﻲ ﻧﺪارد و ﻧﻤﻲﺗﻮاﻧﺪ ﺧﻄﺮ آن را ﺑﺎ ﺧﻄﺮ ﻧﺎﺷﻲ از اداﻣﻪ ﺑﻴﻤﺎري ﻣﻘﺎﻳﺴﻪ ﻛﻨﺪ و ﺗﺼﻤﻴﻢ ﺑﮕﻴﺮد ارزش ﺣﻘﻮﻗﻲ دارد ﻳﺎ اﺛﺮ آن در ﻣﺒﺎح ﻛﺮدن دﺧﺎﻟﺖ ﭘﺰﺷﻚ ﻣﻨﻮط ﺑﻪ دادن ﺣﺪاﻗﻠﻲ از آﮔﺎﻫﻴﻬﺎي ﺿﺮوري در ﺣﺪود ﻋﺮف و ﻓﻬﻢ او اﺳﺖ؟][6 ﺑﻴﮕﻤﺎن ،ﺣﻘﻮﻗﺪاﻧﺎن ﻧﻈﺮ اﺧﻴﺮ را ﺗﺄﻳﻴﺪ ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ ،ﻛﻪ ﺑﺎﻳﺪ ﻫﻢ ﻧﻔﻮذ اراده ﺑﻴﻤﺎر را ﺗﺄﻣﻴﻦ ﻛﻨﺪ و ﻫﻢ ﺑﻪ ﺳﻼﻣﺖ او ﺿﺮر ﻧﺰﻧﺪ .وﻟﻲ ،آﻧﭽﻪ در ﭘﺮده اﺑﻬﺎم ﺑﺎﻗﻲ ﻣﻲﻣﺎﻧﺪ اﻳﻦ اﺳﺖ ﻛﻪ ﻣﻌﻴﺎر ﻛﻔﺎﻳﺖ اﻳﻦ آﮔﺎﻫﻲﻫﺎ ﭼﻴﺴﺖ ؟ ﻋﺮف ﭘﺰﺷﻜﻲ ﻳﺎ آﻧﭽﻪ ﺣﻘﻮﻗﺪاﻧﺎن ﺑﺮاي ﻧﻔﻮذ اراده ﻛﺎﻓﻲ ﻣﻲداﻧﺪ؟ اﻫﻤﻴﺖ ﺳﺆال در اﻳﻦ اﺳﺖ ﻛﻪ اﮔﺮ ﻋﺮف ﭘﺰﺷﻜﻲ ﻣﻌﻴﺎر ﺑﺎﺷﺪ ،ﺷﺘﺎب و ﺑﻲ اﺣﺘﻴﺎﻃﻲ ﭘﺰﺷﻜﺎن در اﻳﻦ ﮔﻮﻧﻪ اﻣﻮر ﻫﻤﻴﺸﻪ ﺗﻮﺟﻴﻪ ﭘﺬﻳﺮاﺳﺖ و ﻋﺎدﺗﻲ ﻧﺎﭘﺴﻨﺪ ﻣﻲﺗﻮاﻧﺪ ﺑﻪ ﺻﻮرت ﻗﺎﻋﺪه ﺣﻘﻮﻗﻲ در ﻳﻜﻲ از ﻣﻬﻤﺘﺮﻳﻦ رواﺑﻂ اﻧﺴﺎﻧﻲ و اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ ﺣﻜﻮﻣﺖ ﻛﻨﺪ .ﭘﺲ ،ﺑﺎﻳﺪ ﻣﻌﻴﺎري ﻧﻮﻋﻲ از ﻋﺮف ﭘﺰﺷﻜﺎن ﺑﺮﮔﺰﻳﺪ و آﻧﭽﻪ را ﻻزﻣﻪ اﻳﺠﺎد ﻋﻠﻢ اﺟﻤﺎﻟﻲ ﺑﻴﻤﺎر ﺑﻪ ﺳﺮﻧﻮﺷﺖ ﺧﻮﻳﺶ اﺳﺖ ﺣﺪاﻗﻞ آﮔﺎﻫﻲ ﻻزم ﺑﺮاي ﻧﻔﻮذ اذن او ﺷﻤﺮد .ﺑﺮاي ﻣﺜﺎل ،اذن ﺑﻴﻤﺎر ﺑﻪ »آﻧﭽﻪ ﺿﺮورت دارد « اﺣﺘﻤﺎل دارد در ﺷﺮاﻳﻂ وﻳﮋه اي ﺗﻈﺎﻫﺮ ﺑﻪ ﮔﺮﻓﺘﻦ اذن ﺗﻠﻘﻲ ﺷﻮد[7] . 46 ‏www.tabsareh.ir ﻧﺘﻴﺠﻪ دﻳﮕﺮي ﻛﻪ از ﺿﺮورت آﮔﺎﻫﻲ ﺑﻴﻤﺎر ﮔﺮﻓﺘﻪ ﻣﻲﺷﻮد ،ﺑﻲ اﺛﺮ ﺑﻮدن اذن ﻛﻮدﻛﺎن ﭘﻴﺶ از رﺳﻴﺪن ﺑﻪ ﺳﻦ ﺑﻠﻮغ و ﻣﺤﺠﻮراﻧﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ ﻗﺪرت ﺗﻤﻴﺰ ﻫﺪف و ﭼﮕﻮﻧﮕﻲ درﻣﺎن را ﻧﺪارد .در ﭼﻨﻴﻦ ﻣﻮردي ،رﺿﺎي ﭘﺪر و ﻣﺎدر ﻳﺎ ﻗﻴﻢ ﻛﻮدك ﻣﻲﺗﻮاﻧﺪ ﺟﺎﻧﺸﻴﻦ اذن او ﺷﻮد و ﻋﻤﻞ ﺟﺮاﺣﻲ راﻣﺒﺎح ﺳﺎزد .ﺗﺼﻤﻴﻢ وﻟﻲ ﻳﺎ ﻗﻴﻢ ،در ﺻﻮرﺗﻲ اﻋﺘﺒﺎر دارد ﻛﻪ ﺑﻪ ﺳﻮد و ﻣﺼﻠﺤﺖ او ﺑﺎﺷﺪ و ﻧﺒﺎﻳﺪ ﺑﺮاي آﻧﺎن ﺣﻖ ﻣﻄﻠﻖ ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﺧﻮدداري از درﻣﺎن ﻗﺎﺋﻞ ﺷﺪ. ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ ،در ﻣﻮارد ﺿﺮوري ﻛﻪ ﺑﻴﮕﻤﺎن ﺟﺎن ﻛﻮدك در ﺧﻄﺮ اﺳﺖ و اﻣﺘﻨﺎع ﭘﺪر و ﻣﺎدر ﺟﻬﺖ ﻣﻌﻘﻮﻟﻲ ﻧﺪارد؛ ﭘﺰﺷﻚ ﻣﻲﺗﻮاﻧﺪ ﺑﺎ اﺟﺎزه دادﮔﺎه ﻳﺎ در ﺻﻮرت اﺿﻄﺮار و ﻋﺪم دﺳﺘﺮﺳﻲ و ﻓﻮرﻳﺖ ،ﺑﺎ ﺗﺸﺨﻴﺺ ﺧﻮد ،اﻗﺪام ﻻزم را ﺑﺮاي ﻧﺠﺎت ﺟﺎن او اﻧﺠﺎم دﻫﺪ[8]: ﺗﻤﻴﺰ ﻧﺎﻣﻌﻘﻮل ﺑﻮدن اﻣﺘﻨﺎع ﭘﺪر و ﻣﺎدر و اذن ﺑﻪ اﻗﺪام ﭘﺰﺷﻚ ﺑﺎ دادﮔﺎه اﺳﺖ و ،در ﺻﻮرﺗﻲ ﻛﻪ ﭘﺪر و ﻣﺎدر در دﺳﺘﺮس ﭘﺰﺷﻚ ﻧﺒﺎﺷﻨﺪ ،او ﻣﻲﺗﻮاﻧﺪ ﺑﻪ ﺣﻜﻢ اﺿﻄﺮار اﻗﺪام ﻛﻨﺪ. .5در ﺻﻮرﺗﻲ ﻛﻪ اذن ﺑﻴﻤﺎر ﻣﻘﻴﺪ ﺑﻪ اﺟﺮاي ﻋﻤﻞ ﺟﺮاﺣﻲ ﺑﻪ وﺳﻴﻠﻪ ﭘﺰﺷﻚ ﻣﻌﻴﻦ ﺑﺎ ﺷﻴﻮه و ﺣﺪ وﻳﮋه اي ﺑﺎﺷﺪ ،ﺗﺠﺎوز از آن ﺧﻄﺎ و ﺿﻤﺎن آور اﺳﺖ. -2ﭘﻴﺸﻴﻨﻪ اﻳﻦ ﻣﺴﺌﻮﻟﻴﺖ در ﻓﻘﻪ: .1در ﻓﻘﻪ اﻣﺎﻣﻴﻪ ،ﻣﺸﻬﻮر اﻳﻦ اﺳﺖ ﻛﻪ ﭘﺰﺷﻚ ﺿﺎﻣﻦ زﻳﺎﻧﻬﺎﻳﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ در ﻧﺘﻴﺠﻪ درﻣﺎن ﺑﻪ ﺑﻴﻤﺎر وارد ﻣﻲﺷﻮد ،ﻫﺮﭼﻨﺪ ﻛﻪ اﺣﺘﻴﺎط ﻻزم را ﻛﺮده و درﻣﺎن ﺑﻪ اذن ﺑﻴﻤﺎر اﻧﺠﺎم ﺷﺪه ﺑﺎﺷﺪ .وﻟﻲ ،اﺑﻦ ادرﻳﺲ ،ﭘﺰﺷﻚ را در ﺻﻮرﺗﻲ ﻛﻪ آﮔﺎه ﺑﺎﺷﺪ و ﻛﻮﺷﺶ ﻻزم را در ﻣﻌﺎﻟﺠﻪ اﻧﺠﺎم دﻫﺪ ﺿﺎﻣﻦ ﻧﻤﻲداﻧﺪ .در ﺗﻮﺟﻴﻪ ﻧﻈﺮ ﻣﺸﻬﻮر ﮔﻔﺘﻪ ﺷﺪه اﺳﺖ ﻛﻪ ،ﭼﻮن ﻓﻌﻞ ﭘﺰﺷﻚ ﺑﻪ ﻋﻤﺪ اﻧﺠﺎم ﻣﻲﺷﻮد ،ﺗﻠﻒ ﺑﻴﻤﺎر در ﺣﻜﻢ ﻗﺘﻞ ﺷﺒﻪ ﻋﻤﺪ اﺳﺖ .ﭘﺰﺷﻚ ﺿﺎﻣﻦ آن ﭼﻴﺰي اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﻪ ﻣﺒﺎﺷﺮت اﺗﻼف ﻛﺮده و اذن در ﻣﻌﺎﻟﺠﻪ اذن در اﺗﻼف ﻧﻴﺴﺖ .ﺑﺮﻋﻜﺲ ،در ﺗﻮﺟﻴﻪ ﻧﻈﺮ ﻣﺨﺎﻟﻒ آﻣﺪه اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﺎ اذن ﺑﻴﻤﺎر ﺿﻤﺎن از ﺑﻴﻦ ﻣﻲرود و ﻛﺎري ﻛﻪ از ﻧﻈﺮ ﺷﺮﻋﻲ ﻣﺠﺎز ﺑﺎﺷﺪ ﺿﻤﺎن ﻧﺪارد [9] .وﻟﻲ ،دراﻣﻜﺎن اﺑﺮاء ﭘﺰﺷﻚ از ﺳﻮي ﺑﻴﻤﺎر و وﻟﻲ او ﭘﻴﺶ از اﻧﺠﺎم درﻣﺎن ،ﻛﻤﺘﺮ ﺗﺮدﻳﺪ ﺷﺪه اﺳﺖ :ﺑﻌﻀﻲ ﮔﻔﺘﻪ اﻧﺪ ،اﺑﺮاء اﺛﺮ ﻧﺪارد زﻳﺮا اﺳﻘﺎط ﺣﻖ ﭘﻴﺶ از ﺛﺒﻮت آن اﺳﺖ ،ﻟﻴﻜﻦ ﻧﻈﺮ ﻣﺸﻬﻮر ﺑﻪ ﻃﻮر ﻗﺎﻃﻊ ﺑﺎ آن ﻣﺨﺎﻟﻔﺖ ﻛﺮده اﺳﺖ .دﻟﻴﻞ ﻧﻈﺮ ﻣﺸﻬﻮر ،ﮔﺬﺷﺘﻪ از ﺧﺒﺮ ﺳﻜﻮﻧﻲ از ﺑﻲ اﻋﺒﺪاﷲ)ع( از اﻣﻴﺮ اﻟﻤﺆﻣﻨﻴﻦ ﻋﻠﻲ )ع( [10] ،ﻋﻤﻮم »اﻟﻤﺆﻣﻨﻮن ﻋﻨﺪ ﺷﺮوﻃﻬﻢ« وﻧﻴﺎز ﻋﻤﻮﻣﻲ ﺑﺮ ﻧﻔﻮذ اﻳﻦ ﮔﻮﻧﻪ ﺷﺮوط اﺳﺖ .اﻳﻦ اﺑﺮاء ﺷﺒﺎﻫﺖ ﺑﺎ اذن در اﺿﺮار دارد و ﻣﺎﻧﻨﺪ ﺷﺮط اﺳﻘﺎط ﺧﻴﺎر ﺣﻴﻮان ﻣﺠﻠﺲ ﺑﺎﻳﺪ ﻣﻌﺘﺒﺮ ﺷﻨﺎﺧﺘﻪ ﺷﻮد[11] . ﺑﺎﻳﺪ اﻓﺰود ﻛﻪ ﺑﻌﻀﻲ از ﻣﺘﺄﺧﺮان] [12ﻣﺴﺌﻮﻟﻴﺖ ﻣﻄﻠﻖ ﭘﺰﺷﻚ را ﻣﺤﺪود ﺑﻪ ﻣﻮارد ﻣﺒﺎﺷﺮت او در اﺗﻼف ﻛﺮده اﻧﺪ و ﻓﺮﺿﻲ را ﻛﻪ ﺑﻴﻤﺎر ﭘﻴﺸﻨﻬﺎد ﭘﺰﺷﻚ را ﺑﻪ اﻋﺘﻤﺎد ﺑﻪ ﺣﺬاﻗﺖ او از روي ﻋﻘﻞ و اﺧﺘﻴﺎر ﻣﻲﭘﺬﻳﺮد در ﻗﻠﻤﺮو اﻳﻦ ﺿﻤﺎن ﻧﻤﻲداﻧﻨﺪ و ﺑﺮ ﺗﺄﻳﻴﺪ ﻧﻈﺮ ﺧﻮد ﺑﻪ اﺧﺒﺎري ﻛﻪ درﻣﺎن را ﺑﻪ اﺣﺘﻤﺎل ﺳﻼﻣﺖ ﻣﺒﺎح ﻣﻲداﻧﺪ اﺳﺘﻨﺎد ﻛﺮدهاﻧﺪ. ﻣﻮاد 319و 322ﻗﺎﻧﻮن ﻣﺠﺎزات اﺳﻼﻣﻲ ﺑﻪ اﻳﻦ ﺑﺤﺚ ﭘﺎﻳﺎن ﺑﺨﺸﻴﺪه و ﭘﺰﺷﻚ را ﻣﺴﺌﻮل زﻳﺎﻧﻬﺎي ﻧﺎﺷﻲ از درﻣﺎن ﻣﻲﻛﻨﺪ ،ﻫﺮ ﭼﻨﺪ ﺣﺎذق و ﻣﺄذون ﺑﺎﺷﺪ ،وﻟﻲ اﺑﺮاء ﺑﻴﻤﺎر ﻳﺎ وﻟﻲ او ﭘﻴﺶ از درﻣﺎن اﻳﻦ ﻣﺴﺌﻮﻟﻴﺖ را از ﺑﻴﻦ ﻣﻲﺑﺮد .ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ اﺳﺖ داﻣﭙﺰﺷﻚ در درﻣﺎن ﺣﻴﻮان .ﺑﺪﻳﻦ ﺗﺮﺗﻴﺐ ،ﻫﻢ در ﺿﻤﺎن ﭘﺰﺷﻚ اﻓﺮاط ﺷﺪه اﺳﺖ و ﻫﻢ در ﺳﻘﻮط اﻳﻦ ﺿﻤﺎن درﻧﺘﻴﺠﻪ ﺗﺤﺼﻴﻞ ﺑﺮاﺋﺖ و ﻫﻤﻴﻦ اﻓﺮاط ﺿﺮورت ﺗﻌﺪﻳﻞ ﻫﺮ دو ﺣﻜﻢ را ﻧﺸﺎن ﻣﻲدﻫﺪ. -3ﺣﻘﻮق ﻛﻨﻮﻧﻲ: ﻣﺎده 319ﻗﺎﻧﻮن ﻣﺠﺎزات اﺳﻼﻣﻲ ﻧﻈﺮ ﻣﺸﻬﻮر در ﻓﻘﻪ را ﺑﺎ اﻳﻦ ﻋﺒﺎرت ﻣﺒﻨﺎي ﻣﺴﺌﻮﻟﻴﺖ ﭘﺰﺷﻚ ﻗﺮار ﻣﻲدﻫﺪ: »ﻫﺮ ﮔﺎه ﻃﺒﻴﺒﻲ ،ﮔﺮ ﭼﻪ ﺣﺎذق و ﻣﺘﺨﺼﺺ ﺑﺎﺷﺪ ،در ﻣﻌﺎﻟﺠﻪ ﻫﺎﻳﻲ ﻛﻪ ﺷﺨﺼﺎً اﻧﺠﺎم ﻣﻲدﻫﺪ ﻳﺎ دﺳﺘﻮر آن را ﺻﺎدر ﻣﻲﻛﻨﺪ ،ﻫﺮ ﭼﻨﺪ ﺑﺎ اذن ﻣﺮﻳﺾ ﻳﺎ وﻟﻲ او ﺑﺎﺷﺪ ،ﺑﺎﻋﺚ ﺗﻠﻒ ﺟﺎن ﻳﺎ ﻧﻘﺺ ﻋﻀﻮ ﻳﺎ ﺧﺴﺎرت ﻣﺎﻟﻲ ﺷﻮد ﺿﺎﻣﻦ اﺳﺖ« . وﻣﺎده 321ﻗﺎﻧﻮن ﻫﻤﻴﻦ ﺣﻜﻢ را در ﻣﻮرد ﺑﻴﻄﺎر و داﻣﭙﺰﺷﻚ ﻧﻴﺰ ﺣﺎﻛﻢ ﻣﻲداﻧﺪ. ﻣﻔﺎد اﻳﻦ ﻣﻮاد ﺗﻌﻬﺪ ﺑﻪ ﻣﻮاﻇﺒﺖ ﭘﺰﺷﻚ را ﺗﺒﺪﻳﻞ ﺑﻪ ﺧﻮدداري از اﺿﺮار )ﻧﺘﻴﺠﻪ( ﻛﺮده اﺳﺖ ﺗﺎ ﭘﺰﺷﻚ ﺿﺎﻣﻦ زﻳﺎﻧﻬﺎﻳﻲ ﺑﺎﺷﺪ ،ﻛﻪ ﺑﻪ ﻃﻮر ﻣﺴﺘﻘﻴﻢ ﻳﺎ ﺑﻪ وﺳﻴﻠﻪ دﻳﮕﺮان ﺑﻪ ﺑﺎر ﻣﻲآورد [13] .ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﻣﻘﺪﻣﻪ ﺑﺎﻳﺪ اﻓﺰود ﻛﻪ ،ﺟﺰ در ﻣﻮارد اﺿﻄﺮاري ﻛﻪ ﺗﺤﺼﻴﻞ اذن ﻣﻤﻜﻦ ﻧﻴﺴﺖ ،ﻫﺮ ﮔﻮﻧﻪ ﻣﺮاﻗﺒﺖ ﻣﺮاﻗﺒﺖ و درﻣﺎن ﭘﺰﺷﻜﻲ ﺑﺎﻳﺪ ﺑﻪ اذن ﺑﻴﻤﺎر ﻳﺎ ﻧﻤﺎﻳﻨﺪه او ﺻﻮرت ﭘﺬﻳﺮد. زﻳﺮا ،از ﻧﻈﺮ اﺻﻮل ،ﺗﻨﻬﺎ ﻛﺴﻲ ﻛﻪ ﻣﻲﺗﻮاﻧﺪ درﺑﺎره ﺗﺼﺮّف در ﺑﺪن اﻧﺴﺎن ﺗﺼﻤﻴﻢ ﺑﮕﻴﺮد ﺧﻮد او اﺳﺖ .ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ ،ﭘﻴﺶ از ﻫﺮ اﻗﺪاﻣﻲ ﻛﻪ ﺧﻄﺮ آﻓﺮﻳﻦ اﺳﺖ ﺑﺎﻳﺪ ﺑﺎ ﺗﻔﻬﻴﻢ واﻗﻌﻴﺖ و ﺧﻄﺮﻫﺎي اﺣﺘﻤﺎﻟﻲ از او اذن ﺑﮕﻴﺮد ،و ﮔﺮﻧﻪ در ﻫﺮ ﺣﺎل ﺿﺎﻣﻦ اﺳﺖ[14] . اﺣﻜﺎم اﻳﻦ ﻣﻮاد را ﻛﻪ اﺳﺘﺜﻨﺎ ﺑﺮ ﻗﻮاﻋﺪ ﻋﻤﻮﻣﻲ اﺳﺖ ﺑﺎﻳﺪ ﺗﻔﺴﻴﺮ ﻣﺤﺪود ﻛﺮد و ،از ﺟﻤﻠﻪ ﺑﺎﻳﺪ ﭘﺬﻳﺮﻓﺖ ﻛﻪ: در ﻣﻮاردي ﻛﻪ اﺛﺒﺎت رﻋﺎﻳﺖ اﺣﺘﻴﺎط ﻫﺎي ﻻزم و اﺟﺮاي ﻗﻮاﻋﺪ ﻓﻨّﻲ ﭘﺰﺷﻜﻲ راﺑﻄﻪ ﻋﻠّﻴﺖ ﺑﻴﻦ ﻓﻌﻞ ﻃﺒﻴﺐ و ورود ﺿﺮر را ﻗﻄﻊ ﻣﻲﺳﺎزد و آن را ﺑﻪ ﻃﺒﻴﻌﺖ ﺑﻴﻤﺎر ﻳﺎ ﻧﻘﺺ ﻋﻠﻢ ﻣﻨﺴﻮب ﻣﻲﻛﻨﺪ ،از ﻗﻠﻤﺮو اﻳﻦ ﺿﻤﺎن ﺧﺎرج اﺳﺖ [15] .ﺑﻪ ﺑﻴﺎن دﻳﮕﺮ ،ﮔﺎه ﭘﺰﺷﻚ ﻣﺒﺎﺷﺮ ورود ﺿﺮري اﺳﺖ ﻛﻪ ﺳﺒﺐ ﻗﻮﻳﺘﺮ آن ﻧﻘﺺ ﻋﻠﻢ ﭘﺰﺷﻜﻲ اﺳﺖ و ﻃﺒﻖ ﻗﺎﻋﺪه ﺑﺎﻳﺪ ﺿﺮر ﺑﻪ ﺳﺒﺐ اﻗﻮي ﻧﺴﺒﺖ داده ﺷﻮد و ﻣﺒﺎﺷﺮ از ﻣﺴﺌﻮﻟﻴﺖ در اﻣﺎن ﺑﻤﺎﻧﺪ)ﻣﺎده 332ق .م.( . اﮔﺮ روﻳﻪ ﻗﻀﺎﻳﻲ ﺑﺘﻮاﻧﺪ ﺑﻪ ﺑﺮاﺋﺖ ﭘﺰﺷﻜﻲ ﻛﻪ رﻋﺎﻳﺖ ﻫﻤﻪ اﺣﺘﻴﺎﻃﻬﺎي ﻻزم را ﻛﺮده و ﻓﻨﻮﻧﻲ را ﻛﻪ ﻋﻠﻢ در اﺧﺘﻴﺎر او ﻧﻬﺎده ﺑﻪ ﻛﺎر ﺑﺮده اﺳﺖ ،از راه ﺗﺮدﻳﺪ در وﺟﻮد راﺑﻄﻪ ﻋﻠّﻴﺖ ﺑﻴﻦ ﻓﻌﻞ ﭘﺰﺷﻚ و ورود ﺿﺮر ،ﺣﻜﻢ ﻛﻨﺪ ،در ﻧﺰدﻳﻚ ﺳﺎﺧﺘﻦ ﺣﻜﻢ ﻗﺎﻧﻮن ﺑﻪ ﻋﺪاﻟﺖ و ﺿﺮورﺗﻬﺎي زﻧﺪﮔﻲ اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ در اﻳﻦ زﻣﻴﻨﻪ ﻛﻤﻚ ﺷﺎﻳﺎﻧﻲ ﻛﺮده اﺳﺖ و ﺑﺎﻳﺪ از آن درﻳﻎ ﻧﻜﻨﺪ .زﻳﺮا ،آﻧﭽﻪ را ﻛﻪ ﭘﺰﺷﻚ ﺑﻪ دﺳﺘﻮر ﺗﺠﺮﺑﻪ و داﻧﺶ ﻣﺘﻌﺎرف ﻛﻨﻮﻧﻲ و ﺑﺎ اﺣﺘﻴﺎط اﻧﺠﺎم ﻣﻲدﻫﺪ در واﻗﻊ ﻣﻨﺴﻮب ﺑﻪ اراده او ﻧﻴﺴﺖ؛ اﺟﺮاي ﺗﻜﻠﻴﻒ ﺣﺮﻓﻪ اي اﺳﺖ .ﺑﻪ ﺑﻴﺎن دﻳﮕﺮ ،اﻧﺠﺎم دادن وﻇﻴﻔﻪ ﺑﺎ ﺿﻤﺎن ﺟﻤﻊ ﻧﻤﻲﺷﻮدو ﻣﻌﻘﻮل ﺑﻪ ﻧﻈﺮ ﻧﻤﻲرﺳﺪ ﻛﻪ از اﻳﻦ ﺳﻮ ﭘﺰﺷﻚ ﻣﻜﻠّﻒ ﺑﻪ ﻛﺎري ﺑﺎﺷﺪ ﻛﻪ اﺣﺘﻤﺎل ﺿﺮر ﻛﻢ و ﺑﻴﺶ در آن ﻫﺴﺖ و از ﺳﻮي دﻳﮕﺮ ﺿﻤﺎن ﭼﻨﻴﻦ اﻗﺪاﻣﻲ ﺑﺮ دوش او ﻗﺮار ﮔﻴﺮد .ﻣﺴﺌﻮﻟﻴﺖ ﭘﺰﺷﻚ ﺑﺪان ﻣﻲﻣﺎﻧﺪ ﻛﻪ ﻣﺄﻣﻮر اﺟﺮاي ﻗﺎﻧﻮن ﻳﺎﺣﻜﻢ دادﮔﺎه ﺿﺎﻣﻦ ﻧﺘﺎﻳﺞ ﻧﺎﮔﻮار آن ﺷﻮد .ﭘﺰﺷﻚ ﻧﻴﺰ ﻣﺄﻣﻮر اﺟﺮاي ﻗﻮاﻧﻴﻦ و اﺧﻼق و ﻋﺮف ﭘﺰﺷﻜﻲ اﺳﺖ و آﻧﭽﻪ در اﻳﻦ زﻣﻴﻨﻪ ﻣﻲﻛﻨﺪ ﺑﻪ ﺳﺒﺒﻲ ﻗﻮﻳﺘﺮ ﻣﻨﺴﻮب اﺳﺖ و ﺑﺮاي ﻣﺒﺎﺷﺮ ﺿﻤﺎﻧﻲ ﻧﺪارد. اﻳﻦ ﻧﻜﺘﻪ را ﺑﺎﻳﺪ اﻓﺰود ﻛﻪ در ﻋﻬﺪ ﻗﺪﻳﻢ ﺳﺨﺘﮕﻴﺮي ﺑﺎ ﻃﺒﻴﺒﺎن ﺑﺎ اﻳﻦ ﻣﻨﻄﻖ ﻫﻤﺮاه ﺑﻮد ﻛﻪ ﺣﺮﻓﻪ اي ﺑﺪﻳﻦ اﻫﻤﻴﺖ را ﻫﺮ ﻛﺲ ﻣﻲﺗﻮاﻧﺴﺖ ﭘﻴﺸﻪ ﺧﻮد ﺳﺎزد و ﺿﻤﺎن ﻣﻄﻠﻖ ﻃﺒﻴﺐ ﻫﺸﺪاري ﺑﺮاي ﻟﺰوم ﻛﺴﺐ ﻣﻌﻠﻮﻣﺎت و رﻋﺎﻳﺖ اﺣﺘﻴﺎط ﺑﻮد [16].وﻟﻲ ،اﻣﺮوز ﻛﻪ ﭘﺰﺷﻜﺎن ﺑﺎﻳﺪ داﻧﺸﻜﺪه وﻳﮋه اي را ﺑﮕﺬراﻧﻨﺪ و ﻧﻈﺎم ﺧﺎص 47 ‏www.tabsareh.ir اﻳﻦ ﺣﺮﻓﻪ را رﻋﺎﻳﺖ ﻛﻨﻨﺪ ،آن ﻣﻨﻄﻖ ﻧﻴﺰ از ﺑﻴﻦ رﻓﺘﻪ اﺳﺖ و ﺳﺨﺘﮕﻴﺮي ﻧﺎروا ﺑﺎﻋﺚ از دﺳﺖ رﻓﺘﻦ ﻗﺪرت اﺑﺘﻜﺎر و ﺟﻠﻮﮔﻴﺮي از ﺷﻜﻮﻓﺎ ﺷﺪن اﺳﺘﻌﺪادﻫﺎ اﺳﺖ .ﺑﻪ ﻫﻤﻴﻦ ﺧﺎﻃﺮ اﺳﺖ ﻛﻪ ﮔﻔﺘﻪ ﺷﺪ ﻣﺎده 319ق .م .ا .را ﺑﺎﻳﺪ ﺗﻔﺴﻴﺮ ﻣﺤﺪود ﻛﺮد. اﻳﻦ اﺳﺘﺜﻨﺎ را روح ﺑﻨﺪ 2ﻣﺎده 59ق .م .ا .ﻧﻴﺰ ﺑﻪ ﺧﻮﺑﻲ ﺗﻮﺟﻴﻪ ﻣﻲﻛﻨﺪ .زﻳﺮا ،درﺑﺎره اﻋﻤﺎﻟﻲ ﻛﻪ ﺟﺮم ﻧﻴﺴﺖ ﻣﻲﮔﻮﻳﺪ: »ﻫﺮ ﻧﻮع ﻋﻤﻞ ﺟﺮاﺣﻲ ﻳﺎ ﻃﺒﻲ ﻣﺸﺮوع ﻛﻪ ﺑﺎ رﺿﺎﻳﺖ ﺷﺨﺺ ﻳﺎ اوﻟﻴﺎ ﻳﺎ ﺳﺮﭘﺮﺳﺘﺎن ﻳﺎ ﻧﻤﺎﻳﻨﺪﮔﺎن ﻗﺎﻧﻮﻧﻲ آﻧﻬﺎ و رﻋﺎﻳﺖ ﻣﻮازﻳﻦ ﻓﻨﻲ و ﻋﻠﻤﻲ و ﻧﻈﺎﻣﺎت دوﻟﺘﻲ اﻧﺠﺎم ﺷﻮد .در ﻣﻮارد ﻓﻮري اﺧﺬ رﺿﺎﻳﺖ ﺿﺮوري ﻧﺨﻮاﻫﺪ ﺑﻮد« . ﻣﻌﻨﻲ ﺟﺮم ﻧﺒﻮدن اﻳﻦ اﺳﺖ ﻛﻪ دﻳﻪ ﻫﻢ ﻧﺪارد .از ﺳﻮي دﻳﮕﺮ ،دﻳﺪﻳﻢ ﻛﻪ دﻳﻪ ﺗﻨﻬﺎ ﻣﺠﺎزات ﻧﻴﺴﺖ و اﻣﺎره وﺟﻮد ﺧﺴﺎرت ﻫﻢ ﻫﺴﺖ. اﺣﺘﻤﺎل دارد در ﺟﻬﺖ ﻣﺨﺎﻟﻒ ﮔﻔﺘﻪ ﺷﻮد ﻛﻪ ﻣﺎده 59ﻧﺎﻇﺮ ﺑﻪ ﻋﻤﻞ ﺟﺮاح اﺳﺖ ﻧﻪ ﻧﻘﺺ ﻋﻀﻮ ﻧﺎﺷﻲ از آن :ﻳﻌﻨﻲ از ﻣﺎده 59ﺑﻴﺶ از اﻳﻦ ﺑﺮ ﻧﻤﻲآﻳﺪ ﻛﻪ ﻗﺎﻧﻮن ﻋﻤﻞ ﺟﺮاﺣﻲ را ﺟﺮم ﻧﻤﻲداﻧﺪ .وﻟﻲ ،اﮔﺮ از اﻳﻦ ﻋﻤﻞ ﺧﺴﺎرﺗﻲ ﺑﻪ ﺑﺎر آﻳﺪ و ﻧﻘﺼﻲ دراﻋﻀﺎي ﺑﺪن اﻳﺠﺎد ﺷﻮد ،ﻣﺎده 319ﺣﻜﻮﻣﺖ ﻣﻲﻛﻨﺪ و ﻫﻴﭻ ﻣﺎﻧﻌﻲ ﻧﺪارد ﻛﻪ اﺗﻼﻓﻲ ﺟﺮم ﻧﺒﺎﺷﺪ و ﺳﺒﺐ ﺿﻤﺎن ﻫﻢ ﺑﺸﻮد. اﻳﻦ اﺣﺘﻤﺎل ﻗﻮي و ﺑﺎ ﻣﻮازﻳﻦ ﺳﺎزﮔﺎر اﺳﺖ .ﺑﺎ وﺟﻮداﻳﻦ ،ﺣﺬف ﻣﺠﺎزات دﺳﺖ ﻛﻢ ﺗﻤﺎﻳﻞ ﻗﺎﻧﻮﻧﮕﺬار را ﺑﻪ ﺣﻤﺎﻳﺖ از ﭘﺰﺷﻜﻲ ﻛﻪ ﻧﻈﺎﻣﺎت ﺣﺮﻓﻪ اي را رﻋﺎﻳﺖ ﻛﺮده اﺳﺖ ﻧﺸﺎن ﻣﻲدﻫﺪ و ﺗﻔﺴﻴﺮ ﻣﺤﺪود ﻣﺎده 319را ﺗﻮﺟﻴﻪ ﻣﻲﻛﻨﺪ. -4اﻣﻜﺎن ﺗﺤﺼﻴﻞ ﺑﺮاﺋﺖ: ﺑﺮ ﻃﺒﻖ ﻣﺎده 322ﻗﺎﻧﻮن ﻣﺠﺎزات اﺳﻼﻣﻲ: »ﻫﺮﮔﺎه ﻃﺒﻴﺐ ﻳﺎ ﺑﻴﻄﺎر و ﻣﺎﻧﻨﺪ آن ﻗﺒﻞ از ﺷﺮوع ﺑﻪ درﻣﺎن از ﻣﺮﻳﺾ ﻳﺎ وﻟﻲ او ﻳﺎ از ﺻﺎﺣﺐ ﺣﻴﻮان ﺑﺮاﺋﺖ ﺣﺎﺻﻞ ﻧﻤﺎﻳﺪ ،ﻋﻬﺪه دار ﺧﺴﺎرت ﭘﺪﻳﺪ آﻣﺪه ﻧﺨﻮاﻫﺪ ﺑﻮد«. ﺑﺪﻳﻦ ﺗﺮﺗﻴﺐ ،ﺣﻜﻢ اﻓﺮاﻃﻲ ﻣﺎده 319ﺑﺎ اﻳﻦ ﻗﺎﻋﺪه ﺗﻔﺮﻳﻄﻲ ﺧﻨﺜﻲ ﺷﺪه اﺳﺖ .زﻳﺮا ،ﭘﺰﺷﻚ ﻣﻲﺗﻮاﻧﺪ ﺑﺎ ﺗﺤﺼﻴﻞ ﺑﺮاﺋﺖ از ﺑﻴﻤﺎر ازﻫﻤﻪ ﺿﻤﺎﻧﻬﺎ ﺑﺮﻫﺪ و ﻋﻬﺪه دار ﺧﺴﺎرت ﻧﺸﻮد؛ﺷﺮﻃﻲ ﻛﻪ ﺗﺤﻤﻴﻞ آن ﺑﺮ ﺑﻴﻤﺎر ﻣﻀﻄﺮ ﺳﺎده اﺳﺖ .ﭘﺲ روﻳﻪ ﻗﻀﺎﻳﻲ در اﻳﻦ ﺣﻜﻢ ﻧﻴﺰ ﺑﺎﻳﺪ از ﺑﻴﻤﺎر ﺑﻲ ﭘﻨﺎﻫﻲ ﻛﻪ ﻧﻴﺎز ﺑﻪ ﺧﺪﻣﺖ ﭘﺰﺷﻜﻲ دارد ﺣﻤﺎﻳﺖ ﻛﻨﺪ و ﻣﺎﻧﻊ از آن ﺷﻮد ﻛﻪ ﭘﺰﺷﻚ در ﺑﻲ ﻣﺒﺎﻻﺗﻲ ﺧﻮد را آزاد ﺑﺒﻴﻨﺪ .اﮔﺮ ﺗﺤﻤﻴﻞ ﻣﺴﺌﻮﻟﻴﺖ ﻣﻄﻠﻖ ﺑﺮ ﭘﺰﺷﻚ ﺑﻪ دﻟﻴﻞ ﮔﺮﻓﺘﻦ ﻗﺪرت اﺑﺘﻜﺎر از او زﻳﺎﻧﺒﺎر ﺑﺎﺷﺪ ،آزاد ﮔﺬاردن او در ارﺗﻜﺎب ﻫﺮ ﺑﻲ اﺣﺘﻴﺎﻃﻲ و ﺗﻘﺼﻴﺮ ﻧﻴﺰ ﻧﺎروا و ﻧﺎﭘﺴﻨﺪ اﺳﺖ و زﻳﺎن اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ و اﻧﺴﺎﻧﻲ آن دو ﭼﻨﺪان .ﺑﺮاي ﺑﺮﻗﺮاري اﻋﺘﺪال ﻣﻴﺎن ﻣﻨﺎﻓﻊ ﭘﺰﺷﻚ و ﺑﻴﻤﺎر ،اﻳﻦ ﺣﻜﻢ ﻧﻴﺰ ﺑﺎﻳﺪ ﺗﻔﺴﻴﺮ ﻣﺤﺪود ﺷﻮد .در ﻧﺘﻴﺠﻪ ،ﺑﺎﻳﺪ ﭘﺬﻳﺮﻓﺖ ﻛﻪ: .1رﺿﺎي ﺑﻴﻤﺎر در ﭘﺬﻳﺮش ﺷﺮط ﺑﺮاﺋﺖ در ﺻﻮرﺗﻲ ﻧﺎﻓﺬ اﺳﺖ ﻛﻪ آﮔﺎﻫﻲ ﻻزم درﺑﺎره ﭘﻴﺎﻣﺪﻫﺎي درﻣﺎن ﻳﺎ ﺟﺮاﺣﻲ ﺑﻪ ﺑﻴﻤﺎر داده ﺷﺪه ﺑﺎﺷﺪ و او ﺑﺘﻮاﻧﺪ ﺑﺎ آﮔﺎﻫﻲ و اﺧﺘﻴﺎر ﺧﻄﺮ را ﺑﭙﺬﻳﺮد .ﻣﻮﺿﻮع ﺑﺮاﺋﺖ ﺑﺎﻳﺪ روﺷﻦ و ﻣﻌﻴﻦ ﺑﺎﺷﺪ و ﺑﻴﻤﺎر ﺑﺪاﻧﺪ ﻛﻪ ﻣﻮﺿﻮع اذن ﻳﺎ اﻧﺸﺎي او ﭼﻴﺴﺖ؟ ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ ،ﻫﺮﮔﻮﻧﻪ ﺗﺪﻟﻴﺲ و ﺗﻘﻠﺐ و ﺳﻮء اﺳﺘﻔﺎده از اﻋﺘﻤﺎد ﺑﻴﻤﺎر اﺛﺮ ﺷﺮط را از ﺑﻴﻦ ﻣﻲﺑﺮد. .2ﺷﺮط ﺑﺮاﺋﺖ در اﻳﻦ زﻣﻴﻨﻪ ﻧﻮﻋﻲ ﺷﺮط ﻋﺪم ﻣﺴﺌﻮﻟﻴﺖ اﺳﺖ .ﭘﺲ درﺑﺎره اﺿﺮار ﻋﻤﺪي ﻳﺎ آﻧﭽﻪ در ﺣﻜﻢ ﻋﻤﺪ اﺳﺖ )ﻣﺎﻧﻨﺪ ﺟﺎﮔﺬاﺷﺘﻦ ﭼﺎﻗﻮي ﺟﺮاﺣﻲ در ﺷﻜﻢ ﺑﻴﻤﺎر ﻳﺎ ﻋﻤﻞ ﺟﺮاﺣﻲ در ﺣﺎل ﻣﺴﺘﻲ( ﺑﺮﺧﻼف ﻧﻈﻢ ﻋﻤﻮﻣﻲ و ﺑﻲاﺛﺮ اﺳﺖ .ﻫﻴﭽﻜﺲ و از ﺟﻤﻠﻪ ﭘﺰﺷﻚ ﻧﻤﻲﺗﻮاﻧﺪ در ﻗﺮارداد ﺧﻮد ﺑﺎ دﻳﮕﺮان ﺟﻮاز اﺿﺮار ﺑﻪ ﻋﻤﺪ ﻳﺎ ارﺗﻜﺎب ﻫﺮﮔﻮﻧﻪ ﺑﻲﻣﺒﺎﻻﺗﻲ را ﺑﻪ دﺳﺖ آورد و آﺳﻮده ﺧﻴﺎل از ﺗﺤﻤﻞ ﻣﺴﺌﻮﻟﻴﺖ ﺑﻪ دﻟﺨﻮاه رﻓﺘﺎر ﻛﻨﺪ .اﺧﻼق و ﻧﻈﻢ ﻋﻤﻮﻣﻲ ﭼﻨﻴﻦ اﻣﺘﻴﺎزي را ﺗﺤﻤﻞ ﻧﻤﻲﻛﻨﺪ. )ﻣﺎده 975ق .م (. در ﺑﻨﺎي دو ﻃﺮف ﻧﻴﺰ ﺷﺮط ﺑﺮاﺋﺖ ﻧﺎﻇﺮ ﺑﻪ ﺿﺮرﻫﺎي ﻧﺎﺧﻮاﺳﺘﻪ و ﭘﻴﺶﺑﻴﻨﻲ ﺷﺪه و ارﺗﻜﺎب ﺧﻄﺎﻫﺎﻳﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ ﻫﺮ ﭘﺰﺷﻚ ﻣﺘﻌﺎرف و ﺑﺎ اﺣﺘﻴﺎط ﻣﻤﻜﻦ اﺳﺖ در ﺗﺸﺨﻴﺺ ﺑﻴﻤﺎري و اﺟﺮاي ﻗﻮاﻧﻴﻦ ﭘﺰﺷﻜﻲ ﺑﻜﻨﺪ .ﻫﻴﭻ اﻧﺴﺎن ﻋﺎﻗﻠﻲ ﭼﺎﻗﻮي ﺟﺮاﺣﻲ ﺑﺎ ﺟﻮاز ارﺗﻜﺎب ﻫﺮ ﺧﻄﺎﻳﻲ را ﺑﺎ ﻫﻢ ﺑﻪ دﺳﺖ ﭘﺰﺷﻚ ﻧﻤﻲدﻫﺪ و ﺑﺮاي ﮔﻔﺘﻪ ﺧﻮد ﺣﺪ و ﻣﺮزي ﻣﻲﮔﺬارد .اﻳﻦ ﻣﺮز ،در ﺻﻮرﺗﻲ ﻛﻪ ﻣﺠﻤﻞ و ﻧﺎﮔﻔﺘﻪ ﺑﻤﺎﻧﺪ ،ﺣﻤﻞ ﺑﺮ داوري ﻋﺮف درﺑﺎره ﺧﻄﺎي ﻗﺎﺑﻞ اﻏﻤﺎض ﻣﻲﺷﻮد و ﺧﻄﺎﻫﺎي ﺳﻨﮕﻴﻦ ﻳﺎ ﻋﻤﺪي را درﺑﺮ ﻧﻤﻲﮔﻴﺮد[17] . .3ﺗﺤﺼﻴﻞ ﺑﺮاﺋﺖ ﺗﻨﻬﺎ ﺑﺮاي اﻋﻤﺎﻟﻲ ﻣﺆﺛﺮ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﺮاي ﺑﻴﻤﺎر ﻣﻔﻴﺪ اﺳﺖ و ﺑﻪ ﻫﻤﻴﻦ ﻫﺪف اﻧﺠﺎم ﻣﻲﺷﻮد .ﭘﺰﺷﻚ ﻧﻤﻲﺗﻮاﻧﺪ ﺑﺮاي اﻋﻤﺎل ﻏﻴﺮ ﻣﻔﻴﺪ ﻳﺎ ﺧﻄﺮﻧﺎك از ﺑﻴﻤﺎر رﺿﺎﻳﺖ ﺑﮕﻴﺮد ،ﻫﺮﭼﻨﺪ ﻛﻪ ﺑﻪ ﻣﻨﻈﻮر ﭘﻴﺸﺮﻓﺖ ﺗﺤﻘﻴﻘﺎت ﻋﻠﻤﻲ ﺑﺎﺷﺪ. ][1رك .ﻣﺎزو و ﺷﺎﺑﺎس دروس ﺣﻘﻮق ﻣﺪﻧﻲ ،ج )2ﺗﻌﻬﺪات( ،ﺧﻄﺎي ﭘﺰﺷﻜﻲ ،ﻗﺮاﺋﺖ درس 483ﺑﻪ ﺑﻌﺪ -ﻣﺎﻟﻮري و اﻧﺲ ،ﺗﻌﻬﺪات ،ش -819و در ﺣﻘﻮق آﻣﺮﻳﻜﺎ :ﭘﺮاﺳﺮ و ﻛﻴﺘﻮن ،ﻣﺴﺌﻮﻟﻴﺖ ﻣﺪﻧﻲ ،ﭼﺎپ ﭘﻨﺠﻢ ،ص .186 ][2ﺣﻘﻮق ﻓﺮاﻧﺴﻪ ﻣﺘﺨﺼﺺ ﺑﻴﻬﻮﺷﻲ و ﺟﺮاح زﻳﺒﺎﻳﻲ را ﻣﺘﻌﻬﺪ ﺑﻪ درﻣﺎن و ﺣﻔﻆ ﻣﻲﻛﻨﺪ و ﺗﻌﻬﺪ را ﺑﻪ ﻣﻮاﻇﺒﺖ ﻣﺤﺪود ﻧﻤﻲﺳﺎزد :ﻣﺎﻟﻮري و اﻧﺲ ،ﺗﻌﻬﺪات ،ش .469 ][3در ﻣﺎده 4آﻳﻴﻦ ﻧﺎﻣﻪ اﻧﺘﻈﺎﻣﻲ ﭘﺰﺷﻜﺎن آﻣﺪه اﺳﺖ» :اﺳﺮار ﺑﻴﻤﺎر و ﻧﻮع ﺑﻴﻤﺎري او ﺑﺎﻳﺪ ﻣﺤﻔﻮظ ﺑﻤﺎﻧﺪ ،ﻣﮕﺮ در ﻣﻮارد ﻣﺼﺮح در ﻗﺎﻧﻮن«. ][4در ﭼﻨﻴﻦ ﻣﻮاردي ،ﭘﺰﺷﻚ ﻧﻤﻲﺗﻮاﻧﺪ از ﺗﺼﻤﻴﻢ و ﺗﻤﺎﻳﻞ ﺑﻴﻤﺎر در ﭼﮕﻮﻧﮕﻲ درﻣﺎن آﮔﺎه ﺷﻮد و ﻧﺎﭼﺎر ﺑﺎﻳﺪ اﻗﺪاﻣﻲ ﻛﻨﺪ ﻛﻪ ﺑﻪ ﻣﺼﻠﺤﺖ او ﺗﺸﺨﻴﺺ ﻣﻲدﻫﺪ. ] [5درﺑﺎره اﻫﻤﻴﺖ و ﻟﺰوم اذن ﺑﻴﻤﺎر ،رك .داﻳﺲ و ﻣﺎرﻛﺴﻴﻨﺲ ،ﻣﺴﺌﻮﻟﻴﺖ ﻣﺪﻧﻲ) ،(Tort Lawص .154 ] [6درﺑﺎره ﻟﺰوم آﮔﺎه ﺳﺎﺧﺘﻦ ﺑﻴﻤﺎر ،رك .دﻣﻮگ ،ﺗﻌﻬﺪات ،ج ،6ش -180ﭘﺮاﺳﺮ و ﻛﻴﺘﻮن ،ص 120ﺑﻪ ﺑﻌﺪ -ﻛﻠﺮك وك ﻟﻴﻨﺪﺳﻞ ،ﻣﺴﺌﻮﻟﻴﺖ ﻣﺪﻧﻲ ،ش ،8-28ص .425 ][7داﻳﺲ و ﻣﺎرﻛﺴﻴﻨﻴﺲ ،ﻣﺴﺌﻮﻟﻴﺖ ﻣﺪﻧﻲ ،ص .158 ][8دراﻳﻦ ﺑﺎره ،رك .ﻛﻠﺮك و ﻟﻴﻨﺪﺳﻞ ،ﻫﻤﺎن ﻛﺘﺎب ،ش ،8-31ص .427 ][9ﺷﻬﻴﺪ ﺛﺎﻧﻲ :ﺷﺮح ﻟﻤﻌﻪ ،ﭼﺎپ ﺳﻨﮕﻲ ،ج ،2ص 347؛ﻣﺴﺎﻟﻚ ،ج ،2ﻛﺘﺎب دﻳﺎت -ﺷﻴﺦ ﻣﺤﻤﺪ ﺣﺴﻦ ﻧﺠﻔﻲ ،ﺟﻮاﻫﺮ ،ج ،42ص 44ﺑﻪ ﺑﻌﺪ. ][10وﺳﺎﺋﻞ ،ﺑﺎب 24از اﺑﻮاب ﻣﻮﺟﺒﺎت ﺿﻤﺎن ،ﺣﺪﻳﺚ 1 ][11ﻫﻤﺎن ﻛﺘﺎﺑﻬﺎ -آﻗﺎ ﺑﺎﻗﺮ ﺑﻬﺒﻬﺎﻧﻲ ،ﻣﻘﺎﻣﻊ اﻟﻔﻀﻞ ،ص .292 ][12ﺷﻴﺦ ﻣﺤﻤﺪ ﺣﺴﻦ ﻧﺠﻔﻲ ،ﺟﻮاﻫﺮ اﻟﻜﻼم ،ج ،42ص .49 ][13رك .ﻗﻮاﻋﺪ ﻋﻤﻮﻣﻲ ﻗﺮاردادﻫﺎ ،ج ،4ش .780 48 ‏www.tabsareh.ir ][14دراﻳﻦ ﺑﺎره ،رك .ﭘﻠﻨﻴﻮل ورﻳﭙﺮ واﺳﻤﻦ ،ج ،6ش .526 ][15رك .ﻗﻮاﻋﺪ ﻋﻤﻮﻣﻲ ﻗﺮاردادﻫﺎ ،ش .781 ][16ﻣﻨﺘﺴﻜﻴﻮ ،روح اﻟﻘﻮاﻧﻴﻦ ،ﺗﺮﺟﻤﻪ ﻋﻠﻲ اﻛﺒﺮ ﻣﻬﺘﺪي ،ص .871 ][17ﺑﺮاي ﺗﻮﺿﻴﺢ ﺑﻴﺸﺘﺮ در اﻳﻦ ﺑﺎره ،رك .ﻗﻮاﻋﺪ ﻋﻤﻮﻣﻲ ﻗﺮاردادﻫﺎ ،ج ،4ش ،781ص .192 ﭼﻜﻴﺪه .1در ﻋﺮف ﭘﺰﺷﻜﻲ ،ﺗﻌﻬﺪ ﺑﻪ درﻣﺎن ،ﺗﻌﻬﺪ ﺑﻪ ﻣﻮاﻇﺒﺖ و اﺟﺮاي ﻓﻨﻮن ﻣﺘﺪاول و ﻛﻮﺷﺶ در راه درﻣﺎن اﺳﺖ و ﻛﻤﺘﺮ اﺗّﻔﺎق ﻣﻲاﻓﺘﺪ ﻛﻪ ﭘﺰﺷﻜﻲ ﺷﻔﺎي ﺑﻴﻤﺎر را ﺗﻀﻤﻴﻦ ﻛﻨﺪ. .2راﺑﻄﻪ ﻣﺒﺘﻨﻲ ﺑﺮ اﻋﺘﻤﺎد و اﺳﺮار ﭘﻨﻬﺎﻧﻲ ﻛﻪ ﺑﻪ ﻧﺎﭼﺎر ﻧﺰد ﭘﺰﺷﻚ ﺑﻪ اﻣﺎﻧﺖ ﻣﻲﻣﺎﻧﺪ ،ﺗﻜﺎﻟﻴﻒ ﻓﺮﻋﻲ دﻳﮕﺮي ﻧﻴﺰ ﺑﺮاي او اﻳﺠﺎب ﻣﻲﻛﻨﺪ ﻛﻪ ﺗﺠﺎوز ﺑﺪاﻧﻬﺎ ﻧﻴﺰ ﺿﻤﺎن آور اﺳﺖ و ﭼﻬﺮه وﻳﮋهاي از ﺗﻘﺼﻴﺮﻫﺎي ﭘﺰﺷﻜﻲ را آﺷﻜﺎر ﻣﻲﺳﺎزد. .3اﺛﺮ رﺿﺎي ﺑﻴﻤﺎر در ﻣﺒﺎح ﻛﺮدن دﺧﺎﻟﺖ ﭘﺰﺷﻚ ﻣﻨﻮط ﺑﻪ دادن ﺣﺪاﻗﻠﻲ از آﮔﺎﻫﻲﻫﺎي ﺿﺮوري در ﺣﺪود ﻋﺮف و ﻓﻬﻢ او اﺳﺖ. .4در ﻓﻘﻪ اﻣﺎﻣﻴﻪ ،ﻣﺸﻬﻮر اﻳﻦ اﺳﺖ ﻛﻪ ﭘﺰﺷﻚ ﺿﺎﻣﻦ زﻳﺎنﻫﺎﻳﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ در ﻧﺘﻴﺠﻪ درﻣﺎن ﺑﻪ ﺑﻴﻤﺎر وارد ﻣﻲﺷﻮد ،ﻫﺮﭼﻨﺪ ﻛﻪ اﺣﺘﻴﺎط ﻻزم را ﻛﺮده و درﻣﺎن ﺑﻪ اذن ﺑﻴﻤﺎر اﻧﺠﺎم ﺷﺪه ﺑﺎﺷﺪ .5در ﺗﻮﺟﻴﻪ ﻧﻈﺮ ﻣﺸﻬﻮر ﮔﻔﺘﻪ ﺷﺪه اﺳﺖ ﻛﻪ ،ﭼﻮن ﻓﻌﻞ ﭘﺰﺷﻚ ﺑﻪ ﻋﻤﺪ اﻧﺠﺎم ﻣﻲﺷﻮد ،ﺗﻠﻒ ﺑﻴﻤﺎر در ﺣﻜﻢ ﻗﺘﻞ ﺷﺒﻪ ﻋﻤﺪ اﺳﺖ .ﭘﺰﺷﻚ ﺿﺎﻣﻦ آن ﭼﻴﺰي اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﻪ ﻣﺒﺎﺷﺮت اﺗﻼف ﻛﺮده و اذن در ﻣﻌﺎﻟﺠﻪ اذن در اﺗﻼف ﻧﻴﺴﺖ. .6اﺑﻦ ادرﻳﺲ ،ﭘﺰﺷﻚ را در ﺻﻮرﺗﻲ ﻛﻪ آﮔﺎه ﺑﺎﺷﺪ و ﻛﻮﺷﺶ ﻻزم را در ﻣﻌﺎﻟﺠﻪ اﻧﺠﺎم دﻫﺪ ﺿﺎﻣﻦ ﻧﻤﻲداﻧﺪ .در ﺗﻮﺟﻴﻪ اﻳﻦ ﻧﻈﺮ آﻣﺪه اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﺎ اذن ﺑﻴﻤﺎر ﺿﻤﺎن از ﺑﻴﻦ ﻣﻲرود و ﻛﺎري ﻛﻪ از ﻧﻈﺮ ﺷﺮﻋﻲ ﻣﺠﺎز ﺑﺎﺷﺪ ﺿﻤﺎن ﻧﺪارد. .7ﻣﻮاد 319و 322ﭘﺰﺷﻚ را ﻣﺴﺌﻮل زﻳﺎنﻫﺎي ﻧﺎﺷﻲ از درﻣﺎن ﻣﻲﻛﻨﺪ ،ﻫﺮ ﭼﻨﺪ ﺣﺎذق و ﻣﺄذون ﺑﺎﺷﺪ .وﻟﻲ اﺑﺮاء ﺑﻴﻤﺎر ﻳﺎ وﻟﻲ او ﭘﻴﺶ از درﻣﺎن اﻳﻦ ﻣﺴﺌﻮﻟﻴﺖ را از ﺑﻴﻦ ﻣﻲﺑﺮد. .8در ﻣﻮاردي ﻛﻪ اﺛﺒﺎت رﻋﺎﻳﺖ اﺣﺘﻴﺎطﻫﺎي ﻻزم و اﺟﺮاي ﻗﻮاﻋﺪ ﻓﻨّﻲ ﭘﺰﺷﻜﻲ راﺑﻄﻪ ﻋﻠّﻴﺖ ﺑﻴﻦ ﻓﻌﻞ ﻃﺒﻴﺐ و ورود ﺿﺮر را ﻗﻄﻊ ﻣﻲﺳﺎزد و آن را ﺑﻪ ﻃﺒﻴﻌﺖ ﺑﻴﻤﺎر ﻳﺎ ﻧﻘﺺ ﻋﻠﻢ ﻣﻨﺴﻮب ﻣﻲﻛﻨﺪ ،از ﻗﻠﻤﺮو ﺿﻤﺎن ﻣﺬﻛﻮر در ﻣﺎده 319ﺧﺎرج اﺳﺖ. .9ﺷﺮط ﺑﺮاﺋﺖ ﭘﺰﺷﻚ ﻧﻮﻋﻲ ﺷﺮط ﻋﺪم ﻣﺴﺌﻮﻟﻴﺖ اﺳﺖ .ﭘﺲ درﺑﺎره اﺿﺮار ﻋﻤﺪي ﻳﺎ آﻧﭽﻪ در ﺣﻜﻢ ﻋﻤﺪ اﺳﺖ )ﻣﺎﻧﻨﺪ ﺟﺎﮔﺬاﺷﺘﻦ ﭼﺎﻗﻮي ﺟﺮاﺣﻲ در ﺷﻜﻢ ﺑﻴﻤﺎر ﻳﺎ ﻋﻤﻞ ﺟﺮاﺣﻲ در ﺣﺎل ﻣﺴﺘﻲ( ﺑﺮﺧﻼف ﻧﻈﻢ ﻋﻤﻮﻣﻲ و ﺑﻲاﺛﺮ اﺳﺖ .در ﺑﻨﺎي دو ﻃﺮف ﻧﻴﺰ ﺷﺮط ﺑﺮاﺋﺖ ﻧﺎﻇﺮ ﺑﻪ ﺿﺮرﻫﺎي ﻧﺎﺧﻮاﺳﺘﻪ و ﭘﻴﺶﺑﻴﻨﻲ ﺷﺪه و ارﺗﻜﺎب ﺧﻄﺎﻫﺎﻳﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ ﻫﺮ ﭘﺰﺷﻚ ﻣﺘﻌﺎرف و ﺑﺎ اﺣﺘﻴﺎط ﻣﻤﻜﻦ اﺳﺖ در ﺗﺸﺨﻴﺺ ﺑﻴﻤﺎري و اﺟﺮاي ﻗﻮاﻧﻴﻦ ﭘﺰﺷﻜﻲ ﺑﻜﻨﺪ. آزﻣﻮن -1ﻛﺪام ﮔﺰﻳﻨﻪ ﻧﺎدرﺳﺖ اﺳﺖ؟ اﻟﻒ( اﻣﺮوزه راﺑﻄﻪ ﻗﺮاردادي ﺑﻴﻤﺎر ﺑﻴﺸﺘﺮ ﺑﺎ ﺷﺨﺼﻴﺖ ﺣﻘﻮﻗﻲ ﺑﻴﻤﺎرﺳﺘﺎن و درﻣﺎﻧﮕﺎه اﻳﺠﺎد ﻣﻲﺷﻮد. ب( ﺗﻌﻬﺪ ﺑﻪ درﻣﺎن ﺗﻌﻬﺪ ﺑﻪ ﻣﻮاﻇﺒﺖ و اﺟﺮاي ﻓﻨﻮن ﻣﺘﺪاول و ﻛﻮﺷﺶ در راه درﻣﺎن اﺳﺖ. ج( ﺣﻘﻮق ﻓﺮاﻧﺴﻪ ﻣﺘﺨﺼﺺ ﺑﻴﻬﻮﺷﻲ و ﺟﺮاح زﻳﺒﺎﻳﻲ را ﻣﺘﻌﻬﺪ ﺑﻪ درﻣﺎن و ﺣﻔﻆ ﻣﻲﻛﻨﺪ. د( در ﺣﻘﻮق ﻓﺮاﻧﺴﻪ ﺗﻌﻬﺪ ﻣﺘﺨﺼﺺ ﺑﻴﻬﻮﺷﻲ و ﺟﺮاح زﻳﺒﺎﻳﻲ ﺗﻌﻬﺪ ﺑﻪ ﻣﻮاﻇﺒﺖ اﺳﺖ -2ﻛﺪام ﮔﺰﻳﻨﻪ درﺳﺖ اﺳﺖ؟ اﻟﻒ( اذن ﺑﻴﻤﺎر ﻣﺴﺌﻮﻟﻴﺖ ﭘﺰﺷﻚ را ﻣﻨﺘﻔﻲ ﻣﻲﺳﺎزد. ب( ﺑﺎ اذن ﺑﻴﻤﺎر ﺿﻤﺎن از ﺑﻴﻦ ﻣﻲرود. ج( اذن ﺑﻴﻤﺎر دﺧﺎﻟﺖ ﭘﺰﺷﻚ را ﻣﺒﺎح ﻣﻲﺳﺎزد د( ﻣﺴﺌﻮﻟﻴﺖ ﻣﻄﻠﻖ ﭘﺰﺷﻚ در ﻣﺎده 319ﻣﺤﺪود ﺑﻪ ﻣﻮارد ﻣﺒﺎﺷﺮت او در اﺗﻼف اﺳﺖ. 49 ‏www.tabsareh.ir ﺟﻠﺴﻪ 10 ﺧﻄﺎي وﻛﻼ و ﻣﺸﺎوران ﺣﻘﻮﻗﻲ ﻣﻘﺪﻣﻪ در اﻳﻦ درس ﺧﻄﺎي وﻛﻼ و ﻣﺸﺎوران ﺣﻘﻮﻗﻲ ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﻳﻜﻲ دﻳﮕﺮ از ﺧﻄﺎﻫﺎي ﺷﻐﻠﻲ و ﺣﺮﻓﻪاي ﻣﻮرد ﺑﺤﺚ ﻗﺮار ﻣﻲﮔﻴﺮد .ﻣﻌﻴﺎر ﺗﻤﻴﺰ ﺗﻘﺼﻴﺮ وﻛﻴﻞ و ﺑﺎر اﺛﺒﺎت ﺗﻘﺼﻴﺮ وﻛﻴﻞ و اﺛﺮ ﺗﻘﺼﻴﺮ وﻛﻴﻞ در راﺑﻄﻪ او ﺑﺎ ﻣﻮﻛﻞ و در ﺣﻘﻮق دﻳﮕﺮان از ﻣﻬﻢﺗﺮﻳﻦ ﻣﺴﺎﺋﻠﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ در اﻳﻦ درس ﺑﺪان ﺧﻮاﻫﻴﻢ ﭘﺮداﺧﺖ. -1ﺗﺨﻠّﻒ از ﻧﻈﺎم ﺻﻨﻔﻲ وﻛﺎﻟﺖ و ﻣﻌﻴﺎر ﺗﻤﻴﺰ ﺗﻘﺼﻴﺮ: اﻟﻒ( ﺣﺮﻓﻪ وﻛﺎﻟﺖ دادﮔﺴﺘﺮي ازﻣﺸﺎﻏﻞ ﺣﺴﺎس و ﻣﻬﻤﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﺎ ﻧﻈﺎرت ﻗﻮه ﻣﻘﻨﻨﻪ و ﻗﻮه ﻗﻀﺎﻳﻴﻪ اﻧﺠﺎم ﻣﻲﭘﺬﻳﺮد .ﻗﻮه ﻣﻘﻨﻨﻪ ﺑﺎ وﺿﻊ ﻗﺎﻧﻮن وﻛﺎﻟﺖ و اﺳﺘﻘﻼل ﺑﺨﺸﻴﺪن ﺑﻪ ﻛﺎﻧﻮن وﻛﻼ اﻳﻦ ﺣﺮﻓﻪ را ﺑﻪ ﺻﻮرت ﻳﻜﻲ از ﺧﺪﻣﺎت ﻋﻤﻮﻣﻲ و ﻧﻴﻤﻲ رﺳﻤﻲ در آورده اﺳﺖ. ب( وﻛﻴﻞ دادﮔﺴﺘﺮي ﻛﺎرﻣﻨﺪ دوﻟﺖ ﻧﻴﺴﺖ ،وﻟﻲ ﺑﻪ ﻛﺎري ﻣﻲﭘﺮدازد ﻛﻪ ﺑﺎ اﺟﺮاي وﻇﺎﻳﻒ ﻗﻀﺎﻳﻲ و ﺗﺄﻣﻴﻦ اﻣﻨﻴﺖ دوﻟﺖ ارﺗﺒﺎط ﻧﺰدﻳﻚ دارد و ﺟﺰﺋﻲ از آن اﺳﺖ. ﺑﻪ ﻫﻤﻴﻦ ﺟﻬﺖ ،ﻛﺴﺎﻧﻲ ﻣﻲﺗﻮاﻧﻨﺪ ﺑﻪ اﻳﻦ ﺷﻐﻞ ﺑﭙﺮدازﻧﺪ ﻛﻪ داراي ﻣﻌﻠﻮﻣﺎت ﺣﻘﻮﻗﻲ ﺑﺎﺷﻨﺪ و از ﻛﺎﻧﻮن وﻛﻼ ﭘﺮواﻧﻪ ﺑﮕﻴﺮﻧﺪ و اﻳﻦ ﻗﺎﻋﺪه ﭼﻨﺪان اﻫﻤﻴﺖ دارد ﻛﻪ ﺗﺠﺎوز ﺑﻪ آن )ﺗﻈﺎﻫﺮ و ﻣﺪاﺧﻠﻪ در ﻋﻤﻞ وﻛﺎﻟﺖ( ﺟﺮم اﺳﺖ )ﻣﺎده 55ﻗﺎﻧﻮن وﻛﺎﻟﺖ (. ج( ﻗﺮارداد وﻛﺎﻟﺖ و اﺳﺘﻌﻔﺎي از آن و ﻋﺰل وﻛﻴﻞ ﻧﻴﺰ ﺑﺎﻳﺪ ﺑﻪ ﻧﻈﻢ ﺧﺎص ﻗﺎﻧﻮن ﺑﺎﺷﺪ. د( ﮔﺎه ﻧﻴﺰ وﻛﻴﻞ ﻧﺎﭼﺎر از ﭘﺬﻳﺮﻓﺘﻦ وﻛﺎﻟﺖ اﺳﺖ و ﺑﺎﻳﺪ آن را ﻫﻤﭽﻮن وﻇﻴﻔﻪ ﺻﻨﻔﻲ و ﻗﺎﻧﻮﻧﻲ اﻧﺠﺎم دﻫﺪ) .ﻣﺎده 31ﻫﻤﺎن ﻗﺎﻧﻮن(. ﻫـ( رﻋﺎﻳﺖ اﻣﺎﻧﺖ و ﻧﮕﺎﻫﺪاري اﺳﺮار ﻣﻮﻛّﻞ ﻧﻴﺰ در زﻣﺮه ﺗﻜﺎﻟﻴﻒ ﻗﺎﻧﻮﻧﻲ اﺳﺖ) .ﻣﻮاد 30و (41و ﺑﺎ ﺗﻤﻬﻴﺪﻫﺎي وﻳﮋه و ﺿﻤﺎﻧﺖ اﺟﺮاﻫﺎي ﺷﺪﻳﺪ از ﺳﻮي ﻗﺎﻧﻮﻧﮕﺬار ﺗﻀﻤﻴﻦ ﺷﺪه اﺳﺖ) .ﻣﻮاد 38و 41و .(56 و( دادن اﻃﻼّﻋﺎت ﻻزم ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﭘﻴﺸﺮﻓﺖ دﻋﻮي و آﺛﺎر ﻗﺎﻧﻮﻧﻲ ﺷﻜﺴﺖ در آن ﻧﻴﺰ از ﺗﻜﺎﻟﻴﻒ ﻗﺎﻧﻮﻧﻲ دﻳﮕﺮ وﻛﻴﻞ اﺳﺖ) .ﻣﺎده .(45وﻛﻴﻞ ﺑﺎﻳﺪ ﻫﻤﭽﻮن اﻣﻴﻨﻲ دﻟﺴﻮز و آﮔﺎه ﻣﻨﺎﻓﻊ ﻣﻮﻛّﻞ را ﺣﻔﻆ ﻛﻨﺪ و در ارﺗﺒﺎط ﺑﺎ او از ﻫﺮ ﮔﻮﻧﻪ ﺧﺪﻋﻪ و ﺗﺪﻟﻴﺲ و اﻏﻮا و ﺧﻮدﻧﻤﺎﻳﻲ ﺑﭙﺮﻫﻴﺰد. از ﺳﻮي دﻳﮕﺮ ،ﻗﻮه ﻗﻀﺎﻳﻴﻪ ﻧﻴﺰ ﺑﺮ اﻋﻤﺎل وﻛﻼي دادﮔﺴﺘﺮي ﻧﻈﺎرت ﻛﺎﻣﻞ دارد :ﺗﺠﺪﻳﺪﻧﻈﺮ از اﺣﻜﺎم دادﮔﺎﻫﻬﺎي اﻧﺘﻈﺎﻣﻲ وﻛﺎﻟﺖ در دادﮔﺎه ﻋﺎﻟﻲ اﻧﺘﻈﺎﻣﻲ ﻗﻀﺎت ﻛﻪ ﻳﻜﻲ از ﺷﻌﺒﻪ ﻫﺎي دﻳﻮان ﻋﺎﻟﻲ ﻛﺸﻮر اﺳﺖ ﺻﻮرت ﻣﻲﭘﺬﻳﺮد .در اﺟﺮاي ﻗﻮاﻋﺪ وﻛﺎﻟﺖ ﻧﻴﺰ دادﮔﺎﻫﻬﺎ و دادﺳﺘﺎﻧﻬﺎ ﻧﻈﺎرت ﻣﺴﺘﻤﺮ دارﻧﺪ :ﻣﺎده 57ﻗﺎﻧﻮن وﻛﺎﻟﺖ در اﻳﻦ زﻣﻴﻨﻪ ﻣﻘﺮّر ﻣﻲدارد: »ﻫﺮ ﮔﺎه ﻣﺤﺎﻛﻢ و ﻣﺪﻋﻴﺎن ﻋﻤﻮﻣﻲ در اﺟﺮاي ﻣﻮاد اﻳﻦ ﻗﺎﻧﻮن ﺑﻲ ﻧﻈﻤﻲ ﻳﺎ ﻣﺴﺎﻣﺤﻪ ﻣﺸﺎﻫﺪه ﻛﺮده ﻳﺎ ﻣﺘﻮﺟﻪ ﺷﻮﻧﺪ وﻛﻴﻠﻲ از ﻋﻬﺪه اﻧﺠﺎم وﻇﻴﻔﻪ وﻛﺎﻟﺘﻲ ﺑﺮ ﻧﻤﻲآﻳﺪ و ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ از ﺳﻮء اﺧﻼق و اﻋﻤﺎل وﻛﻴﻠﻲ ﻣﻄﻠّﻊ ﮔﺮدﻧﺪ ،ﻣﻜﻠّﻔﻨﺪ ﺑﺪون ﺗﺄﺧﻴﺮ ﻣﺮاﺗﺐ را ﺑﻪ وزﻳﺮ ﻋﺪﻟﻴﻪ ﮔﺰارش دﻫﻨﺪ .در ﺻﻮرت ﺗﺨﻠّﻒ ﺑﻪ ﻣﺠﺎزات اﻧﺘﻈﺎﻣﻲ ﺗﺎ درﺟﻪ 4ﻣﺤﻜﻮم ﺧﻮاﻫﻨﺪ ﺷﺪ«. ﮔﺬﺷﺘﻪ از اﻳﻦ ﻗﻮاﻋﺪ ،اﺟﺮاي ﺣﺮﻓﻪ وﻛﺎﻟﺖ آﻳﻴﻦ رﺳﻤﻲ دارد ﻛﻪ ﮔﺎه در آﻳﻴﻦ ﻧﺎﻣﻪ ﻫﺎ و ﻗﻮاﻧﻴﻦ آﻣﺪه اﺳﺖ و ﺑﺨﺶ ﻋﻤﺪه آن ﻋﺮف واﺑﺴﺘﻪ ﺑﻪ اﺟﺮاي ﺷﻐﻞ وﻛﺎﻟﺖ اﺳﺖ و ﺑﺎ اﺧﻼق ﻋﻤﻮﻣﻲ ﻧﻴﺰ ارﺗﺒﺎط ﻧﺰدﻳﻚ دارد .ﺑﺮاي ﻣﺜﺎل ،اﺧﻼق ﺣﺮﻓﻪ اي و ﻧﺰاﻛﺖ ،ﺗﺒﻠﻴﻎ در رﺳﺎﻧﻪ ﻫﺎ را ﻣﺠﺎز ﻧﻤﻲﺷﻤﺮد و ﺟﻠﺐ ﻣﺸﺘﺮي را ﺑﻪ ﺷﻴﻮه ﺳﻮداﮔﺮان در ﺷﺄن وﻛﻴﻞ ﻧﻤﻲﺑﻴﻨﺪ ،در ﺣﺎﻟﻲ ﻛﻪ در ﭘﺎره اي ﻛﺸﻮرﻫﺎ)ﻣﺎﻧﻨﺪ آﻣﺮﻳﻜﺎ( رﻓﺘﻪ رﻓﺘﻪ ﻋﺎدت ﻣﻲﺷﻮد و ﺗﻨﻬﺎ ﺑﺨﺶ ﻣﻤﺘﺎز و ﺑﺮﺟﺴﺘﻪ اﻳﻦ ﺻﻨﻒ ﭼﻨﻴﻦ ﺗﺒﻠﻴﻐﻲ را ﻧﻤﻲﭘﺴﻨﺪﻧﺪ ﻳﺎ ﺑﻪ آن ﻧﻴﺎز ﻧﺪارﻧﺪ. ﺑﺪﻳﻦ ﺗﺮﺗﻴﺐ ،ﺑﺨﺶ ﻣﻬﻤﻲ از ﺗﻘﺼﻴﺮﻫﺎي وﻛﺎﻟﺘﻲ ﭼﻬﺮه ﺗﺠﺎوز ﺑﻪ ﻗﺎﻧﻮن وﻧﻈﺎم ﺻﻨﻔﻲ را دارد و از اﻳﻦ ﺣﻴﺚ ﺑﻴﺶ از ﻣﻬﻨﺪﺳﺎن و ﭘﺰﺷﻜﺎن ﻧﻈﻢ ﮔﺮﻓﺘﻪ اﺳﺖ .ﺑﺎ وﺟﻮد اﻳﻦ ،ﻃﺒﻊ وﻛﺎﻟﺖ ﭼﻨﺪان ﻧﻈﺮي و ﻗﺎﺑﻞ اﻧﻌﻄﺎف و دور از ﭘﻴﺶ ﺑﻴﻨﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﻪ دﺷﻮاري ﻣﻲﺗﻮان ﺗﻘﺼﻴﺮ در وﻛﺎﻟﺖ را ﺑﻪ ﺗﺠﺎوز از ﻧﻈﺎم ﺻﻨﻔﻲ ﻣﺤﺪود ﻛﺮد .ﺗﻌﻬﺪ وﻛﻴﻞ در ﺑﺮاﺑﺮ ﻣﻮﻛّﻞ ،ﺟﺰ در ﺑﻌﺾ اﻣﻮر ﻣﺸﺨﺺ ﻣﺎﻧﻨﺪ دادن دادﺧﻮاﺳﺖ و درﺧﻮاﺳﺖ ﺗﺠﺪﻳﺪ ﻧﻈﺮ ،ﺗﻌﻬﺪ ﺑﻪ ﻣﻮاﻇﺒﺖ و اﻋﻤﺎل ﺻﻼﺣﻴﺖ و ﻛﻮﺷﺶ در راه اﺟﺮاي ﻋﺪاﻟﺖ اﺳﺖ و اﻳﻦ ﮔﻮﻧﻪ اﻣﻮر در ﻗﺎﻟﺐ وﻳﮋه اي ﻧﻤﻲﮔﻨﺠﺪ و ﺗﺎ اﻧﺪازه زﻳﺎدي ﺑﻪ درﺟﻪ اﺑﺘﻜﺎر و اﻣﺎﻧﺖ و دﻟﺴﻮزي وﻛﻴﻞ ﺑﺴﺘﮕﻲ دارد .درﻧﺘﻴﺠﻪ ،ﻗﺎﻋﺪه ﺗﻤﻴﺰ ﺗﻘﺼﻴﺮ را ﺑﺎﻳﺪ ﻫﻤﭽﻨﺎن »رﻓﺘﺎر وﻛﻴﻠﻲ ﻣﺘﻌﺎرف و آﮔﺎه« ﻗﺮار داد و اﺟﺮاي ﻧﻈﺎم ﺻﻨﻔﻲ و رﻋﺎﻳﺖ ﻗﻮاﻧﻴﻦ را از ﻟﻮازم اﻳﻦ رﻓﺘﺎر ﺷﻤﺮد. -2اﺛﺒﺎت ﺗﻘﺼﻴﺮ: درﺳﺖ اﺳﺖ ﻛﻪ وﻛﺎﻟﺖ در دﻋﺎوي ﺑﺎ ﻗﺮارداد آﻏﺎز ﻣﻲﺷﻮد ،وﻟﻲ از آﻧﺠﺎ ﻛﻪ ﺗﻌﻬﺪ وﻛﻴﻞ ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﭘﻴﺸﺮﻓﺖ دﻋﻮي و ﭘﻴﺮوز ﺷﺪن در آن ﺗﻌﻬﺪ ﺑﻪ ﻣﻮاﻇﺒﺖ و ﻛﻮﺷﺶ اﺳﺖ و ﺑﺨﺶ ﻋﻤﺪه اي از وﻇﺎﻳﻒ وﻛﻴﻞ را ﻗﺎﻧﻮن ﻣﻌﻴﻦ ﻣﻲﻛﻨﺪ ،در اﺛﺒﺎت ﺗﻘﺼﻴﺮ وﻛﻴﻞ ﺑﺎﻳﺪ ﺑﻪ ﻣﻔﺎد ﺗﻌﻬﺪ او ﺗﻮﺟﻪ داﺷﺖ: .1در ﺗﻌﻬﺪﻫﺎي ﻣﺸﺨﺼﻲ ﻛﻪ در ﻗﺮارداد وﻛﺎﻟﺖ ﻛﺮده اﺳﺖ ﻳﺎ ﻻزﻣﻪ ﻋﺮﻓﻲ و ﻗﺎﻧﻮﻧﻲ آن اﺳﺖ و رﺳﻴﺪن ﺑﻪ ﻧﺘﻴﺠﻪ ﻣﻄﻠﻮب ﻧﻴﺰ در اﺧﺘﻴﺎر وﻛﻴﻞ ﻗﺮاردارد ،ﺑﺮاي اﺛﺒﺎت ﺗﻘﺼﻴﺮ وﻛﻴﻞ ﻧﻴﺎزي ﺑﻪ آوردن دﻟﻴﻞ ﻧﻴﺴﺖ و اﺣﺮاز دﺳﺖ ﻧﻴﺎﻓﺘﻦ ﺑﻪ ﻧﺘﻴﺠﻪ ﻣﻄﻠﻮب ﻛﺎﻓﻲ اﺳﺖ و ﺣﺘّﻲ در ﻏﺎﻟﺐ ﻣﻮارد ﻣﻮﻛّﻞ ﻧﻴﺎز ﺑﻪ اﺛﺒﺎت ﻋﺪم ﺣﺼﻮل ﻧﺘﻴﺠﻪ ﻧﻴﺰ ﻧﺪارد .ﺑﺮﻋﻜﺲ ،وﻛﻴﻞ ﻧﺎﭼﺎر اﺳﺖ ﻛﻪ ﻳﺎ اﺟﺮاي ﻛﺎر را اﺛﺒﺎت ﻛﻨﺪ ﻳﺎ وﺟﻮد ﻣﺎﻧﻊ ﺧﺎرﺟﻲ و اﺣﺘﺮازﻧﺎﭘﺬﻳﺮ و ﭘﻴﺶ ﺑﻴﻨﻲ ﻧﺸﺪه )ﻗﻮه ﻗﺎﻫﺮه( را ﻋﺬر ﺗﻘﺼﻴﺮ آورد :ﻣﺎﻧﻨﺪ دادن دادﺧﻮاﺳﺖ ،درﺧﻮاﺳﺖ ﺗﺠﺪﻳﺪﻧﻈﺮ و اﺟﺮاﻳﻴﻪ ،ﺣﻀﻮر در دادﮔﺎه و دادن ﺗﻮﺿﻴﺢ ﻣﻮرد ﻧﻴﺎز دادﮔﺎه. ﺑﺎﻳﺪ اﻓﺰود ﻛﻪ ﺑﺨﺶ ﻧﺎﭼﻴﺰي از ﺗﻌﻬﺪﻫﺎي وﻛﻴﻞ داﺧﻞ دراﻳﻦ ﮔﺮوه اﺳﺖ و در درون اﻳﻦ ﺑﺨﺶ ﻧﻴﺰ اﺧﺘﺼﺎص ﺑﻪ ﻛﻤﻴﺖ و وﺟﻮد دارد ﻧﻪ ﻛﻴﻔﻴﺖ :ﭼﻨﺎن ﻛﻪ در ﻣﻮرد ﺗﻘﺪﻳﻢ دادﺧﻮاﺳﺖ ،آﻧﭽﻪ ﺗﻌﻬﺪ ﺑﻪ ﻧﺘﻴﺠﻪ اﺳﺖ و اﺛﺒﺎت ﺣﺼﻮل آن ﺑﻪ ﻋﻬﺪه وﻛﻴﻞ ﻧﻬﺎده ﺷﺪه ﺗﻨﻬﺎ ﺗﻨﻈﻴﻢ و ﺗﻘﺪﻳﻢ دادﺧﻮاﺳﺖ اﺳﺖ ﻧﻪ ﭼﮕﻮﻧﮕﻲ ﻣﻄﻠﻮب آن. در واﻗﻊ ،آﻧﭽﻪ ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﻧﺘﻴﺠﻪ در راﺑﻄﻪ وﻛﻴﻞ و ﻣﻮﻛّﻞ درﻧﻈﺮ اﺳﺖ ﻫﺮ دو ﭼﻬﺮه اﻗﺪام ﻣﻮرد ﺗﻌﻬﺪ اﺳﺖ و ﻫﻴﭻ ﮔﺎه ﻣﻮﻛّﻞ از اﺛﺒﺎت ﺗﻘﺼﻴﺮ وﻛﻴﻞ درﻛﻴﻔﻴﺖ ﻣﻌﺎف ﻧﻤﻲﺷﻮد. 50 ‏www.tabsareh.ir  .2ﺗﻌﻬﺪ ﺑﻪ ﻛﺎرﻫﺎي ﻧﺎﻣﺸﺨﺼﻲ ﻛﻪ ﺑﻪ اﻣﺎﻧﺖ و اﺑﺘﻜﺎر وﻛﻴﻞ ﺑﺴﺘﮕﻲ دارد ﻳﺎ ﻧﺎﻇﺮ ﺑﻪ ﭼﮕﻮﻧﮕﻲ ﻛﺎرﻫﺎي ﻣﺸﺨّﺺ اﺳﺖ ﻛﻪ اﺛﺒﺎت ﺗﻘﺼﻴﺮ ﺑﺎ زﻳﺎن دﻳﺪه اﺳﺖ و ﻫﻴﭻ اﻣﺎره ﻳﺎ ﻓﺮﺿﻲ او را از اﻳﻦ اﻗﺪام دﺷﻮار ﻣﻌﺎف ﻧﻤﻲﻛﻨﺪ. در ﻣﻮاردي ﻫﻢ ﻛﻪ ﮔﺮﻓﺘﻦ ﺣﻖ وﻛﺎﻟﺖ ﻣﻨﻮط ﺑﻪ رﺳﻴﺪن ﺑﻪ ﻧﺘﻴﺠﻪ ﻣﻄﻠﻮب ﻣﻮﻛّﻞ ﻣﻲﺷﻮد ،ﻧﺒﺎﻳﺪ ﺗﻌﻬﺪ وﻛﻴﻞ را ﺗﻌﻬﺪ ﺑﻪ ﻧﺘﻴﺠﻪ ﺷﻤﺮد .زﻳﺮا ،اﻳﻦ ﻗﺮارداد ﺗﻨﻬﺎ در ﮔﺮﻓﺘﻦ دﺳﺘﻤﺰد ﻣﺆﺛﺮ اﺳﺖ ﻧﻪ ﺗﻀﻤﻴﻦ ﻧﺘﻴﺠﻪ. دﺷﻮاري در ﻓﺮﺿﻲ اﻳﺠﺎد ﻣﻲﺷﻮد ﻛﻪ وﻛﻴﻞ ﺑﻪ ﻣﻨﻈﻮر ﺗﺒﻠﻴﻎ ﺑﻪ ﮔﺰاﻓﻪ ﮔﻮﻳﻲ ﻣﻲﭘﺮدازد و ﻧﺘﻴﺠﻪ را ﺑﻪ زﺑﺎن ﺗﻀﻤﻴﻦ ﻣﻲﻛﻨﺪ وﻟﻲ در دل ﻣﻲداﻧﺪ ﻛﻪ اﺣﺘﻤﺎل ﺷﻜﺴﺖ ﻧﻴﺰ وﺟﻮد دارد .در اﻳﻦ ﻓﺮض ،دادرس ﺑﺎﻳﺪ ﺑﺮﻣﺒﻨﺎي ﻋﺮف اﻳﻦ ﮔﻮﻧﻪ ﮔﻔﺘﮕﻮﻫﺎ و ﻗﺼﺪ ﻣﺸﺘﺮك دو ﻃﺮف ﺗﺸﺨﻴﺺ دﻫﺪ ﻛﻪ آﻳﺎ ﻣﻘﺼﻮد واﻗﻌﻲ رﺳﻴﺪن ﺑﻪ ﻫﺪف ﻣﻄﻠﻮب ﺑﻮده اﺳﺖ ﻳﺎ ﻛﻮﺷﺶ ﺑﺮاي ﻧﻴﻞ ﺑﻪ آن ؟ در واﻗﻊ ،ﻛﺎوش دادرس در ﭘﺎﺳﺦ ﺑﻪ اﻳﻦ ﺳﺆال ﻣﻄﺮح ﻣﻲﺷﻮد ﻛﻪ آﻳﺎ از ﮔﻔﺘﻪ ﻫﺎي وﻛﻴﻞ اﻟﺘﺰام ﺑﻪ ﻧﺘﻴﺠﻪ اﺳﺘﻨﺒﺎط ﻣﻲﺷﻮد ﻳﺎ ﻃﺮف ﻋﻘﺪ ﺑﻪ ﭘﻨﺪار ﺧﻮد ﭼﻨﻴﻦ ﻓﻬﻤﻴﺪه اﺳﺖ؟ -3اﺛﺮ ﺗﻘﺼﻴﺮ: ﻣﺸﻜﻞ ﺗﻌﻴﻴﻦ اﺛﺮ ﺗﻘﺼﻴﺮ وﻛﻴﻞ اﻳﻦ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﻪ راﺑﻄﻪ او ﺑﺎ ﻣﻮﻛّﻞ ﻣﺤﺪود ﻧﻤﻲﺷﻮد؛ وﻛﻴﻞ ﺑﻪ ﻧﻴﺎﺑﺖ اﻋﻤﺎﻟﻲ اﻧﺠﺎم ﻣﻲدﻫﺪ ﻛﻪ در ﺣﻘﻮق دﻳﮕﺮان ﻣﺆﺛﺮ اﺳﺖ و ﻧﺘﻴﺠﻪ ﺗﻘﺼﻴﺮ او ﻧﻴﺰ ﺑﻪ زﻳﺎن آﻧﺎن ﺗﻤﺎم ﻣﻲﺷﻮد .ﭘﺲ ،ﺑﺮاي ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ اﻳﻦ ﭼﻬﺮه ﺗﻘﺼﻴﺮ ،ﺑﺎﻳﺪ ﻣﻴﺎن ﻣﻮردي ﻛﻪ وﻛﻴﻞ از ﺣﺪود اﺧﺘﻴﺎر ﺧﻮﻳﺶ ﺗﺠﺎوز ﻛﺮده اﺳﺖ و ﻓﺮﺿﻲ ﻛﻪ ﻣﺼﻠﺤﺖ ﻣﻮﻛّﻞ رﻋﺎﻳﺖ ﻧﺸﺪه اﺳﺖ ﺗﻔﺎوت ﻧﻬﺎد : ﺗﺠﺎوز از ﺣﺪود اﺧﺘﻴﺎر ﻧﻪ ﺗﻨﻬﺎ ﺑﺮاي وﻛﻴﻞ ﺿﻤﺎن آور اﺳﺖ ،اﻋﺘﺒﺎر اﻋﻤﺎﻟﻲ راﻫﻢ ﻛﻪ ﺑﻪ ﻧﻴﺎﺑﺖ اﻧﺠﺎم داده اﺳﺖ از ﺑﻴﻦ ﻣﻲﺑﺮد .اﻗﺪام وﻛﻴﻞ ﻓﻀﻮﻟﻲ اﺳﺖ و در ﺻﻮرﺗﻲ اﺛﺮدارد ﻛﻪ ﻣﻮﻛّﻞ آن را ﺗﻨﻔﻴﺬ ﻛﻨﺪ .ﭘﺲ ،اﮔﺮ اﻗﺪاﻣﻲ در دادرﺳﻲ ﻛﺮده ﺑﺎﺷﺪ ،ﺗﺎ زﻣﺎﻧﻲ ﻛﻪ ﺗﺠﺪﻳﺪ ﻧﻈﺮ درﺣﻜﻢ اﻣﻜﺎن دارد ،ﺑﺮﻃﺮف ﻣﻲﺷﻮد واﻳﻦ اﻣﺮ درﺣﻘﻮق ﻃﺮف دﻋﻮي ﻧﻴﺰ ﻣﺆﺛﺮ اﺳﺖ. ﺑﺮاي ﻣﺜﺎل ،ﻫﺮﮔﺎه وﻛﻴﻞ ﺑﺪون اﻳﻨﻜﻪ اﺧﺘﻴﺎر ارﺟﺎع اﻣﺮ ﺑﻪ داوري را داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ ﺑﺎ ﻃﺮف دﻋﻮي دراﻳﻦ زﻣﻴﻨﻪ ﺗﺮاﺿﻲ ﻛﻨﺪ ،ﻣﻮﻛﻞ ﻣﻲﺗﻮاﻧﺪ اﻗﺪام ﻓﻀﻮﻟﻲ او را اﺟﺎزه ﻧﺪﻫﺪ .در ﻧﺘﻴﺠﻪ ،داوري ﺑﺮ ﻫﻢ ﻣﻲﺧﻮرد و دادﮔﺎه ﻧﻴﺰ ﺑﺎﻳﺪ از ﺗﺼﻤﻴﻢ ﺧﻮد ﻛﻪ ﺑﺮ ﭘﺎﻳﻪ ﺗﺮاﺿﻲ دو ﻃﺮف ﮔﺮﻓﺘﻪ اﺳﺖ ﻋﺪول ﻛﻨﺪ. اﺧﺘﻴﺎر وﻛﻴﻞ ﺑﺮاي ﻃﺮف دﻋﻮي و دادﮔﺎه ﻗﺎﺑﻞ اﺣﺮاز و ﺑﺎزرﺳﻲ اﺳﺖ و ﺳﻨﺪ ﭘﻨﻬﺎﻧﻲ ﻣﻴﺎن وﻛﻴﻞ و ﻣﻮﻛّﻞ اﺛﺮي در راﺑﻄﻪ ﺑﺎ آن دو ﻧﺪارد :ﻗﺎﻧﻮن آﻳﻴﻦ دادرﺳﻲ ﻣﺪﻧﻲ اﻋﻄﺎي وﻛﺎﻟﺖ در دادرﺳﻲ را ﺷﺎﻣﻞ ﺗﻤﺎم اﺧﺘﻴﺎرﻫﺎي ﻻزم ﻣﻲداﻧﺪ ،ﻣﮕﺮ اﻳﻨﻜﻪ اﺧﺘﻴﺎري اﺳﺘﺜﻨﺎ ﺷﺪه ﺑﺎﺷﺪ و ﻣﻮارد وﻳﮋه ﻛﻪ ﺗﺼﺮﻳﺢ در وﻛﺎﻟﺘﻨﺎﻣﻪ ﺿﺮوري اﺳﺖ )ﻣﻮاد 35و 36ق.آ.د.م( ﭘﺲ ،ﻃﺮف دﻋﻮي و دادرس ﻣﻲﺗﻮاﻧﻨﺪ ﺑﺎ ﻣﻼﺣﻈﺔ وﻛﺎﻟﺖﻧﺎﻣﻪ وﻛﻴﻞ درﻳﺎﺑﻨﺪ ﻛﻪ او ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ اﻗﺪاﻣﻲ ﻛﻪ ﻣﻲﻛﻨﺪ اﺧﺘﻴﺎر دارد ﻳﺎ ﻓﻀﻮﻟﻲ ﮔﺎم ﺑﺮ ﻣﻲدارد .در ﻧﺘﻴﺠﻪ ،ﻃﺮف دﻋﻮي ﻧﻤﻲﺗﻮاﻧﺪ از اﺛﺮ ﺗﻘﺼﻴﺮ وﻛﻴﻞ درﺑﺎره ﺧﻮد ﺷﻜﺎﻳﺖ داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ. اﻗﺪام ﺧﻼف ﻣﺼﻠﺤﺖ وﻛﻴﻞ ﺳﺒﺐ ﺿﻤﺎن او در ﺑﺮاﺑﺮ ﻣﻮﻛّّﻞ ﻣﻲﺷﻮد وﻟﻲ ،اﻋﺘﺒﺎر ﺗﺼﻤﻴﻢ دادﮔﺎه را ﻛﻪ ﺑﺮ ﭘﺎﻳﻪ اﻇﻬﺎر ﻳﺎ درﺧﻮاﺳﺖ وﻛﻴﻞ ﮔﺮﻓﺘﻪ ﺷﺪه اﺳﺖ از ﺑﻴﻦ ﻧﻤﻲﺑﺮد ،ﻣﮕﺮ اﻳﻨﻜﻪ ﺗﻘﻠّﺒﻲ ﺻﻮرت ﮔﺮﻓﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ ﻛﻪ ﻣﺒﻨﺎي ﺗﺠﺪﻳﺪ ﻧﻈﺮ ﻗﺮار ﮔﻴﺮد .روﻳﻪ ﻗﻀﺎﻳﻲ ﺑﻪ وﻳﮋه در اﻗﺪاﻣﻲ ﻛﻪ وﻛﻴﻞ ﻧﺪاﻧﺴﺘﻪ و ﻏﻴﺮ ﻋﻤﺪ ﺑﻪ زﻳﺎن ﻣﻮﻛّﻞ اﻧﺠﺎم داده اﺳﺖ ﺳﺨﺘﮕﻴﺮ اﺳﺖ و آن را ﻣﺠﻮز ﻧﻘﺾ ﺗﺼﻤﻴﻢ دادﮔﺎه و ﺻﺪﻣﻪ زدن ﺑﻪ ﺣﻘﻮق ﻃﺮف دﻋﻮي ﻧﻤﻲداﻧﺪ .ﺑﺮاي ﻣﺜﺎل ،اﮔﺮ وﻛﻴﻠﻲ در ﺣﺪود اﺧﺘﻴﺎر ﺧﻮد و ﺑﺎ ﺑﻲ ﻣﺒﺎﻻﺗﻲ ﺑﺮ ﺧﻼف ﻣﺼﻠﺤﺖ ﻣﻮﻛّﻞ در ارﺟﺎع ﺑﻪ داوري ﻳﺎ ﺗﻌﻴﻴﻦ داور ﻳﺎ ﺻﻠﺢ ﺑﺎ ﻃﺮف ﺗﺮاﺿﻲ ﻛﻨﺪ ،اﺛﺒﺎت ﺑﻲ ﻣﺒﺎﻻﺗﻲ وﻛﻴﻞ در رﻋﺎﻳﺖ ﻣﺼﻠﺤﺖ ﻣﻮﻛّﻞ ،ﺳﺒﺐ اﺑﻄﺎل ﺗﺼﻤﻴﻢ دادﮔﺎه در ارﺟﺎع ﺑﻪ داوري ﻳﺎ ﮔﺰارش اﺻﻼﺣﻲ ﻧﻤﻲﺷﻮد ،ﻫﺮ ﭼﻨﺪ ﻛﻪ ﺑﺮاي وﻛﻴﻞ ﺿﻤﺎن آور ﺑﺎﺷﺪ[1] . -4وﺿﻊ ﻣﺸﺎوران ﺣﻘﻮﻗﻲ: اﻇﻬﺎر ﻧﻈﺮ درﺑﺎره ﻣﺴﺎﺋﻞ ﺣﻘﻮﻗﻲ ﻣﻨﻮط ﺑﻪ رﻋﺎﻳﺖ ﻫﻴﭻ ﻧﻈﻢ وﻳﮋه اي ﻧﻴﺴﺖ .ﻫﺮ ﻛﺲ ﻣﻲﺗﻮاﻧﺪ در ﻧﻮﺷﺘﻪ ﻫﺎ ﻳﺎ ﮔﻔﺘﺎر ﺧﻮد ﻧﻈﺮ ﺣﻘﻮﻗﻲ ﻻزم را ﺑﻪ ﻋﻨﻮان اﺳﺘﺎد و ﻣﻔﺘﻲ و ﺳﺮ دﻓﺘﺮ و ﻣﺤﻘﻖ اﺑﺮاز ﻛﻨﺪ ،ﺧﻮاه ﺿﻤﻦ ﻣﻘﺎﻟﻪ و ﻛﺘﺎب ﺑﺮاي ﻋﻤﻮم ﺑﮕﻮﻳﺪ ﻳﺎ در اﺟﺮاي ﻗﺮارداد ﺧﺎﺻﻲ ﺑﻪ ﺷﺨﺺ ﻣﻌﻴﻦ .وﻟﻲ ،اﺷﺘﻐﺎل ﺑﻪ ﺣﺮﻓﻪ ﻣﺸﺎور ﺣﻘﻮﻗﻲ ﻧﻴﺎز ﺑﻪ ﮔﺮﻓﺘﻦ ﭘﺮواﻧﻪ وﻛﺎﻟﺖ دارد. ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ ،ﻣﺸﺎوران ﺣﻘﻮﻗﻲ ﻧﻴﺰ از ﻧﻈﺮ ﺗﻌﻬﺪ ﺑﻪ رﻋﺎﻳﺖ ﻧﻈﺎم ﺻﻨﻔﻲ ﻣﺎﻧﻨﺪ وﻛﻼي دادﮔﺴﺘﺮي ﻫﺴﺘﻨﺪ .ﻣﻨﺘﻬﺎ ،درﺑﺎره ﻣﺸﺎوري ﻛﻪ در دادﮔﺎه ﺷﺮﻛﺖ ﻧﻤﻲﻛﻨﺪ و ﺑﻪ ﻧﻴﺎﺑﺖ از ﻃﺮف ﻣﻮﻛّﻞ ﺑﻪ ﻛﺎري دﺳﺖ ﻧﻤﻲزﻧﺪ ،ﻣﺴﺎﺋﻞ وﻳﮋة اﻳﻦ اﻗﺪام ﻃﺮح ﻧﻤﻲﺷﻮد. ﻣﺴﺌﻮﻟﻴﺖ ﻣﺸﺎور ﺣﻘﻮﻗﻲ ﻣﻨﻮط ﺑﻪ اﺛﺒﺎت ﺗﻘﺼﻴﺮ او اﺳﺖ و ﻣﻌﻴﺎر ﺗﻤﻴﺰ ﺗﻘﺼﻴﺮ ﻧﻴﺰ ،اﮔﺮ ﺗﻌﺎرﺿﻲ ﺑﺎ ﻧﻈﺎم ﺻﻨﻔﻲ ﻧﺪاﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ ،رﻓﺘﺎر ﻣﺸﺎوري آﮔﺎه و ﺑﺎ اﺣﺘﻴﺎط اﺳﺖ. ] [1درﺑﺎره اﺛﺮ اﻗﺪاﻣﻲ ﻛﻪ وﻛﻴﻞ ﺑﺮ ﺧﻼف ﻣﺼﻠﺤﺖ ﻣﻮﻛّﻞ ﻣﻲﻛﻨﺪ و ﻃﺮح و ﺗﺤﻠﻴﻞ ﺑﺤﺚ ،رك .ﻋﻘﻮد ﻣﻌﻴﻦ ،ج ،4ش 102و .103 ﭼﻜﻴﺪه .1اﮔﺮﭼﻪ ﺑﺨﺶ ﻣﻬﻤﻲ از ﺗﻘﺼﻴﺮﻫﺎي وﻛﺎﻟﺘﻲ ﭼﻬﺮه ﺗﺠﺎوز ﺑﻪ ﻗﺎﻧﻮن و ﻧﻈﺎم ﺻﻨﻔﻲ را دارد ،اﻣﺎ ﺗﻘﺼﻴﺮ در وﻛﺎﻟﺖ ﺑﻪ ﺗﺠﺎوز از ﻧﻈﺎم ﺻﻨﻔﻲ ﻣﺤﺪود ﻧﻤﻲﺷﻮد. .2ﺗﻌﻬﺪ وﻛﻴﻞ در ﺑﺮاﺑﺮ ﻣﻮﻛّﻞ ،ﺟﺰ در ﺑﻌﺾ اﻣﻮر ﻣﺸﺨﺺ ﻣﺎﻧﻨﺪ دادن دادﺧﻮاﺳﺖ و درﺧﻮاﺳﺖ ﺗﺠﺪﻳﺪ ﻧﻈﺮ) ،ﻛﻪ ﺗﻌﻬﺪ ﺑﻪ ﻧﺘﻴﺠﻪ اﺳﺖ( اﺻﻮﻻً ﺗﻌﻬﺪ ﺑﻪ ﻣﻮاﻇﺒﺖ و اﻋﻤﺎل ﺻﻼﺣﻴﺖ و ﻛﻮﺷﺶ در راه اﺟﺮاي ﻋﺪاﻟﺖ اﺳﺖ. .3ﻗﺎﻋﺪه ﺗﻤﻴﺰ ﺗﻘﺼﻴﺮ وﻛﻴﻞ را ﺑﺎﻳﺪ رﻓﺘﺎر وﻛﻴﻠﻲ ﻣﺘﻌﺎرف و آﮔﺎه ﻗﺮار داد و اﺟﺮاي ﻧﻈﺎم ﺻﻨﻔﻲ و رﻋﺎﻳﺖ ﻗﻮاﻧﻴﻦ را از ﻟﻮازم اﻳﻦ رﻓﺘﺎر ﺷﻤﺮد. .4در اﺛﺒﺎت ﺗﻘﺼﻴﺮ وﻛﻴﻞ ﺑﺎﻳﺪ ﺑﻪ ﻣﻔﺎد ﺗﻌﻬﺪ او ﺗﻮﺟﻪ داﺷﺖ .در ﻣﻮاردﻳﻜﻪ ﺗﻌﻬﺪ وﻛﻴﻞ رﺳﻴﺪن ﺑﻪ ﻧﺘﻴﺠﻪ ﻣﺸﺨﺺ اﺳﺖ ،اﺣﺮاز دﺳﺖ ﻧﻴﺎﻓﺘﻦ ﺑﻪ ﻧﺘﻴﺠﻪ ﻣﻄﻠﻮب ﻛﺎﻓﻲ اﺳﺖ و ﺣﺘّﻲ در ﻏﺎﻟﺐ ﻣﻮارد ﻣﻮﻛّﻞ ﻧﻴﺎز ﺑﻪ اﺛﺒﺎت ﻋﺪم ﺣﺼﻮل ﻧﺘﻴﺠﻪ ﻧﺪارد .ﺑﺮﻋﻜﺲ ،وﻛﻴﻞ ﻧﺎﭼﺎر اﺳﺖ ﻛﻪ ﻳﺎ اﺟﺮاي ﻛﺎر را اﺛﺒﺎت ﻛﻨﺪ ﻳﺎ وﺟﻮد ﻣﺎﻧﻊ ﺧﺎرﺟﻲ و اﺣﺘﺮازﻧﺎﭘﺬﻳﺮ و ﭘﻴﺶ ﺑﻴﻨﻲ ﻧﺸﺪه را. 51 ‏www.tabsareh.ir  .5در ﻣﻮاردي ﻛﻪ ﺗﻌﻬﺪ وﻛﻴﻞ ،ﺗﻌﻬﺪ ﺑﻪ وﺳﻴﻠﻪ اﺳﺖ ،اﺛﺒﺎت ﺗﻘﺼﻴﺮ وﻛﻴﻞ ﺑﺎ زﻳﺎندﻳﺪه اﺳﺖ. .6ﺗﺠﺎوز از ﺣﺪود اﺧﺘﻴﺎر ﻧﻪ ﺗﻨﻬﺎ ﺑﺮاي وﻛﻴﻞ ﺿﻤﺎن آور اﺳﺖ ،اﻋﺘﺒﺎر اﻋﻤﺎﻟﻲ راﻫﻢ ﻛﻪ ﺑﻪ ﻧﻴﺎﺑﺖ اﻧﺠﺎم داده اﺳﺖ از ﺑﻴﻦ ﻣﻲﺑﺮد. .7اﻗﺪام ﺧﻼف ﻣﺼﻠﺤﺖ وﻛﻴﻞ ﺳﺒﺐ ﺿﻤﺎن او در ﺑﺮاﺑﺮ ﻣﻮﻛّّﻞ ﻣﻲﺷﻮد وﻟﻲ ،اﻋﺘﺒﺎر ﺗﺼﻤﻴﻢ دادﮔﺎه را ﻛﻪ ﺑﺮ ﭘﺎﻳﻪ اﻇﻬﺎر ﻳﺎ درﺧﻮاﺳﺖ وﻛﻴﻞ ﮔﺮﻓﺘﻪ ﺷﺪه اﺳﺖ از ﺑﻴﻦ ﻧﻤﻲﺑﺮد ،ﻣﮕﺮ اﻳﻨﻜﻪ ﺗﻘﻠّﺒﻲ ﺻﻮرت ﮔﺮﻓﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ ﻛﻪ ﻣﺒﻨﺎي ﺗﺠﺪﻳﺪ ﻧﻈﺮ ﻗﺮار ﮔﻴﺮد. .8ﻣﺴﺌﻮﻟﻴﺖ ﻣﺸﺎور ﺣﻘﻮﻗﻲ ﻣﻨﻮط ﺑﻪ اﺛﺒﺎت ﺗﻘﺼﻴﺮ او اﺳﺖ و ﻣﻌﻴﺎر ﺗﻤﻴﺰ ﺗﻘﺼﻴﺮ ﻧﻴﺰ ،اﮔﺮ ﺗﻌﺎرﺿﻲ ﺑﺎ ﻧﻈﺎم ﺻﻨﻔﻲ ﻧﺪاﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ ،رﻓﺘﺎر ﻣﺸﺎوري آﮔﺎه و ﺑﺎ اﺣﺘﻴﺎط اﺳﺖ. آزﻣﻮن -1ﺗﻌﻬﺪ وﻛﻴﻞ ﭼﻪ ﻧﻮع ﺗﻌﻬﺪي اﺳﺖ؟ اﻟﻒ( ﺗﻌﻬﺪ ﺑﻪ ﻧﺘﻴﺠﻪ اﺳﺖ ب( ﺗﻌﻬﺪ ﺑﻪ وﺳﻴﻠﻪ اﺳﺖ ج( ﺟﺰ در ﺑﻌﻀﻲ اﻣﻮر ﻣﺸﺨﺺ ،ﺗﻌﻬﺪ ﺑﻪ وﺳﻴﻠﻪ اﺳﺖ د( ﺟﺰ در ﺑﻌﻀﻲ اﻣﻮر ﻣﺸﺨﺺ ،ﺗﻌﻬﺪ ﺑﻪ ﻧﺘﻴﺠﻪ اﺳﺖ -2ﻛﺪام ﮔﺰﻳﻨﻪ درﺳﺖ اﺳﺖ؟ اﻟﻒ( در ﻣﻮاردي ﻛﻪ ﺗﻌﻬﺪ وﻛﻴﻞ ﺑﻪ ﻧﺘﻴﺠﻪ اﺳﺖ ،اﺧﺘﺼﺎص ﺑﻪ ﻛﻴﻔﻴﺖ ﻋﻤﻞ دارد. ب( در ﻣﻮاردي ﻛﻪ ﺗﻌﻬﺪ وﻛﻴﻞ ﺑﻪ ﻧﺘﻴﺠﻪ اﺳﺖ ،اﺧﺘﺼﺎص ﺑﻪ ﻛﻤﻴﺖ ﻋﻤﻞ دارد. ج( ﺗﺠﺎوز از ﺣﺪود اﺧﺘﻴﺎر ﺗﻨﻬﺎ ﻣﻮﺟﺐ ﺿﻤﺎن وﻛﻴﻞ اﺳﺖ. د( اﻗﺪام ﺧﻼف ﻣﺼﻠﺤﺖ ﻣﻮﻛﻞ ،اﻋﺘﺒﺎر اﻋﻤﺎل وﻛﻴﻞ را ﻫﻢ از ﺑﻴﻦ ﻣﻲﺑﺮد. -3ﻛﺪام ﮔﺰﻳﻨﻪ ﻧﺎدرﺳﺖ اﺳﺖ؟ اﻟﻒ( ﻫﻴﭻﮔﺎه ﻣﻮﻛﻞ از اﺛﺒﺎت ﺗﻘﺼﻴﺮ وﻛﻴﻞ در ﻛﻴﻔﻴﺖ ﻣﻌﺎف ﻧﻤﻲﺷﻮد. ب( در ﻣﻮاردي ﻛﻪ ﮔﺮﻓﺘﻦ ﺣﻖ وﻛﺎﻟﺖ ﻣﻨﻮط ﺑﻪ رﺳﻴﺪن ﺑﻪ ﻧﺘﻴﺠﻪ ﻣﻄﻠﻮب ﻣﻮﻛﻞ ﻧﻤﻲﺷﻮد ،ﺗﻌﻬﺪ وﻛﻴﻞ ﺗﻌﻬﺪ ﺑﻪ ﻧﺘﻴﺠﻪ اﺳﺖ. ج( ﺑﺮاي ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ ﺗﻘﺼﻴﺮ وﻛﻴﻞ ،ﺑﺎﻳﺪ ﻣﻴﺎن ﻣﻮردي ﻛﻪ وﻛﻴﻞ از ﺣﺪود اﺧﺘﻴﺎر ﺧﻮﻳﺶ ﺗﺠﺎوز ﻛﺮده اﺳﺖ و ﻓﺮﺿﻲ ﻛﻪ ﻣﺼﻠﺤﺖ ﻣﻮﻛﻞ رﻋﺎﻳﺖ ﻧﺸﺪه اﺳﺖ ،ﺗﻔﺎوت ﻧﻬﺎد. د( ﺗﺠﺎوز از ﺣﺪود اﺧﺘﻴﺎر ،اﻋﺘﺒﺎر اﻋﻤﺎل وﻛﻴﻞ را از ﺑﻴﻦ ﻣﻲﺑﺮد. 52 ‏www.tabsareh.ir ﺟﻠﺴﻪ 11 ﺧﻄﺎي ورزﺷﻲ و ﻣﺴﺌﻮﻟﻴﺖ ﻣﺮﺑﻴﺎن ﻣﻘﺪﻣﻪ در اﻳﻦ درس ﺧﻄﺎي ورزﺷﻲ و ﭼﻬﺮهﻫﺎي ﻣﺨﺘﻠﻒ آن را ﻣﻮرد ﺑﺤﺚ ﻗﺮار ﻣﻲدﻫﻴﻢ .وﻳﮋﮔﻲﻫﺎي اﻳﻦ ﺧﻄﺎ را ﺑﺮرﺳﻲ ﻧﻤﻮده و ﻣﺴﺌﻮﻟﻴﺖ ﺑﺎزﻳﻜﻨﺎن ﺧﻄﺎﻛﺎر را در ﺑﺮاﺑﺮ ﺣﺮﻳﻒ و ﻧﻴﺰ ﺗﻤﺎﺷﺎﮔﺮان ﻣﻮرد ﺗﺠﺰﻳﻪ و ﺗﺤﻠﻴﻞ ﻗﺮار ﺧﻮاﻫﻴﻢ داد .آﺧﺮﻳﻦ ﺑﺤﺚ اﻳﻦ ﺟﻠﺴﻪ ﺑﻪ ﻣﺴﺌﻮﻟﻴﺖ ﻣﺮﺑﻴﺎن اﺧﺘﺼﺎص ﺧﻮاﻫﺪ داﺷﺖ. -1ارﺗﺒﺎط ﺑﺎ ﺧﻄﺎي ﺣﺮﻓﻪ اي: ﺑﺎزﻳﻬﺎي ورزﺷﻲ ،در ﻫﻤﺎن ﺣﺎل ﻛﻪ ﺳﺒﺐ ﻧﺸﺎط روﺣﻲ و ﺳﻼﻣﺖ ﺑﺪﻧﻲ اﺳﺖ ،ﺟﺎﻳﮕﺎه ﺑﺮوز اﻧﻮاع ﺧﻄﺮﻫﺎ و اﻳﺮاد ﺿﺮب و ﺟﺮح اﺳﺖ ﻛﻪ ﮔﺎه ﺑﻪ ﻧﻘﺺ ﻋﻀﻮ ﻳﺎ ﻣﺮگ ﻣﻨﺘﻬﻲ ﻣﻲﺷﻮد .دﺷﻮاري در اﻳﻦ اﺳﺖ ﻛﻪ اﻳﻦ ﺧﻄﺮﻫﺎ ﻻزﻣﻪ ﺣﺮﻛﺘﻬﺎي ورزﺷﻲ و اﺣﺘﺮازﻧﺎﭘﺬﻳﺮ اﺳﺖ و اﺟﺮاي ﻗﻮاﻋﺪ ﻋﻤﻮﻣﻲ ﻣﺴﺌﻮﻟﻴﺖ ﻣﺪﻧﻲ درﺑﺎره آﻧﻬﺎ ﻣﻤﻜﻦ ﻧﻴﺴﺖ .ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﻣﺜﺎل ،ﭼﮕﻮﻧﻪ ﻣﻲﺗﻮان در ورزش ﻛﺎراﺗﻪ ﻳﺎ ﺑﻮﻛﺲ ،اﻳﺮاد ﺿﺮب را ﺟﺮم ﻳﺎ ﺿﻤﺎن آور ﺷﻤﺮد .ﭘﺲ ،ﻧﺎﭼﺎر ﺑﺎﻳﺪ ﺗﻘﺼﻴﺮ ورزﺷﻲ را ﺗﺎﺑﻊ ﻗﻮاﻋﺪ وﻳﮋه اﻳﻦ ﺣﺮﻓﻪ ﻛﺮد .ﺑﻪ ﺑﻴﺎن دﻳﮕﺮ ،ﻣﻌﻴﺎر ﺗﻤﻴﺰ ﺗﻘﺼﻴﺮ ورزﺷﻲ رﻓﺘﺎر اﻧﺴﺎن ﻣﺘﻌﺎرف ﻧﻴﺴﺖ؛رﻓﺘﺎر ورزﺷﻜﺎر ﻣﺘﻌﺎرف آن ورزش اﺳﺖ[1]. ﭘﺬﻳﺮش ﺧﻄﺮ ﻫﺮ ورزش ﺑﺴﺘﮕﻲ ﺑﻪ ﻓﺎﻳﺪه اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ آن دارد .واﻧﮕﻬﻲ ،رﺿﺎﻳﺖ زﻳﺎن دﻳﺪه و ﻗﺒﻮل ﺧﻄﺮ از ﺳﻮي او ﻋﺎﻣﻞ ﻣﻬﻢ دﻳﮕﺮي اﺳﺖ ﻛﻪ ﻧﻈﺎم ﺣﻘﻮﻗﻲ اﻗﺪاﻣﻲ را ،ﻛﻪ ﺑﻴﮕﻤﺎن ﺧﻄﺮﻫﺎي ﺟﺪي ﺑﻪ ﻫﻤﺮاه دارد ،ﻣﺒﺎح ﺷﻨﺎﺳﺪ :ﺑﺎزﻳﻜﻨﺎن و ورزﺷﻜﺎران ،در راﺑﻄﻪ ﻣﻴﺎن ﺧﻮد و در راﺑﻄﻪ ﺑﺎ ﺳﺎزﻣﺎﻧﻬﺎي ورزﺷﻲ ،ﭘﺎي ﺑﻨﺪ ﺑﻪ ﻗﺮارداد ﺿﻤﻨﻲ ﻫﺴﺘﻨﺪ ﻛﻪ ﻣﻬﻤﺘﺮﻳﻦ ﻣﺸﺨﺼﻪ آن وﺟﻮد ﺷﺮط ﭘﺬﻳﺮش ﺧﻄﺮ ﻧﺎﺷﻲ از ﺑﺎزﻳﻬﺎ و ورزﺷﻬﺎ و ﺑﻪ وﻳﮋه ﻣﺴﺎﺑﻘﻪ ﻫﺎي ورزﺷﻲ اﺳﺖ .ﻣﻔﺎد اﻳﻦ ﺷﺮط را ﭼﻨﻴﻦ ﺗﻌﺒﻴﺮ ﻛﺮده اﻧﺪﻛﻪ ،ﺟﺰ در ﻣﻮرد ﺧﻄﺎي ﺷﺪﻳﺪ ﻃﺮف ﺧﻮد ،ﻫﻤﻪ ﺧﻄﺮﻫﺎي ﻣﺘﻌﺎرف ورزﺷﻲ را ﻣﻲﭘﺬﻳﺮﻧﺪ و از دﻋﻮاي ﺟﺒﺮان ﺧﺴﺎرت در اﻳﻦ زﻣﻴﻨﻪ ﺻﺮﻓﻨﻈﺮ ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ[2] . -2ﺧﻄﺎي ورزﺷﻲ از دﻳﺪﮔﺎﻫﻬﺎي ﻣﺨﺘﻠﻒ: ﺧﻄﺎي ورزﺷﻲ را از ﭼﻨﺪ دﻳﺪﮔﺎه ﻣﻲﺗﻮان ﺑﺮرﺳﻲ ﻛﺮد: .1ﻧﺨﺴﺖ اﻳﻨﻜﻪ ﻧﻴﺎز اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ و ﻗﺪرت ﻋﺮف ﻣﻲﺗﻮاﻧﺪ ﻗﺪرت ﻗﺎﻧﻮن و دوﻟﺖ را ﺑﻲ ﻓﺮوغ و ﻧﺎﺗﻮان ﺳﺎزد؛ﭼﻨﺎن ﻛﻪ ﻣﺸﺘﻲ ﺑﺮ ﭼﺎﻧﻪ ﺣﺮﻳﻒ و ﻟﮕﺪي ﺟﺎﻧﺎﻧﻪ را ﻣﺮدم آﻓﺮﻳﻦ ﻣﻲﮔﻮﻳﻨﺪ و ﻗﺎﻧﻮن ﺗﻘﺒﻴﺢ ﻣﻲﻛﻨﺪ و ﺳﺮاﻧﺠﺎم ﻗﺎﻧﻮن اﺳﺖ ﻛﻪ ﮔﺎم ﺑﻪ ﻋﻘﺐ ﻣﻲﻧﻬﺪ و ﻣﺴﺎﺑﻘﻪ ﻣﺸﺖ زﻧﻲ و ﻟﮕﺪﭘﺮاﻧﻲ را در ﻧﻈﺎم ﺧﻮد ﻣﻲﭘﺬﻳﺮد .ﺑﻪ ﻫﻤﻴﻦ ﺟﻬﺖ اﺳﺖ ﻛﻪ ﭘﺎره اي از ﻧﻮﻳﺴﻨﺪﮔﺎن ﭘﺬﻳﺮﻓﺘﻪ اﻧﺪ ﻛﻪ ﺗﻘﺼﻴﺮ ورزﺷﻲ ﻣﻔﻬﻮﻣﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﺎ ﻗﻮاﻋﺪ ﻋﻤﻮﻣﻲ ﻣﺴﺌﻮﻟﻴﺖ ﻣﺪﻧﻲ ﻧﻤﻲﺗﻮان ﺑﻪ آن دﺳﺖ ﻳﺎﻓﺖ و ﺣﻘﻮق ﻣﺴﺌﻮﻟﻴﺖ ورزﺷﻲ را ﺑﺎﻳﺪ رﺷﺘﻪ اي اﺻﻴﻞ و ﺟﺪاﮔﺎﻧﻪ ﺷﻤﺮد [3].ﺧﻄﺎي ورزﺷﻲ را ﻋﺮف و ﻋﺎدت ﻣﺸﺨﺺ ﻣﻲﻛﻨﺪ :ﻣﻨﺘﻬﺎ ،اﻳﻦ ﻋﺮف ﺑﻪ وﺳﻴﻠﻪ ﻓﺪراﺳﻴﻮن ﻫﺎي ﺑﻴﻦ اﻟﻤﻠﻠﻲ ﺗﺪوﻳﻦ و در ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ ﻫﺎﻳﻲ ﻫﻤﺎﻧﻨﺪ ﻗﻮاﻧﻴﻦ ﺑﺎزﻳﻬﺎ و ﻣﺴﺎﺑﻘﻪ ﻫﺎي ورزﺷﻲ ﻣﻌﻴﻦ ﻣﻲﺷﻮد و ﺗﺨﻠﻒ از آﻧﻬﺎ ﺧﻄﺎ ﻣﺤﺴﻮب اﺳﺖ :ﻣﺎﻧﻨﺪ ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ ﻗﻮاﻧﻴﻦ )ﻛﺪ( اﺳﺐ دواﻧﻲ ،ﻓﻮﺗﺒﺎل ،رﮔﺒﻲ ،ﺗﻨﻴﺲ ،ﺑﻮﻛﺲ ،ﻛﺸﺘﻲ و ﻣﺎﻧﻨﺪ اﻳﻨﻬﺎ. ﮔﺮوﻫﻲ از اﻳﻦ ﻗﻮاﻋﺪ ﻛﻪ ﺑﻌﻀﻲ ﻣﺮاﻗﺒﺘﻬﺎ و اﺣﺘﻴﺎﻃﻬﺎي وﻳﮋه را ﺑﺮ ﺑﺎزﻳﻜﻨﺎن ﺗﺤﻤﻴﻞ ﻣﻲﻛﻨﺪ و ﻫﺪف آﻧﻬﺎ ﭘﺮﻫﻴﺰ از ﺧﺸﻮﻧﺖ و ﺳﺎﻟﻢ ﺳﺎزي و اﻳﻤﻨﻲ ﺑﺎزﻳﻜﻨﺎن در ﻣﺴﺎﺑﻘﻪ ﻫﺎ اﺳﺖ ،در واﻗﻊ ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ ﻣﺴﺌﻮﻟﻴﺖ ﻣﺪﻧﻲ در زﻣﻴﻨﻪ ﻫﺎي ﮔﻮﻧﺎﮔﻮن ورزﺷﻲ اﺳﺖ .ﭘﺲ ،ﻧﺨﺴﺘﻴﻦ ﻣﺴﺄﻟﻪ ﺗﻌﻴﻴﻦ ارزش آﻧﻬﺎ در دادﮔﺎه اﺳﺖ .ﺑﻴﮕﻤﺎن، ﺗﺠﺎوز ﺑﻪ اﻳﻦ ﻗﻮاﻋﺪ ﺧﻄﺎ و ﺿﻤﺎن آور اﺳﺖ ،وﻟﻲ ،آﻳﺎ ﻣﻲﺗﻮان ﮔﻔﺖ ﺑﺎزﻳﻜﻨﻲ ﻛﻪ ﻗﻮاﻋﺪ آن را رﻋﺎﻳﺖ ﻛﺮده اﺳﺖ ﺿﻤﺎﻧﻲ ﺑﻪ ﻋﻬﺪه ﻧﺪارد و ﻣﺴﺌﻮل زﻳﺎﻧﻬﺎي وارد ﺷﺪه ﺑﻪ دﻳﮕﺮان ﻧﻴﺴﺖ؛ﭘﺮﺳﺸﻲ ﻛﻪ ﭘﺎﺳﺦ آن را ﺑﺰودي ﺧﻮاﻫﻴﻢ دﻳﺪ)ش .(183 .2دﻳﮕﺮ آن ﻛﻪ ﻗﺒﻮل ﺧﻄﺮ و اﻗﺪام و رﺿﺎي زﻳﺎن دﻳﺪه و ﺷﺮﻛﺖ او در ﻓﻌﻞ زﻳﺎﻧﺒﺎر ،ﺣﺘّﻲ در آﻧﭽﻪ ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ ﺟﺎن و ﺳﻼﻣﺖ او ﻣﻲﺷﻮد ،داوري ﻋﻤﻮم و ﺑﻪ دﻧﺒﺎل آن ﺣﺮﺑﻪ ﻗﺎﻧﻮن را ﻛﻨﺪ ﻣﻲﺳﺎزد .ﻣﮕﺮ ﻧﻪ اﻳﻦ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺿﺮب و ﺟﺮح ﺑﻪ ﻋﻤﺪ ﺟﺮم ﻧﺎﺑﺨﺸﻮدﻧﻲ اﺳﺖ؛ ﭘﺲ ﭼﺮا آن ﻛﻪ ﺑﻪ ﭘﺎي ﺧﻮد ﺑﻪ ﻣﻴﺪان ﻣﻲرود و ﺑﺎ دﻧﺪه ﻫﺎي ﺷﻜﺴﺘﻪ و دﺳﺘﻲ وﺑﺎل ﺑﺮﮔﺮدن ﺑﻴﺮون ﻣﻲآﻳﺪ ،ﺗﻨﻬﺎ ﺑﻪ ﻣﺮداﻧﮕﻲ ﺧﻮد ﻣﻲﻧﺎزد؟ ﮔﻮﻳﻲ ﺟﺒﺮان ﺿﺮر ﺑﻪ ارﺿﺎي ﻏﺮور ﻣﻲﻛﻨﺪ و ﺷﮕﻔﺖ آﻧﻜﻪ دادﮔﺎه ﻧﻴﺰ ﺑﻪ ﺷﻜﺎﻳﺖ او ﺑﻪ دﻳﺪه ﺗﺤﻘﻴﺮ ﻣﻲﻧﮕﺮد و روي از آن ﺑﺎز ﻣﻲﮔﺮداﻧﺪ ﺗﺎ ﻋﻬﺪ ﺷﻜﻨﻲ را ﭘﺎداش ﻧﺪﻫﺪ[4]. .3ﭼﻬﺮه ﺷﻐﻠﻲ اﻳﻦ ﺧﻄﺎ ﻧﻴﺰ ﺟﺎﻟﺐ اﺳﺖ :ﻧﻪ ﺗﻨﻬﺎ ﻧﻈﺎم ورزﺷﻲ ﻣﻤﻨﻮع را ﻣﻤﺪوح ﻣﻲﻛﻨﺪ ،ﻋﻨﺎن را ﻳﻜﺴﺮه از دوﻟﺖ ﻣﻲﮔﻴﺮد و ﺧﻮد ﺑﻪ وﺿﻊ ﻗﺎﻋﺪه ﻣﻲﭘﺮدازد و ﺧﻮد ﻫﻴﭻ ﻣﺮزي ﻧﻤﻲﺷﻨﺎﺳﺪ؛ ﺟﻬﺎﻧﻲ وﻳﮋه ﺧﻮد دارد ﻛﻪ در آن ﺣﻜﻢ ﻣﻲراﻧﺪ و دوﻟﺘﻬﺎ ﻧﺎﭼﺎرﻧﺪ ﻛﻪ از آن اﻃﺎﻋﺖ ﻛﻨﻨﺪ .ﻓﺪراﺳﻴﻮﻧﻬﺎي ﺑﻴﻦ اﻟﻤﻠﻠﻲ ﺑﻪ ﺗﺠﺮﺑﻪ ،ﻗﺎﻧﻮن ﻣﻔﻴﺪﺗﺮ را ﻣﻲﻳﺎﺑﻨﺪ و اﻋﻼم ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ .ﺗﺼﻤﻴﻢ اﻳﻦ ﻣﺠﺎﻣﻊ ﻧﻔﻮذي ﺑﻪ ﻣﺮاﺗﺐ ﺑﻴﺶ ا ز ﺷﻮراي اﻣﻨﻴﺖ و دﻳﻮان دادﮔﺴﺘﺮي ﻻﻫﻪ دارد؛ﺟﻬﺎﻧﻴﺎن آن را ﺑﺎ ﺷﺘﺎب ﻣﻲﭘﺬﻳﺮﻧﺪ و ﺑﻪ رﻏﺒﺖ اﺟﺮا ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ :ﺧﻄﺎﻳﻲ از ﺑﻴﻦ ﻣﻲرود و ﻣﺒﺎﺣﻲ ﺧﻄﺎ ﻣﻲﺷﻮد .ﭘﺲ ،ﮔﺰاﻓﻪ ﻧﻴﺴﺖ اﮔﺮ ﺧﻄﺎي ورزﺷﻲ را در زﻣﺮه ﺧﻄﺎﻫﺎي ﺣﺮﻓﻪ اي ﻣﻲآورﻳﻢ ،ﺑﻪ وﻳﮋه ﻛﻪ در ﺑﻴﺸﺘﺮ ﻣﻮارد ﺧﻄﺎ از ﻛﺴﺎﻧﻲ ﺳﺮ ﻣﻲزﻧﺪ ﻛﻪ ﻋﻨﻮان ﻣﺮﺑﻲ و ورزش ﭘﻴﺸﻪ و داور راﺣﺮﻓﻪ ﺧﻮد ﺳﺎﺧﺘﻪ اﻧﺪ و در واﻗﻊ ﻋﺮف اﻳﻨﺎن اﺳﺖ ﻛﻪ ﻣﻌﻴﺎر ﺗﻤﻴﺰ ﺧﻄﺎ ﻗﺮار ﻣﻲﮔﻴﺮد. در ﻗﺮارداد ﺿﻤﻨﻲ ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ ﭘﺬﻳﺮش ﺧﻄﺮ اﻳﻦ ﻗﻴﺪ وﺟﻮد دارد ﻛﻪ ﺧﻄﺮ ﻧﺎﺷﻲ از ورزش ﻣﺘﻌﺎرف و در ﺣﺪود ﻗﻮاﻧﻴﻦ ورزﺷﻲ ﺑﺎﺷﺪ .ﭘﺲ ،آﻧﭽﻪ در اﺛﺮ ﺗﺠﺎوز ﺑﻪ اﻳﻦ ﻗﻮاﻋﺪ ﻓﻨﻲ و ﻣﺘﻌﺎرف رخ ﻣﻲدﻫﺪ ،ﺗﺎﺑﻊ ﻗﻮاﻋﺪ ﻋﻤﻮﻣﻲ ﻣﺴﺌﻮﻟﻴﺖ ﻣﺪﻧﻲ اﺳﺖ .ﻣﻨﺘﻬﺎ ،ﺑﺎﻳﺪ ﺗﻮﺟﻪ داﺷﺖ ﻛﻪ در ﻋﺮف ﺑﺎزﻳﻬﺎي ورزﺷﻲ ﺧﻄﺎﻫﺎي ﻧﺎﺧﻮاﺳﺘﻪ و ﻗﺎﺑﻞ اﻏﻤﺎض ﻓﺮاوان اﺳﺖ .از ﻟﻐﺰﺷﻬﺎي ﺟﺰﺋﻲ ﻛﻪ ﻻزﻣﻪ ﻧﺸﺎط و ﻏﺮور ﺟﻮاﻧﻲ اﺳﺖ ﺑﺎﻳﺪ ﮔﺬﺷﺖ و ﺗﻨﻬﺎ ﺑﻪ ﺧﻄﺎﻫﺎي ﺑﺰرگ و ﺑﻪ وﻳﮋه ﻋﻤﺪ ﻳﺎ ﺑﻲ اﻋﺘﻨﺎﻳﻲ ﺑﻪ اﺿﺮار ﭘﺮداﺧﺖ :در واﻗﻊ ،وﺿﻊ ﺑﺎزﻳﻜﻨﻲ ﻛﻪ در ﺑﺮﺧﻮرد ﺑﺎ رﻗﻴﺐ ﺧﻮد از ﻣﺮز ﻣﺘﻌﺎرف و ﻗﻮاﻧﻴﻦ ورزﺷﻲ ﺗﺠﺎوز ﻣﻲﻛﻨﺪ ،ﻫﻤﺎﻧﻨﺪ ﻛﺴﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ در دﻓﺎع ﻣﺸﺮوع واﻛﻨﺸﻲ ﻧﺎﻣﺘﻨﺎﺳﺐ ﻧﺸﺎن ﻣﻲدﻫﺪ. 53 ‏www.tabsareh.ir  -3وﻳﮋﮔﻲ اﻳﻦ ﺧﻄﺎ: ﺧﻄﺎي ورزﺷﻲ را در دﻳﺪ ﻧﺨﺴﺖ ﻣﻲﺗﻮان ﺑﻪ ﺗﺠﺎوز از ﻗﻮاﻧﻴﻦ وﻳﮋه آن ﺑﺎزي ﺗﻌﺒﻴﺮ ﻛﺮد؛ﻧﻈﺎﻣﻲ ﻛﻪ دوﻟﺖ در آن ﻧﻘﺸﻲ اﻧﺪك دارد و ﺟﺎي ﺧﻮد را ﺑﻪ ﻋﺮف ﺧﺎص ورزﺷﻜﺎران ﺣﺮﻓﻪ اي و ﺗﺼﻤﻴﻢ ﻣﺆﺳﺴﻪ ﻣﺪﻳﺮ و واﺑﺴﺘﻪ ﺑﻪ آن ﻛﺮده اﺳﺖ. ﺑﻨﺪ 3ﻣﺎده 59ﻗﺎﻧﻮن ﻣﺠﺎزات اﺳﻼﻣﻲ اﻳﻦ اﻋﻤﺎل را ﺟﺮم ﻧﻤﻲداﻧﺪ: »ﺣﻮادث ﻧﺎﺷﻲ از ﻋﻤﻠﻴﺎت ورزﺷﻲ ،ﻣﺸﺮوط ﺑﺮ اﻳﻨﻜﻪ ﺳﺒﺐ آن ﺣﻮادث ﻧﻘﺾ ﻣﻘﺮّرات ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ آن ورزش ﻧﺒﺎﺷﺪ و اﻳﻦ ﻣﻘﺮّرات ﻫﻢ ﺑﺎ ﻣﻮازﻳﻦ ﺷﺮﻋﻲ ﻣﺨﺎﻟﻔﺖ ﻧﺪاﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ«. ﻫﺮ ﭼﻨﺪ اﻳﻦ ﻣﺎده ﻧﺎﻇﺮ ﺑﻪ اﻣﻮر ﻛﻴﻔﺮي اﺳﺖ ﻧﻪ ﻣﺴﺌﻮﻟﻴﺖ ﻣﺪﻧﻲ ،وﻟﻲ از ﻣﻼك آن در ﺿﻤﺎن ﻣﺎﻟﻲ ﻧﻴﺰ ﻣﻲﺗﻮان اﺳﺘﻔﺎده ﻛﺮد و اﺧﺘﻼط ﻣﺴﺌﻮﻟﻴﺘﻬﺎي ﻛﻴﻔﺮي و ﻣﺪﻧﻲ در آن ﻗﺎﻧﻮن ﻣﺆﻳﺪ ﺑﺮ اﻣﻜﺎن اﺳﺘﻔﺎده ﭘﻴﺸﻨﻬﺎد ﺷﺪه اﺳﺖ. ﺑﺎ وﺟﻮد اﻳﻦ ،ﻳﻚ ﻗﺎﻋﺪه اﻧﺴﺎﻧﻲ را ﻧﺒﺎﻳﺪ از ﻧﻈﺮ دور داﺷﺖ :ﻫﺪف از ورزش ﺗﻨﻬﺎ ﺳﺮﮔﺮﻣﻲ ﻳﺎ اﺷﺘﻐﺎﻟﻲ ﭘﻮﻟﺴﺎز و اﻓﺘﺨﺎر آﻓﺮﻳﻦ ﻧﻴﺴﺖ؛ﻫﺪف ﻧﻬﺎﻳﻲ ﺗﺄﻣﻴﻦ ﺳﻼﻣﺖ و ﺗﻘﻮﻳﺖ روﺣﻴﻪ ﺟﻮاﻧﻤﺮدي و ﺳﺨﺖ ﻛﻮﺷﻲ اﺳﺖ. ﭘﺲ ،ﻫﺮ ﺣﺮﻛﺖ ﻛﻪ ﺑﺎ اﻳﻦ ﻫﺪف درﺗﻌﺎرض ﺑﺎﺷﺪ ﺧﻄﺎ اﺳﺖ ،ﺧﻮاه در زﻣﺮه ﺧﻄﺎﻫﺎي آن ﺑﺎزي آﻣﺪه ﺑﺎﺷﺪ ﻳﺎ ﺗﻴﺰﻫﻮﺷﻲ و رﻧﺪي ﭘﺎره اي از ﺣﺮﻓﻪ اي ﻫﺎ آن را اﺑﺪاع ﻛﻨﺪ و ذﻫﻦ ﻗﺎﻧﻮﻧﮕﺬاران ورزﺷﻲ ﺑﻪ ﭘﻴﺶ ﺑﻴﻨﻲ آن ﻧﺮﺳﺪ .ﺑﺮاي ﻣﺜﺎل ،در ورزش ﺑﻮﻛﺲ ﻫﻴﭻ ﺿﺮﺑﻪ اي ﺑﻪ رﻗﻴﺐ از ﭘﺎ در آﻣﺪه ﻣﺠﺎز ﻧﻴﺴﺖ و آﻧﭽﻪ رﻧﮓ آزار و اﻧﺘﻘﺎﻣﺠﻮﻳﻲ و ﺧﻮد ﻧﻤﺎﻳﻲ ﺑﻴﻬﻮده ﺑﮕﻴﺮد از آﻳﻴﻦ ﺟﻮاﻧﻤﺮدي )ﻗﺎﻧﻮن ﺑﺎزي( ﺧﺎرج اﺳﺖ ،ﻫﺮ ﭼﻨﺪ ﻛﻪ داور ﺣﺮﻓﻪ اي ﻧﻴﺰ آن را ﺧﻄﺎ ﻧﺪاﻧﺪ و در ﺷﻤﺎر ﺿﺮﺑﻪ ﻫﺎي ﺧﻄﺎ ﻧﻴﺎﻣﺪه ﺑﺎﺷﺪ. ﺑﺪﻳﻦ ﺗﺮﺗﻴﺐ ،آﻧﭽﻪ را ﻗﻮاﻧﻴﻦ ﺑﺎزي ﺧﻄﺎ ﻣﻲداﻧﺪ ﺣﻘﻮق ﻧﻴﺰ ﺿﻤﺎن آور ﻣﻲﺷﻨﺎﺳﺪ [5].وﻟﻲ ،در ﺟﻬﺖ ﻋﻜﺲ ،ﻫﺮ ﭼﻨﺪ ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ ﻫﺎي ﻗﻮاﻧﻴﻦ ورزﺷﻲ ﭘﻴﻮﺳﺘﻪ ﺑﻪ ﻋﻨﻮان راﻫﻨﻤﺎ ﻣﻮرد اﺳﺘﻔﺎده اﺳﺖ ،اﻟﺰاﻣﻲ ﺑﺮاي دادﮔﺎه اﻳﺠﺎد ﻧﻤﻲﻛﻨﺪ .ﺑﻪ ﺑﻴﺎن دﻳﮕﺮ ،آﻧﭽﻪ در ﻋﺮف ﺑﺎزي ﻣﺸﺮوع اﺳﺖ ﻫﻤﻴﺸﻪ در دﻳﺪ ﺣﻘﻮق ﻣﺒﺎح ﻧﻴﺴﺖ و دادﮔﺎه ﻣﻲﺗﻮاﻧﺪ ،ﺑﺮ ﭘﺎﻳﻪ ﻫﺪف اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ و اﺧﻼﻗﻲ آن ورزش ،ﺣﺮﻛﺘﻲ را ﺧﻄﺎ و ﺳﺒﺐ ﺿﻤﺎن ﺷﻤﺎرد .ﺑﻪ وﻳﮋه ،در ﻣﻮاردي ﻛﻪ ﻧﺘﻴﺠﻪ ﻓﻌﻞ زﻳﺎﻧﺒﺎر ﺷﺪﻳﺪ ﺑﺎﺷﺪ)ﻣﺎﻧﻨﺪ ﻣﺮگ و ﻧﺎﺑﻴﻨﺎﻳﻲ و ﻓﻠﺞ داﺋﻤﻲ( ،دادﮔﺎﻫﻬﺎ ﺑﻪ ﻃﻮر ﻣﻌﻤﻮل ﺳﺨﺘﮕﻴﺮﺗﺮﻧﺪ و از آن ﻣﻌﻴﺎر ﻗﺎﺑﻞ اﻧﻌﻄﺎف درﺟﻬﺖ اﺟﺮاي ﻋﺪاﻟﺖ اﺳﺘﻔﺎده ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ .از ﺳﻮي دﻳﮕﺮ ،ﭼﮕﻮﻧﻪ ﻣﻲﺗﻮان از ورزﺷﻜﺎري اﻧﺘﻈﺎر داﺷﺖ ﻛﻪ اﺣﺘﻴﺎﻃﻲ ﺑﻴﺶ از ﻗﻮاﻋﺪ اﻋﻼم ﺷﺪه ﺑﻜﻨﺪ؟ اﻳﻦ اﻧﺘﻈﺎر ﺑﺎ اﻣﻜﺎﻧﻬﺎ و واﻗﻌﻴﺘﻬﺎ ﺳﺎزﮔﺎر ﻧﻴﺴﺖ .ﭘﺲ ،ﺑﺎﻳﺪ ﭘﺬﻳﺮﻓﺖ ﻛﻪ »رﻓﺘﺎر ورزﺷﻜﺎري آﮔﺎه و ﻣﺤﺘﺎط و ﺟﻮاﻧﻤﺮد در ﺷﺮاﻳﻄﻲ ﻛﻪ ﻓﻌﻞ زﻳﺎﻧﺒﺎر رخ داده « ][6ﻣﻌﻴﺎر ﺗﻤﻴﺰ ﺧﻄﺎ از ﺻﻮاب اﺳﺖ .وﺿﻊ ﺷﺮﻛﺖ ﻛﻨﻨﺪه در ﻣﺴﺎﺑﻘﻪ ورزﺷﻲ را ﺑﻪ ﺣﺎل ﻛﺴﻲ ﻣﺎﻧﻨﺪ ﻛﺮده اﻧﺪ ﻛﻪ دروﺿﻌﻲ اﺿﻄﺮاري ﺑﺎﻳﺪ ﺑﻪ ﺳﺮﻋﺖ ﺗﺼﻤﻴﻢ ﺑﮕﻴﺮد و از ﺧﻮد دﻓﺎع ﻛﻨﺪ .ﭘﺲ ،ﺑﺎﻳﺪ دﻳﺪ آﻳﺎ ﺗﺼﻤﻴﻤﻲ ﻛﻪ او در آن ﺷﺮاﻳﻂ ﻣﻲﮔﻴﺮد ﺑﺎ ﺗﺼﻤﻴﻢ ﻣﺘﻌﺎرف رﻗﻴﺒﻲ ﻛﻪ در آن ورزش ﻣﻲﮔﻴﺮد ﺗﻨﺎﺳﺐ دارد ﻳﺎ ﻣﺨﺎﻟﻒ آن اﺳﺖ .ﻣﺴﺌﻮﻟﻴﺖ ﻣﺪﻧﻲ وﻳﮋه ﻣﻮردي اﺳﺖ ﻛﻪ ﻛﺎر زﻳﺎﻧﺒﺎر ﺑﺎ آن ﻣﻌﻴﺎر ﻣﺨﺎﻟﻒ ﺑﺎﺷﺪ و ﺗﺠﺎوز ﺑﻪ ﻗﻮاﻋﺪ ﺑﺎزي و ﺳﻮء اﺳﺘﻔﺎده از رﻗﺎﺑﺖ ﺳﺎﻟﻢ ﺑﻪ ﺣﺴﺎب آﻳﺪ[7]. ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ ورزﺷﻜﺎري در ﺑﺎزي ﺑﻮﻛﺲ ،ﻛﻪ ﺑﻨﺎي آن ﺑﺮ ورود ﺿﺮﺑﻪ ﻫﺎي ﻣﺘﻘﺎﺑﻞ اﺳﺖ ،ﺑﺎ ورزش ﻛﺸﺘﻲ ،ﻛﻪ ﺑﺮ ﭘﺎﻳﻪ زور آزﻣﺎﻳﻲ و اﺟﺮاي ﻓﻨﻮن از ﭘﺎي اﻧﺪاﺧﺘﻦ اﺳﺘﻮار ﺷﺪه ،ﻳﺎ ورزش ﺗﻨﻴﺲ و اﺳﻜﻲ ﻳﻜﺴﺎن رﻓﺘﺎر ﻧﻤﻲﻛﻨﺪ و ﻗﻮاﻧﻴﻦ وﻳﮋه ﻫﺮ ورزش ﻣﻨﺶ وﻳﮋه اي راﺑﻪ او ﺗﻠﻘﻴﻦ ﻣﻲﻛﻨﺪ .ﺑﻪ ﻫﻤﻴﻦ ﺟﻬﺖ ،ﺿﺮﺑﻪ زدن در ﺑﻮﻛﺲ و ﻛﺎراﺗﻪ ﻣﺒﺎح و در ﻛﺸﺘﻲ و ﺗﻨﻴﺲ و واﻟﻴﺒﺎل ﺧﻄﺎ اﺳﺖ[8]. اﻫﻤﻴﺖ ﺷﺮاﻳﻂ وﻗﻮع ﺣﺎدﺛﻪ درﺗﻤﻴﺰ ﺗﻘﺼﻴﺮ را در ﺧﻄﺎﻫﺎي ورزﺷﻲ آﺷﻜﺎرا ﻣﻲﺗﻮان دﻳﺪ :ﺑﺮاي ﻣﺜﺎل ،در ﻣﺴﺎﺑﻘﻪ اﺗﻮﻣﺒﻴﻞ راﻧﻲ ،ﺳﺮﻋﺖ ﺑﻪ ﻣﻔﻬﻮم ﻣﺘﻌﺎرف ﺧﻮد در ﺷﺮاﻳﻂ ﻋﺎدي راﻧﻨﺪﮔﻲ ﻧﻴﺴﺖ؛ در ﻣﺴﺎﺑﻘﻪ ﻓﻮﺗﺒﺎل ﻳﺎ ﻣﺸﺖ زﻧﻲ ﻧﻴﺰ ﻣﻔﻬﻮم اﻳﺮاد ﺿﺮب ﺑﺎ ﺷﺮاﻳﻂ ﻋﺎدي ﺗﻔﺎوت دارد[9] .وﻟﻲ ،درﻫﺮ ﺣﺎل ﺑﻪ درﺟﻪ اﺣﺘﻤﺎل اﺿﺮار ﺑﺎﻳﺪ ﺗﻮﺟﻪ داﺷﺖ .ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﻣﺜﺎل ،در ﺑﺎزي ﻓﻮﺗﺒﺎل ﺗﻜﻞ ﺧﻄﺮﻧﺎﻛﻲ ﻛﻪ اﺣﺘﻤﺎل دارد ﺳﺎق ﭘﺎي رﻗﻴﺐ را ﺑﺸﻜﻨﺪ ،ﺗﻘﺼﻴﺮ و ﺳﺒﺐ ﺿﻤﺎن اﺳﺖ ،ﻫﺮ ﭼﻨﺪ ﺑﻪ ﻣﻨﻈﻮر ﻣﺘﻮﻗﻒ ﻛﺮدن او و ﺗﺼﺎﺣﺐ ﺗﻮپ ﺑﺎﺷﺪ؛ اﻧﮕﻴﺰه اي ﻛﻪ در ﻫﺮ ﺑﺎزي ﻓﻮﺗﺒﺎل ﻣﺒﺎح اﺳﺖ[10] . -4ﻣﺴﺌﻮﻟﻴﺖ در ﺑﺮاﺑﺮ ﺗﻤﺎﺷﺎﻛﻨﻨﺪﮔﺎن: ﺑﺎزﻳﻜﻨﺎن ،اﮔﺮ در ﻣﺤﻞ وﻳﮋه ورزش ﺑﻪ ﺑﺎزي ﭘﺮدازﻧﺪ و ﻗﻮاﻋﺪ آن ﺑﺎزي را رﻋﺎﻳﺖ ﻛﻨﻨﺪ ،ﻫﻴﭻ ﻣﺴﺌﻮﻟﻴﺘﻲ در ﺑﺮاﺑﺮ ﺗﻤﺎﺷﺎﻛﻨﻨﺪﮔﺎن درﻣﻌﺮض ﺧﻄﺮ ﻧﺪارﻧﺪ .در ﺻﻮرﺗﻲ ﻛﻪ ﻣﺤﻞ اﺳﺘﻘﺮار اﻳﻦ ﮔﺮوه ﻧﺎﻣﻨﺎﺳﺐ ﺑﺎﺷﺪ و در اﺛﺮ اﺻﺎﺑﺖ ﺗﻮپ ﺑﺎزي ﻳﺎ ﭘﺮﺗﺎب ﺷﺪن ﺑﺎزﻳﻜﻨﺎن ﻳﺎ ﺗﺼﺎدم اﻳﻦ ﮔﺮوه ﻳﺎ رم ﻛﺮدن اﺳﺐ ﺳﻮاري آﺳﻴﺐ ﺑﺒﻴﻨﺪ ،ﺑﺎﻳﺪ ﺑﺮﮔﺰارﻛﻨﻨﺪﮔﺎن ﻣﺴﺎﺑﻘﻪ را ﻣﺴﺌﻮل ﺷﻤﺮد .ﮔﺎه ﻧﻴﺰ ﺧﻄﺎي ﺗﻤﺎﺷﺎﮔﺮي ﺧﻄﺮ آﻓﺮﻳﻦ اﺳﺖ و ﺻﺪﻣﻪ اﻳﺠﺎد ﺷﺪه ﺑﻴﺶ از ﻫﻤﻪ ﭼﻴﺰ ﺑﻪ ﺗﻘﺼﻴﺮ او ﻧﺴﺒﺖ داده ﻣﻲﺷﻮد[11]. از ﺳﻮي دﻳﮕﺮ ،ﻧﻤﻲﺗﻮان ادﻋﺎ ﻛﺮد ﻛﻪ ﺗﻤﺎﺷﺎﮔﺮان ﻣﺴﺎﺑﻘﻪ اي ﺧﻄﺮ ﺻﺪﻣﻪ دﻳﺪن ﺑﻪ ﻫﻨﮕﺎم ﺑﺎزي را ﺧﻮد ﭘﺬﻳﺮﻓﺘﻪ اﻧﺪ و ﻧﺒﺎﻳﺪ اﻧﺘﻈﺎر ﺟﺒﺮان ﺧﺴﺎرت داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﻨﺪ. ﺑﺮﻋﻜﺲ ،ﺑﺎﻳﺪ ﭘﺬﻳﺮﻓﺖ ﻛﻪ ﺿﻤﻦ ﻗﺮارداد ﺧﺮﻳﺪ ﺑﻠﻴﻂ ﻣﺴﺎﺑﻘﻪ اﻳﻦ ﺷﺮط ﺿﻤﻨﻲ)ﺑﻨﺎﻳﻲ( وﺟﻮد دارد ﻛﻪ اﻳﻤﻨﻲ آﻧﺎن ﺑﻪ ﻫﻨﮕﺎم ﺗﻤﺎﺷﺎي ﻣﺴﺎﺑﻘﻪ ﺣﻔﻆ ﺧﻮاﻫﺪ ﺷﺪ. ﺗﺮدﻳﺪ ﺗﻨﻬﺎ در ﻣﻔﺎد ﺗﻌﻬﺪ ﺑﻪ ﻣﻮاﻇﺒﺖ و ﺗﻤﻬﻴﺪ ﺗﻀﻤﻴﻨﻬﺎي اﻳﻤﻨﻲ داﻧﺴﺘﻪ اﻧﺪ ،وﻟﻲ ﺑﻌﻀﻲ از ﻧﻮﻳﺴﻨﺪﮔﺎن ﺑﺮ اﻳﻦ ﺗﻌﺒﻴﺮ ﺧﺮده ﮔﺮﻓﺘﻪ اﻧﺪ ﻛﻪ ﺗﻌﻬﺪ ﻓﺮوﺷﻨﺪه ﺑﻠﻴﻂ در ﺑﺮاﺑﺮ ﭘﻮﻟﻲ ﻛﻪ ﻣﻲﮔﻴﺮد ﺗﺄﻣﻴﻦ ﺳﻼﻣﺖ ﺧﺮﻳﺪار در ﺑﺮاﺑﺮ ﺧﻄﺮ ﻧﺎﺷﻲ از ﺗﻤﺎﺷﺎي ﻣﺴﺎﺑﻘﻪ اﺳﺖ و ﺑﻨﺎي دو ﻃﺮف ﺑﺮ ﺗﺄﻣﻴﻦ اﻳﻦ ﻧﺘﻴﺠﻪ اﺳﺖ ﻧﻪ ﺗﻤﻬﻴﺪ وﺳﺎﻳﻞ و ﻣﻮاﻇﺒﺖ ﺑﺮاي اﺣﺘﺮاز از ﺧﻄﺮ. ﭘﺲ ،ﻣﺴﺌﻮﻟﻴﺖ ﻫﺮ ﺻﺪﻣﻪ اي ﻛﻪ ﺗﻤﺎﺷﺎﮔﺮﺑﺒﻴﻨﺪ ﺑﺮ ﻋﻬﺪه ﻃﺮف ﻗﺮارداد اﺳﺖ ،ﻣﮕﺮ اﻳﻨﻜﻪ ﻧﺎﺷﻲ از ﻗﻮه ﻗﺎﻫﺮه ﺑﺎﺷﺪ ﻳﺎﺧﻄﺎي ﺗﻤﺎﺷﺎﮔﺮ و ﺗﺠﺎوز ﺑﻪ ﻧﻈﺎم ﺑﺮﻗﺮارﺷﺪه ﺳﺒﺐ ورود ﺿﺮر ﺷﻮد[12]. ﺑﻪ ﻧﻈﺮ ﻣﻲرﺳﺪ ﻛﻪ ﺑﻨﺎي دو ﻃﺮف ﺑﻴﺶ از ﺗﻤﻬﻴﺪ وﺳﺎﻳﻞ اﻳﻤﻨﻲ و ﺗﻤﺎﺷﺎﮔﺮ ﻧﻴﺴﺖ و ﺑﺮاي ﮔﺮﻓﺘﻦ ﺧﺴﺎرت او ﺑﺎﻳﺪ ﺛﺎﺑﺖ ﻛﻨﺪ ﻛﻪ ﺑﺮﮔﺰار ﻛﻨﻨﺪه ﻣﺴﺎﺑﻘﻪ در ﺣﻔﻆ او و اﺣﺘﺮاز ازﺧﻄﺮﻫﺎي اﺣﺘﻤﺎﻟﻲ ﻛﻮﺗﺎﻫﻲ ﻛﺮده اﺳﺖ .ﺗﺄﻣﻴﻦ ﻧﺘﻴﺠﻪ ﻧﻴﺎز ﺑﻪ ﺗﺼﺮﻳﺢ دارد و از ﺑﻨﺎي ﻋﺮﻓﻲ ﻗﺮارداد ﻓﻬﻤﻴﺪه ﻧﻤﻲﺷﻮد. ﺑﺎﻳﺪ ﺗﻮﺟﻪ داﺷﺖ ﻛﻪ ﭘﻴﺶ ﺑﻴﻨﻲ وﺳﺎﻳﻞ اﺣﺘﺮاز از ﺧﻄﺮ ،ﺑﻪ ﻣﻨﻈﻮر ﺗﺄﻣﻴﻦ ﺳﻼﻣﺖ ﺗﻤﺎﺷﺎﮔﺮان ﻣﺴﺎﺑﻘﻪ ،ﺗﻌﻬﺪ ﻋﺎم ﻫﺮ ﺑﺮﮔﺰارﻛﻨﻨﺪه اي اﺳﺖ ،ﺧﻮاه از ﺗﻤﺎﺷﺎﮔﺮان ﭘﻮﻟﻲ ﺑﮕﻴﺮد ﻳﺎ آﻧﺎن را راﻳﮕﺎن ﺑﻪ ﻣﺤﻞ ﻣﺴﺎﺑﻘﻪ ﺑﭙﺬﻳﺮد .ﻣﻨﺘﻬﺎ ،در ﺻﻮرت اﺧﻴﺮ ﻣﺴﺌﻮﻟﻴﺖ ﺑﺮﮔﺰار ﻛﻨﻨﺪه ﻧﺎﺷﻲ از ﻗﺮارداد ﻧﻴﺴﺖ و ﻧﺎﺷﻲ از ﺗﻘﺼﻴﺮ اﻳﺠﺎد ﺧﻄﺮ اﺳﺖ. 54 ‏www.tabsareh.ir  -5ﻣﺴﺌﻮﻟﻴﺖ ﻣﺮﺑﻴﺎن: در ﻓﻘﻪ آﻣﺪه اﺳﺖ ﻛﻪ ،اﮔﺮ ﻛﺴﻲ ﻓﺮزﻧﺪ ﺻﻐﻴﺮ ﺧﻮد را ﺑﺮاي ﻓﺮاﮔﺮﻓﺘﻦ ﺷﻨﺎ ﺑﻪ دﻳﮕﺮي ﺑﺴﭙﺎرد و ﻓﺮزﻧﺪ ﻏﺮق ﺷﻮد ،ﻣﻌﻠﻢ ﻣﺴﺌﻮل اﺳﺖ ،زﻳﺮا ﭘﺪر ﻓﺮزﻧﺪ ﺧﻮد را ﺑﻪ او ﺳﭙﺮده اﺳﺖ ﺗﺎ درﻧﮕﺎﻫﺪارﻳﺶ اﺣﺘﻴﺎط ﻛﻨﺪ و ﻏﺮق ﻛﻮدك دﻟﻴﻞ ﺑﺮ اﻳﻦ اﺳﺖ ﻛﻪ در ﺣﻔﺎﻇﺖ ﺗﻘﺼﻴﺮ ﻛﺮده اﺳﺖ .وﻟﻲ ،درﻣﻮردي ﻛﻪ ﻓﺮزﻧﺪ ﻛﺒﻴﺮ اﺳﺖ ،در ﺻﻮرﺗﻲ ﻣﺮﺑﻲ ﻣﺴﺌﻮل اﺳﺖ ﻛﻪ ﺗﻘﺼﻴﺮ ﻛﺮده ﺑﺎﺷﺪ [13].ﺑﻌﻀﻲ ﻫﻢ ﺑﻪ دﻟﻴﻞ ﻣﺘﻌﺎرف ﺑﻮدن ﻛﺎر ﻣﺮﺑﻲ ،ﻣﺴﺌﻮﻟﻴﺖ او را در ﻣﻮرد ﺻﻐﻴﺮ ﻫﻢ ﻣﻨﻮط ﺑﻪ اﺛﺒﺎت ﺗﻘﺼﻴﺮ او ﻛﺮده اﻧﺪ[14] . ﻣﺴﺌﻮﻟﻴﺖ ﻣﺮﺑﻲ ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﺻﺪﻣﻪ ﻫﺎي ﺑﺪﻧﻲ ورزﺷﻜﺎر رﻳﺸﻪ ﻗﺮاردادي دارد و ﭘﺎﻳﻪ آن را ﺑﺎﻳﺪ ﻧﻘﺾ ﻋﻬﺪ ﺷﻤﺮد ،زﻳﺮا ﻣﺮﺑﻲ در اﺛﺮ ﻗﺮارداد ﺑﺎ ورزﺷﻜﺎر ﻳﺎ ﻧﻤﺎﻳﻨﺪه او ﻣﻜﻠﻒ ﺑﻪ ﺣﻔﺎﻇﺖ ﺷﺪه اﺳﺖ .ﻣﻨﺘﻬﺎ ،ﺗﻌﻬﺪي ﻛﻪ ﻣﺮﺑﻲ در ﭘﻴﻤﺎن ﺣﻔﺎﻇﺖ ﺑﻪ ﻋﻬﺪه ﻣﻲﮔﻴﺮد ،در ﻣﻮرد ﻛﻮدك از ﻗﺒﻴﻞ ﺗﻌﻬﺪﻫﺎي ﺑﻪ ﻧﺘﻴﺠﻪ اﺳﺖ و ﻓﺮض اﻳﻦ اﺳﺖ ﻛﻪ ﻛﻮدك ﺑﻲ ﺗﻘﺼﻴﺮ ﻣﺮﺑﻲ ﻏﺮق ﻧﻤﻲﺷﻮد .وﻟﻲ ،در ﻣﻮرد ﻛﺒﻴﺮ ،ﻧﺎﻇﺮ ﺑﻪ ﺗﻤﻬﻴﺪ وﺳﺎﻳﻞ اﻳﻤﻨﻲ و ﻣﻮاﻇﺒﺖ از ﻧﻮ آﻣﻮز و دادن ﺗﻌﻠﻴﻢ ﺑﻪ او اﺳﺖ و ﺑﻪ ﻫﻤﻴﻦ ﺟﻬﺖ ﮔﻔﺘﻪ ﻣﻲﺷﻮد ﻛﻪ ﻣﺴﺌﻮﻟﻴﺖ ﻣﺮﺑﻲ ﻣﻨﻮط ﺑﻪ اﺛﺒﺎت ﺗﻘﺼﻴﺮ او اﺳﺖ .دﻟﻴﻞ اﻳﻦ ﺗﻔﺎوت ﭼﻨﻴﻦ ﺧﻼﺻﻪ ﻣﻲﺷﻮد ﻛﻪ اﻧﺴﺎن ﻋﺎﻗﻞ و ﺑﺎﻟﻎ ﺣﺎﻛﻢ ﺑﺮ رﻓﺘﺎر و ﻣﺴﺌﻮل ﺟﺎن ﺧﻮﻳﺶ اﺳﺖ و ﻣﺮﺑﻲ ﺗﻮان ﭘﻴﺸﮕﻴﺮي از ﻫﻤﻪ اﻋﻤﺎل ﺧﻄﺮﻧﺎك او را ﻧﺪارد .واﻧﮕﻬﻲ ،ﺧﻮد ﺧﻄﺮ ﻏﺮق ﺷﺪن را ﭘﺬﻳﺮﻓﺘﻪ اﺳﺖ؛ درﺣﺎﻟﻲ ﻛﻪ ﻛﻮدك ﻧﻘﺶ اﻧﻔﻌﺎﻟﻲ دارد در اﺧﺘﻴﺎر ﻣﺮﺑﻲ اﺳﺖ. ﻣﺎده 7ﻗﺎﻧﻮن ﻣﺴﺌﻮﻟﻴﺖ ﻣﺪﻧﻲ ،ﻣﺴﺌﻮﻟﻴﺖ ﻣﺮﺑﻲ را در ﺑﺮاﺑﺮ اﺷﺨﺎص ﺛﺎﻟﺚ ﻣﻨﻮط ﺑﻪ ارﺗﻜﺎب ﺗﻘﺼﻴﺮ ﻛﺮده اﺳﺖ .در اﻳﻦ ﻣﺎده ﻣﻲﺧﻮاﻧﻴﻢ: »ﻛﺴﻲ ﻛﻪ ﻧﮕﺎﻫﺪاري ﻳﺎ ﻣﻮاﻇﺒﺖ ﻣﺠﻨﻮن ﻳﺎ ﺻﻐﻴﺮ ،ﻗﺎﻧﻮﻧﺎً ﻳﺎ ﺑﺮ ﺣﺴﺐ ﻗﺮارداد ،ﺑﻪ ﻋﻬﺪه او ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ ،در ﺻﻮرت ﺗﻘﺼﻴﺮ در ﻧﮕﺎﻫﺪاري ﻳﺎ ﻣﻮاﻇﺒﺖ ،ﻣﺴﺌﻮل ﺟﺒﺮان زﻳﺎن وارده از ﻧﺎﺣﻴﻪ ﻣﺠﻨﻮن ﻳﺎ ﺻﻐﻴﺮ ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ« ... از ﻣﻔﻬﻮم ﻣﺨﺎﻟﻒ اﻳﻦ ﻣﺎده ﻧﺒﺎﻳﺪ ﭼﻨﻴﻦ ﮔﺮﻓﺖ ﻛﻪ ﻣﺮﺑﻲ رﺷﻴﺪ و ﻋﺎﻗﻞ ﻫﻴﭻ ﻣﺴﺌﻮﻟﻴﺘﻲ ﻧﺪارد؛ ﺑﺎﻳﺪ ﭘﺬﻳﺮﻓﺖ ﻛﻪ ﻣﺴﺌﻮﻟﻴﺖ او ﺗﺎﺑﻊ ﻗﻮاﻋﺪ ﻋﻤﻮﻣﻲ و ﻣﺸﺮوط ﺑﻪ اﺛﺒﺎت ﺗﻘﺼﻴﺮ و راﺑﻄﻪ ﺳﺒﺒﻴﺖ ﻣﻴﺎن آن ﺗﻘﺼﻴﺮ و ورود ﺿﺮر ﺑﻪ ﺷﺨﺺ ﺛﺎﻟﺚ اﺳﺖ. ][1ﻣﺎﻟﻮري و اﻧﺲ ،ﺗﻌﻬﺪات ،ش ،53ص ،35ﭘﺎورﻗﻲ .12 ][2ﻓﻴﻠﻴﭗ ﻟﻮﺗﻮرﻧﻮ ،ﻣﺴﺌﻮﻟﻴﺖ ﻣﺪﻧﻲ ،ش .677 ][3رك .ﻛﺎرﺑﻮﻧﻴﻪ ،ج ،4ﺗﻌﻬﺪات ،ش ،234ﭼﺎپ ﺗﺠﺪﻳﺪ ﻧﻈﺮ ﺷﺪه ،1996ص .349 ] [4دادﮔﺎه ﻓﺮاﻧﺴﻪ ﻣﺮدي 27ﺳﺎﻟﻪ را ﻛﻪ در ورزش ﺑﻮﻛﺲ ﻛﻮر ﺷﺪه ﺑﻮد در دﻋﻮاي ﺟﺒﺮان ﻣﺤﻜﻮم ﺳﺎﺧﺖ ﺑﺮ اﻳﻦ ﻣﺒﻨﺎ ﻛﻪ ﺧﻮد ﺧﻄﺮﻫﺎي ﻧﺎﺷﻲ از ﻣﺴﺎﺑﻘﻪ را ﭘﺬﻳﺮﻓﺘﻪ اﺳﺖ :رك. ﺑﻮرﻳﺲ اﺳﺘﺎرك ،ﺣﻘﻮق ﻣﺪﻧﻲ ،ﺗﻌﻬﺪات ،ش 241اﺳﺘﺎرك ﭘﺲ از ﻧﻘﻞ رأي ﭘﻴﺸﻨﻬﺎد ﻣﻲﻛﻨﺪ ﻛﻪ ﻗﺎﻧﻮن ﺑﺮﮔﺰار ﻛﻨﻨﺪﮔﺎن اﻳﻦ ﮔﻮﻧﻪ ﻣﺴﺎﺑﻘﻪ ﻫﺎ را در ﺑﺮاﺑﺮ ﺳﻮد ﺳﺮﺷﺎري ﻛﻪ ﻣﻲﺑﺮﻧﺪ ﻣﺴﺌﻮل ﺧﺴﺎرت ﻧﺎﺷﻲ از اﺟﺮاي ﻣﺴﺎﺑﻘﻪ ﻛﻨﺪ ،ﻣﺎﻧﻨﺪ ﻣﺴﺌﻮﻟﻴﺘﻲ ﻛﻪ ﻛﺎرﻓﺮﻣﺎ ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ زﻳﺎن وارد ﺑﻪ ﻛﺎرﮔﺮ ﻳﺎ اﺷﺨﺎص ﺛﺎﻟﺚ ﭘﻴﺪا ﻣﻴﻜﻨﺪ .ﺟﺎﻟﺐ اﻳﻨﻜﻪ دادﮔﺎه ﻣﺴﺌﻮﻟﻴﺖ ﻧﺎﺷﻲ از ﺑﻴﻤﻪ ﻧﻜﺮدن ورزﺷﻜﺎر را ،ﺑﺪﻳﻦ ﺑﻬﺎﻧﻪ ﻛﻪ اﺟﺒﺎري ﻧﻴﺴﺖ ،ﻧﭙﺬﻳﺮﻓﺖ و ﺿﺮري ﻧﺎروا را ﺟﺒﺮان ﻧﺸﺪه ﺑﺎﻗﻲ ﻧﻬﺎد ،در ﺣﺎﻟﻲ ﻛﻪ ﺟﺎي آن داﺷﺖ ﻛﻪ ﺑﻴﻤﻪ ﻛﺮدن ورزﺷﻜﺎر را از ﻟﻮازم ﻋﺮﻓﻲ ﻗﺮارداد ﺑﺎ او ﺑﺸﻤﺎرد. در ﻣﻮرد اﺛﺮ ﻗﺒﻮل ﺧﻄﺮ در ورزش ،ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ ،رك .ﻣﺎزوو ﺷﺎﺑﺎس ،دروس ﺣﻘﻮق ﻣﺪﻧﻲ ،ﺗﻌﻬﺪات ،ش -546ﻓﻴﻠﻴﭗ ﻟﻮﺗﻮرﻟﻮ :ﻣﺴﺌﻮﻟﻴﺖ ﻣﺪﻧﻲ ،ش 677ﺑﻪ ﺑﻌﺪ. ] [5در دﻋﻮاي Harrison v. Vincetدادﮔﺎه اﻧﮕﻠﻴﺲ ﻧﻈﺮ داده اﺳﺖ ﻛﻪ ﺗﺠﺎوز از ﻗﻮاﻧﻴﻦ ﺑﺎزي ﻧﻴﺰﻫﻤﻴﺸﻪ ﺧﻄﺎي ﺿﻤﺎن آور ﻧﻴﺴﺖ ،زﻳﺮا اﺣﺘﻤﺎل دارد دﻻﻳﻞ ﻛﺎﻓﻲ ﺑﺮاي آن ﺣﺮﻛﺖ وﺟﻮد داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ :داﻳﺲ و ﻣﺎرﻛﺴﻴﻨﻴﺲ ،ﻣﺴﺌﻮﻟﻴﺖ ﻣﺪﻧﻲ) ،(Tort Lawص – 99ﺑﺮﻋﻜﺲ ،در ﺗﺄﻳﻴﺪ اﻳﻦ ﻧﻈﺮ ،رك .ﺳﺎواﺗﻴﻪ ،ﻣﺴﺌﻮﻟﻴﺖ ﻣﺪﻧﻲ ،ج ،2ش -855ﻣﺎزو ﺗﻨﻚ ،ﻣﺴﺌﻮﻟﻴﺖ ﻣﺪﻧﻲ ،ج ،1ش .2-523 ] [6در ﻗﺎﻧﻮن ﻣﺠﺎزات اﺳﻼﻣﻲ )ﺑﻨﺪ 3ﻣﺎده ( 59ﻧﻴﺰ ﺟﺮم ﻧﺒﻮدن ﺣﻮادث ورزﺷﻲ ﻣﻨﻮط ﺑﺮ اﻳﻦ ﺷﺪه اﺳﺖ ﻛﻪ ﻣﻘﺮّرات آن ورزش ﺑﺎ ﻣﻮازﻳﻦ ﺷﺮﻋﻲ ﻣﺨﺎﻟﻔﺖ ﻧﺪاﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ. ] [7رك .ﻣﻌﻴﺎر ﭘﻴﺸﻨﻬﺎدي ﮔﻮدﻫﺎرت) ،(Goodhartﭘﺬﻳﺮﻓﺘﻪ در دﻋﻮاي :club Wilks v. chellenham Cycleﻧﻘﻞ از ﻛﻠﺮك وﻟﻴﻨﺪﺳﻞ ،ﻣﺴﺌﻮﻟﻴﺖ ﻣﺪﻧﻲ )ﺣﻘﻮق ﺣﺎﻛﻢ ﺑﺮ ﺧﻄﺎﻫﺎ( ،ش ،7-120ص .336 ][8ﻣﺎزوو ﺗﻨﻚ ،ﻣﺴﺌﻮﻟﻴﺖ ﻣﺪﻧﻲ ،ج ،1ش .2-523 ] [9ﻣﺎﻟﻮري و اﻧﺲ ،ﺗﻌﻬﺪات ،ش 28ص -33در ﺑﺎره ﻣﺴﺌﻮﻟﻴﺖ ﺳﺮﭘﺮﺳﺘﺎن ورزﺷﻲ ،رك .دﻛﺘﺮ ﺣﺴﻴﻦ آﻗﺎﻳﻲ ﻧﻴﺎ ،ﺣﻘﻮق ورزﺷﻲ ،ورزش و ﻣﺴﺌﻮﻟﻴﺖ ﻗﺎﻧﻮﻧﻲ آن ،ﺗﻬﺮان ،1368 ش 33ﺑﻪ ﺑﻌﺪ. ] [10در ﻗﻮاﻧﻴﻦ ﻓﻮﺗﺒﺎل ﻛﻨﻮﻧﻲ ﻧﻴﺰ اﻳﻦ اﻗﺪام ﺧﻄﺎ اﺳﺖ و ﻣﻘﺼﻮد از ﺗﻜﻞ ﺧﻄﺮﻧﺎك اﻗﺪاﻣﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ ﻇﻦ ﻣﻨﺘﻬﻲ ﺷﺪن آن ﺑﻪ ورود ﺧﺴﺎرت ﺑﺎﺷﺪ. ] [11ﻣﺎزو و ﺗﻨﻚ ،ﻫﻤﺎن ﻛﺘﺎب. ][12ﻓﻴﻠﻴﭗ ﻟﻮﺗﻮرﻧﻮ ،ﻣﺴﺌﻮﻟﻴﺖ ﻣﺪﻧﻲ ،ص .629 ] [13رك .اﺑﻦ ﻗﺪاﻣﻪ ،اﻟﻤﻐﻨﻲ ،ج ،8ص -431ﺷﻴﺦ ﻣﺤﻤﺪ ﺣﺴﻦ ﻧﺠﻔﻲ ،ﺟﻮاﻫﺮ اﻟﻜﻼم ،ج ،42ص -106ﺷﻬﻴﺪﺛﺎﻧﻲ ،ﺷﺮح ﻟﻤﻌﻪ ج 10ص .149 ][14ﻣﺤﻘﻖ ،ﺷﺮاﻳﻊ ،ﺑﺎﺗﻌﻠﻴﻘﺎت ﺳﻴﺪ ﺻﺎدق ﺷﻴﺮازي ،ص -1025ﺷﻬﻴﺪ ﺛﺎﻧﻲ ،ﻣﺴﺎﻟﻚ ،ج ،2ﻛﺘﺎب دﻳﺎت. ﭼﻜﻴﺪه .1ﺗﻘﺼﻴﺮ ورزﺷﻲ ﺗﺎﺑﻊ ﻗﻮاﻋﺪ وﻳﮋه اﻳﻦ ﺣﺮﻓﻪ اﺳﺖ .و ﻣﻌﻴﺎر آن رﻓﺘﺎر اﻧﺴﺎن ﻣﺘﻌﺎرف ﻧﻴﺴﺖ ،رﻓﺘﺎر ورزﺷﻜﺎر ﻣﺘﻌﺎرف آن ورزش اﺳﺖ .رﻓﺘﺎر ورزﺷﻜﺎري آﮔﺎه و ﻣﺤﺘﺎط و ﺟﻮاﻧﻤﺮد در ﺷﺮاﻳﻄﻲ ﻛﻪ ﻓﻌﻞ زﻳﺎﻧﺒﺎر رخ داده ﻣﻌﻴﺎر ﺗﻤﻴﺰ ﺧﻄﺎ از ﺻﻮاب اﺳﺖ. .2ﻣﻬﻢﺗﺮﻳﻦ ﻣﺸﺨﺼﻪ ﻗﺮارداد ورزﺷﻲ ،وﺟﻮد ﺷﺮط ﺿﻤﻨﻲ ﭘﺬﻳﺮش ﺧﻄﺮ ﻧﺎﺷﻲ از ﺑﺎزيﻫﺎ و ورزشﻫﺎ و ﺑﻪ وﻳﮋه ﻣﺴﺎﺑﻘﻪﻫﺎي ورزﺷﻲ اﺳﺖ .ﻣﻔﺎد اﻳﻦ ﺷﺮط را ﭼﻨﻴﻦ ﺗﻌﺒﻴﺮ ﻛﺮده اﻧﺪ ﻛﻪ ،ﺟﺰ در ﻣﻮرد ﺧﻄﺎي ﺷﺪﻳﺪ ﻃﺮف ﺧﻮد ،ﻫﻤﻪ ﺧﻄﺮﻫﺎي ﻣﺘﻌﺎرف ورزﺷﻲ را ﻣﻲﭘﺬﻳﺮﻧﺪ و از دﻋﻮاي ﺟﺒﺮان ﺧﺴﺎرت در اﻳﻦ زﻣﻴﻨﻪ ﺻﺮﻓﻨﻈﺮ ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ. .3ﺧﻄﺎي ورزﺷﻲ را ﻋﺮف و ﻋﺎدت ﻣﺸﺨﺺ ﻣﻲﻛﻨﺪ :ﻣﻨﺘﻬﺎ ،اﻳﻦ ﻋﺮف ﺑﻪ وﺳﻴﻠﻪ ﻓﺪراﺳﻴﻮن ﻫﺎي ﺑﻴﻦاﻟﻤﻠﻠﻲ ﺗﺪوﻳﻦ و در ﻣﺠﻤﻮﻋﻪﻫﺎﻳﻲ ﻫﻤﺎﻧﻨﺪ ﻗﻮاﻧﻴﻦ ﺑﺎزيﻫﺎ و ﻣﺴﺎﺑﻘﻪﻫﺎي ورزﺷﻲ ﻣﻌﻴﻦ ﻣﻲﺷﻮد و ﺗﺨﻠﻒ از آﻧﻬﺎ ﺧﻄﺎ ﻣﺤﺴﻮب ﻣﻲﺷﻮد. 55 ‏www.tabsareh.ir  .4در ﻗﺮارداد ﺿﻤﻨﻲ ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ ﭘﺬﻳﺮش ﺧﻄﺮ اﻳﻦ ﻗﻴﺪ وﺟﻮد دارد ﻛﻪ ﺧﻄﺮ ﻧﺎﺷﻲ از ورزش ﻣﺘﻌﺎرف و در ﺣﺪود ﻗﻮاﻧﻴﻦ ورزﺷﻲ ﺑﺎﺷﺪ .ﭘﺲ ،آﻧﭽﻪ در اﺛﺮ ﺗﺠﺎوز ﺑﻪ اﻳﻦ ﻗﻮاﻋﺪ ﻓﻨﻲ و ﻣﺘﻌﺎرف رخ ﻣﻲدﻫﺪ ،ﺗﺎﺑﻊ ﻗﻮاﻋﺪ ﻋﻤﻮﻣﻲ ﻣﺴﺌﻮﻟﻴﺖ ﻣﺪﻧﻲ اﺳﺖ. .5آﻧﭽﻪ را ﻗﻮاﻧﻴﻦ ﺑﺎزي ﺧﻄﺎ ﻣﻲداﻧﺪ ﺣﻘﻮق ﻧﻴﺰ ﺿﻤﺎن آور ﻣﻲﺷﻨﺎﺳﺪ ،اﻣﺎ آﻧﭽﻪ در ﻋﺮف ﺑﺎزي ﻣﺸﺮوع اﺳﺖ ﻫﻤﻴﺸﻪ در دﻳﺪ ﺣﻘﻮق ﻣﺒﺎح ﻧﻴﺴﺖ و دادﮔﺎه ﻣﻲﺗﻮاﻧﺪ ،ﺑﺮ ﭘﺎﻳﻪ ﻫﺪف اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ و اﺧﻼﻗﻲ آن ورزش ،ﺣﺮﻛﺘﻲ را ﺧﻄﺎ و ﺳﺒﺐ ﺿﻤﺎن ﺷﻤﺎرد .ﺑﻪ وﻳﮋه ،در ﻣﻮاردي ﻛﻪ ﻧﺘﻴﺠﻪ ﻓﻌﻞ زﻳﺎﻧﺒﺎر ﺷﺪﻳﺪ ﺑﺎﺷﺪ - .آﺷﻨﺎﻳﻲ ﺑﺎ ﺗﺎرﻳﺦ ﭘﻴﺪاﻳﺶ ﺣﻘﻮق ﺟﺰا و ﺳﻴﺮ ﺗﻜﺎﻣﻠﻲ آن ﻣﻲﺗﻮاﻧﺪ راﻫﻨﻤﺎي ﺧﻮﺑﻲ ﺑﺎﺷﺪ ﺑﺮاي وﺿﻊ ﻗﻮاﻧﻴﻦ ﺟﺰاﻳﻲ ﻣﻄﻠﻮب و ﻣﺘﻨﺎﺳﺐ ﺑﺎ زﻣﺎن و ﻣﻜﺎن. .6ﺑﺎزﻳﻜﻨﺎن ،اﮔﺮ در ﻣﺤﻞ وﻳﮋه ورزش ﺑﻪ ﺑﺎزي ﭘﺮدازﻧﺪ و ﻗﻮاﻋﺪ آن ﺑﺎزي را رﻋﺎﻳﺖ ﻛﻨﻨﺪ ،ﻫﻴﭻ ﻣﺴﺌﻮﻟﻴﺘﻲ در ﺑﺮاﺑﺮ ﺗﻤﺎﺷﺎﻛﻨﻨﺪﮔﺎن درﻣﻌﺮض ﺧﻄﺮ ﻧﺪارﻧﺪ. .7ﭘﻴﺶ ﺑﻴﻨﻲ وﺳﺎﻳﻞ اﺣﺘﺮاز از ﺧﻄﺮ ،ﺑﻪ ﻣﻨﻈﻮر ﺗﺄﻣﻴﻦ ﺳﻼﻣﺖ ﺗﻤﺎﺷﺎﮔﺮان ﻣﺴﺎﺑﻘﻪ ،ﺗﻌﻬﺪ ﻋﺎم ﻫﺮ ﺑﺮﮔﺰارﻛﻨﻨﺪه اي اﺳﺖ .ﺧﻮاه از ﺗﻤﺎﺷﺎﮔﺮان ﭘﻮﻟﻲ ﺑﮕﻴﺮد ﻳﺎ آﻧﺎن را راﻳﮕﺎن ﺑﻪ ﻣﺤﻞ ﻣﺴﺎﺑﻘﻪ ﺑﭙﺬﻳﺮد .ﻣﻨﺘﻬﺎ ،در ﺻﻮرت اﺧﻴﺮ ﻣﺴﺌﻮﻟﻴﺖ ﺑﺮﮔﺰار ﻛﻨﻨﺪه ﻧﺎﺷﻲ از ﻗﺮارداد ﻧﻴﺴﺖ و ﻧﺎﺷﻲ از ﺗﻘﺼﻴﺮ اﻳﺠﺎد ﺧﻄﺮ اﺳﺖ. .8ﻣﺮﺑﻲ در اﺛﺮ ﻗﺮارداد ﺑﺎ ورزﺷﻜﺎر ﻳﺎ ﻧﻤﺎﻳﻨﺪه او ﻣﻜﻠﻒ ﺑﻪ ﺣﻔﺎﻇﺖ ﺷﺪه اﺳﺖ .اﻳﻦ ﺗﻌﻬﺪ ﺑﻪ ﺣﻔﺎﻇﺖ ،در ﻣﻮرد ﻛﻮدك از ﻗﺒﻴﻞ ﺗﻌﻬﺪﻫﺎي ﺑﻪ ﻧﺘﻴﺠﻪ اﺳﺖ و در ﻣﻮرد ﻛﺒﻴﺮ ،ﻧﺎﻇﺮ ﺑﻪ ﺗﻤﻬﻴﺪ وﺳﺎﻳﻞ اﻳﻤﻨﻲ و ﻣﻮاﻇﺒﺖ از ﻧﻮ آﻣﻮز و دادن ﺗﻌﻠﻴﻢ ﺑﻪ او اﺳﺖ. .9ﻣﺴﺌﻮﻟﻴﺖ ﻣﺮﺑﻲ در ﺑﺮاﺑﺮ اﺷﺨﺎص ﺛﺎﻟﺚ ﺗﺎﺑﻊ ﻗﻮاﻋﺪ ﻋﻤﻮﻣﻲ و ﻣﺸﺮوط ﺑﻪ اﺛﺒﺎت ﺗﻘﺼﻴﺮ و راﺑﻄﻪ ﺳﺒﺒﻴﺖ ﻣﻴﺎن آن ﺗﻘﺼﻴﺮ و ورود ﺿﺮر ﺑﻪ ﺷﺨﺺ ﺛﺎﻟﺚ اﺳﺖ. آزﻣﻮن -1ﻣﻌﻴﺎر ﺗﻘﺼﻴﺮ ورزﺷﻲ ﭼﻴﺴﺖ؟ اﻟﻒ( رﻓﺘﺎر اﻧﺴﺎن ﻣﺘﻌﺎرف ج( رﻓﺘﺎر ورزﺷﻜﺎري آﮔﺎه و ﻣﺤﺘﺎط و ﺟﻮاﻧﻤﺮد در ﺷﺮاﻳﻄﻲ ﻛﻪ ﻓﻌﻞ زﻳﺎﻧﺒﺎر رخ داده -2ﻛﺪام ﮔﺰﻳﻨﻪ ﻧﺎدرﺳﺖ اﺳﺖ؟ اﻟﻒ( آنﭼﻪ را ﻗﻮاﻧﻴﻦ ﺑﺎزي ﺧﻄﺎ ﻣﻲداﻧﺪ ﺑﻪ ﺣﻘﻮق ﻧﻴﺰ ﺿﻤﺎنآور ﻣﻲﺷﻨﺎﺳﺪ. ب( آنﭼﻪ در ﻋﺮف ﺑﺎزي ﻣﺸﺮوع اﺳﺖ ،ﻫﻤﻴﺸﻪ در دﻳﺪ ﺣﻘﻮق ﻣﺒﺎح ﻧﻴﺴﺖ. ج( ﺑﺮﮔﺰار ﻛﻨﻨﺪه ﻣﺴﺎﺑﻘﻪ ،ﺗﻌﻬﺪ ﺑﻪ ﭘﻴﺶﺑﻴﻨﻲ وﺳﺎﻳﻞ اﺣﺘﺮاز از ﺧﻄﺮ دارد. د( ﺗﻌﻬﺪ ﻣﺮﺑﻴﺎن ورزﺷﻲ ﻛﻮدﻛﺎن ﺗﻌﻬﺪ ﺑﻪ ﺣﻔﺎﻇﺖ و ﺗﻌﻬﺪ ﺑﻪ وﺳﻴﻠﻪ اﺳﺖ. 56 ب( رﻓﺘﺎر ورزﺷﻜﺎر ﻣﺘﻌﺎرف آن ورزش د( ﻣﻮارد ب و ج ‏www.tabsareh.ir ﺟﻠﺴﻪ 12 ﺗﻘﺼﻴﺮ در اﺟﺮاي ﺣﻖ ﻣﻘﺪﻣﻪ در اﻳﻦ درس ﺗﻘﺼﻴﺮ در اﺟﺮاي ﺣﻖ ﻣﻮرد ﺑﺤﺚ و ﺑﺮرﺳﻲ ﻗﺮار ﻣﻲﮔﻴﺮد و در اﻳﻦ راﺳﺘﺎ ﭘﺲ از ﺑﻴﺎن ﭘﻴﺸﻴﻨﻪ ﻧﻈﺮﻳﻪ ﺳﻮء اﺳﺘﻔﺎده از ﺣﻖ و ﻣﻔﻬﻮم آن، ﻧﻈﺮﻳﻪﻫﺎي اراﺋﻪ ﺷﺪه درﺑﺎره ﻣﻌﻴﺎر ﺳﻮء اﺳﺘﻔﺎده از ﺣﻖ را ﻣﻄﺮح ﻧﻤﻮده و ﺑﻪ ﻧﻘﺪ و ﺑﺮرﺳﻲ آنﻫﺎ ﻣﻲﭘﺮدازﻳﻢ .در ﭘﺎﻳﺎن ﻗﻠﻤﺮو اﻳﻦ ﻧﻈﺮﻳﻪ ﺑﻪ وﻳﮋه در ﺣﻘﻮق ﻣﻮﺿﻮﻋﻪ اﻳﺮان ﻣﻮرد ﺑﺮرﺳﻲ ﻗﺮار ﻣﻲﮔﻴﺮد. -1ﭘﻴﺸﻴﻨﻪ ﻓﻜﺮ ﺗﻘﺎﺑﻞ ﺣﻖ و ﺗﻘﺼﻴﺮ: ﭘﻴﺶ از ﺳﺪه اﺧﻴﺮ ،ﺑﺴﻴﺎري از ﻧﻮﻳﺴﻨﺪﮔﺎن اروﭘﺎﻳﻲ ﻣﻲﭘﻨﺪاﺷﺘﻨﺪ ﻛﻪ ﺣﻖ داﺷﺘﻦ ﺑﺎ ﺗﻘﺼﻴﺮ ﺟﻤﻊ ﻧﻤﻲﺷﻮد :ﺑﻪ اﻳﻦ ﻣﻌﻨﻲ ﻛﻪ ،اﮔﺮ ﻛﺴﻲ ﺣﻖ ﺧﻮد را اﻋﻤﺎل ﻛﻨﺪ، ﻫﺮ ﭼﻨﺪ ﻛﻪ در راه اﺟﺮاي آن ﺑﻪ دﻳﮕﺮي ﺧﺴﺎرت ﺑﺰﻧﺪ ،ﺧﻄﺎﻛﺎر و ﻣﺴﺌﻮل ﺑﻪ ﺣﺴﺎب ﻧﻤﻲآﻳﺪ [1].ﺑﺮ ﻃﺒﻖ اﻳﻦ ﻧﻈﺮﻳﻪ ،ﻛﻪ ﻫﻢ اﻛﻨﻮن ﻧﻴﺰ در ﺣﻘﻮق اﻧﮕﻠﻴﺲ و آﻣﺮﻳﻜﺎ ﻏﻠﺒﻪ دارد ،ﺻﺎﺣﺐ ﺣﻖ ﻣﻲﺗﻮاﻧﺪ ،ﺑﻪ ﻫﺮ ﺻﻮرت و ﺑﺎ ﻫﺮ اﻧﺪﻳﺸﻪ اي ﻛﻪ دارد ،ﺗﺎ ﺟﺎﻳﻲ ﻛﻪ از ﺣﺪود ﻗﺎﻧﻮن و ﻣﻔﺎد اﺧﺘﻴﺎر ﺧﻮد ﺗﺠﺎوز ﻧﻜﻨﺪ ،ﺣﻖ را ﺑﻪ ﻛﺎر ﺑﺮد .ﺑﺮ ﻛﺴﻲ ﻛﻪ ﺣﻖ ﺧﻮد را اﺟﺮا ﻣﻲﻛﻨﺪ ﻧﻤﻲﺗﻮان ﺧﺮده ﮔﺮﻓﺖ ﻛﻪ ﭼﺮا اﺧﻼق و اﻧﺼﺎف را رﻋﺎﻳﺖ ﻧﻜﺮده ﻳﺎ ازﺣﺪود ﻋﺮف ﻓﺮاﺗﺮ رﻓﺘﻪ اﺳﺖ .اﮔﺮ از ﻛﺎر ﻣﺸﺮوع ﻛﺴﻲ زﻳﺎﻧﻲ ﺑﻪ ﺑﺎر آﻳﺪ ،ﺑﻪ دﻟﻴﻞ ﻫﻤﺎن ﻣﺸﺮوع ﺑﻮدن ﻛﺎر ،ﻧﺒﺎﻳﺪ ﻋﺎﻣﻞ را ﻣﺴﺌﻮل ﺟﺒﺮان ﺧﺴﺎرت ﻗﺮار داد[2]. ﻻزﻣﻪ ﭘﺬﻳﺮﻓﺘﻦ ﺧﻄﺎ ﺑﺮاي ﻛﺴﻲ ﻛﻪ ﺣﻖ ﺧﻮﻳﺶ را اﻋﻤﺎل ﻣﻲﻛﻨﺪ اﻳﻦ اﺳﺖ ﻛﻪ دادﮔﺎه ﺑﺘﻮاﻧﺪ ﺣﻘﻲ را ﻛﻪ ﻗﺎﻧﻮﻧﮕﺬار ﺑﺮاي او ﺷﻨﺎﺧﺘﻪ اﺳﺖ ،در ﻣﻮارد ﮔﻮﻧﺎﮔﻮن ﺑﺪون داﺷﺘﻦ ﺿﺎﺑﻄﻪ ﻣﻌﻴﻦ ،ﻣﺤﺪود ﺳﺎزد و آزادي ﻓﺮدي را از ﺑﻴﻦ ﺑﺒﺮد .اﺷﺨﺎص ﺑﺎﻳﺪ ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ اﻣﺘﻴﺎزﻫﺎﻳﻲ ﻛﻪ ﻗﺎﻧﻮن ﺑﻪ آﻧﺎن داده اﺳﺖ اﺣﺴﺎس اﻣﻨﻴﺖ ﻛﻨﻨﺪ. اﺧﺘﻴﺎر دادرس در زﻣﻴﻨﻪ ﻣﻘﺼﺮ ﺷﻨﺎﺧﺘﻦ ﻛﺴﻲ ﻛﻪ در ﻣﻘﺎم اﺟﺮاي ﺣﻖ اﺳﺖ اﻳﻦ اﻣﻨﻴﺖ را از ﺑﻴﻦ ﻣﻲﺑﺮد ،و اﻳﻦ اﺣﺘﻤﺎل را ﺑﻪ وﺟﻮد ﻣﻲآورد ﻛﻪ ﻛﺎري را ﻛﻪ ﻗﺎﻧﻮﻧﮕﺬار ﻣﺒﺎح ﺷﻤﺮده اﺳﺖ ،دادﮔﺎه ﺗﻘﺼﻴﺮ اﻋﻼم ﻛﻨﺪ .ﭘﺲ ،ﺑﺎﻳﺪ ﺻﺎﺣﺐ ﺣﻖ را آزاد ﮔﺬارد ﺗﺎ از اﻣﺘﻴﺎز ﻗﺎﻧﻮﻧﻲ ،ﭼﻨﺎن ﻛﻪ دﻟﺨﻮاه او اﺳﺖ ،ﺑﻬﺮه ﺑﮕﻴﺮد و از ﺑﺎزرﺳﻲ دادﮔﺎه ﺑﻴﻤﻲ ﺑﻪ دل راه ﻧﺪﻫﺪ[3]. وﻟﻲ ،از آﻏﺎز ﻗﺮن ﺑﻴﺴﺘﻢ ،ﻛﻪ ﮔﺰاﻓﻪ ﻫﺎي ﻓﺮد ﮔﺮاﻳﺎن ﺗﺎ اﻧﺪازه اي ﺗﻌﺪﻳﻞ ﺷﺪ ،درﺑﺎره ﻣﻔﻬﻮم ﺣﻖ ﻧﻴﺰ رﻓﺘﻪ رﻓﺘﻪ ﻧﻈﺮﻫﺎ ﺗﻐﻴﻴﺮ ﻛﺮد .ﻧﻮﻳﺴﻨﺪﮔﺎن ﭘﺬﻳﺮﻓﺘﻨﺪ ﻛﻪ ﻣﻔﺎد ﻫﺮ ﺣﻖ ﻛﻢ و ﺑﻴﺶ ﺑﻪ ﻣﺒﺎﻧﻲ اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ آن ﻣﺤﺪود ﻣﻲﺷﻮد .ﻫﻴﭻ ﺣﻘّﻲ ،ﺑﻪ ﮔﻮﻧﻪ اي ﻛﻪ ﭘﺸﺘﻴﺒﺎن ﻣﻲﭘﻨﺪاﺷﺘﻨﺪ ،ﻣﻄﻠﻖ ﻧﻴﺴﺖ و ﺻﺎﺣﺐ آن ﻧﻤﻲﺗﻮاﻧﺪ وﺟﻮد ﺣﻖ را وﺳﻴﻠﻪ ﺿﺮر زدن ﺑﻪ دﻳﮕﺮي ﻗﺮار دﻫﺪ ﻳﺎ آن را ﺑﻪ ﺷﻴﻮه اي ﺑﻪ ﻛﺎر ﺑﺮد ﻛﻪ در دﻳﺪ ﻋﺮف ﻧﺎﻫﻨﺠﺎر ﺑﻪ ﻧﻈﺮ آﻳﺪ .ﺑﻪ ﺑﻴﺎن دﻳﮕﺮ ،اﺟﺮاي ﻧﺎدرﺳﺖ و ﻧﻴﺮﻧﮓ آﻣﻴﺰ ﺣﻖ ﻳﺎ »ﺳﻮءاﺳﺘﻔﺎده از ﺣﻖ« ﻣﻤﻨﻮع اﺳﺖ. ﺑﺮاي اﺣﺘﺮاز از اﻳﻦ ﺗﻨﺎﻗﺾ آﺷﻜﺎر ،ﺑﺎﻳﺪ ﭘﺬﻳﺮﻓﺖ ﻛﻪ ،ﺑﺎ آﻏﺎز ﺳﻮء اﺳﺘﻔﺎده ،ﺣﻖ ﭘﺎﻳﺎن ﻣﻲﭘﺬﻳﺮد و اﻳﻦ دو ﻣﻔﻬﻮم ﻫﻴﭻ ﮔﺎه ﺑﺎ ﻫﻢ ﺟﻤﻊ ﻧﻤﻲﺷﻮد .ﺑﻪ ﺑﻴﺎن دﻳﮕﺮ ،ﺑﻪ ﺟﺎي ﮔﻔﺘﮕﻮ از ﺗﻘﺼﻴﺮ در ﻣﻘﺎم اﺟﺮاي ﺣﻖ ،ﺑﺎﻳﺪ ﺣﺪود و ﻣﻔﺎد ﺣﻖ را ﺷﻨﺎﺧﺖ و از ﺗﺠﺎوز ﺑﺪان ﺟﻠﻮﮔﻴﺮي ﻛﺮد .درﺑﺎره اﻋﻤﺎل زﻳﺎﻧﺒﺎري ﻛﻪ ﺻﺎﺣﺐ ﺣﻖ اﻧﺠﺎم ﻣﻲدﻫﺪ و ﻋﺪاﻟﺖ او را ﻣﺤﻜﻮم ﺑﻪ ﺟﺒﺮان ﺧﺴﺎرت ﻣﻲﺑﻴﻨﺪ ،از ﻣﻔﺎد ﺣﻖ ﺗﺠﺎوز ﺷﺪه اﺳﺖ .از اﺷﻴﺎء ﻣﻲﺗﻮان اﺳﺘﻔﺎده ﻧﺎدرﺳﺖ ﻛﺮد ،وﻟﻲ ﺣﻖ ﻗﺎﺑﻞ ﺳﻮء اﺳﺘﻔﺎده ﻧﻴﺴﺖ. -2ﻣﻔﻬﻮم ﺳﻮء اﺳﺘﻔﺎده از ﺣﻖ: اﻳﺮاد ﭘﻠﻨﻴﻮل و دﻳﮕﺮ ﻫﻤﻔﻜﺮان او از ﻧﻈﺮ ﻣﻨﻄﻘﻲ درﺳﺖ اﺳﺖ ،زﻳﺮا ﺳﻮء اﺳﺘﻔﺎده از ﺣﻖ ﻛﺎري ﻧﺎﻣﺸﺮوع اﺳﺖ و ﻫﻴﭻ ﻛﺲ ﺣﻖ زﻳﺎن رﺳﺎﻧﺪن ﺑﻪ دﻳﮕﺮان را ﻧﺪارد)ﻻﺿﺮر وﻻﺿﺮار ﻓﻲ اﻻﺳﻼم( .وﻟﻲ ،اﺻﻄﻼح »ﺳﻮء اﺳﺘﻔﺎده ازﺣﻖ« ﻛﻨﺎﻳﻪ از اﻳﻦ ﺣﻘﻴﻘﺖ اﺳﺖ ﻛﻪ در ﭘﺲ ﭘﺮده واژه ﻫﺎي ﻗﺎﻧﻮن روﺣﻲ ﻧﻴﺰ ﻧﻬﻔﺘﻪ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﺎﻳﺪ ﻫﻤﻪ آﺛﺎر ﻗﺎﻧﻮن ،و از ﺟﻤﻠﻪ ﺣﻘﻮﻗﻲ را ﻛﻪ ﺑﺮاي اﺷﺨﺎص ﺷﻨﺎﺧﺘﻪ اﺳﺖ ،ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ آن روح ﺑﺮرﺳﻲ ﻛﺮد .اﻳﻦ»روح« را ﺟﻤﻌﻲ اﺻﻮل ﻛﻠّﻲ ﺣﻘﻮﻗﻲ]، [4 ﮔﺮوﻫﻲ ﻧﺪاي اﺧﻼﻗﻲ ] [5و ﺑﻌﻀﻲ ﻫﺪﻓﻬﺎي اﻗﺘﺼﺎدي و اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ از اﻳﺠﺎد ﺣﻖ] [6ﻧﺎﻣﻴﺪه اﻧﺪ .وﻟﻲ ،ﺷﺮط اﺟﺮاي ﺣﻖ ،ﻫﺮ ﭼﻪ ﺑﺎﺷﺪ ،اﻳﻦ ﻧﻜﺘﻪ را ﻣﻲرﺳﺎﻧﺪ ﻛﻪ اﺷﺨﺎص ﻧﺒﺎﻳﺪ ﻫﻤﺰﻳﺴﺘﻲ در اﺟﺘﻤﺎع را از ﻳﺎد ﺑﺒﺮﻧﺪ و ادﻋﺎ ﻛﻨﻨﺪ ﻛﻪ در اﺟﺮاي ﺣﻘﻮﻗﻲ ﻛﻪ ﻗﻮاﻧﻴﻦ ﺑﻪ آﻧﺎن داده اﺳﺖ آزادي ﻛﺎﻣﻞ دارﻧﺪ و ﺣﺘّﻲ اﻧﮕﻴﺰه ﻫﺎي ﺷﻴﻄﺎﻧﻲ و ﺿﺪ اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ آﻧﺎن ﻧﻴﺰ در ﭘﻨﺎه »ﺣﻖ « ﻣﺒﺎح ﺟﻠﻮه ﻛﻨﺪ .ﺑﻪ ﺑﻴﺎن دﻳﮕﺮ ،ﻫﻤﺎن ﮔﻮﻧﻪ ﻛﻪ ﻣﺮزﻫﺎي ﺧﺎرﺟﻲ ﺣﻖ را ﻗﻮاﻧﻴﻦ ﻣﻌﻴﻦ ﻣﻲﻛﻨﺪ ،ﺣﺪود داﺧﻠﻲ وﺷﻴﻮه اﺟﺮاي آن را ﻧﻴﺰ اﺻﻮل دﻳﮕﺮي ﻣﻘﺮّر ﻣﻲدارد ﻛﻪ ﺗﺠﺎوز از اﻳﻦ ﺣﺪود را»ﺳﻮء اﺳﺘﻔﺎده از ﺣﻖ « ﻣﻲﻧﺎﻣﻴﻢ[7]. ﻣﺎﻟﻜﻲ ﻛﻪ در ﻗﻠﻤﺮو ﺳﻨﺪ ﻣﺎﻟﻜﻴﺖ ﺧﻮد ﺳﺎﺧﺘﻤﺎﻧﻲ ﺑﺮ ﭘﺎ ﻣﻲﻛﻨﺪ ،ﺑﻪ ﻇﺎﻫﺮ ﺣﻖ ﺧﻮﻳﺶ را ﺑﻪ ﻛﺎر ﻣﻲﺑﻨﺪد ،ﻟﻴﻜﻦ ،اﮔﺮ ﻫﺪف او اﺿﺮار ﺑﻪ ﻫﻤﺴﺎﻳﻪ ﺑﺎﺷﺪ ،از اﻳﻦ ﺣﻖ ﺳﻮء اﺳﺘﻔﺎده ﻛﺮده اﺳﺖ ﻳﺎ ،ﺑﻪ ﺗﻌﺒﻴﺮ ﻣﺨﺎﻟﻔﺎن اﻳﻦ اﺻﻄﻼح ،ﺣﻖّ ﻣﺎﻟﻜﻴﺖ او ﺣﺎوي ﺣﻖ اﺿﺮار ﺑﻪ ﻫﻤﺴﺎﻳﻪ ﻧﻴﺴﺖ .درﻫﺮ ﺣﺎل ،ﻛﺎر ﭼﻨﻴﻦ ﻣﺎﻟﻜﻲ ﻧﺎﻣﺸﺮوع اﺳﺖ و ﺑﺮاي او ﻣﺴﺌﻮﻟﻴﺖ ﺑﻪ ﺑﺎر ﻣﻲآورد .ﭘﺲ ﺑﺎﻳﺪ دﺳﺖ از ﻧﺰاع ﻟﻔﻈﻲ ﻛﺸﻴﺪ و در ﭘﻲ آن ﺑﻮد ﻛﻪ ﻣﻌﻴﺎر ﺗﻤﻴﺰ اﺟﺮاي ﺣﻖ و ﺳﻮءاﺳﺘﻔﺎده از آن ﭼﻴﺴﺖ؟ آﻳﺎ دادرس ﻣﻲﺗﻮاﻧﺪ ﺑﻪ ﺳﻠﻴﻘﻪ ﺧﻮﻳﺶ ﺣﻖ را ﻧﺎﺣﻖ ﺳﺎزد ﻳﺎ اﺟﺮاي اﻳﻦ اﺧﺘﻴﺎر ﺧﻄﺮﻧﺎك ،و در ﻋﻴﻦ ﺣﺎل ﻣﻔﻴﺪ ،ﺑﺎﻳﺪ در ﻗﺎﻟﺐ ﺧﺎﺻﻲ ﻣﺤﺪود ﺷﻮد؟ ﭘﺎﺳﺦ اﻳﻦ ﺳﺆال اﺳﺖ ﻛﻪ ﻣﻌﻨﻲ »ﺳﻮء اﺳﺘﻔﺎده از ﺣﻖ« و ﻛﺎرﺑﺮد آن را درﺣﻘﻮق ﻛﻨﻮﻧﻲ روﺷﻦ ﻣﻲﺳﺎزد و ﻣﺎ ﻧﻴﺰ ﭘﺲ از اﺷﺎره ﺑﻪ اﻧﻌﻜﺎس اﻳﻦ ﻧﻈﺮﻳﻪ در ﺣﻘﻮق ﭘﺎره اي از ﻛﺸﻮرﻫﺎ ،ﺑﻪ اﻳﻦ ﻣﺴﺄﻟﻪ ﻣﻬﻢ ﻣﻲﭘﺮدازﻳﻢ .وﻟﻲ ،ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﻣﻘﺪﻣﻪ ،ﺑﺎﻳﺴﺘﻲ ﻳﺎد آور ﺷﺪ ﻛﻪ ﺳﻮء اﺳﺘﻔﺎده از ﺣﻖ ﻧﺎﻇﺮ ﺑﻪ ﻣﻮردي اﺳﺖ ﻛﻪ اﻣﻜﺎن اﺿﺮار ﺑﻪ ﻏﻴﺮ درﻣﻔﺎد و ﻃﺒﻴﻌﺖ ﺣﻖ ﻣﻮﺟﻮد ﺑﺎﺷﺪ ،ﻣﺎﻧﻨﺪ ﺣﻖ اﻋﺘﺼﺎب ﻳﺎ ﻓﺴﺦ ﻗﺮارداد ﻳﺎ ﺳﺎﺧﺘﻦ ﺑﻨﺎ .ﻟﻴﻜﻦ ،ﺟﺎﻳﻲ ﻛﻪ اﺟﺮاي ﺣﻖ ﻣﺴﺘﻠﺰم زﻳﺎن دﻳﮕﺮان در ﺣﺎل ﻣﺘﻌﺎرف ﺧﻮد ﻧﻴﺴﺖ ،ﻛﺴﻲ ﻛﻪ ﺑﺎ ﻋﻤﻞ ﻧﺎﺷﺎﻳﺴﺘﻪ ﺧﻮد ﺑﻪ دﻳﮕﺮان ﺻﺪﻣﻪ ﻣﻲزﻧﺪ ،ﺣﻘّﻲ دراﻳﻦ ﺑﺎره ﻧﺪارد ﺗﺎ ﺑﺘﻮان ادﻋﺎ ﻛﺮد ﻛﻪ از آن ﺳﻮء اﺳﺘﻔﺎده ﺷﺪه اﺳﺖ .ﺑﺮاي ﻣﺜﺎل، اﮔﺮ ﻗﺎﺗﻠﻲ ﺑﺎ ﻛﺎرد ﺧﻮد ﺑﻪ ﻣﻘﺘﻮل ﺣﻤﻠﻪ ﻛﻨﺪ ،ﻧﺒﺎﻳﺪ ﮔﻔﺖ از ﺣﻖ ﻣﺎﻟﻜﻴﺖ ﺧﻮد ﺑﺮ ﻛﺎرد ﺳﻮء اﺳﺘﻔﺎده ﻛﺮده اﺳﺖ .ﻫﻴﭻ ﻛﺲ ﺣﻖ ﺣﻤﻠﻪ ﺑﻪ دﻳﮕﺮان را ﻧﺪارد و ﻃﺒﻖ ﻗﻮاﻋﺪ ﻋﻤﻮﻣﻲ ﺑﺎ او رﻓﺘﺎر ﻣﻲﺷﻮد[8] . 57 ‏www.tabsareh.ir  -3اﺷﻜﺎل و اﻫﻤﻴﺖ ﺑﺤﺚ: ﺟﻠﻮ ﮔﻴﺮي از اﺟﺮاي ﺣﻖ ،اﮔﺮ ﻧﺎﺑﺠﺎ و ﺧﻮد ﺳﺮاﻧﻪ اﻧﺠﺎم ﺷﻮد ،ﻣﺒﻨﺎي ﺣﻖ ﻓﺮدي و اﻋﺘﻤﺎد اﺷﺨﺎص ﺑﻪ ﻗﻮاﻧﻴﻦ را ﻣﺘﺰﻟﺰل ﻣﻲﻛﻨﺪ .دوﻟﺘﻬﺎ ﺑﻪ آﺳﺎﻧﻲ ﻣﻲﺗﻮاﻧﻨﺪ از اﻳﻦ راه ﺑﻪ ﺣﻘﻮق و آزادﻳﻬﺎي ﻗﺎﻧﻮﻧﻲ اﺷﺨﺎص ﺗﺠﺎوز ﻛﻨﻨﺪ .ﺣﻖ ﺗﺎﺑﻊ ﺳﻴﺎﺳﺖ ﻣﻲﺷﻮد و ﺑﻴﻢ ﻫﺮج و ﻣﺮج و ﺧﻮد ﻛﺎﻣﮕﻲ ﻣﺰاﻳﺎي ﺟﻠﻮ ﮔﻴﺮي از زﻳﺎده روي ﻫﺎي ﻏﻴﺮ اﺧﻼﻗﻲ را از ﻳﺎد ﻣﻲﺑﺮد .ﭘﺲ ،ﺑﺎﻳﺪ در اﻳﻦ راه از اﻓﺮاط ﭘﺮﻫﻴﺰ ﻛﺮد و ﻣﻌﻴﺎر ﺳﻮء اﺳﺘﻔﺎده ﻳﺎ ﺗﺠﺎوز از ﺣﻖ را ﺑﻪ دﺳﺖ داد .در ﺣﻘﻮق ﻣﺎ اﻳﻦ ﻣﻌﻴﺎر ﺑﻪ وﺳﻴﻠﻪ ﻗﺎﻧﻮﻧﮕﺬار ﻣﻌﻴﻦ ﻧﺸﺪه اﺳﺖ :در اﺻﻞ 40ﻗﺎﻧﻮن اﺳﺎﺳﻲ ﻛﻪ ﻣﻬﻤﺘﺮﻳﻦ ﻣﺒﻨﺎ و ﻣﺴﺘﻨﺪ اﻳﻦ ﻧﻈﺮ در ﻗﻮاﻧﻴﻦ ﻛﻨﻮﻧﻲ اﺳﺖ ﻣﻲﺧﻮاﻧﻴﻢ» :ﻫﻴﭻ ﻛﺲ ﻧﻤﻲﺗﻮاﻧﺪ اﻋﻤﺎل ﺣﻖ ﺧﻮﻳﺶ را وﺳﻴﻠﻪ اﺿﺮار ﺑﻪ ﻏﻴﺮ ﻳﺎ ﺗﺠﺎوز ﺑﻪ ﻣﻨﺎﻓﻊ ﻋﻤﻮﻣﻲ ﻗﺮاردﻫﺪ«. از ﻇﺎﻫﺮ ﻣﺎده ﺗﻤﺎﻳﻞ ﺑﻪ اﻳﻦ اﻧﺪﻳﺸﻪ ﻛﻪ »اﻧﮕﻴﺰه ﭘﻠﻴﺪ ﺻﺎﺣﺐ ﺣﻖ ﻣﺎﻧﻊ اﺟﺮاي آن اﺳﺖ« اﺳﺘﻔﺎده ﻣﻲﺷﻮد .وﻟﻲ اﻳﻦ ﻇﻬﻮر ﭼﻨﺪان روﺷﻦ ﻧﻴﺴﺖ ﻛﻪ ﺑﻪ ﺗﺮدﻳﺪﻫﺎ ﭘﺎﺳﺦ دﻫﺪ .زﻳﺮا ،آن ﻛﻪ ﺑﻲ اﻋﺘﻨﺎ ﺑﻪ ﺣﻘﻮق دﻳﮕﺮان و ﺑﺎزﺗﺎﺑﻬﺎي اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ ﻳﺎ ﺑﺎ آﮔﺎﻫﻲ از ﺿﺮرﻫﺎي ﻧﺎﺷﻲ از اﻗﺪام ﺧﻮد آن را اﻋﻤﺎل ﻣﻲﻛﻨﺪ در دﻳﺪ ﻋﺮف ﺧﻄﺎﻛﺎر اﺳﺖ از اﺻﻞ 40ﻓﻬﻤﻴﺪه ﻧﻤﻲﺷﻮد ﻛﻪ ﺳﻮء اﺳﺘﻔﺎده ﻣﻨﺤﺼﺮ ﺑﻪ ﻣﻮردي اﺳﺖ ﻛﻪ اﻧﮕﻴﺰه ﺻﺎﺣﺐ ﺣﻖ اﺿﺮار ﺑﻪ دﻳﮕﺮان ﻳﺎ ﻋﻤﻮم ﺑﺎﺷﺪ و اﺳﺘﻨﺎد ﺑﻪ ﺣﻖ وﺳﻴﻠﻪ اﺟﺮاي آن اﻧﮕﻴﺰه .در ﻣﻮاد ﭘﺮاﻛﻨﺪه اي ﻫﻢ ﻛﻪ در زﻣﻴﻨﻪ ﻫﺎي اﺟﺮاي ﺣﻖ ﻣﺎﻟﻜﻴﺖ و ﻃﺮح دﻋﻮاي ﻧﺎﺑﺠﺎ ﺑﻪ ﻣﻨﻈﻮر ﻃﻮﻻﻧﻲ ﻛﺮدن دادرﺳﻲ وﺟﻮد دارد ﺑﻪ روﺷﻨﻲ ﻣﻌﻠﻮم ﻧﻴﺴﺖ ﻛﻪ در ﭼﻪ ﺻﻮرت ﻣﻲﺗﻮان ﮔﻔﺖ ،ﺻﺎﺣﺐ ﺣﻖ از ﺣﺪود اﺧﻼﻗﻲ اﻣﺘﻴﺎز ﺧﻮﻳﺶ ﺗﺠﺎوز ﻛﺮده و آن را ﻣﻨﺤﺮف ﺳﺎﺧﺘﻪ اﺳﺖ .اﻳﻦ ﻧﻈﺮﻳﻪ ﻧﻮ ﺑﻨﻴﺎد ﻫﻨﻮز در روﻳﻪ ﻗﻀﺎﻳﻲ رﺳﻮخ ﭘﻴﺪا ﻧﻜﺮده و در ﺑﻴﻦ ﻧﻮﻳﺴﻨﺪﮔﺎن ﺣﻘﻮﻗﻲ در ﺣﺎل ﺗﻜﻮﻳﻦ اﺳﺖ و ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ ،ﺑﺎ اﺳﺘﻔﺎده از راﻫﻬﺎﻳﻲ ﻛﻪ دﻳﮕﺮان ﭘﻴﻤﻮده اﻧﺪ ،ﺑﺎﻳﺪ راﻫﮕﺸﺎي دادرﺳﺎن ﺷﺪ و زﻣﻴﻨﻪ اﻳﺠﺎد ﻳﻚ روﻳﻪ ﻗﻀﺎﻳﻲ ﺑﻮﻣﻲ و ﻣﻠّﻲ را ﻓﺮاﻫﻢ ﺳﺎﺧﺖ. -4ﻧﻈﺮﻳﻪ ﻫﺎي ﭘﻴﺸﻨﻬﺎد ﺷﺪه درﺑﺎرة ﻣﻌﻴﺎر ﺳﻮء اﺳﺘﻔﺎده از ﺣﻖ: در اﻳﻦ ﻛﺎوش ،ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ اﻧﺪﻳﺸﻪ ﻫﺎي ﺣﻘﻮﻗﻲ و روﻳﻪ ﻗﻀﺎﻳﻲ در ﻓﺮاﻧﺴﻪ راﻫﻨﻤﺎي ارزﻧﺪه اي اﺳﺖ .زﻳﺮا ،در آن ﻛﺸﻮر ﻧﻴﺰ در ﻗﻮاﻧﻴﻦ ﺣﻜﻢ ﺧﺎﺻﻲ وﺟﻮد ﻧﺪارد و ﻧﻮﻳﺴﻨﺪﮔﺎن ﺣﻘﻮﻗﻲ ﻛﻮﺷﻴﺪه اﻧﺪ ﺗﺎ ،ﺑﺎ اﺳﺘﻔﺎده از اﺻﻮل ﺣﻘﻮﻗﻲ ،روﻳﻪ ﻗﻀﺎﻳﻲ را ﺗﻮﺟﻴﻪ ﻛﻨﻨﺪ .اﻳﻦ ﻧﻮﻳﺴﻨﺪﮔﺎن را ﺑﻪ ﺳﻪ ﮔﺮوه ﻣﻲﺗﻮان ﺗﻘﺴﻴﻢ ﻛﺮد. اﻟﻒ( اﺿﺮار ﻋﻤﺪي: ﭘﺎره اي از آﻧﺎن ﭘﺬﻳﺮﻓﺘﻪ اﻧﺪ ﻛﻪ ﺻﺎﺣﺐ ﺣﻖ ﻣﻲﺗﻮاﻧﺪ اﻣﺘﻴﺎزي را ﻛﻪ ﻗﺎﻧﻮن ﺑﻪ او داده اﺳﺖ ﺑﻪ ﺳﻮد ﺧﻮد ﺑﻪ ﻛﺎر ﺑﺮد و ﭘﺎي ﺑﻨﺪ ﻣﻨﺎﻓﻊ اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ ﻧﺒﺎﺷﺪ .ﻟﻴﻜﻦ ،در ﺟﺎﻣﻌﻪ اي ﻣﺘﻤﺪن ﺗﺤﻤﻞ ﻧﺎﭘﺬﻳﺮ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺻﺎﺣﺐ ﺣﻘّﻲ ،ﺑﺪون اﻳﻨﻜﻪ ﻧﻔﻊ واﻗﻌﻲ در اﺟﺮاي ﺣﻖ داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ ،ﺗﻨﻬﺎ ﺑﺮاي آزردن دﻳﮕﺮان از آن اﺳﺘﻔﺎده ﻛﻨﺪ .ﺑﺮ ﻃﺒﻖ اﻳﻦ ﻧﻈﺮ ،ﻛﻪ از ﻣﺸﻬﻮرﺗﺮﻳﻦ ﭘﻴﺮوان آن رﻳﭙﺮ اﺳﺘﺎد ﻓﺮاﻧﺴﻮي اﺳﺖ ،ﺳﻮء اﺳﺘﻔﺎده از ﺣﻖ ﺑﻪ ﻣﻮردي ﮔﻔﺘﻪ ﻣﻲﺷﻮد ﻛﻪ ﺷﺨﺺ ﻛﺎر ﻣﺒﺎﺣﻲ را در ﺣﺪود ﺣﻖ ﺧﻮﻳﺶ اﻧﺠﺎم ﻣﻲدﻫﺪ ،وﻟﻲ ﻫﺪف آن اﺿﺮار ﺑﻪ دﻳﮕﺮان اﺳﺖ ﻧﻪ رﻓﻊ اﺣﺘﻴﺎج و دﻓﻊ ﺿﺮر از ﺧﻮد :ﻳﻌﻨﻲ ﺗﻘﺼﻴﺮ ﻋﻤﺪي ﺳﺒﺐ ﻣﺴﺌﻮﻟﻴﺖ ﺻﺎﺣﺐ ﺣﻖ ﻣﻲﺷﻮد[9] . ﺑﻪ ﻧﻈﺮ رﻳﭙﺮ ،ﻧﻴﺖ ﭘﻠﻴﺪ و ﻏﻴﺮ اﺧﻼﻗﻲ ﻣﻲﺗﻮاﻧﺪ ﻛﺎري را ﻛﻪ ﻣﻮﺿﻮع آن ﺑﻪ ﻃﻮر ﻛﻠّﻲ ﻣﺸﺮوع اﺳﺖ ﺑﻪ ﺻﻮرت ﻋﻤﻠﻲ ﻧﺎﻣﺸﺮوع درآورد .وﻟﻲ ،ﺑﺮ ﻋﻬﺪه زﻳﺎن دﻳﺪه اﺳﺖ ﻛﻪ ﻗﺼﺪ اﺿﺮار را در ﺻﺎﺣﺐ ﺣﻖ اﺛﺒﺎت ﻛﻨﺪ .اﻳﻦ اﺛﺒﺎت ﻧﻴﺰ ﭼﻨﺪان دﺷﻮار ﻧﻴﺴﺖ ،زﻳﺮا ﻛﺎري ﻛﻪ ﻫﻴﭻ ﻓﺎﻳﺪه اي ﺑﺮاي ﻋﺎﻣﻞ آن ﻧﺪارد ،ﻧﺎﭼﺎر ﺑﻪ ﻗﺼﺪ اﺿﺮار اﻧﺠﺎم ﻣﻲﺷﻮد و دادﮔﺎه ﻣﻲﺗﻮاﻧﺪ از اﻳﻦ راه ﺑﻪ ﻗﺼﺪ ﻋﺎﻣﻞ ﭘﻲ ﺑﺒﺮد. ﭘﺎره اي از ﻓﻘﻴﻬﺎن اﻣﺎﻣﻴﻪ ،ﺑﺎ ﺗﺤﻠﻴﻞ»اﺣﺎدﻳﺚ« از ﻫﻤﻴﻦ راه اﻣﺎره اي ﺑﺮ وﺟﻮد»ﻗﺼﺪ اﺿﺮار « ﻳﺎﻓﺘﻪ اﻧﺪ[10] . دﺷﻮاري در آﻧﺠﺎﺳﺖ ﻛﻪ ﮔﺎه ﺻﺎﺣﺐ ﺣﻖ ﻛﺎري را ﻛﻪ ﻧﻮﻋﺎً ﻣﻔﻴﺪ ﺑﻪ ﺣﺎل ﻣﺎﻟﻚ اﺳﺖ ،ﺑﻪ ﻗﺼﺪ اﺿﺮار ﺑﻪ دﻳﮕﺮان اﻧﺠﺎم دﻫﺪ .در اﻳﻦ ﻓﺮض ،اﻳﺮﻳﻨﮓ اﻋﺘﻘﺎد دارد ﻛﻪ ،اﮔﺮ ﻇﺎﻫﺮ ﻛﺎر ﺻﺎﺣﺐ ﺣﻖ ﻣﻔﻴﺪ ﺑﻪ ﺣﺎل او اﺳﺖ ،دﻳﮕﺮ ﺿﺮورﺗﻲ ﺑﻪ ﺟﺴﺖ و ﺟﻮي ﻗﺼﺪ ﺑﺎﻃﻨﻲ او ﻧﻴﺴﺖ و ﻧﺒﺎﻳﺪ آن را از ﻣﻮارد ﺳﻮء اﺳﺘﻔﺎده از ﺣﻖ ﺷﻤﺮد. وﻟﻲ ،رﻳﭙﺮ و دﻳﮕﺮان ﺳﺨﺖ ﺑﻪ او ﺗﺎﺧﺘﻪ اﻧﺪ ﻛﻪ ﻇﺎﻫﺮ ﻣﻔﻴﺪ اﺛﺒﺎت ﻗﺼﺪ اﺿﺮار رادﺷﻮار ﻣﻲﻛﻨﺪ ،وﻟﻲ آن را ﻣﺸﺮوع ﻧﻤﻲﺳﺎزد[11] . ب( ﺗﺠﺎوز از ﻣﺒﺎﻧﻲ اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ ﺣﻖ: ﺟﻤﻊ دﻳﮕﺮ ،ﻧﻈﺮﻳﻪ ﻣﺤﺪود ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ »ﺳﻮء اﺳﺘﻔﺎده از ﺣﻖ« را رﻫﺎ ﺳﺎﺧﺘﻪ و از ﻧﺴﺒﻲ ﺑﻮدن ﺣﻖ دﻓﺎع ﻛﺮده اﻧﺪ .ﺑﻪ ﻣﻮﺟﺐ اﻳﻦ ﻧﻈﺮ ،ﻛﻪ از ﭘﻴﺸﮕﺎﻣﺎن ﻣﺸﻬﻮر آن ﺑﺎﻳﺪ ژوﺳﺮان اﺳﺘﺎد ﻓﺮاﻧﺴﻮي را ﻧﺎم ﺑﺮد، ﺳﻮءاﺳﺘﻔﺎده از ﺣﻖ ﺗﻨﻬﺎ ﺑﻪ ﻣﻮردي ﮔﻔﺘﻪ ﻧﻤﻲﺷﻮد ﻛﻪ ﺻﺎﺣﺐ آن ﺑﻪ ﻗﺼﺪ اﺿﺮار ﺑﻪ دﻳﮕﺮي اﻗﺪام ﻛﻨﺪ ﻳﺎ در اﺟﺮاي ﺣﻖ ﻣﺮﺗﻜﺐ ﺗﻘﺼﻴﺮ ﺷﻮد؛ ﻫﺮ ﺟﺎ ﻛﻪ ﺣﻘّﻲ ﺑﺮ ﺧﻼف ﻫﺪﻓﻬﺎي اﻗﺘﺼﺎدي و ﺳﻴﺎﺳﻲ آن ﻣﻮرد اﺳﺘﻔﺎده ﻗﺮار ﻣﻲﮔﻴﺮد و اﺧﺘﻴﺎري ﻛﻪ ﺑﻪ ﺻﺎﺣﺐ ﺣﻖ داده ﺷﺪه از ﻣﺴﻴﺮ دﻟﺨﻮاه اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ ﻣﻨﺤﺮف ﻣﻲﺷﻮد ،از ﺣﻖ ﺳﻮء اﺳﺘﻔﺎده ﺷﺪه اﺳﺖ. ﺑﻪ ﮔﻔﺘﻪ ژوﺳﺮان ،ﻫﻤﺎن ﮔﻮﻧﻪ ﻛﻪ اﺧﺘﻴﺎر ﻣﺪﻳﺮان دوﻟﺘﻲ ﺑﺮاي آن اﺳﺖ ﻛﻪ از ﻗﺪرﺗﺸﺎن ﺑﻪ ﺳﻮد ﻣﺼﺎﻟﺢ ﻋﻤﻮﻣﻲ اﺳﺘﻔﺎده ﻛﻨﻨﺪ ،درﺣﻘﻮق ﺧﺼﻮﺻﻲ ﻧﻴﺰ ﺗﻮاﻧﺎﻳﻲ ﺻﺎﺣﺐ ﺣﻖ ﺑﻪ ﻣﻨﻈﻮر راﺿﻲ ﺳﺎﺧﺘﻦ ﺧﻮدﺧﻮاﻫﻴﻬﺎي او اﻳﺠﺎد ﻧﺸﺪه اﺳﺖ .ﻫﺪف از اﻳﺠﺎد ﻫﺮ ﺣﻖ ﻛﻢ و ﺑﻴﺶ ﺣﻔﻆ ﻣﺼﻠﺤﺘﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﻪ ﻋﻤﻮم ارﺗﺒﺎط دارد :اﮔﺮ ﻗﺎﻧﻮﻧﮕﺬار ﺣﻖ ﻣﺎﻟﻜﻲ را ﻣﺤﺘﺮم ﻣﻲدارد ،ﺑﻪ ﺧﺎﻃﺮ اﻳﻦ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﻬﺘﺮﻳﻦ راه اداره اﻣﻮال و ﺑﻬﺮه ﺑﺮداري از زﻣﻴﻦ را در ﺣﻔﻆ آن ﺣﻖ داﻧﺴﺘﻪ اﺳﺖ ،و اﮔﺮ ﺑﻪ ﻃﻠﺒﻜﺎر ﺣﻖ ﻣﻲدﻫﺪ ﻛﻪ اﻣﻮال ﻣﺪﻳﻮن را ﺑﺮاي رﺳﻴﺪن ﺑﻪ ﻃﻠﺐ ﺧﻮد ﺑﻔﺮوﺷﺪ ،اﻳﺠﺎد ﻧﻈﻢ در ﻣﻌﺎﻣﻼت را در اﻋﻄﺎي آن دﻳﺪه اﺳﺖ .ﭘﺲ ،اﮔﺮ اﻳﻦ دو ﺣﻖ ﺑﺮ ﺧﻼف ﻫﺪﻓﻬﺎي ﻣﺒﻨﺎي آن ﻣﻮرد اﺳﺘﻔﺎده ﻗﺮار ﮔﻴﺮد ،از آﻧﻬﺎ ﺳﻮء اﺳﺘﻔﺎده ﺷﺪه اﺳﺖ و ﺣﻘﻮق از ﭼﻨﻴﻦ اﻗﺪاﻣﻲ ﺣﻤﺎﻳﺖ ﻧﻤﻲﻛﻨﺪ. دوﻟﺖ ،ﺗﻨﻬﺎ از ﺣﻘّﻲ دﻓﺎع ﻣﻲﻛﻨﺪ ﻛﻪ ﺑﺎ ﻫﺪﻓﻬﺎي او در اﺳﺘﻘﺮار ﻧﻈﻢ و ﻋﺪاﻟﺖ ﻣﻨﻄﺒﻖ ﺑﺎﺷﺪ .دادرس ﺑﺎﻳﺴﺘﻲ ﻫﺪﻓﻲ را ﻛﻪ ﺻﺎﺣﺐ ﺣﻖ در اﺟﺮاي آن دﻧﺒﺎل ﻣﻲﻛﻨﺪ ﺑﺎ ﻣﺼﻠﺤﺘﻲ ﻛﻪ ﻣﺒﻨﺎي اﻳﺠﺎد ﺣﻖ ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺘﻪ اﺳﺖ ﻣﻘﺎﻳﺴﻪ ﻛﻨﺪ :اﮔﺮ اﻳﻦ دو ﺑﺎ ﻫﻢ در ﻳﻚ ﻣﺴﻴﺮ ﺑﻮدﻧﺪ و ﺗﻮاﻓﻖ داﺷﺘﻨﺪ ،ﻣﺤﺮك ﺻﺎﺣﺐ ﺣﻖ ﻣﺸﺮوع اﺳﺖ و اﻗﺪام او ،ﻫﺮ ﭼﻨﺪ ﻛﻪ ﺑﻪ زﻳﺎن دﻳﮕﺮان ﺗﻤﺎم ﺷﻮد ،ﺑﺎ ﻣﺸﺮوع ﺑﻮدن ﺟﻬﺖ آن ﺗﻮﺟﻴﻪ ﻣﻲﮔﺮدد .ﺑﺮﻋﻜﺲ ،ﻫﺮ ﮔﺎه ﺗﻌﺎرﺿﻲ ﻣﺸﺎﻫﺪه ﺷﻮد ،اﺟﺮاي ﺣﻖ ﻧﺎ ﺑﻪ ﺟﺎ اﺳﺖ و ﻣﺴﺌﻮﻟﻴﺖ ﻣﺪﻧﻲ ﺻﺎﺣﺐ آن را ﺑﻪ دﻧﺒﺎل دارد[12] . 58 ‏www.tabsareh.ir ج( ﺗﻘﺼﻴﺮ در اﺟﺮاي ﺣﻖ: ﮔﺮوﻫﻲ دﻳﮕﺮ از ﻧﻮﻳﺴﻨﺪﮔﺎن ،ﺿﺎﺑﻄﻪ ﺗﻌﻴﻴﻦ »ﺳﻮءاﺳﺘﻔﺎده از ﺣﻖ« را ارﺗﻜﺎب ﺗﻘﺼﻴﺮ در اﺟﺮاي ﺣﻖ ﻣﻲداﻧﻨﺪ .ﺑﻪ ﻧﻈﺮ اﻳﻨﺎن ،ﻫﻤﺎن ﮔﻮﻧﻪ ﻛﻪ اﺷﺨﺎص در رواﺑﻂ ﺧﻮد و ﻫﻨﮕﺎم اﺳﺘﻔﺎده از آزادﻳﻬﺎ ﺑﺎﻳﺪ ﺑﻪ ﻃﻮر ﻣﺘﻌﺎرف و ﺑﺎ اﺣﺘﻴﺎط رﻓﺘﺎر ﻛﻨﻨﺪ ،در اﺟﺮاي ﺣﻖ ﻧﻴﺰ ﺑﺎﻳﺪ ﺟﺎﻧﺐ اﺣﺘﻴﺎط را ﻧﮕﺎه دارﻧﺪ و از ﺧﻄﺎ و زﻳﺎده روي ﺑﭙﺮﻫﻴﺰﻧﺪ .ﺑﺎ اﻳﻦ ﺗﺮﺗﻴﺐ ،ﻛﺴﻲ ﻛﻪ ﺻﺎﺣﺐ ﺣﻖ اﺳﺖ ﻣﻤﻜﻦ اﺳﺖ ﺧﻄﺎ ﻛﺎر ﺑﺎﺷﺪ و ﻣﻌﻴﺎر ﺗﺸﺨﻴﺺ ﺧﻄﺎ ،ﻣﺎﻧﻨﺪ ﺳﺎﻳﺮ ﻣﻮارد ،رﻓﺘﺎر اﻧﺴﺎﻧﻲ ﻣﺘﻌﺎرف و ﻣﻌﻘﻮل اﺳﺖ. ][13 -5ﻧﻘﺪ ﻧﻈﺮﻳﻪ ﻫﺎ: .1در اﻧﺘﻘﺎد از ﻧﻈﺮ ﻧﺨﺴﺖ ،ﻛﻪ ﺗﻨﻬﺎ ﺗﻘﺼﻴﺮ ﻋﻤﺪي را ﻣﻌﻴﺎر ﺳﻮء اﺳﺘﻔﺎده از ﺣﻖ ﻣﻲداﻧﺪ ،ﻣﻲﺗﻮان ﮔﻔﺖ ﻛﻪ ﭼﺮا ﺷﺨﺺ ﻣﻲﺗﻮاﻧﺪ در ﻣﻘﺎم اﺟﺮاي ﺣﻖ ﺧﻮﻳﺶ ﻣﺮﺗﻜﺐ ﺑﻲاﺣﺘﻴﺎﻃﻲ و ﺑﻲﻣﺒﺎﻻﺗﻲ ﺷﻮد و از ﻧﺘﺎﻳﺞ آن ﻣﺼﻮن ﺑﻤﺎﻧﺪ؟ اﮔﺮ ﭘﺬﻳﺮﻓﺘﻪ ﺷﻮد ﻛﻪ اﺻﻮل ﺣﻘﻮﻗﻲ ﻳﺎ اﺧﻼق ﻣﻔﺎد ﺣﻖ و ﺷﻴﻮه اﺟﺮاي آن را ﻣﻌﻴﻦ ﻣﻲﻛﻨﺪ، آﻳﺎ ﻣﻲﺗﻮان رﻓﺘﺎر اﻧﺴﺎﻧﻲ را ﻛﻪ ﺑﺮ ﺧﻼف رﻓﺘﺎر اﻧﺴﺎن ﻣﺘﻌﺎرف و آﮔﺎه اﺳﺖ اﺧﻼﻗﻲ ﭘﻨﺪاﺷﺖ؟ در ﺑﻴﺸﺘﺮ ﻣﻮاردي ﻛﻪ ﺳﻮء اﺳﺘﻔﺎده از ﺣﻖ زﻧﻨﺪﮔﻲ ﭘﻴﺪا ﻣﻲﻛﻨﺪ ،اﻧﮕﻴﺰه ﭘﻠﻴﺪ ﺻﺎﺣﺐ آن در اﺿﺮار ﺑﻪ دﻳﮕﺮان دﻳﺪه ﻣﻲﺷﻮد و رﻓﺘﺎر ﻧﺎﻫﻨﺠﺎر او ﺑﺮ اﻳﻦ اﻧﮕﻴﺰه دﻻﻟﺖ ﻣﻲﻛﻨﺪ. واﻧﮕﻬﻲ ،ﻣﻤﻜﻦ اﺳﺖ ﻫﺪف از اﻗﺪاﻣﻲ ﺣﻔﻆ ﻣﻨﺎﻓﻊ ﺻﺎﺣﺐ ﺣﻖ ﺑﺎﺷﺪ ﻧﻪ اﺿﺮار ﺑﻪ ﻏﻴﺮ و ﺑﺎ وﺟﻮد اﻳﻦ اﺟﺮاي ﺣﻖ ﻫﻤﺮاه ﺑﺎ وﺳﺎﻳﻞ ﻧﺎﻣﺸﺮوع ﺑﺎﺷﺪ و ﻫﻤﻴﻦ اﻣﺮ اﺟﺮاي ﺣﻖ را آﻟﻮده ﺳﺎزد :ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﻣﺜﺎل ،رﻗﺎﺑﺖ ﺗﺠﺎرﺗﻲ ،ﻛﻪ ﺑﻨﺎ ﺑﻪ ﻓﺮض اﻣﺮي ﻣﺸﺮوع و ﻣﺒﺘﻨﻲ ﺑﺮ ﺣﻖ رﻗﺎﺑﺖ ﺑﺮاي ﺣﻔﻆ ﻣﻨﺎﻓﻊ ﺗﺎﺟﺮ اﺳﺖ ،ﻫﻤﺮاه ﺑﺎ وﺳﺎﻳﻞ ﻏﻴﺮ اﺧﻼﻗﻲ ﺷﻮد و ﺳﻮء اﺳﺘﻔﺎده از ﺣﻖ ﺑﻪ ﺷﻤﺎر آﻳﺪ[14] . .2ﻧﻈﺮﻳﻪ ژوﺳﺮان را ﺳﻮﺳﻴﺎﻟﻴﺴﺘﻬﺎ و ﻋﻠﻤﺎي ﺣﻘﻮق ﻋﻤﻮﻣﻲ ﺑﺎ رﻏﺒﺖ و اﺷﺘﻴﺎق ﺗﻤﺎم ﭘﺬﻳﺮﻓﺘﻪ اﻧﺪ[15]. وﻟﻲ ،دراﻧﺘﻘﺎد از آن ،ﺑﺎﻳﺪ ﮔﻔﺖ ﻛﻪ اﺧﺘﻴﺎر دادرس ﻳﺎ ﻣﺄﻣﻮران اداري ،ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﺑﺎزرﺳﻲ ﻫﺪف اﺷﺨﺎص در اﺟﺮاي ﺣﻖ ،زﻳﺎﻧﺒﺎر و ﺧﻄﺮﻧﺎك اﺳﺖ .زﻳﺮا ،ﺑﺎ اﻳﻦ ﺗﺮﺗﻴﺐ ﺣﻖ ﺑﻪ ﺻﻮرت ﻳﻚ ﺗﻜﻠﻴﻒ اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ درﻣﻲآﻳﺪ و ﺑﺎزﻳﭽﻪ دﺳﺖ دوﻟﺖﻫﺎ ﻣﻲﺷﻮد .ﺑﺮ ﻣﺒﻨﺎي اﻳﻦ ﻧﻈﺮ ،ﺗﻤﻴﺰ ﺳﻮء اﺳﺘﻔﺎده از ﺣﻖ ﺿﺎﺑﻄﻪ ﻣﻌﻴﻨﻲ ﻧﺪارد و دادرس ﻣﺠﺎل آن را ﻣﻲﻳﺎﺑﺪ ﻛﻪ ﻫﺪف اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ از ﺑﺮﻗﺮاري ﺣﻖ را ﺑﺮ ﻣﺒﻨﺎي اﻋﺘﻘﺎدﻫﺎي ﺷﺨﺼﻲ ﺧﻮد ﺗﻌﺒﻴﺮ ﻛﻨﺪ .ﭘﺲ ،ﺣﻖ اﺷﺨﺎص در روﺷﻦ ﺗﺮﻳﻦ ﻣﻈﺎﻫﺮ ﺧﻮد ﻫﻤﻴﺸﻪ در ﻣﻌﺮض اﻧﻜﺎر ﻗﺮار ﻣﻲﮔﻴﺮد و ﻫﻴﭻ ﻛﺲ ﻧﻤﻲﺗﻮاﻧﺪ ﺑﻪ ﺳﺮﻧﻮﺷﺖ ﻛﺎرﻫﺎﻳﻲ ﻛﻪ ﺑﻪ ﻇﺎﻫﺮ در ﺣﺪود ﻗﻮاﻧﻴﻦ اﻧﺠﺎم داده اﺳﺖ ﻣﻄﻤﺌﻦ ﺑﺎﺷﺪ .ﻧﮕﺮاﻧﻲ از ﻫﻤﻴﻦ وﺿﻊ ﺑﺎﻋﺚ ﺷﺪه اﺳﺖ ﻛﻪ در ﭘﺎره اي از ﻗﻮاﻧﻴﻦ )ﻗﺎﻧﻮن ﺳﻮﻳﺲ( ﺗﻨﻬﺎ ﻣﺨﺎﻟﻔﺖ آﺷﻜﺎر ﺑﺎ ﻣﺒﺎﻧﻲ ﺣﻖ را ﻣﻌﻴﺎر ﺳﻮء اﺳﺘﻔﺎده ﻗﺮار دﻫﻨﺪ. ﺑﺮ ﺧﻼف آﻧﭽﻪ ادﻋﺎ ﺷﺪه اﺳﺖ ،اﺟﺮاي ﺣﻖ را در رواﺑﻂ ﺧﺼﻮﺻﻲ ﻧﻤﻲﺗﻮان ﺑﺎ اﺧﺘﻴﺎري ﻛﻪ ﺑﻪ ﻣﺄﻣﻮران ﺣﻘﻮق ﻋﻤﻮﻣﻲ اﻋﻄﺎ ﺷﺪه اﺳﺖ ﻗﻴﺎس ﻛﺮد .درﺣﻘﻮق ﻋﻤﻮﻣﻲ ،ﻣﺼﺎﻟﺢ ﺷﺨﺼﻲ ﺻﺎﺣﺐ اﺧﺘﻴﺎر در ﻧﻈﺮ ﻧﻴﺴﺖ ،او ﻓﻘﻂ وﺳﻴﻠﻪ ﺣﻔﻆ ﻣﺼﺎﻟﺢ ﻋﻤﻮﻣﻲ اﺳﺖ و ارﺿﺎي ﺗﻤﺎﻳﻼﺗﺶ در اﻳﻦ راه ﺑﻪ ﺣﺴﺎب ﻧﻤﻲآﻳﺪ ،درﺣﺎﻟﻲ ﻛﻪ، درﺣﻘﻮق ﺧﺼﻮﺻﻲ ،ﺣﻖ ﺑﻪ ﺷﺨﺺ داده ﻣﻲﺷﻮد ﺗﺎ آن را ﺑﻪ ﺳﻮد و ﻣﺼﻠﺤﺖ ﺧﻮﻳﺶ ﺑﻪ ﻛﺎرﺑﺮد .ﭘﺲ ،اﮔﺮ او را در ﻫﻨﮕﺎم اﺟﺮاي ﺣﻖ ﻧﻴﺰ ﻣﺄﻣﻮر ﺣﻔﻆ ﺣﻘﻮق ﻋﻤﻮﻣﻲ ﭘﻨﺪارﻳﻢ ،ﺑﺎﻳﺪ ﮔﻔﺖ ﺻﺎﺣﺐ ﺣﻖ ﻓﻘﻂ ﺑﻴﺶ از دﻳﮕﺮان وﻇﻴﻔﻪ دارد[16]. .3درﺑﺎره ﻧﻈﺮ ﺳﻮم ﺑﺎﻳﺪ ﮔﻔﺖ ،اﺟﺮاي ﻗﻮاﻋﺪ ﻋﻤﻮﻣﻲ ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ ﻣﺴﺌﻮﻟﻴﺖ ﻣﺪﻧﻲ در اﺟﺮاي ﺣﻖ ،ﻧﻪ ﺗﻨﻬﺎ راه اﻋﺘﺪال ﻣﻴﺎن دو ﻧﻈﺮ دﻳﮕﺮ اﺳﺖ ،ﺿﺎﺑﻄﻪ ﺗﻤﻴﺰ ﺳﻮء اﺳﺘﻔﺎده ازﺣﻖ را ﻧﻴﺰ ﺑﻪ ﻃﻮر روﺷﻦ ﺑﻪ دﺳﺖ ﻣﻲدﻫﺪ .ﭼﻨﺎن ﻛﻪ ﮔﻔﺘﻪ ﺷﺪ، در ﺷﻴﻮه اﺟﺮاي ﺣﻖ ﻧﻴﺰ اﻣﻜﺎن ارﺗﻜﺎب ﺗﻘﺼﻴﺮ وﺟﻮد دارد .زﻳﺮا ،اﻧﺴﺎﻧﻲ ﻣﺘﻌﺎرف در رﻓﺘﺎر ﺧﻮد ﺗﻨﻬﺎ در اﻧﺪﻳﺸﻪ ﺧﻮدﺧﻮاﻫﻲ ﻧﻴﺴﺖ و ﺑﻪ ﻧﺘﻴﺠﻪ اﻋﻤﺎل ﺧﻮد ﺑﻲ اﻋﺘﻨﺎ ﻧﻤﻲﻣﺎﻧﺪ و دﺳﺖ ﻛﻢ ﻧﻔﻊ اﻧﺪك ﻳﺎ ﻫﻮس ﺧﻮﻳﺶ را ﺑﺮ ﺿﺮر ﻓﺎﺣﺶ دﻳﮕﺮان ﻣﻘﺪم ﻧﻤﻲدارد. ﭘﺲ ،ﺑﺎ او ﻧﻴﺰ ﻣﻄﺎﺑﻖ ﻗﻮاﻋﺪ ﻋﻤﻮﻣﻲ رﻓﺘﺎر ﻛﺮد و ﺗﺠﺎوز از ﻋﺮف را ﺑﺮ او ﻧﺒﺨﺸﻮد. -6وﺿﻊ ﺣﻘﻮﻗﻲ ﻛﻨﻮﻧﻲ -رواﺑﻂ ﻫﻤﺴﺎﻳﮕﺎن]: [17 ﻣﻔﺎد ﻣﺎده 132ق .م ،.در زﻣﻴﻨﻪ رواﺑﻂ ﻫﻤﺴﺎﻳﮕﺎن ﻛﻪ ﻣﺤﻞ ﻣﺮﺳﻮم ﻃﺮح ﻣﺴﺄﻟﻪ ﺳﻮء اﺳﺘﻔﺎده از ﺣﻖ اﺳﺖ ،ﻫﻤﻴﻦ ﻧﺘﻴﺠﻪ را ﺗﺄﻳﻴﺪ ﻣﻲﻛﻨﺪ .زﻳﺮا در آن ﻣﺎده، ﺗﺼﺮّف زﻳﺎﻧﺒﺎري ﻛﻪ ﺑﺮاي رﻓﻊ ﺣﺎﺟﺖ ﻳﺎ دﻓﻊ ﺿﺮر از ﻣﺎﻟﻚ ﻧﺒﺎﺷﺪ ﻳﺎ ﻣﺎﻟﻚ از ﺣﺪود ﻣﺘﻌﺎرف ﺧﺎرج ﺷﻮد ،ﻣﻤﻨﻮع اﺳﺖ .زﻳﺎن ﺑﻪ ﻫﻤﺴﺎﻳﻪ ﻣﻤﻜﻦ اﺳﺖ ﻣﺴﺘﻘﻴﻢ ﺑﺎﺷﺪ)ﻣﺎﻧﻨﺪ ﺳﺮو ﺻﺪاي ﻧﺎﻫﻨﺠﺎر ،از ﺑﻴﻦ ﺑﺮدن ﻧﻮر و ﻓﻀﺎ و اﻳﺠﺎد رﻃﻮﺑﺖ( ﻳﺎ ﻏﻴﺮ ﻣﺴﺘﻘﻴﻢ )ﻣﺎﻧﻨﺪ اﻳﺠﺎد ﭘﻤﭗ ﺑﻨﺰﻳﻦ و اﻧﺒﺎر ﻛﺮدن ﻣﻮاد ﺳﻮﺧﺘﻨﻲ ﻛﻪ ﺑﺎﻋﺚ ﺑﺎﻻ رﻓﺘﻦ ﻧﺮخ ﺑﻴﻤﻪ و اﻳﺠﺎد ﺧﻄﺮ اﺿﺎﻓﻲ ﺷﻮد( .وﻟﻲ ،درﻫﺮ دو ﺣﺎل ﺗﺼﺮّف ﺑﺎﻳﺪ »ﻧﺎﻣﺘﻌﺎرف« ﺑﺎﺷﺪ ﻳﺎ ﺑﺮاي دﻓﻊ ﺿﺮر و اﻳﺠﺎد ﻧﻔﻊ ﻧﺒﺎﺷﺪ ﺗﺎ ﻣﺸﻤﻮل ﻣﺎده 132ق .م. ﺑﻪ ﺣﺴﺎب آﻳﺪ. ﺗﺼﺮﻓﻲ ﻛﻪ ﺑﺮاي رﻓﻊ ﺣﺎﺟﺖ ﻳﺎ دﻓﻊ ﺿﺮر ﻣﺎﻟﻚ ﻧﺒﺎﺷﺪ ،در ﻏﺎﻟﺐ ﻣﻮارد ﺑﻪ ﻣﻨﻈﻮر اﺿﺮار ﺑﻪ ﻫﻤﺴﺎﻳﻪ اﻧﺠﺎم ﻣﻲﺷﻮد .در ﺣﻘﻮق ،ﺑﺮاي ﺗﻤﻴﺰ ﻗﺼﺪ ﻧﺎﻣﺸﺮوع ﻣﺎﻟﻚ، ﺳﺎده ﺗﺮﻳﻦ راه اﻳﻦ اﺳﺖ ﻛﻪ دادرس ﻧﻔﻌﻲ را ﻛﻪ او از ﺗﺼﺮّف ﻣﻲﺑﺮد در ﻧﻈﺮ آورد .ﻗﺎﻧﻮﻧﮕﺬار ﻣﺎﻧﻴﺰ ﺑﺎ روﺷﻦ ﺑﻴﻨﻲ ﺗﻤﺎم ﺑﻪ ﻣﻌﻴﺎر»ﻧﻔﻊ ﻣﺎﻟﻚ« ﺗﻮﺟﻪ ﻛﺮده و دادرس را از ﻛﺎوش ﻃﻮﻻﻧﻲ و ﮔﺎه ﺑﻴﻬﻮده درﺑﺎره ﻧﻴﺖ اﺿﺮار ﺑﻪ ﻏﻴﺮ ﻣﻌﺎف ﻛﺮده اﺳﺖ .ﭘﺲ ،ﺟﺎﻳﻲ ﻛﻪ ﻣﺎﻟﻚ ﻧﻔﻊ ﻣﻌﻘﻮﻟﻲ در اﺟﺮاي ﺗﺼﺮّف زﻳﺎﻧﺒﺎر ﺧﻮد ﻧﺪارد ،ﻓﺮض اﻳﻦ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﻪ ﻗﺼﺪ اﺿﺮار ﺑﻪ ﻏﻴﺮ اﻗﺪام ﻣﻲﻛﻨﺪ و ﺑﺎﻳﺪ از ﻛﺎر او ،ﻫﺮ ﭼﻨﺪ در ﺣﻘﻮق ﻣﺘﻌﺎرف ﻧﻴﺰ ﺑﺎﺷﺪ ،ﺟﻠﻮﮔﻴﺮي ﻛﺮد .وﻟﻲ ،ﺗﻤﻴﺰ ﺳﻮء اﺳﺘﻔﺎده از ﺣﻖ ،ﺗﻨﻬﺎ ﺑﻪ ﺗﻘﺼﻴﺮ ﻋﻤﺪي ﻣﺎﻟﻚ ﻣﺤﺪود ﻧﻤﻲﺷﻮد .ﺑﺮ ﻓﺮض ﻛﻪ ﺛﺎﺑﺖ ﺷﻮد ﻣﺎﻟﻚ دراﻧﺠﺎم ﺗﺼﺮّف ﺧﻮد ﻧﻔﻊ ﻣﻌﻘﻮل دارد و ﺑﻪ ﻣﻨﻈﻮر ﺟﻠﻮﮔﻴﺮي از ﺿﺮر ﺧﻮد اﻗﺪام ﻣﻲﻛﻨﺪ، ﻫﻤﻴﻦ ﻛﻪ زﻳﺎن دﻳﺪه ﺗﺠﺎوز از ﺣﺪود ﻣﺘﻌﺎرف را ﺛﺎﺑﺖ ﻛﻨﺪ ،دادﮔﺎه او را ازﻛﺎر ﻣﻀﺮ ﺑﺎز ﻣﻲدارد .ﺗﺠﺎوز از ﺣﺪود ﻣﺘﻌﺎرف ﺗﻌﺒﻴﺮ دﻳﮕﺮي از ﺗﺠﺎوز از رﻓﺘﺎر »اﻧﺴﺎن ﻣﺘﻌﺎرف« ﻳﺎ ﺗﻘﺼﻴﺮ اﺳﺖ ،ﻫﺮ ﭼﻨﺪ ﻛﻪ ﻗﺼﺪ اﺿﺮار ﻧﻴﺰ در ﻣﻴﺎن ﻧﺒﺎﺷﺪ [18].در ﻣﻮرد ﺗﻤﻴﺰ »ﺗﺼﺮّف ﻧﺎﻣﺘﻌﺎرف« ﻧﻴﺰ ﻣﻌﻴﺎر ﺛﺎﺑﺘﻲ وﺟﻮد ﻧﺪارد و دادرس اﺧﺘﻴﺎر ﮔﺴﺘﺮده اي ﺑﺮاي ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ اوﺿﺎع و اﺣﻮال و اﺟﺮاي ﻋﺪاﻟﺖ و رﻋﺎﻳﺖ اﻧﺼﺎف دارد :ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﻣﺜﺎل ،در ﻣﻮرد اﺣﺪاث ﺑﺎﻏﭽﻪ اي ﻛﻪ ﺑﺎﻋﺚ اﻳﺠﺎد رﻃﻮﺑﺖ ﺑﻪ ﺧﺎﻧﻪ ﻫﻤﺴﺎﻳﻪ ﻣﻲﺷﻮد ،ﻧﻴﺎز ﻣﻌﻨﻮي ﻣﺎﻟﻚ ﺑﻪ داﺷﺘﻦ ﺑﺎﻏﭽﻪ و وﺳﻌﺖ آن و ﺷﻴﻮه آﺑﻴﺎري و ﻧﻮع ﻣﺰاﺣﻤﺘﻲ ﻛﻪ اﻳﺠﺎد ﻛﺮده اﺳﺖ و اﻣﻜﺎن رﻓﻊ ﺿﺮر ﺑﺮاي ﻫﻤﺴﺎﻳﻪ در ﭼﮕﻮﻧﮕﻲ ﺗﺼﻤﻴﻢ دادﮔﺎه ﻣﺆﺛﺮ اﺳﺖ[19]. 59 ‏www.tabsareh.ir ﻣﻤﻜﻦ اﺳﺖ اﻳﺮاد ﺷﻮد ﻛﻪ ،اﮔﺮ ﻣﻘﺼﻮد ﻧﻮﻳﺴﻨﺪﮔﺎن ﻗﺎﻧﻮن ﻣﺪﻧﻲ از اﻋﻼم ﻧﺎﻣﺸﺮوع ﺑﻮدن»ﻛﺎر ﻧﺎﻣﺘﻌﺎرف« اﺷﺎره ﺑﻪ ﺗﻘﺼﻴﺮ ﻣﺎﻟﻚ ،اﻋﻢ از اﺿﺮار ﺑﻪ ﻋﻤﺪ ﻳﺎﺑﻲ ﻣﺒﺎﻻﺗﻲ و ﺑﻲ اﺣﺘﻴﺎﻃﻲ ﺑﻮد ،دﻳﮕﺮ ﭼﻪ ﺿﺮورت داﺷﺖ ﻛﻪ در ﻣﺎده 132اﻣﻜﺎن ﺗﺼﺮّف ﺑﻪ زﻳﺎن ﻫﻤﺴﺎﻳﻪ ﻣﻨﻮط ﺑﺮ اﻳﻦ ﺷﻮد ﻛﻪ »ﺑﺮاي رﻓﻊ ﺣﺎﺟﺖ ﻳﺎ دﻓﻊ ﺿﺮر« از ﻣﺎﻟﻚ ﺑﺎﺷﺪ .وﻟﻲ ،ﺑﺎﻳﺪ ﺗﻮﺟﻪ داﺷﺖ ﻛﻪ ﻣﺒﻨﺎي ﻗﺎﻧﻮن ﻣﺪﻧﻲ اﻳﻦ اﺳﺖ ﻛﻪ دادرس را از ﻛﺎوش درﺑﺎره ﺗﻤﻴﺰ ﻗﺼﺪ واﻗﻌﻲ ﻣﺎﻟﻚ ﻣﻌﺎف دارد و ،ﺑﺮاي ﺗﻤﻴﺰ ﺳﻮء اﺳﺘﻔﺎده ازﺣﻖ ،ﻣﻈﺎﻫﺮ اﻳﻦ ﻗﺼﺪ ﻳﺎ اﻗﺪام ﻣﺎﻟﻚ را ﻣﻨﺎط اﻋﺘﺒﺎر ﻗﺮار دﻫﺪ .ﺑﺮ اﻳﻦ ﻣﺒﻨﺎ ،اﮔﺮ ﺗﻨﻬﺎ ﻛﺎر ﻧﺎﻣﺘﻌﺎرف ﻣﻤﻨﻮع ﺷﻮد ،ﺗﺼﺮّﻓﺎﺗﻲ ﻛﻪ در ﺣﺪود ﻋﺮف ،وﻟﻲ ﺑﻪ ﻗﺼﺪ اﺿﺮار ﺑﻪ ﻫﻤﺴﺎﻳﻪ ،اﻧﺠﺎم ﻣﻲﺷﻮد از ﺑﺎررﺳﻲ دادﮔﺎﻫﻬﺎ ﺑﻪ دور ﻣﻲﻣﺎﻧﺪ .در ﺣﺎﻟﻲ ﻛﻪ ،در ﻧﻈﺎم ﻛﻨﻮﻧﻲ ،ﻛﺎر ﻧﺎﻣﺘﻌﺎرف و ﻛﺎري ﻛﻪ ﺑﺮاي رﻓﻊ ﻧﻴﺎز و ﺟﻠﻮﮔﻴﺮي از ﺿﺮر ﻣﺎﻟﻚ اﻧﺠﺎم ﻧﻤﻲﺷﻮد ﻣﻤﻨﻮع اﺳﺖ و ﻣﺎﻟﻚ در ﺣﺪود ﻋﺮف ﻧﻴﺰ ﻣﺠﺎل رﺳﻴﺪن ﺑﻪ ﻫﺪف ﻧﺎﻣﺸﺮوع ﺧﻮد را ﻧﻤﻲﻳﺎﺑﺪ[20] . ﻣﻔﺎد ﻣﻮاد 352و 353ﻗﺎﻧﻮن ﻣﺠﺎزات اﺳﻼﻣﻲ در دﻳﺎت ﻧﻴﺰاﻳﻦ ﻧﺘﻴﺠﻪ را ﺗﺄﻳﻴﺪ ﻣﻲﻛﻨﺪ. در ﻣﺎده 352آﻣﺪه اﺳﺖ: »ﻫﺮ ﻛﺴﻲ درﻣﻠﻚ ﺧﻮد ﺑﻪ ﻣﻘﺪار ﻧﻴﺎز ﻳﺎ زاﺋﺪ ﺑﺮ آن آﺗﺶ روﺷﻦ ﻛﻨﺪ و ﺑﺪاﻧﺪ ﻛﻪ ﺑﻪ ﺟﺎﻳﻲ ﺳﺮاﻳﺖ ﻧﻤﻲﻛﻨﺪ و ﻋﺎدﺗﺎً ﻧﻴﺰ ﺳﺮاﻳﺖ ﻧﻜﻨﺪ ،ﻟﻜﻦ اﺗﻔﺎﻗﺎً ﺑﻪ ﺟﺎي دﻳﮕﺮ ﺳﺮاﻳﺖ ﻛﻨﺪ و ﻣﻮﺟﺐ ﺗﻠﻒ ﻳﺎ ﺧﺴﺎرت ﺷﻮد ﺿﺎﻣﻦ ﻧﺨﻮاﻫﺪ ﺑﻮد«. دﻟﻴﻞ ﺿﺎﻣﻦ ﻧﺒﻮدن اﻳﻦ اﺳﺖ ﻛﻪ ﻛﺎر ﻣﺎﻟﻚ در اﻳﻦ ﻓﺮض ﺑﺎ رﻓﺘﺎر اﻧﺴﺎﻧﻲ ﻣﺘﻌﺎرف ﺗﻌﺎرض ﻧﺪارد .وﻟﻲ در ﻣﺎده 353ﻣﻲﺧﻮاﻧﻴﻢ: »ﻫﺮﮔﺎه ﻛﺴﻲ در ﻣﻠﻚ ﺧﻮد آﺗﺶ روﺷﻦ ﻛﻨﺪ ﻛﻪ ﻋﺎدﺗﺎً ﺑﻪ ﻣﺤﻞ دﻳﮕﺮ ﺳﺮاﻳﺖ ﻣﻲﻧﻤﺎﻳﺪ ﻳﺎ ﺑﺪاﻧﺪ ﻛﻪ ﺑﻪ ﺟﺎي دﻳﮕﺮ ﺳﺮاﻳﺖ ﺧﻮاﻫﺪ ﻛﺮد و دراﺛﺮ ﺳﺮاﻳﺖ ﻣﻮﺟﺐ ﺗﻠﻒ ﻳﺎ ﺧﺴﺎرت ﺷﻮد ،ﻋﻬﺪه دار آن ﺧﻮاﻫﺪ ﺑﻮد ﮔﺮﭼﻪ ﺑﻪ ﻣﻘﺪار ﻧﻴﺎز ﺧﻮد روﺷﻦ ﻛﺮده ﺑﺎﺷﺪ«. ﺳﺒﺐ ﺿﻤﺎن دراﻳﻦ ﻓﺮض آﮔﺎﻫﻲ ﻣﺎﻟﻚ ﺑﻪ اﻳﺠﺎد ﺧﻄﺮ و ﭘﻴﺶ ﺑﻴﻨﻲ ورود ﺿﺮر ﺑﻪ دﻳﮕﺮي اﺳﺖ .ﭘﺲ ،ﺷﺮط ﺿﺮوري ﺑﺮاي اﻳﺠﺎد ﺿﻤﺎن ﻧﻪ ﻗﺼﺪ اﺿﺮار اﺳﺖ و ﻧﻪ ﺗﺠﺎوز از ﺣﺪود ﻧﻴﺎز؛ﺷﺮط ﺿﺮوري ﺗﻘﺼﻴﺮ در اﺟﺮاي ﺣﻖ و دﺳﺖ زدن ﺑﻪ ﻛﺎري ﻧﺎﻣﺘﻌﺎرف اﺳﺖ. ﺑﺪﻳﻦ ﺗﺮﺗﻴﺐ ،در اﻳﻦ ﻣﻮاد ،اﻧﺪازه آﺗﺶ و راﺑﻄﻪ آن ﺑﺎ ﻧﻴﺎز ﻣﺎﻟﻚ اﻫﻤﻴﺘﻲ ﻧﺪارد و آﻧﭽﻪ ﺿﻤﺎن آور اﺳﺖ ﻋﻠﻢ ﺑﻪ ﺳﺮاﻳﺖ ﺑﺮ ﻣﺒﻨﺎي ﻋﺎدت و ﺳﻴﺮ ﻣﺘﻌﺎرف اﻣﻮر اﺳﺖ. اﻧﺴﺎن ﻣﺘﻌﺎرف آﺗﺸﻲ را ﻛﻪ ﻣﻲداﻧﺪ ﺑﻪ ﺟﺎي دﻳﮕﺮ ﺳﺮاﻳﺖ ﻣﻲﻛﻨﺪ ﻳﺎ ﺑﻪ ﺣﻜﻢ ﻋﺎدت ﺳﺮاﻳﺖ آن ﻣﻈﻨﻮن اﺳﺖ ،روﺷﻦ ﻧﻤﻲﻛﻨﺪ و ﺗﺠﺎوز از رﻓﺘﺎر ﭼﻨﻴﻦ اﻧﺴﺎﻧﻲ ﺿﻤﺎن آور اﺳﺖ. -7ﻗﻠﻤﺮو اﺟﺮاي ﻧﻈﺮّﻳﻪ ،اﺟﺮاي ﻗﺎﻋﺪه ﻻﺿﺮر: از آﻧﭽﻪ ﮔﻔﺘﻪ ﺷﺪ ،ﻧﺒﺎﻳﺪ ﭼﻨﻴﻦ ﻧﺘﻴﺠﻪ ﮔﺮﻓﺖ ﻛﻪ درﺣﻘﻮق ﻣﺎ ﻫﻴﭻ ﮔﺎه ﺑﻪ ﻟﺰوم ﺟﻠﻮ ﮔﻴﺮي از ﻛﺴﻲ ﻛﻪ ﺣﻖ راﺑﺮاي اﺿﺮار ﺑﻪ دﻳﮕﺮي و ﺑﻪ ﺷﻴﻮه اي ﻧﺎﻣﺘﻌﺎرف ﺑﻪ ﻛﺎر ﻣﻲﺑﺮد ﺗﻮﺟﻪ ﻧﺸﺪه اﺳﺖ و اﻳﻦ ﻧﻈﺮﻳﻪ ره آوري ازﺣﻘﻮق ﻣﻐﺮب زﻣﻴﻦ اﺳﺖ .در ﺣﻘﻮق اﺳﻼم ،ﺻﺎﺣﺐ ﺣﻖ در ﭼﮕﻮﻧﮕﻲ اﺟﺮاي آن آزاد ﻧﻴﺴﺖ .ﻣﻨﺸﺄ اﻳﻦ ﻓﻜﺮ از ﺣﺪﻳﺚ ﻧﺒﻮي»ﻻﺿﺮر و ﻻﺿﺮار ﻓﻲ اﻻﺳﻼم« ﮔﺮﻓﺘﻪ ﺷﺪه ،ﻛﻪ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ اﺳﻼم در دﻋﻮاي ﻣﻌﺮوف ﺑﻪ ﺳﻤﺮة ﺑﻦ ﺟﻨﺪب ،ﺣﻜﻢ ﻓﺮﻣﻮد ﺗﺎ درﺧﺖ ﺧﺮﻣﺎﻳﻲ را ،ﻛﻪ ﻣﺎﻟﻚ آن ﺑﻪ ﻃﻮر ﻧﺎﻣﺘﻌﺎرف از ﺣﻖ ﺧﻮﻳﺶ اﺳﺘﻔﺎده ﻣﻲﻛﺮد و ﺑﺎ رﻓﺖ و آﻣﺪﻫﺎي ﻧﺎﺑﻬﻨﮕﺎم ﻣﺎﻟﻚ ﺧﺎﻧﻪ ﻣﺤﻞ درﺧﺖ را آزار ﻣﻲداد ،ﻗﻠﻊ ﻛﻨﻨﺪ[21]. ﺑﺎﻳﺪ داﻧﺴﺖ ﻛﻪ ﻗﺎﻋﺪه »ﻻﺿﺮر« ﻗﻠﻤﺮوي وﺳﻴﻌﺘﺮ از ﻣﺴﺄﻟﻪ »ﺳﻮء اﺳﺘﻔﺎده از ﺣﻖ « داردو ﻓﻘﻴﻬﺎن اﺳﻼﻣﻲ از آن ،ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﺣﻜﻢ ﺛﺎﻧﻮي و ﻣﺤﺪود ﻛﻨﻨﺪه ،اﺳﺘﻔﺎده ﻛﺮده اﻧﺪ ﺗﺎ ﻫﺮ ﺟﺎ ﺿﺮري ﻧﺎﻣﺸﺮوع و ﻧﺎﻣﺘﻨﺎﺳﺐ از اﺣﻜﺎم ﻧﺎﺷﻲ ﻣﻲﺷﻮد از آن ﭘﺮﻫﻴﺰ ﻛﻨﻨﺪ. ﻟﻴﻜﻦ ،ﭼﻮن ﺑﻪ اﻋﺘﻘﺎد ﻫﻤﮕﺎن ﻗﺎﻋﺪه ﻻﺿﺮر ﺑﺮاﺻﻞ اﺣﺘﺮام ﺑﻪ ﻣﺎﻟﻜﻴﺖ ﺣﻜﻮﻣﺖ دارد و اﺧﺘﻴﺎر ﻣﺎﻟﻚ را در ﻣﻮاردي ﻛﻪ ﺑﻴﻬﻮده ﺑﻪ دﻳﮕﺮان ﺿﺮر ﻣﻲرﺳﺎﻧﺪ ﻣﺤﺪود ﻣﻲﻛﻨﺪ ،ﺑﺎﻳﺪ از آن ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﻣﻨﺒﻊ ﺟﻠﻮﮔﻴﺮي از »ﺳﻮء اﺳﺘﻔﺎده از ﺣﻖ« ﻧﻴﺰ ﻧﺎم ﺑﺮد. در ﺣﻘﻮق اﺳﻼم ،ﻗﺎﻋﺪه»ﻻﺿﺮر« ﺑﻪ وﺳﻌﺘﻲ ﻛﻪ اﻣﺮوز در ﺣﻘﻮق اروﭘﺎﻳﻲ ﻣﺮﺳﻮم اﺳﺖ ،ﺑﺮاي ﺟﻠﻮﮔﻴﺮي از ﺳﻮء اﺳﺘﻌﻤﺎل ﺣﻖ ﺑﻪ ﻛﺎر ﮔﺮﻓﺘﻪ ﻧﺸﺪه ،ﻟﻴﻜﻦ در زﻣﻴﻨﻪ رواﺑﻂ ﺑﻴﻦ ﻫﻤﺴﺎﻳﮕﺎن و ﻣﺎﻟﻜﺎن ﻣﺠﺎور ﻣﻮرد اﺳﺘﻔﺎده ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺘﻪ اﺳﺖ ،ﭼﻨﺪان ﻛﻪ ﺑﺎﻳﺪ ﮔﻔﺖ ﻣﺎده 132ﻗﺎﻧﻮن ﻣﺪﻧﻲ ﻧﺘﻴﺠﻪ ﻛﺎوﺷﻬﺎي ﻓﻘﻴﻬﺎن اﻣﺎﻣﻴﻪ اﺳﺖ. -8ﺣﻘﻮق ﻛﻨﻮﻧﻲ: در ﺣﻘﻮق ﻛﻨﻮﻧﻲ اﻳﺮان ﻧﻴﺰ ،ﺗﻨﻬﺎ ﻣﻮردي ﻛﻪ دادﮔﺎﻫﻬﺎ ﺑﺮاي ﺟﻠﻮﮔﻴﺮي از ﺗﻘﺼﻴﺮ و ﺳﻮء اﺳﺘﻔﺎده ﺻﺎﺣﺐ ﺣﻖ اﻗﺪام ﻣﺆﺛﺮ ﻛﺮده اﻧﺪ ،در رواﺑﻂ ﺑﻴﻦ ﻣﺎﻟﻜﺎن اﺳﺖ [22].دراﻳﻦ زﻣﻴﻨﻪ ،روﻳﻪ ﻗﻀﺎﻳﻲ ،ﺑﺮاي اﺣﺮاز اﻳﻦ اﻣﺮ ﻛﻪ آﻳﺎ ﺗﺼﺮّف ﻣﺎﻟﻚ ﺑﺮاي »رﻓﻊ اﺣﺘﻴﺎج ﻳﺎ رﻓﻊ ﺿﺮر« اوﺳﺖ ،دﺳﺖ ﺑﻪ اﺑﺘﻜﺎر زده و از ﭘﺎره اي اﺣﻜﺎم ﭼﻨﻴﻦ ﺑﺮ ﻣﻲآﻳﺪ ﻛﻪ ﺗﺼﺮّف زﻳﺎﻧﺒﺎر ﻣﺎﻟﻚ در ﺻﻮرﺗﻲ ﻣﺠﺎز اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﺮاي رﻓﻊ اﺣﺘﻴﺎج و دﻓﻊ ﺿﺮر از ﻣﺎﻟﻚ ﺿﺮوري ﺑﺎﺷﺪ[23]. در ﺳﺎﻳﺮ ﻣﻮارد ،ﻫﻨﻮز روﻳﻪ ﻗﻀﺎﻳﻲ راﻫﻲ دراز در ﭘﻴﺶ دارد و ﺑﺎﻳﺪ از اﻧﺪﻳﺸﻪ ﻫﺎي داﻧﺎﻳﺎن و ﻋﺪاﻟﺘﻲ ﻛﻪ ﺑﺎ آن روﺑﻪ رو اﺳﺖ اﻟﻬﺎم ﺑﮕﻴﺮد ﺗﺎ ﻣﺴﻴﺮ ﺧﻮد را ﺑﺸﻨﺎﺳﺪ. وﻟﻲ ،در ﻗﻮاﻧﻴﻦ ﮔﻮﻧﺎﮔﻮن ﻣﻮاردي ﺑﻪ ﭼﺸﻢ ﻣﻲﺧﻮرد ﻛﻪ راه ﺳﻮء اﺳﺘﻔﺎده را ﻗﺎﻧﻮﻧﮕﺬار ﺑﺴﺘﻪ اﺳﺖ: در ﺗﺒﺼﺮه ﻣﺎده 225ﻣﻜﺮر ﻗﺎﻧﻮن آﻳﻴﻦ دادرﺳﻲ ﻣﺪﻧﻲ ،در ﺣﻖ دادﺧﻮاﻫﻲ ،آﻣﺪه اﺳﺖ: »ﭼﻨﺎﻧﭽﻪ ﺑﺮ دادﮔﺎه ﻣﺤﺮز ﺷﻮد ﻛﻪ ﻣﻨﻈﻮر از اﻗﺎﻣﻪ دﻋﻮي ،ﺗﺄﺧﻴﺮ در اﻧﺠﺎم ﺗﻌﻬﺪ ﻳﺎ اﻳﺬاء ﻃﺮف ﻳﺎ ﻏﺮض ورزي ﺑﻮده ،دادﮔﺎه ﻣﻜﻠّﻒ اﺳﺖ ،در ﺿﻤﻦ ﺻﺪور ﺣﻜﻢ ﻳﺎ ﻗﺮار ،ﻣﺪﻋﻲ را ﺑﻪ ﺗﺄدﻳﻪ ﺳﻪ ﺑﺮاﺑﺮ ﻫﺰﻳﻨﻪ دادرﺳﻲ ﺑﻪ ﻧﻔﻊ ﻃﺮف ﻣﺘﻘﺎﺑﻞ ﻣﺤﻜﻮم ﻧﻤﺎﻳﺪ«. ﻣﺎده 244ﻗﺎﻧﻮن ﻣﺠﺎزات ﻋﻤﻮﻣﻲ ﺳﻮءاﺳﺘﻔﺎده از ﺣﻖ رﻗﺎﺑﺖ در اﻣﻮر ﺗﺠﺎري را ﺟﺮم ﺷﻨﺎﺧﺘﻪ اﺳﺖ .در اﻳﻦ ﻣﺎده ،در ﺗﻌﺮﻳﻒ رﻗﺎﺑﺖ ﻣﻜﺎراﻧﻪ ،ﮔﻔﺘﻪ ﺷﺪه اﺳﺖ: » ...رﻗﺎﺑﺖ ﻣﻜﺎراﻧﻪ ﻋﺒﺎرت اﺳﺖ از اﻳﻨﻜﻪ ﺗﺎﺟﺮي ﺑﺮاي اﻧﺼﺮاف ﻣﺮدم از ﺧﺮﻳﺪ ﻳﺎ اﺳﺘﻌﻤﺎل ﻣﺘﺎﻋﻲ ﻣﺸﺎﺑﻪ ﻣﺘﺎع ﺧﻮد ﺑﻪ وﺳﻴﻠﻪ اﺳﺒﺎب ﭼﻴﻨﻲ ﻳﺎ ﻧﺴﺒﺘﻬﺎي ﻛﺬب ﻳﺎ ﺑﻪ ﻃﻮر ﻛﻠّﻲ ﺑﻪ ﻫﺮ وﺳﻴﻠﻪ ﻣﺘﻘﻠﺒﺎﻧﻪ دﻳﮕﺮ ﻣﺘﻮﺳﻞ ﺷﺪه و ﺑﻪ ﻃﻮر ﻣﺴﺘﻘﻴﻢ ﻳﺎ ﻏﻴﺮ ﻣﺴﺘﻘﻴﻢ ﺗﻠﻮﻳﺤﺎً ﻳﺎ ﺗﺼﺮﻳﺤﺎً در ﺻﺪد ﻣﻌﻴﻮب ﻳﺎ ﻧﺎﻣﺮﻏﻮب ﺟﻠﻮه دادن آن ﻣﺘﺎع ﺑﺮ آﻳﺪ«. ﻣﻮرد دﻳﮕﺮ ،اﺟﺮاي ﺣﻖ ﻓﺴﺦ ﺷﺮﻛﺖ ﺗﻀﺎﻣﻨﻲ ﺑﺮاي ﺷﺮﻳﻜﺎن اﺳﺖ .ﻣﺎده 137ﻗﺎﻧﻮن ﺗﺠﺎرت در اﻳﻦ ﺑﺎره ﻣﻘﺮّر ﻣﻲدارد. »ﻓﺴﺦ ﺷﺮﻛﺖ در ﺻﻮرﺗﻲ ﻣﻤﻜﻦ اﺳﺖ ﻛﻪ دراﺳﺎﺳﻨﺎﻣﻪ اﻳﻦ ﺣﻖ از ﺷﺮﻛﺎ ﺳﻠﺐ ﻧﺸﺪه و ﻧﺎﺷﻲ از ﻗﺼﺪ اﺿﺮار ﻧﺒﺎﺷﺪ.« .... ﭘﺲ ،در ﺻﻮرﺗﻲ ﻛﻪ ﻏﺮض ﺷﺮﻳﻚ اﺿﺮار ﺑﻪ دﻳﮕﺮان ﺑﺎﺷﺪ ﺣﻖ ﻓﺴﺦ از او ﺳﻠﺐ ﻣﻲﺷﻮد .دﻳﮕﺮ از زﻣﻴﻨﻪ ﻫﺎﻳﻲ ﻛﻪ اذﻫﺎن ﻋﻤﻮﻣﻲ و ﺣﻘﻮﻗﺪاﻧﺎن ﻣﺎ ﻣﺘﻮﺟﻪ زﻳﺎﻧﻬﺎي ﻧﺎﺷﻲ از ﺳﻮء اﺳﺘﻔﺎده از ﺣﻖ ﺷﺪه اﻧﺪ ،ﺣﻘﻮق ﺧﺎﻧﻮادﮔﻲ و اﺧﺘﻴﺎراﺗﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺷﻮﻫﺮ ﺑﻪ ﻋﻨﻮان رﺋﻴﺲ ﺧﺎﻧﻮاده دارد .در ﻗﺎﻧﻮن ﻣﺪﻧﻲ ،ﺷﻮﻫﺮ ﻣﻲﺗﻮاﻧﺴﺖ از ﺷﻐﻞ 60 ‏www.tabsareh.ir زن ﺑﻪ دﻟﻴﻞ ﻣﻨﺎﻓﺎت داﺷﺘﻦ ﺑﺎ ﻣﺼﺎﻟﺢ ﺧﺎﻧﻮادﮔﻲ ﺟﻠﻮﮔﻴﺮي ﻛﻨﺪ )ﻣﺎده ،(1117وﻟﻲ در ﻗﺎﻧﻮن ﺣﻤﺎﻳﺖ ﺧﺎﻧﻮاده ﻣﻨﻊ زن ﻣﻮﻛﻮل ﺑﻪ ﺗﺼﻤﻴﻢ دادﮔﺎه ﺷﺪ ﺗﺎ اﻣﻜﺎن ﻫﻴﭻ ﺳﻮء اﺳﺘﻔﺎده اي ﺑﺮاي ﺷﻮﻫﺮ ﺑﺎﻗﻲ ﻧﻤﺎﻧﺪو در آﺧﺮﻳﻦ اﺻﻼﺣﺎت ﺑﻪ زن ﻧﻴﺰ ﺣﻖ داده ﺷﺪ ﻛﻪ ﻣﻨﻊ ﺷﻮﻫﺮ را از ﻣﺸﺎﻏﻠﻲ ﻛﻪ ﻣﻨﺎﻓﻲ ﻣﺼﺎﻟﺢ ﺧﺎﻧﻮادﮔﻲ اﺳﺖ از دادﮔﺎه ﺑﺨﻮاﻫﺪ[24]. درﺑﺎره ﺳﺎﻳﺮ اﺧﺘﻴﺎرات ﺷﻮﻫﺮ ﻧﻴﺰ وﺿﻊ ﺑﻪ ﻫﻤﻴﻦ ﻣﻨﻮال اﺳﺖ و ﻫﻤﻪ ﻛﻢ و ﺑﻴﺶ ﻣﻮﻗﻌﻴﺖ ﺷﻮﻫﺮ را آﻣﻴﺰه اي ازﺣﻖ و ﺗﻜﻠﻴﻒ ﻣﻲداﻧﻨﺪ و ﺣﻘﻮق او را ﻣﻄﻠﻖ ﻧﻤﻲﺷﻤﺎرﻧﺪ. -9ﺣﻘﻮق ﻣﻄﻠﻖ ﺧﺎرج از ﻗﻠﻤﺮو ﻧﻈﺮﻳﻪ: ﻗﻄﻊ ﻧﻈﺮ از وﺿﻊ ﻛﻨﻮﻧﻲ دادﮔﺎﻫﻬﺎ ،ﺑﺎﻳﺪ داﻧﺴﺖ ﻛﻪ از ﻣﺒﺎﻧﻲ و ﻓﻠﺴﻔﻪ ﭘﺎره اي از ﺣﻘﻮق ﭼﻨﻴﻦ ﺑﺮ ﻣﻲآﻳﺪ ﻛﻪ ﻗﺎﻧﻮﻧﮕﺬار ﻟﺰوﻣﻲ ﺑﺮاي ﺑﺎزرﺳﻲ ﻛﺎر ﺻﺎﺣﺐ ﺣﻖ ﻧﻤﻲﺑﻴﻨﺪ و ﻣﺼﻠﺤﺖ را در اﺧﺘﻴﺎر ﻛﺎﻣﻞ او ﻣﻲداﻧﺪ .ﻧﻮع و ﺷﻤﺎر اﻳﻦ ﺣﻘﻮق در ﻧﻈﺎم ﺣﻘﻮﻗﻲ ﻫﺮ ﻛﺸﻮر ﻣﺘﻔﺎوت اﺳﺖ: ﺑﺮاي ﻣﺜﺎل ،در ﺣﻘﻮق ﻣﺎ ،از ﭘﺪري ﻛﻪ ﺑﺎ ﻧﻜﺎح دﺧﺘﺮ ﻧﺎﺑﺎﻟﻎ ﺧﻮد ﺑﺎ دﻳﮕﺮي ﻣﺨﺎﻟﻔﺖ ﻣﻲﻛﻨﺪ ،ﻛﺴﻲ دﻟﻴﻞ ﻣﻮﺟﻪ ﻧﻤﻲﺧﻮاﻫﺪ و او را ﻣﺘﻬﻢ ﺑﻪ ﺳﻮء اﺳﺘﻔﺎده از ﺣﻖ ﻧﻤﻲﺳﺎزد .ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ اﺳﺖ در ﻣﻮرد ﻋﻄﻒ ﺷﺎﺧﻪ و رﻳﺸﻪ درﺧﺖ ﻫﻤﺴﺎﻳﻪ از ﻣﻠﻚ ﺷﺨﺺ و ﺣﻖ درﺧﻮاﺳﺖ ﺗﻘﺴﻴﻢ ﻣﺎل ﻣﺸﺎع ،ﺣﻖ ﻣﻌﺎﻣﻠﻪ ﻛﺮدن ﻳﺎ ﺧﻮدداري از آن) ،ﺟﺰ در ﻣﻮاردي ﻛﻪ ﻛﺎﻻي ﻣﻮرد ﻧﻴﺎز ﻋﻤﻮم ﺑﻪ اﻧﺤﺼﺎر دراﺧﺘﻴﺎر ﻛﺴﻲ ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ(] [25ﺣﻖ رد ﻳﺎ ﺗﻨﻔﻴﺬ و ﺻﺎﻳﺎي زاﺋﺪ ﺑﺮ ﺛﻠﺚ ...و ﻣﺎﻧﻨﺪ اﻳﻨﻬﺎ. ][1در ﺣﻘﻮق ﻓﺮاﻧﺴﻪ ،ﭘﻠﻨﻴﻮل در ﭼﺎﭘﻬﺎي ﻧﺨﺴﺘﻴﻦ ﺣﻘﻮﻗﻲ ﻣﺪﻧﻲ ﺑﺮ ﺗﻌﺎرض داﺷﺘﻦ ﺣﻖ وﺗﻘﺼﻴﺮ ﺗﻜﻴﻪ ﻛﺮد)ج ،2ش ،(871وﻟﻲ در ﭼﺎﭘﻬﺎي ﺑﻌﺪ رﻳﭙﺮو ﭘﺲ از او ﺑﻮﻻﻧﮋه اﻳﻦ ﻓﻜﺮ دﺳﺖ ﺷﺴﺘﻨﺪ و ﺳﻮء اﺳﺘﻔﺎده از ﺣﻖ را ﭘﺬﻳﺮﻓﺘﻨﺪ. ][2رك .ژوﺳﺮان ،ﺣﻘﻮق ﻣﺪﻧﻲ ،ج ،1ش 161ﺑﻪ ﺑﻌﺪ -ﻛﺎرﺑﻮﻧﻴﻪ ،ج ،1ش ،45ص -152رﻳﭙﺮ و ﺑﻮﻻﻧﮋه ،ج ،1ش 671ﺑﻪ ﺑﻌﺪ -ﻛﻮﻟﻦ و ﻛﺎﭘﻴﺘﺎن و ﻻﻣﻮاﻧﺪﻳﺮ ،رﺳﺎﻟﻪ ﺣﻘﻮق ﻣﺪﻧﻲ ،ج 2ش -1103ژاك ﮔﺴﺘﻦ و ﮔﻮﺑﻮ ،رﺳﺎﻟﻪ ﺣﻘﻮق ﻣﺪﻧﻲ ،ﻣﻘﺪﻣﻪ ،ش 693ﺑﻪ ﺑﻌﺪ. ][3ﻧﻘﻞ از ﻛﻮﻟﻦ :ﻛﻮﻟﻦ و ﻛﺎﭘﻴﺘﺎن و ﻻﻣﻮراﻧﺪﻳﺮ ،ﻫﻤﺎن ﻛﺘﺎب ،ش 1107 ][4ﻛﻮﻟﻦ و ﻛﺎﭘﻴﺘﺎن و ﻻﻣﻮراﻧﺪﻳﺮ ،ج ،2ش 1106 ][5رﻳﭙﺮ ،ﻗﺎﻋﺪه اﺧﻼﻗﻲ در ﺗﻌﻬﺪات ﻣﺪﻧﻲ ،ش 89ﺑﻪ ﺑﻌﺪ – ﺳﺎواﺗﻴﻪ ،رﺳﺎﻟﻪ ﻣﺴﺌﻮﻟﻴﺖ ﻣﺪﻧﻲ ،ج ،1ش 37و .38 ][6ژوﺳﺮان ،روح ﺣﻘﻮق وﻧﺴﺒﻲ ﺑﻮدن آﻧﻬﺎ ،ﭼﺎپ دوم ،1939 ،ﺣﻘﻮق ﻣﺪﻧﻲ ،ج ،2ش .428 ][7ﮔﺴﺘﻦ و ﮔﻮﺑﻮ ،رﺳﺎﻟﻪ ﺣﻘﻮق ﻣﺪﻧﻲ ،ﻣﻘﺪﻣﻪ ،ش 697 ][8ﺳﺎواﺗﻴﻪ ،ﻣﺴﺌﻮﻟﻴﺖ ﻣﺪﻧﻲ ،ج ،1ش -48اﺳﺘﺎرك ،ﺗﻌﻬﺪات ،ش 305ﺑﻪ ﺑﻌﺪ. ][9ﻣﺎده 226ﻗﺎﻧﻮن ﻣﺪﻧﻲ آﻟﻤﺎن ﻧﻴﺰ ﺑﺮ ﻣﺒﻨﺎي ﻫﻤﻴﻦ ﻧﻈﺮﻳﻪ ﺗﻨﻈﻴﻢ ﺷﺪه و ﻗﺼﺪ اﺿﺮار را ﻣﻌﻴﺎر ﺗﺤﻘّﻖ ﺳﻮء اﺳﺘﻔﺎده از ﺣﻖ ﻗﺮارداده اﺳﺖ .دراﻳﻦ زﻣﻴﻨﻪ ،رﺟﻮع ﺷﻮد ﺑﻪ ،رﻳﭙﺮ، ﻗﺎﻋﺪه اﺧﻼﻗﻲ در ﺗﻌﻬﺪات ﻣﺪﻧﻲ ،ش 90ﺑﻪ ﺑﻌﺪ -رﻳﭙﺮ و ﺑﻮﻻﻧﮋه ،ج ،2ش -966ﺳﺎواﺗﻴﻪ ،ﻧﻈﺮﻳﻪ ﺗﻌﻬﺪات ،ش .266 ][10ﻣﻼ اﺣﻤﺪ ﻧﺮاﻗﻲ در ﻋﻮاﻳﺪاﻻﻳﺎم )ص ،(22در ﺗﻮﺿﻴﺢ ﻧﻈﺮ ﻋﻼﻣﻪ در ﺗﺤﺮﻳﺮ ،ﻛﻪ ﻧﻮﺷﺘﻪ اﺳﺖ :اﮔﺮ ﺗﺼﺮّف ﺑﻪ ﻗﺼﺪ اﺿﺮار ﺑﺎﺷﺪ ﺣﺮام اﺳﺖ ،ﻫﺮ ﭼﻨﺪ ﻛﻪ ﻧﺘﻮان ﺑﻪ ﮔﻮﻧﻪ اي دﻳﮕﺮ از ﻫﻤﺴﺎﻳﻪ رﻓﻊ ﺿﺮر ﻛﺮد ،ﺣﺪﻳﺚ ﺳﻤﺮه را ﭼﻨﻴﻦ ﺗﻌﺒﻴﺮ ﻣﻲﻛﻨﺪ ﻛﻪ وﻗﺘﻲ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ)ص( دﻳﺪ ﻛﻪ ﺻﺎﺣﺐ درﺧﺖ ﺑﻪ ﻫﻴﭻ ﻳﻚ از ﭘﻴﺸﻨﻬﺎدﻫﺎي او ،ﻛﻪ ﻣﺘﻀﻤﻦ اﻧﺘﻔﺎع ﺑﺪون ﺿﺮر از آن ﺑﻮد ،راﺿﻲ ﻧﺸﺪ ،درﻳﺎﻓﺖ ﻛﻪ ﻗﺼﺪ او از ﺑﺎﻗﻲ ﻣﺎﻧﺪن ﻣﻠﻜﻴﺖ ﭼﻴﺰي ﺟﺰ اﺿﺮار ﻧﻴﺴﺖ ،و آﻧﮕﺎه ﺣﻜﻢ ﺑﻪ ﻗﻠﻊ درﺧﺖ داد ][11رﻳﭙﺮ ،ﻗﺎﻋﺪه اﺧﻼﻗﻲ درﺗﻌﻬﺪات ﻣﺪﻧﻲ ،ش 93ﺑﻪ ﺑﻌﺪ – ﻓﻠﻮر و اوﺑﺮ ،واﻗﻌﻪ ﺣﻘﻮﻗﻲ ،ش – 118ﻣﺎزو و ﺗﻨﻚ ،ﻣﺴﺌﻮﻟﻴﺖ ﻣﺪﻧﻲ ،ج ،1ش .562 ][12ژوﺳﺮان ،ﺣﻘﻮق ﻣﺪﻧﻲ ،ج ،1ش 161ﺑﻪ ﺑﻌﺪ؛ ج ،2ش 430ﺗﺎ 433؛ روح ﺣﻘﻮق و ﻧﺴﺒﻲ ﺑﻮدن آﻧﻬﺎ ،ﭼﺎپ دوم ،ﭘﺎرﻳﺲ -1939ﻣﺎده 5اﺻﻮل ﻗﺎﻧﻮﻧﮕﺬاري ﻣﺪﻧﻲ ﺷﻮروي، اﺟﺮاي ﺣﻘﻮق ﻣﺪﻧﻲ را ﻣﺤﺪود ﺑﻪ اﺻﻮل اﺧﻼﻗﻲ ﺟﺎﻣﻌﻪ ﻛﻤﻮﻧﻴﺴﺖ و ﻗﻮاﻋﺪ زﻧﺪﮔﻲ ﺳﻮﺳﻴﺎﻟﻴﺴﺘﻲ داﻧﺴﺘﻪ اﺳﺖ. ] [13ﻣﺎزو وﺷﺎﺑﺎس ،دروس ﺣﻘﻮق ﻣﺪﻧﻲ ،ج ،2ﺑﺨﺶ ،1ﺗﻌﻬﺪات ،ش -458ﻣﺎزو وﺗﻨﻚ ،رﺳﺎﻟﻪ ﻣﺴﺌﻮﻟﻴﺖ ﻣﺪﻧﻲ ،ج ،1ش 559ﺑﻪ ﺑﻌﺪ ،ﺑﻪ وﻳﮋه ،ﺷﻤﺎره ﻫﺎي 579ﺗﺎ -582 ﻣﺎرﺗﻲ و رﻳﻨﻮ ،ج ،2ش 417ﻣﻜﺮر – ﻛﻮﻟﻦ و ﻛﺎﭘﻴﺘﺎن و ﻻﻣﻮراﻧﺪﻳﺮ ،ج ،2ش – 1109ﻓﻴﻠﻴﭗ ﻟﻮﺗﻮرﻧﻮ ،ﻣﺴﺌﻮﻟﻴﺖ ﻣﺪﻧﻲ ،ش .1497 ][14ﻛﺎرﺑﻮﻧﻴﻪ ،ج ،4ﺗﻌﻬﺪات ،ش ،225ﭼﺎپ ﺗﺠﺪﻳﺪ ﻧﻈﺮ ﺷﺪه ،1996ص .385 ] .[15ﺑﺮاي دﻳﺪن ﺗﺄﻳﻴﺪ ﻧﻈﺮ ژوﺳﺮان در ﺣﻘﻮق ﺟﺪﻳﺪ ﻓﺮاﻧﺴﻪ ،رك .اﺳﺘﺎرك ،ﺣﻘﻮق ﻣﺪﻧﻲ ،ج )2ﺗﻌﻬﺪات( ،ش 313ﺑﻪ ﺑﻌﺪ. ][16رﻳﭙﺮ ﻗﺎﻋﺪه اﺧﻼﻗﻲ در ﺗﻌﻬﺪات ﻣﺪﻧﻲ ،ش 103ﻣﻜﺮر؛ ﻧﻈﺎم دﻣﻮﻛﺮاﺳﻲ و ﺣﻘﻮق ﻣﺪﻧﻲ ﺟﺪﻳﺪ ،ش 117ﺑﻪ ﺑﻌﺪ – رﻳﭙﺮ و ﺑﻮﻻﻧﮋه ،ج ،1ش -673ﻣﺎزو ،دروس ﺣﻘﻮق ﻣﺪﻧﻲ ،ج ،1ش .50 ][17رك .ﻧﺎﺻﺮ ﻛﺎﺗﻮزﻳﺎن ،دوره ﻣﻘﺪﻣﺎﺗﻲ ﺣﻘﻮق ﻣﺪﻧﻲ ،اﻣﻮال و ﻣﺎﻟﻜﻴﺖ ،ش 114ﺑﻪ ﺑﻌﺪ. ][18اﻣﺎره ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺘﻦ ﺗﺼﺮّﻓﺎت ﻧﺎﻫﻨﺠﺎر ﺑﺮ وﺟﻮد ﻇﻦ ﺑﺮاﺿﺮار و ﺗﻌﻴﻴﻦ ﻣﻌﻴﺎر ﻋﺮﻓﻲ و ﻧﻮﻋﻲ ﺑﺮاي اﺛﺒﺎت آن از ﻧﻈﺮ ﺗﻴﺰﺑﻴﻦ ﭘﺎره اي از ﻓﻘﻬﺎ دور ﻧﻤﺎﻧﺪه اﺳﺖ :ﭼﻨﺎن ﻛﻪ ﺷﻬﻴﺪ ﺛﺎﻧﻲ در ﻣﺴﺎﻟﻚ)ج ،2ص ،(245ﭘﺲ از اﻋﻼم اﻳﻦ اﻣﺮ ﻛﻪ ﻋﻤﺪ ﻣﺎﻟﻚ ﻳﺎ ﻇﻦ او ﺑﺮ اﺿﺮار )ﺗﻘﺼﻴﺮ( ﺑﺮاي ﺗﺤﻘّﻖ ﺿﻤﺎن ﻛﺎﻓﻲ اﺳﺖ ،ﻣﻲﻧﻮﻳﺴﺪ» :وﻓﻲ ﻣﻌﻨﻲ ﻇﻨﻪ ﻣﺎ اذا اﻗﺘﻀﺖ اﻟﻌﺎدة ﺑﺴﺮﻳﺎﻧﻪ ﺑﺎن ﻛﺎن اﻟﻬﻮاء ﺷﺪﻳﺪاً ﺑﺤﻤﻠﻬﺎ اﻟﻲ ﻣﻠﻚ اﻟﻐﻴﺮ او اﻟﻤﺎء ﻛﺜﻴﺮاً و ان اﺗﻔﻖ ﻋﺪم ﺷﻌﻮره ﺑﺬﻟﻚ ﻟﺒﻼدة و ﻧﺤﻮﻫﺎ او ﻏﻴﺮﻫﺎ « ...واﻳﻦ ﻋﺒﺎرت در ﻛﺘﺐ ﻓﻘﻬﺎي دﻳﮕﺮ ﻧﻴﺰ آﻣﺪه اﺳﺖ)ﺟﻮاﻫﺮ ،ج ،37ص .(61 ][19دراﻳﻦ ﺑﺎره ،رك .ﻧﺎﺻﺮ ﻛﺎﺗﻮزﻳﺎن ،دوره ﻣﻘﺪﻣﺎﺗﻲ ﺣﻘﻮق ﻣﺪﻧﻲ ،اﻣﻮال و ﻣﺎﻟﻜﻴﺖ ،ش .115 ][20درﺑﺎره ﻣﺒﻨﺎي ﺗﻌﻬﺪﻫﺎي ﻫﻤﺴﺎﻳﮕﺎن و ﻣﺴﺌﻮﻟﻴﺖ ﻧﺎﺷﻲ از اﺿﺮار ﺑﻪ ﻫﻤﺴﺎﻳﻪ ،رك .ﻓﻴﻠﻴﭗ ﻟﻮﺗﻮرﻧﻮ ،ﻣﺴﺌﻮﻟﻴﺖ ﻣﺪﻧﻲ ،ش 1599ﺑﻪ ﺑﻌﺪ ،ص 557ﺑﻪ ﺑﻌﺪ -ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ ،رك .ﻧﺎﺻﺮ ﻛﺎﺗﻮزﻳﺎن ،دوره ﻣﻘﺪﻣﺎﺗﻲ ﺣﻘﻮق ﻣﺪﻧﻲ ،اﻣﻮال و ﻣﺎﻟﻜﻴﺖ ،ش .116 ][21ﺷﻴﺦ ﻣﺮﺗﻀﻲ اﻧﺼﺎري ،ﻣﻜﺎﺳﺐ ،ص 372ﺑﻪ ﺑﻌﺪ -ﻣﻴﺮزا ﻧﺎﺋﻴﻨﻲ و ﺷﻴﺦ ﻣﻮﺳﻲ ﺧﻮﻧﺴﺎري ،ﻣﻨﻴﺔاﻟﻄﺎﻟﺐ ،ج ،2ص -200ﻣﻴﺮﻓﺘﺎح ،ﻋﻨﺎوﻳﻦ ،ص 94ﺑﻪ ﺑﻌﺪ -و از ﻣﻴﺎن ﻛﺘﺎﺑﻬﺎي ﻓﺎرﺳﻲ :اﺳﺘﺎد ﻣﺤﻤﻮد ﺷﻬﺎﺑﻲ ،دو رﺳﺎﻟﻪ ،وﺿﻊ اﻟﻔﺎظ و ﻗﺎﻋﺪه ﻻﺿﺮر ،ﺗﻬﺮان ،ﭼﺎپ داﻧﺸﮕﺎه .1330 ][22ﻧﺎﺻﺮ ﻛﺎﺗﻮزﻳﺎن ،دوره ﻣﻘﺪﻣﺎﺗﻲ ﺣﻘﻮق ﻣﺪﻧﻲ ،اﻣﻮال و ﻣﺎﻟﻜﻴﺖ ،ش 111ﺑﻪ ﺑﻌﺪ. ][23رأي ﺷﻌﺒﻪ 27دادﮔﺎه ﺷﻬﺮﺳﺘﺎن ﺗﻬﺮان ،ﭘﺮوﻧﺪه ﺷﻤﺎره )168/39ﻧﻘﻞ از :ﻧﺎﺻﺮ ﻛﺎﺗﻮزﻳﺎن ،ﻫﻤﺎن ﻛﺘﺎب ،ص .(169 ] [24ﻧﺎﺻﺮ ﻛﺎﺗﻮزﻳﺎن ،ﺧﺎﻧﻮاده ،ج ،1ش 135و 136 ][25ﻧﺎﺻﺮ ﻛﺎﺗﻮزﻳﺎن ،ﺣﻘﻮق ﻣﺪﻧﻲ ،ﻋﻘﻮد ﻣﻌﻴﻦ ،ج ،1ش -40اﻳﻦ ﺣﻖ ﻧﻴﺰﺑﻪ ﺗﻌﺒﻴﺮي ﺟﺰء آزادﻳﻬﺎي اﺷﺨﺎص اﺳﺖ. 61 ‏www.tabsareh.ir ﭼﻜﻴﺪه .1ﭘﻴﺶ از ﺳﺪه اﺧﻴﺮ ،ﺑﺴﻴﺎري از ﻧﻮﻳﺴﻨﺪﮔﺎن اروﭘﺎﻳﻲ ﻣﻲﭘﻨﺪاﺷﺘﻨﺪ ﻛﻪ ﺣﻖ داﺷﺘﻦ ﺑﺎ ﺗﻘﺼﻴﺮ ﺟﻤﻊ ﻧﻤﻲﺷﻮد و از آﻏﺎز ﻗﺮن ﺑﻴﺴﺘﻢ ﭘﺬﻳﺮﻓﺘﻨﺪ ﻛﻪ ﻣﻔﺎد ﻫﺮ ﺣﻖ ﻛﻢ و ﺑﻴﺶ ﺑﻪ ﻣﺒﺎﻧﻲ اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ آن ﻣﺤﺪود ﻣﻲﺷﻮد و ﺻﺎﺣﺐ ﺣﻖ ﻧﻤﻲﺗﻮاﻧﺪ وﺟﻮد ﺣﻖ را وﺳﻴﻠﻪ اﺿﺮار ﺑﻪ دﻳﮕﺮي ﻗﺮار دﻫﺪ. .2ﺣﺪود داﺧﻠﻲ و ﺷﻴﻮه اﺟﺮاي ﻫﺮ ﺣﻖ را اﺻﻮﻟﻲ ﻣﻘﺮّر ﻣﻲدارد ﻛﻪ ﺗﺠﺎوز از اﻳﻦ ﺣﺪود را ﺳﻮء اﺳﺘﻔﺎده از ﺣﻖ ﻣﻲﻧﺎﻣﻴﻢ. .3درﺑﺎره ﻣﻌﻴﺎر ﺳﻮء اﺳﺘﻔﺎده از ﺣﻖ ﺳﻪ ﻣﻌﻴﺎر اراﺋﻪ ﺷﺪه اﺳﺖ :اﺿﺮار ﻋﻤﺪي ،ﺗﺠﺎوز از ﻣﺒﺎﻧﻲ اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ ﺣﻖ ،و ﺗﻘﺼﻴﺮ در اﺟﺮاي ﺣﻖ. .4ﺑﺮاﺳﺎس ﻣﻌﻴﺎر اﺿﺮار ﻋﻤﺪي ،ﺳﻮء اﺳﺘﻔﺎده از ﺣﻖ ﺑﻪ ﻣﻮردي ﮔﻔﺘﻪ ﻣﻲﺷﻮد ﻛﻪ ﺷﺨﺺ ﻛﺎر ﻣﺒﺎﺣﻲ را در ﺣﺪود ﺣﻖ ﺧﻮﻳﺶ اﻧﺠﺎم ﻣﻲدﻫﺪ ،وﻟﻲ ﻫﺪف آن اﺿﺮار ﺑﻪ دﻳﮕﺮان اﺳﺖ ﻧﻪ رﻓﻊ اﺣﺘﻴﺎج و دﻓﻊ ﺿﺮر از ﺧﻮد .5ﺑﺮاﺳﺎس ﻧﻈﺮﻳﻪ دوم ،ﻫﺮ ﺟﺎ ﺣﻘّﻲ ﺑﺮﺧﻼف ﻫﺪفﻫﺎي اﻗﺘﺼﺎدي و ﺳﻴﺎﺳﻲ آن ﻣﻮرد اﺳﺘﻔﺎده ﻗﺮار ﻣﻲﮔﻴﺮد و اﺧﺘﻴﺎري ﻛﻪ ﺑﻪ ﺻﺎﺣﺐ ﺣﻖ داده ﺷﺪه از ﻣﺴﻴﺮ دﻟﺨﻮاه اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ ﻣﻨﺤﺮف ﻣﻲﺷﻮد ،از ﺣﻖ ﺳﻮء اﺳﺘﻔﺎده ﺷﺪه اﺳﺖ. .6ﮔﺮوﻫﻲ از ﻧﻮﻳﺴﻨﺪﮔﺎن ،ﺿﺎﺑﻄﻪ ﺗﻌﻴﻴﻦ ﺳﻮءاﺳﺘﻔﺎده از ﺣﻖ را ارﺗﻜﺎب ﺗﻘﺼﻴﺮ در اﺟﺮاي ﺣﻖ ﻣﻲداﻧﻨﺪ .ﺑﻪ ﻧﻈﺮ اﻳﻨﺎن ،در اﺟﺮاي ﺣﻖ ﻧﻴﺰ ﺑﺎﻳﺪ ﺟﺎﻧﺐ اﺣﺘﻴﺎط را ﻧﮕﻪ داﺷﺖ و از ﺧﻄﺎ و زﻳﺎدهروي ﭘﺮﻫﻴﺰ ﺷﻮد. .7در اﻧﺘﻘﺎد از ﻧﻈﺮ ﻧﺨﺴﺖ ﮔﻔﺘﻪ ﺷﺪه اﺳﺖ ،ﭼﺮا ﺷﺨﺺ ﻣﻲﺗﻮاﻧﺪ در ﻣﻘﺎم اﺟﺮاي ﺣﻖ ﺧﻮﻳﺶ ﻣﺮﺗﻜﺐ ﺑﻲاﺣﺘﻴﺎﻃﻲ و ﺑﻲﻣﺒﺎﻻﺗﻲ ﺷﻮد و از ﻧﺘﺎﻳﺞ آن ﻣﺼﻮن ﺑﻤﺎﻧﺪ؟ .8در اﻧﺘﻘﺎد از ﻧﻈﺮﻳﻪ دوم ﮔﻔﺘﻪ ﺷﺪه اﺳﺖ ،اﺧﺘﻴﺎر دادرس ﻳﺎ ﻣﺄﻣﻮران اداري ،ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﺑﺎزرﺳﻲ ﻫﺪف اﺷﺨﺎص در اﺟﺮاي ﺣﻖ ،زﻳﺎﻧﺒﺎر و ﺧﻄﺮﻧﺎك اﺳﺖ و ﺣﻖ را ﺑﻪ ﺻﻮرت ﻳﻚ ﺗﻜﻠﻴﻒ اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ در ﻣﻲآورد. .9ﺑﺮاﺳﺎس ﻣﺎده 132ﻗﺎﻧﻮن ﻣﺪﻧﻲ ،ﺗﺼﺮّف ﻧﺎﻣﺘﻌﺎرف آﻧﮕﺎه ﻛﻪ ﺑﺮاي دﻓﻊ ﺿﺮر ﻳﺎ رﻓﻊ ﺣﺎﺟﺖ ﻧﺒﺎﺷﺪ ﺳﻮء اﺳﺘﻔﺎده از ﺣﻖ ﻣﺎﻟﻜﻴﺖ و ﻣﻤﻨﻮع اﺳﺖ. .10در ﺣﻘﻮق ﻣﻮﺿﻮﻋﻪ اﻳﺮان ،ﺗﻨﻬﺎ ﻣﻮردي ﻛﻪ دادﮔﺎهﻫﺎ ﺑﺮاي ﺟﻠﻮﮔﻴﺮي از ﺗﻘﺼﻴﺮ و ﺳﻮء اﺳﺘﻔﺎده ﺻﺎﺣﺐ ﺣﻖ اﻗﺪام ﻣﺆﺛﺮ ﻛﺮدهاﻧﺪ ،در رواﺑﻂ ﺑﻴﻦ ﻣﺎﻟﻜﺎن اﺳﺖ .اﻟﺒﺘﻪ در ﻗﻮاﻧﻴﻦ ﻣﺨﺘﻠﻒ ﻣﻮاردي ﺑﻪ ﭼﺸﻢ ﻣﻲﺧﻮرد ﻛﻪ راه ﺳﻮء اﺳﺘﻔﺎده از ﺣﻖ را ﻗﺎﻧﻮﻧﮕﺬار ﺑﺴﺘﻪ اﺳﺖ. آزﻣﻮن -1ﻛﺪام ﻳﻚ از ﻧﻮﻳﺴﻨﺪﮔﺎن زﻳﺮ ﻣﻌﻴﺎر ﺗﺠﺎوز از ﻣﺒﺎﻧﻲ اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ ﺣﻖ را ﺑﺮاي ﺗﻤﻴﺰ ﺳﻮء اﺳﺘﻔﺎده از ﺣﻖ اراﺋﻪ ﻧﻤﻮدهاﻧﺪ؟ اﻟﻒ( رﻳﭙﺮ ﻓﺮاﻧﺴﻮي ب( ﭘﻠﻴﻨﻮل ج( ژوﺳﺮان ﻓﺮاﻧﺴﻮي د( اﻳﺮﻳﻨﮓ -2ﻛﺪام ﻣﻮرد ﻧﺎدرﺳﺖ اﺳﺖ؟ اﻟﻒ( ﻃﺒﻖ ﻧﻈﺮﻳﻪ اﺿﺮار ﻋﻤﺪي ﺑﺮ ﻋﻬﺪه زﻳﺎن دﻳﺪه اﺳﺖ ﻛﻪ ﻗﺼﺪ اﺿﺮار را در ﺻﺎﺣﺐ ﺣﻖ اﺛﺒﺎت ﻛﻨﺪ. ب( ﻛﺎري ﻛﻪ ﻫﻴﭻ ﻓﺎﻳﺪهاي ﺑﺮاي ﻋﺎﻣﻞ آن ﻧﺪارد ،اﻣﺎره ﻗﺼﺪ اﺿﺮار اوﺳﺖ. ج( ﻧﻈﺮﻳﻪ ﻣﺒﻨﺎي اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ ﺣﻖ را ،ﺳﻮﺳﻴﺎﻟﻴﺴﺖﻫﺎ و ﻋﻠﻤﺎي ﺣﻘﻮق ﻋﻤﻮﻣﻲ ﻧﭙﺬﻳﺮﻓﺘﻪاﻧﺪ. د( ﺳﻮء اﺳﺘﻔﺎده از ﺣﻖ در ﺟﺎﻳﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ در اﺟﺮاي آن روح ﻗﺎﻧﻮن ﻧﺎدﻳﺪه ﮔﺮﻓﺘﻪ ﻣﻲﺷﻮد. -3در ﻧﻘﺪ ﻛﺪام ﻣﻌﻴﺎر و ﻧﻈﺮﻳﻪ ﮔﻔﺘﻪ ﻣﻲﺷﻮد ،ﺣﻖ را ﺑﻪ ﺻﻮرت ﻳﻚ ﺗﻜﻠﻴﻒ اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ در ﻣﻲآورد؟ اﻟﻒ( اﺿﺮار ﻋﻤﺪي ب( ﺗﺠﺎوز از ﻣﺒﻨﺎي اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ ﺣﻖ ج( ﺗﻘﺼﻴﺮ در اﺟﺮاي ﺣﻖ د( ﻟﺰوم رﻋﺎﻳﺖ اﺣﺘﻴﺎط در اﺟﺮاي ﺣﻖ 62 ‏www.tabsareh.ir ﺟﻠﺴﻪ 13 ﻧﻘﺶ ﺗﻘﺼﻴﺮ در ﻣﺴﺌﻮﻟﻴﺖﻫﺎي ﮔﻮﻧﺎﮔﻮن ﻣﻘﺪﻣﻪ در اﻳﻦ درس ﻧﻘﺶ ﺗﻘﺼﻴﺮ را در ﻣﺴﺌﻮﻟﻴﺖﻫﺎي ﮔﻮﻧﺎﮔﻮن ﻣﻮرد ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ ﻗﺮار ﻣﻲدﻫﻴﻢ .اﺑﺘﺪا ﻣﺴﺌﻮﻟﻴﺖ ﻧﺎﺷﻲ از ﻓﻌﻞ ﺧﻮد ﺷﺨﺺ و ﻟﺰوم وﺟﻮد ﺗﻘﺼﻴﺮ در ﺗﺤﻘﻖ اﻳﻦ ﻣﺴﺌﻮﻟﻴﺖ را ﻣﻮرد ﺑﺤﺚ و ﺑﺮرﺳﻲ ﻗﺮار داده و ﺑﻪ ﻣﺴﺌﻮﻟﻴﺖﻫﺎي ﺑﺪون ﺗﻘﺼﻴﺮ اﺷﺎره ﺧﻮاﻫﻴﻢ ﻧﻤﻮد .ﺳﭙﺲ ﻣﺴﺌﻮﻟﻴﺖ ﻧﺎﺷﻲ از ﻓﻌﻞ ﻏﻴﺮ و ﻣﺒﻨﺎي اﻳﻦ ﻣﺴﺌﻮﻟﻴﺖ را ﺑﺮرﺳﻲ ﻧﻤﻮده و ﺳﻬﻢ ﻧﺎﭼﻴﺰ ﺗﻘﺼﻴﺮ را در ﺗﺤﻘﻖ اﻳﻦ ﻣﺴﺌﻮﻟﻴﺖ ﺧﻮاﻫﻴﻢ دﻳﺪ .در ﭘﺎﻳﺎن اﻳﻦ درس ﻣﺴﺌﻮﻟﻴﺖ ﻣﺪﻧﻲ ﻧﺎﺷﻲ از ﺣﻔﺎﻇﺖ اﺗﻮﻣﺒﻴﻞ را ﺑﻄﻮر ﺧﺎص ﻣﻮرد ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ ﻗﺮار ﻣﻲدﻫﻴﻢ. -1ﻣﺴﺌﻮﻟﻴﺖ ﻧﺎﺷﻲ از ﻓﻌﻞ ﺷﺨﺺ ،ﻟﺰوم وﺟﻮد ﺗﻘﺼﻴﺮ: ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﻗﺎﻋﺪه ﺑﺎﻳﺪ ﭘﺬﻳﺮﻓﺖ ﻛﻪ ﻫﺮ ﻛﺲ ﺗﻨﻬﺎ ﺿﺎﻣﻦ اﻋﻤﺎل ﺧﻮﻳﺶ اﺳﺖ و زﻳﺎﻧﻲ را ﻛﻪ ﺧﻮد ﺑﻪ دﻳﮕﺮان ﻣﻲزﻧﺪ ﺑﺎﻳﺪ ﺟﺒﺮان ﻛﻨﺪ .وﻟﻲ ،ﭼﻨﺎن ﻛﻪ ﭘﻴﺶ از اﻳﻦ ﻧﻴﺰ ﮔﻔﺘﻪ ﺷﺪ ،زﻧﺪﮔﻲ اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ ﺑﺮ ﻣﺒﻨﺎي ﺗﻌﺎون ﻧﻬﺎده ﺷﺪه اﺳﺖ .ﻻزﻣﻪ ﺗﻌﺎون اﻳﻦ اﺳﺖ ﻛﻪ اﻧﺴﺎن ﭘﺎره اي از زﻳﺎﻧﻬﺎ را ﺗﺤﻤﻞ ﻛﻨﺪ و ﺑﺎ ﭼﺸﻢ ﭘﻮﺷﻲ و ﺗﺴﺎﻣﺢ ﺑﻪ ﻛﺎرﻫﺎي دﻳﮕﺮان ﺑﻨﮕﺮد .ﭘﺲ ،ﻫﻤﻪ ﺿﺮرﻫﺎ را ﻧﻤﻲﺗﻮان ﺟﺒﺮان ﻛﺮد و ﻫﻴﭻ ﻛﺲ را ﻧﺒﺎﻳﺪ ﻣﺴﺌﻮل ﺗﻤﺎم ﺧﺴﺎرﺗﻬﺎﻳﻲ داﻧﺴﺖ ﻛﻪ از او ﺑﻪ دﻳﮕﺮان ﻣﻲرﺳﺪ .ﻛﺎري ﻛﻪ ﻣﺴﺌﻮﻟﻴﺖ ﺑﻪ ﺑﺎر ﻣﻲآورد ﺑﺎﻳﺴﺘﻲ در ﻧﻈﺮ ﺗﻮده ﻣﺮدم ﻧﺎﻫﻨﺠﺎر و ﻧﺎﻣﺘﻌﺎرف ﺟﻠﻮه ﻛﻨﺪ .اﻧﺴﺎن ﻣﺘﻌﺎرف ﺑﻪ ﻛﺎري ﻛﻪ در آن ﻣﻬﺎرت ﻧﺪارد دﺳﺖ ﻧﻤﻲزﻧﺪ ،در اﻋﻤﺎل ﺧﻮد ﻣﺤﺘﺎط اﺳﺖ و ﺑﺪ دﻳﮕﺮان را ﻧﻤﻲﺧﻮاﻫﺪ .ﻛﺎرﻫﺎﻳﻲ را ﻛﻪ ﭼﻨﻴﻦ اﻧﺴﺎﻧﻲ اﻧﺠﺎم ﻧﻤﻲدﻫﺪ»ﺗﻘﺼﻴﺮ « ﻳﺎ »ﺧﻄﺎ « ﻣﻲﻧﺎﻣﻨﺪ. ﺑﻪ ﻣﻮﺟﺐ ﻣﺎده 1ﻗﺎﻧﻮن ﻣﺴﺌﻮﻟﻴﺖ ﻣﺪﻧﻲ ،ﺷﺨﺺ ﺿﺎﻣﻦ ﺧﺴﺎراﺗﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ »ﺑﺪون ﻣﺠﻮز ﻗﺎﻧﻮﻧﻲ ﻋﻤﺪاً ﻳﺎ در ﻧﺘﻴﺠﻪ ﺑﻲ اﺣﺘﻴﺎﻃﻲ « ﺑﻪ دﻳﮕﺮان وارد ﻣﻲﻛﻨﺪ .اﻳﻦ ﻗﺎﻋﺪه ،ﺑﻪ ﻋﻨﻮان اﺻﻞ در ﻣﻮرد اﻋﻤﺎل ﺷﺨﺼﻲ ،اﻣﺮوز در ﺑﻴﺸﺘﺮ ﻧﻈﺎﻣﻬﺎي ﺣﻘﻮﻗﻲ ﭘﺬﻳﺮﻓﺘﻪ ﺷﺪه اﺳﺖ ،ﭼﻨﺪان ﻛﻪ ﻣﻲﺗﻮان آن راﻳﻜﻲ از اﺻﻮل ﺗﻤﺪن ﻛﻨﻮﻧﻲ ﺑﺸﺮ ﺑﻪ ﺣﺴﺎب آورد. ﺑﺎ وﺟﻮد اﻳﻦ ،ﻧﺒﺎﻳﺪ ﭼﻨﻴﻦ ﭘﻨﺪاﺷﺖ ﻛﻪ ﺗﻘﺼﻴﺮ ﻣﺒﻨﺎي ﻣﻨﺤﺼﺮ ﻣﺴﺌﻮﻟﻴﺖ ﻧﺎﺷﻲ از ﻓﻌﻞ ﺷﺨﺺ اﺳﺖ :در ﺣﻘﻮق ﻣﺎ اﺗﻼف ﺑﻪ ﻣﺒﺎﺷﺮت ﺿﻤﺎن آور اﺳﺖ ،ﻫﺮ ﭼﻨﺪ ﻛﻪ ﻣﺮﺗﻜﺐ ﺧﻄﺎﻳﻲ ﻧﻜﺮده ﺑﺎﺷﺪ و ﻫﻤﻴﻦ اﻣﺮ ﺑﺨﺶ ﻣﻬﻤﻲ از ﻣﺴﺌﻮﻟﻴﺘﻬﺎ را از ﻗﻠﻤﺮو ﻧﻈﺮﻳﻪ ﺗﻘﺼﻴﺮ ﺧﺎرج ﻣﻲﺳﺎزد .واﻧﮕﻬﻲ در ﻣﺴﺌﻮﻟﻴﺘﻬﺎي ﻗﺮاردادي ﺑﻪ اﺣﻜﺎم ﮔﻮﻧﺎﮔﻮﻧﻲ ﺑﺮﺧﻮرد ﻣﻲﺷﻮد ﻛﻪ ﺗﻮﺟﻴﻪ آﻧﻬﺎ ﺑﺮ ﻣﺒﻨﺎي ﺗﻘﺼﻴﺮ ﻣﺴﺌﻮل دﺷﻮار اﺳﺖ. -2ﻣﺴﺌﻮﻟﻴﺘﻬﺎي ﺑﺪون ﺗﻘﺼﻴﺮ: در اﻣﻮر اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ ﻛﻤﺘﺮ ﻣﻲﺗﻮان ﺑﻪ اﺻﻞ ﻣﻄﻠﻘﻲ رﺳﻴﺪ .اﺻﻞ اﻋﻼم ﺷﺪه در ﻗﺎﻧﻮن ﻣﺴﺌﻮﻟﻴﺖ ﻣﺪﻧﻲ ،ﺣﺘّﻲ در ﻣﻮرد اﻓﻌﺎل ﺷﺨﺺ ،ﺑﻲ اﺳﺘﺜﻨﺎ ﻧﻴﺴﺖ .ﮔﺬﺷﺘﻪ از ﻣﻮرد اﺗﻼف و ﻏﺼﺐ ،ﻛﻪ ﺷﺮح آن در ﻣﺒﺎﺣﺚ ﮔﺬﺷﺘﻪ آﻣﺪ ،در ﺧﻼل ﺳﺎﻳﺮ ﻣﻮاد ﻗﺎﻧﻮن ﻣﺪﻧﻲ و ﻗﺎﻧﻮن ﻣﺠﺎزات اﺳﻼﻣﻲ ﻧﻴﺰ ﺑﻪ ﻣﻮاردي ﺑﺮﺧﻮرد ﻣﻲﺷﻮد ﻛﻪ ﺑﻨﺎ ﺑﻪ ﻣﺼﺎﻟﺤﻲ ﺷﺨﺺ ﻣﺴﺌﻮل ﻗﺮار ﻣﻲﮔﻴﺮد ،ﺑﺪون اﻳﻨﻜﻪ ﺗﻘﺼﻴﺮي داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ .اﻳﻦ ﻣﻮارد اﺳﺘﺜﻨﺎﻳﻲ ﺑﻪ وﻳﮋه در ﻋﻘﻮد ﻣﻌﻴﻦ ﭼﺸﻤﮕﻴﺮ اﺳﺖ ،از ﺟﻤﻠﻪ: .1اﮔﺮ ﻛﺴﻲ ﻣﻠﺰم ﺷﻮد ﻛﻪ در ﺑﺮاﺑﺮ اﻧﺠﺎم دادن ﻛﺎري ﺑﻪ دﻳﮕﺮي ﭘﺎداﺷﻲ ﺑﺪﻫﺪ ،ﻣﻲﺗﻮاﻧﺪ ﭘﻴﺶ از ﺗﻤﺎم ﺷﺪن ﻛﺎر از ﻋﻬﺪ ﺧﻮد رﺟﻮع ﻛﻨﺪ ،وﻟﻲ در ﻧﺘﻴﺠﻪ اﺟﺮاي اﻳﻦ ﺣﻖ ﻣﺴﺌﻮل ﭘﺮداﺧﺘﻦ اﺟﺮت اﻟﻤﺜﻞ ﻛﺎر ﻧﻴﻤﻪ ﺗﻤﺎم ﻋﺎﻣﻞ ﻣﻲﺷﻮد)ﻣﺎده 565ق .م .( .اﮔﺮ ﺟﺎﻋﻞ از ﻛﺎر ﻋﺎﻣﻞ اﺳﺘﻔﺎده ﻧﻜﺮده ﺑﺎﺷﺪ ،اﻟﺘﺰام او ﺑﻪ ﭘﺮداﺧﺘﻦ اﺟﺮت اﻟﻤﺜﻞ ﻣﻔﻬﻮﻣﻲ ﺟﺰ ﺟﺒﺮان ﺧﺴﺎرت ﻧﺎﺷﻲ از ﺗﻠﻒ ﻣﻨﺎﻓﻊ ﻛﺎر او ﻧﺪارد. .2ﺑﻪ ﻣﻮﺟﺐ ﻣﺎده 644ﻗﺎﻧﻮن ﻣﺪﻧﻲ: »در ﻋﺎرﻳﻪ ﻃﻼ و ﻧﻘﺮه ،اﻋﻢ از ﻣﺴﻜﻮك وﻏﻴﺮ ﻣﺴﻜﻮك ،ﻣﺴﺘﻌﻴﺮ ﺿﺎﻣﻦ اﺳﺖ ،ﻫﺮ ﭼﻨﺪ ﺷﺮط ﺿﻤﺎن ﻧﺸﺪه و ﺗﻔﺮﻳﻂ ﻳﺎ ﺗﻌﺪي ﻫﻢ ﻧﻜﺮده ﺑﺎﺷﺪ« . .3در ﺣﻘﻮق ﻣﺎ ﭘﺬﻳﺮﻓﺘﻪ ﺷﺪه اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﻪ ﻣﻮﺟﺐ ﻗﺮارداد ﺧﺼﻮﺻﻲ ﻣﻲﺗﻮان اﻣﻴﻦ را ﻣﺴﺌﻮل ﺗﻠﻒ و ﻧﻘﺺ ﻣﺎل ﻣﻮرد اﻣﺎﻧﺖ ﺳﺎﺧﺖ .ﻣﺎده 642ﻗﺎﻧﻮن ﻣﺪﻧﻲ در اﻣﻜﺎن ﺷﺮط ﺿﻤﺎن ﺑﺮ ﻣﺴﺘﻌﻴﺮ ﺻﺮاﺣﺖ دارد ،وﻟﻲ روﻳﻪ ﻗﻀﺎﻳﻲ و اﻧﺪﻳﺸﻪ ﻋﺎﻟﻤﺎن آن را ﺑﻪ اﺟﺎره و ودﻳﻌﻪ ﻧﻴﺰ ﺳﺮاﻳﺖ داده اﺳﺖ. .4در ﻣﻮردي ﻛﻪ ﻓﺮوﺷﻨﺪه ﻛﺎﻻ از ﻋﻴﺐ ﭘﻨﻬﺎن آن آﮔﺎه ﻧﺒﺎﺷﺪ و ﻫﻴﭻ ﺗﻘﺼﻴﺮي را ﻧﺘﻮان ﺑﻪ او ﻧﺴﺒﺖ داد ،ﺑﺎزﻫﻢ ﻣﺴﺌﻮل ﭘﺮداﺧﺘﻦ ارش)ﺗﻔﺎوت ﺑﻬﺎي ﻛﺎﻻي ﺳﺎﻟﻢ و ﻣﻌﻴﺐ( ﺑﻪ ﺧﺮﻳﺪار ﻧﺎآﮔﺎه اﺳﺖ .ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ ،اﮔﺮ ﭘﺬﻳﺮﻓﺘﻪ ﺷﻮد ﻛﻪ ﺧﻴﺎر ﻓﺴﺦ )ﻋﻴﺐ( ﻧﻴﺰ وﺳﻴﻠﻪ اي ﺑﺮاي ﺟﺒﺮان ﺧﺴﺎرت اﺳﺖ >] ،[1اﻣﻜﺎن ﻓﺴﺦ ﻣﻌﺎﻣﻠﻪ را ﻧﻴﺰ ﺑﺎﻳﺪ در زﻣﺮه ﻧﺘﺎﻳﺞ ﺿﻤﺎن ﻣﺤﺾ ﻓﺮوﺷﻨﺪه آورد. -3ﻣﺴﺌﻮﻟﻴﺖ ﻧﺎﺷﻲ از ﻓﻌﻞ ﻏﻴﺮ ﻣﺒﻨﺎي اﻳﻦ ﻣﺴﺌﻮﻟﻴﺖ: ﺑﺮ ﺧﻼف ﺣﻘﻮق ﺟﺰا ،ﻛﻪ ﺑﻪ دﺷﻮاري ﻣﻲﺗﻮان ﭘﺬﻳﺮﻓﺖ ﻛﺴﻲ ﺑﻪ دﻟﻴﻞ ارﺗﻜﺎب ﺟﺮم از ﻃﺮف دﻳﮕﺮي ﻣﺠﺎزات ﺷﻮد ،ﻣﻮارد ﮔﻮﻧﺎﮔﻮﻧﻲ ﺑﻪ ﭼﺸﻢ ﻣﻲﺧﻮرد ﻛﻪ ﺷﺨﺺ ﻣﺴﺌﻮل ﺟﺒﺮان ﺧﺴﺎرﺗﻲ ﻣﻲﺷﻮد ﻛﻪ ﺧﻮد او در اﻳﺠﺎد آن دﺧﺎﻟﺘﻲ ﻧﺪاﺷﺘﻪ اﺳﺖ .ﭼﻨﻴﻦ ﻣﺴﺌﻮﻟﻴﺘﻲ ﺑﻴﮕﻤﺎن ﺧﻼف اﺻﻞ اﺳﺖ ] ،[2ﭘﺲ در ﻫﺮ ﻣﻮرد اﻳﻦ ﭘﺮﺳﺶ ﻣﻄﺮح ﻣﻲﺷﻮد ﻛﻪ ﭼﺮا ﺑﺎﻳﺪ ﺷﺨﺼﻲ ﻣﺴﺌﻮل ﺧﻄﺎي دﻳﮕﺮان ﻗﺮارﮔﻴﺮد؟ ﭘﺎﺳﺦ دﻗﻴﻖ اﻳﻦ ﺳﺆال را ﺑﺎﻳﺪ در ﻫﺮ ﻣﻮرد ﺟﺪاﮔﺎﻧﻪ داد ،وﻟﻲ ﺑﻪ اﺟﻤﺎل ﻣﻲﺗﻮان ﮔﻔﺖ اﻳﻦ دو ﻣﺼﻠﺤﺖ ﻣﺒﻨﺎي ﻣﺴﺌﻮﻟﻴﺖ ﺷﺨﺺ ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ اﻋﻤﺎل دﻳﮕﺮان ﻗﺮار ﻣﻲﮔﻴﺮد: .1ﺑﺮاي اﻳﻨﻜﻪ زﻳﺎن دﻳﺪه ﺑﺎ اﻋﺴﺎر ﻳﺎ ورﺷﻜﺴﺘﮕﻲ ﻣﺴﺒﺐ اﺻﻠﻲ روﺑﻪ رو ﻧﺸﻮد و ﺿﺮري ﺟﺒﺮان ﻧﺸﺪه ﺑﺎﻗﻲ ﻧﻤﺎﻧﺪ ،ﻗﺎﻧﻮﻧﮕﺬار ﺗﻤﺎم ﻛﺴﺎﻧﻲ را ﻛﻪ ﺑﻪ ﮔﻮﻧﻪ اي در راه ورود ﺧﺴﺎرت دﺧﺎﻟﺖ داﺷﺘﻪ اﻧﺪ ﻣﺴﺌﻮل ﻗﺮار ﻣﻲدﻫﺪ .ﻣﺴﺌﻮﻟﻴﺖ ﺗﻀﺎﻣﻨﻲ اﻳﻦ ﮔﺮوه در ﺑﺮاﺑﺮ زﻳﺎن دﻳﺪه ،ﺧﻄﺮ ﭘﺎﻳﻤﺎل ﺷﺪن ﺣﻖ او را ﻛﺎﻫﺶ ﻣﻲدﻫﺪ و اﺟﺮاي ﻋﺪاﻟﺖ را آﺳﺎﻧﺘﺮ ﻣﻲﺳﺎزد؛ﭼﻨﺎن ﻛﻪ ﻣﺴﺌﻮﻟﻴﺖ ﺗﻀﺎﻣﻨﻲ ﻏﺎﺻﺒﺎن ﺑﺎ ﻛﺴﻲ ﻛﻪ ﻣﺎل دﻳﮕﺮي را ﺗﻠﻒ ﻛﺮده ﺑﻪ ﻫﻤﻴﻦ ﻣﻨﻈﻮر اﺳﺖ. .2ﺑﺮاي اﻳﻨﻜﻪ ﺷﺨﺺ ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ رﻓﺘﺎر ﻛﺴﺎﻧﻲ ﻛﻪ ﺑﺎ ﻧﻈﺎرت و ﻫﺪاﻳﺖ او ﺑﻪ ﻛﺎري ﻣﻲﭘﺮدازﻧﺪ ﻳﺎ ﺑﻪ ﺣﻜﻢ ﻗﺎﻧﻮن ﺑﻪ او ﺳﭙﺮده ﺷﺪه اﻧﺪ اﺣﺴﺎس ﻣﺴﺌﻮﻟﻴﺖ ﻛﻨﺪ و در ﺑﺎزرﺳﻲ ﺧﻮد اﻫﻤﺎل ﻧﻮرزد ،ﻗﺎﻧﻮن ﮔﺎه او را ﻣﺴﺌﻮل ﻛﺎرﻫﺎي زﻳﺮدﺳﺘﺎن ﺧﻮد ﻣﻲﺳﺎزد؛ﭼﻨﺎن ﻛﻪ ﻣﺴﺌﻮﻟﻴﺖ وﻟﻲ و ﻗﻴﻢ ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ اﻋﻤﺎل ﻛﻮدﻛﺎن و ﻣﺴﺌﻮﻟﻴﺖ ﻛﺎرﻓﺮﻣﺎ ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﺧﺴﺎرﺗﻲ ﻛﻪ ﻛﺎرﮔﺮان ﺑﻪ دﻳﮕﺮان ﻣﻲزﻧﻨﺪ از اﻳﻦ ﮔﻮﻧﻪ اﺳﺖ. 63 ‏www.tabsareh.ir  -4ﺳﻬﻢ ﻧﺎﭼﻴﺰ ﺗﻘﺼﻴﺮ: ﻣﺴﺌﻮل ﺷﺪن ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﺧﺴﺎرﺗﻲ ﻛﻪ دﻳﮕﺮان ﺑﻪ ﺑﺎر آورده اﻧﺪ اﻣﺮي اﺳﺘﺜﻨﺎﻳﻲ اﺳﺖ .ﺑﻪ ﻫﻤﻴﻦ ﺟﻬﺖ ،اﺟﺮاي ﻗﻮاﻋﺪ ﻋﻤﻮﻣﻲ ﻧﻴﺰ در اﻳﻦ ﮔﻮﻧﻪ ﻣﺴﺌﻮﻟﻴﺘﻬﺎ ﻣﻨﺤﺮف ﺷﺪه اﺳﺖ :ﻗﺎﻧﻮﻧﮕﺬار از اﺟﺮاي ﻧﻈﺮﻳﻪ ﺗﻘﺼﻴﺮ ﻧﻤﻲﮔﺬرد ،وﻟﻲ ﻧﺎﭼﺎر اﺳﺖ ﻛﻪ ﻳﺎ ﺑﺮاي ﻣﺴﺌﻮل ﻓﺮض ﺗﻘﺼﻴﺮ ﻛﻨﺪﻳﺎ ﺗﻌﻬﺪي ﺑﺮ دوش او ﻧﻬﺪ ﻛﻪ ﻧﻘﺾ آن )ﻧﺮﺳﻴﺪن ﺑﻪ ﻧﺘﻴﺠﻪ ﻣﻄﻠﻮب ( ﺗﻘﺼﻴﺮ ﻣﺤﺴﻮب ﺷﻮد .ﺑﻪ ﺑﻴﺎن دﻳﮕﺮ ،زﻣﻴﻨﻪ اي از ﻣﺴﺌﻮﻟﻴﺖ ﻧﺎﺷﻲ از اﻳﺠﺎد ﺧﻄﺮ درﻫﻤﻪ آﻧﻬﺎ ﻛﻢ و ﺑﻴﺶ دﻳﺪه ﻣﻴﺸﻮد ﻛﻪ در ﻟﺒﺎس ﺗﻘﺼﻴﺮ ﻣﻔﺮوض اﺟﺮا ﻣﻲﺷﻮد .ﺑﺮاي ﻣﺜﺎل ،در ﻣﺴﺌﻮﻟﻴﺖ ﻛﺎرﻓﺮﻣﺎ ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﺧﺴﺎراﺗﻲ ﻛﻪ ﻛﺎرﮔﺮان ﺿﻤﻦ ﻛﺎر ﻳﺎ ﺑﻪ ﻣﻨﺎﺳﺒﺖ آن ﺑﻪ دﻳﮕﺮان ﻣﻲزﻧﻨﺪ ،ﻧﻔﻮذ ﻧﻈﺮﻳﻪ اﻳﺠﺎد ﺧﻄﺮ آﺷﻜﺎرا دﻳﺪه ﻣﻲﺷﻮد .ﻣﻨﺘﻬﺎ ،ﻣﻔﺎد ﻣﺎده 12ﻗﺎﻧﻮن ﻣﺴﺌﻮﻟﻴﺖ ﻣﺪﻧﻲ از ﻧﻈﺮ ﻓﻨّﻲ ﺑﻪ ﺻﻮرت اﻳﺠﺎد ﻓﺮض ﺗﻘﺼﻴﺮ ﺑﺮاي ﻛﺎرﻓﺮﻣﺎ ﺗﻨﻈﻴﻢ ﺷﺪه اﺳﺖ ،زﻳﺮا اﺛﺒﺎت رﻋﺎﻳﺖ »ﺗﻤﺎم اﺣﺘﻴﺎﻃﻬﺎﻳﻲ ﻛﻪ اوﺿﺎع و اﺣﻮال ﻗﻀﻴﻪ اﻳﺠﺎب ﻣﻲﻧﻤﻮده« او را از ﻣﺴﺌﻮﻟﻴﺖ ﺑﺮي ﻣﻲﻛﻨﺪ ،درﺣﺎﻟﻲ ﻛﻪ اﺛﺒﺎت رﻋﺎﻳﺖ اﺣﺘﻴﺎط در اﻳﺠﺎد ﻣﺤﻴﻂ ﺧﻄﺮﻧﺎك اﺛﺮ ﻧﺪارد و ﺗﻨﻬﺎ ﻧﺸﺎن ﻣﻲدﻫﺪ ﻛﻪ ﻛﺎرﻓﺮﻣﺎ ﺗﻘﺼﻴﺮي ﻧﻜﺮده اﺳﺖ. ﺑﺪﻳﻦ ﺗﺮﺗﻴﺐ ،ﻣﺴﺌﻮﻟﻴﺘﻬﺎي ﻧﺎﺷﻲ از ﻓﻌﻞ ﻏﻴﺮ را ﺑﺎﻳﺪ در زﻣﺮه ﻣﺴﺌﻮﻟﻴﺘﻬﺎي ﻣﺨﺘﻠﻂ آورد؛ آﻣﻴﺰه اي ازﺗﻘﺼﻴﺮ واﻳﺠﺎد ﺧﻄﺮ و اﺧﺘﻼﻃﻲ از ﻣﺴﺌﻮﻟﻴﺖ ﺷﺨﺼﻲ و اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ. -5ﻣﺴﺌﻮﻟﻴﺖ ﻧﺎﺷﻲ از ﺣﻔﺎﻇﺖ اﺗﻮﻣﺒﻴﻞ ،ﭼﻴﺮﮔﻲ ﻧﻈﺮﻳﻪ اﻳﺠﺎد ﺧﻄﺮ: ﻫﺮ ﭼﻨﺪ ﻛﻪ ﭘﻴﺮوان ﻧﻈﺮﻳﻪ ﺗﻘﺼﻴﺮ ﻛﻮﺷﻴﺪه اﻧﺪ ﻛﻪ ﻣﺴﺌﻮﻟﻴﺖ ﻧﺎﺷﻲ از داﺷﺘﻦ وﺳﻴﻠﻪ ﻧﻘﻠﻴﻪ ﻣﻮﺗﻮري زﻣﻴﻨﻲ را ﺑﻪ »ﺗﻘﺼﻴﺮ ﺣﻔﺎﻇﺖ دارﻧﺪه« ﺑﺎز ﮔﺮداﻧﻨﺪ ،ﭼﻴﺮﮔﻲ ﻣﺒﻨﺎي اﻳﺠﺎدﺧﻄﺮ در اﺣﻜﺎم آن آﺷﻜﺎرا دﻳﺪه ﻣﻲﺷﻮد .زﻳﺮا ﻣﺴﺌﻮﻟﻴﺘﻲ ﻛﻪ ﻗﺎﻧﻮﻧﮕﺬار ﺑﺮ دارﻧﺪه اﺗﻮﻣﺒﻴﻞ ﺗﺤﻤﻴﻞ ﻛﺮده ﺑﻴﺶ از اﻧﺘﻈﺎري اﺳﺖ ﻛﻪ از اﻧﺴﺎن ﻣﺘﻌﺎرف ﻣﻲﺗﻮان داﺷﺖ .واﻧﮕﻬﻲ ،ﺧﻮاﻫﻴﻢ دﻳﺪ ﻛﻪ اﺛﺒﺎت رﻋﺎﻳﺖ اﺣﺘﻴﺎط و ﺑﻲ ﺗﻘﺼﻴﺮي ﻧﻴﺰ دارﻧﺪه را از اﻳﻦ ﺑﺎر ﺳﻨﮕﻴﻦ رﻫﺎ ﻧﻤﻲﻛﻨﺪ و ﺗﻨﻬﺎ اﻧﺘﺴﺎب ورود ﺿﺮر ﺑﻪ اﻣﺮي ﺧﺎرﺟﻲ و اﺣﺘﺮازﻧﺎﭘﺬﻳﺮ و ﻏﻴﺮ ﻗﺎﺑﻞ ﭘﻴﺶ ﺑﻴﻨﻲ )ﻗﻮه ﻗﺎﻫﺮه( ﻣﻲﺗﻮاﻧﺪ ﻓﺮﺿﻲ را ﻛﻪ ﺑﺮاي ﻣﺴﺌﻮﻟﻴﺖ او ﺷﺪه اﺳﺖ از ﺑﻴﻦ ﺑﺒﺮد. در اﻳﻦ ﻣﺴﺌﻮﻟﻴﺖ اﺳﺘﺜﻨﺎﻳﻲ ،ﻧﻘﺶ ﺗﻘﺼﻴﺮ را در ﭘﺎره اي از اﺣﻜﺎم ﻧﻤﻲﺗﻮان ﻧﺎدﻳﺪه ﮔﺮﻓﺖ .ﺑﺮاي ﻣﺜﺎل ،در ﺻﻮرﺗﻲ ﻛﻪ در ﺗﺼﺎدم دو اﺗﻮﻣﺒﻴﻞ ﺗﻨﻬﺎ ﻳﻜﻲ از دو راﻧﻨﺪه ﻣﻘﺼﺮ ﺑﺎﺷﺪ ،ﺗﻤﺎم ﺧﺴﺎرت ﺑﺮ ﻋﻬﺪه او ﻗﺮار ﻣﻲﮔﻴﺮد)ﻣﺎده 335ق .م .( .اﻳﻦ ﺗﻘﺼﻴﺮ ،اﮔﺮ ﺧﻄﺮي اﺣﺘﺮاز ﻧﺎﭘﺬﻳﺮ را اﻳﺠﺎد ﻛﻨﺪ و ﻋﻠّﺖ ﻣﻨﺤﺼﺮ ﺣﺎدﺛﻪ ﺑﺎﺷﺪ ،ﺣﺘّﻲ دارﻧﺪه را ﻧﻴﺰ از ﻣﺴﺌﻮﻟﻴﺖ ﻣﻲرﻫﺎﻧﺪ .ﭘﺲ ،اﻳﻦ ﻣﺴﺌﻮﻟﻴﺖ را ﻧﻴﺰ ﺑﺎﻳﺪ در زﻣﺮه ﻣﺴﺌﻮﻟﻴﺘﻬﺎي ﻣﺨﺘﻠﻂ آورد؛ اﺧﺘﻼﻃﻲ ﻛﻪ ،ﺑﺮ ﺧﻼف ﻣﺴﺌﻮﻟﻴﺖ ﻧﺎﺷﻲ از ﻓﻌﻞ ﻏﻴﺮ، ﭼﻴﺮﮔﻲ ﻧﻘﺶ ﺧﻄﺮ در آن ﻣﺤﺴﻮس اﺳﺖ. ][1رك .ش 28و 31ﺑﻪ ﺑﻌﺪ. ][2ژوﺳﺮان ،ﺣﻘﻮق ﻣﺪﻧﻲ ﻓﺮاﻧﺴﻪ ،ج ،2ش .494 ﭼﻜﻴﺪه .1ﻫﻴﭽﻜﺲ را ﻧﺒﺎﻳﺪ ﻣﺴﺌﻮل ﺗﻤﺎم ﺧﺴﺎرتﻫﺎﻳﻲ داﻧﺴﺖ ﻛﻪ از او ﺑﻪ دﻳﮕﺮان ﻣﻲرﺳﺪ .ﻛﺎري ﻛﻪ ﻣﺴﺌﻮﻟﻴﺖ ﺑﻪ ﺑﺎر ﻣﻲآورد ﺑﺎﻳﺴﺘﻲ در ﻧﻈﺮ ﺗﻮده ﻣﺮدم ﻧﺎﻫﻨﺠﺎر و ﻧﺎﻣﺘﻌﺎرف ﺟﻠﻮه ﻛﻨﺪ. .2ﺑﺮ ﻣﺒﻨﺎي ﻣﺎده ﻳﻚ ﻗﺎﻧﻮن ﻣﺴﺌﻮﻟﻴﺖ ﻣﺪﻧﻲ ،ﺷﺨﺺ ﺿﺎﻣﻦ ﺧﺴﺎراﺗﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﺪون ﻣﺠﻮز ﻗﺎﻧﻮﻧﻲ ﻋﻤﺪاً ﻳﺎ در ﻧﺘﻴﺠﻪ ﺑﻲ اﺣﺘﻴﺎﻃﻲ ﺑﻪ دﻳﮕﺮان وارد ﻣﻲﻛﻨﺪ .ﺑﺎ وﺟﻮد اﻳﻦ ،ﻧﺒﺎﻳﺪ ﭼﻨﻴﻦ ﭘﻨﺪاﺷﺖ ﻛﻪ ﺗﻘﺼﻴﺮ ﻣﺒﻨﺎي ﻣﻨﺤﺼﺮ ﻣﺴﺌﻮﻟﻴﺖ ﻧﺎﺷﻲ از ﻓﻌﻞ ﺷﺨﺺ اﺳﺖ. .3در ﺣﻘﻮق ﻣﻮﺿﻮﻋﻪ ﻣﺎ ﻋﻼوه ﺑﺮ ﻣﻮارد اﺗﻼف و ﻏﺼﺐ ،ﻣﻮارد دﻳﮕﺮي وﺟﻮد دارد ﻛﻪ ﺑﻨﺎ ﺑﺮ ﻣﺼﺎﻟﺤﻲ ﺷﺨﺺ ﻣﺴﺌﻮل ﻗﺮار ﻣﻲﮔﻴﺮد ،ﺑﺪون اﻳﻦﻛﻪ ﺗﻘﺼﻴﺮي داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ .از ﺟﻤﻠﻪ ﻣﻮرد ﻣﺎده 565ﻗﺎﻧﻮن ﻣﺪﻧﻲ ،ﻣﺎده 644ﻗﺎﻧﻮن ﻣﺪﻧﻲ ،ﻣﺎده 642ﻗﺎﻧﻮن ﻣﺪﻧﻲ و ﻣﺴﺌﻮﻟﻴﺖ ﻓﺮوﺷﻨﺪه در ﻣﻮرد ﻋﻴﻮب ﭘﻨﻬﺎن ﻣﺒﻴﻊ. .4در ﻣﺴﺌﻮﻟﻴﺖ ﻧﺎﺷﻲ از ﻓﻌﻞ ﻏﻴﺮ ،ﺷﺨﺺ ﻣﺴﺌﻮل ﺧﺴﺎرﺗﻲ ﻣﻲﺷﻮد ﻛﻪ ﺧﻮد او در اﻳﺠﺎد آن دﺧﺎﻟﺘﻲ ﻧﺪاﺷﺘﻪ اﺳﺖ .ﭼﻨﻴﻦ ﻣﺴﺌﻮﻟﻴﺘﻲ ﺑﻲﮔﻤﺎن ﺧﻼف اﺻﻞ اﺳﺖ. .5دو ﻣﺼﻠﺤﺖ ﻣﺒﻨﺎي ﻣﺴﺌﻮﻟﻴﺖ ﺷﺨﺺ ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ اﻋﻤﺎل دﻳﮕﺮان اﺳﺖ (1 :ﺿﺮري ﺟﺒﺮان ﻧﺸﺪه ﺑﺎﻗﻲ ﻧﻤﺎﻧﺪ (2 .اﺣﺴﺎس ﻣﺴﺌﻮﻟﻴﺖ ﺷﺨﺺ ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ رﻓﺘﺎر ﻛﺴﺎﻧﻲ ﻛﻪ ﺑﺎ ﻧﻈﺎرت و ﻫﺪاﻳﺖ او ﺑﻪ ﻛﺎري ﻣﻲﭘﺮدازﻧﺪ ﻳﺎ ﺑﻪ ﺣﻜﻢ ﻗﺎﻧﻮن ﺑﻪ او ﺳﭙﺮده ﺷﺪهاﻧﺪ. .6ﻣﻔﺎد ﻣﺎده 12ﻗﺎﻧﻮن ﻣﺴﺌﻮﻟﻴﺖ ﻣﺪﻧﻲ از ﻧﻈﺮ ﻓﻨّﻲ ﺑﻪ ﺻﻮرت اﻳﺠﺎد ﻓﺮض ﺗﻘﺼﻴﺮ ﺑﺮاي ﻛﺎرﻓﺮﻣﺎ ﺗﻨﻈﻴﻢ ﺷﺪه اﺳﺖ ،زﻳﺮا اﺛﺒﺎت رﻋﺎﻳﺖ ﺗﻤﺎم اﺣﺘﻴﺎطﻫﺎﻳﻲ ﻛﻪ اوﺿﺎع و اﺣﻮال ﻗﻀﻴﻪ اﻳﺠﺎب ﻣﻲﻧﻤﻮده او را از ﻣﺴﺌﻮﻟﻴﺖ ﺑﺮي ﻣﻲﻛﻨﺪ. .7اﮔﺮ ﭼﻪ ﭘﻴﺮوان ﻧﻈﺮﻳﻪ ﺗﻘﺼﻴﺮ ﻛﻮﺷﻴﺪهاﻧﺪ ﻛﻪ ﻣﺴﺌﻮﻟﻴﺖ ﻧﺎﺷﻲ از داﺷﺘﻦ وﺳﻴﻠﻪ ﻧﻘﻠﻴﻪ ﻣﻮﺗﻮري را ﺑﻪ ﺗﻘﺼﻴﺮ ﺣﻔﺎﻇﺖ دارﻧﺪه ﺑﺎز ﮔﺮداﻧﻨﺪ ،ﭼﻴﺮﮔﻲ ﻣﺒﻨﺎي اﻳﺠﺎد ﺧﻄﺮ در اﺣﻜﺎم آن آﺷﻜﺎرا دﻳﺪه ﻣﻲﺷﻮد. آزﻣﻮن -1در ﺣﻘﻮق ﻣﻮﺿﻮﻋﻪ اﻳﺮان ،ﻗﺎﻋﺪه و ﻣﺒﻨﺎي اﺻﻠﻲ ﻣﺴﺌﻮﻟﻴﺖ ﭼﻴﺴﺖ؟ د( ﻫﻤﻪ ﻣﻮارد ج( ﺗﻀﻤﻴﻦ ﺣﻖ ب( اﻳﺠﺎد ﺧﻄﺮ اﻟﻒ( ﺗﻘﺼﻴﺮ -2در ﻛﺪام ﻳﻚ از ﻣﻮارد ﻣﺴﺌﻮﻟﻴﺖ ﺑﺮ ﻣﺒﻨﺎي »ﻓﺮض ﺗﻘﺼﻴﺮ« اﺳﺘﻮار اﺳﺖ؟ ج( ﻣﺴﺌﻮﻟﻴﺖ ﻛﺎرﻓﺮﻣﺎ در ﻗﺒﺎل اﻋﻤﺎل زﻳﺎﻧﺒﺎر ﻛﺎرﮔﺮان ب( ﻏﺼﺐ اﻟﻒ( اﺗﻼف 64 د( ﻋﺎرﻳﻪ ﻃﻼ و ﻧﻘﺮه ‏www.tabsareh.ir ﺟﻠﺴﻪ 14 رﻛﻦ ﺳﻮم ﻣﺴﺌﻮﻟﻴﺖ ﻣﺪﻧﻲ )راﺑﻄﻪ ﺳﺒﺒﻴﺖ( ﻣﻘﺪﻣﻪ در اﻳﻦ درس رﻛﻦ ﺳﻮم ﻣﺴﺌﻮﻟﻴﺖ ﻣﺪﻧﻲ ﻳﻌﻨﻲ راﺑﻄﻪ ﺳﺒﺒﻴﺖ را ﻣﻮرد ﺑﺤﺚ و ﺑﺮرﺳﻲ ﻗﺮار ﻣﻲدﻫﻴﻢ .در اﻳﻦ راﺳﺘﺎ ،ﻣﻔﻬﻮم ﺳﺒﺐ ،ﻟﺰوم اﻳﻦ راﺑﻄﻪ و ﺷﺮاﻳﻂ اﺣﺮاز راﺑﻄﻪ ﺳﺒﺒﻴﺖ از ﻣﺒﺎﺣﺚ ﻣﻮرد ﺑﺤﺚ اﺳﺖ .ﻟﺰوم وﺟﻮد راﺑﻄﻪ ﺳﺒﺒﻴﺖ ﻳﻚ اﺳﺘﺜﻨﺎي ﻣﻬﻢ دارد ﻛﻪ ﺗﺤﺖ ﻋﻨﻮان ﺿﻤﺎن ﻳﺪ در ﻏﺼﺐ و آنﭼﻪ در ﺣﻜﻢ ﻏﺼﺐ اﺳﺖ ﻣﻄﺮح ﻣﻲﺷﻮد .آﺧﺮﻳﻦ ﺑﺤﺚ ﻣﺎ در اﻳﻦ درس اﺛﺒﺎت راﺑﻄﻪ ﺳﺒﺒﻴﺖ و ﺑﺎ اﺛﺒﺎت آن اﺳﺖ. ﻣﺒﺤﺚ ﺳﻮم :راﺑﻄﻪ ﺳﺒﺒﻴﺖ -1ﻣﻔﻬﻮم ﺳﺒﺐ: در ﻧﻮﺷﺘﻪ ﻫﺎي ﺣﻘﻮﻗﻲ ،ﺑﺮاي ﺗﻤﻴﺰ ﺳﺒﺐ ﮔﻔﺘﻪ ﺷﺪه اﺳﺖ ﻛﻪ» :ﻓﻌﻠﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ ،اﮔﺮ اﻧﺠﺎم ﻧﻤﻲﺷﺪ ،ﺧﺴﺎرت ﻧﻴﺰ ﺑﻪ ﺑﺎر ﻧﻤﻲآﻣﺪ] «[1اﻳﻦ ﻧﺸﺎﻧﻪ ﮔﻤﺮاه ﻛﻨﻨﺪه و ﻣﻮﺟﺐ اﺧﺘﻼط ﺷﺮط و ﺳﺒﺐ واﻗﻌﻲ و ﻣﺘﻌﺎرف اﺳﺖ .زﻳﺮا ،درﺳﺖ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺷﺮط ﻧﻴﺰ ﻣﺎﻧﻨﺪ ﺳﺒﺐ ﻻزﻣﻪ وﻗﻮع ﺧﺴﺎرت اﺳﺖ ،ﺑﻪ ﮔﻮﻧﻪ اي ﻛﻪ اﮔﺮ رخ ﻧﺪﻫﺪ ﺧﺴﺎرت ﻧﻴﺰ ﺑﻪ ﺑﺎر ﻧﻤﻲآﻳﺪ ،وﻟﻲ در ﺟﻬﺖ ﻋﻜﺲ)ﻣﺜﺒﺖ( ،ﻫﻤﮕﻮﻧﻲ ﺷﺮط و ﺳﺒﺐ ﺑﺮ ﻫﻢ ﻣﻲﺧﻮرد و ﺗﻔﺎوﺗﻬﺎ ﻇﺎﻫﺮ ﻣﻲﺷﻮد :وﺟﻮد ﺷﺮط ﻣﻼزﻣﻪ ﺑﺎ ورود ﺿﺮر ﻧﺪارد ،درﺣﺎﻟﻲ ﻛﻪ اﻳﻦ ﻣﻼزﻣﻪ )ﻫﺮ ﭼﻨﺪ ﻋﺮﻓﻲ( ﻣﻴﺎن ﺳﺒﺐ و ﺿﺮر ﺑﻪ ﭼﺸﻢ ﻣﻲﺧﻮرد .ﺑﻪ ﺑﻴﺎن دﻳﮕﺮ ،ﻣﻴﺎن ﺳﺒﺐ و ﺿﺮر راﺑﻄﻪ ﻋﺮﻓﻲ ﺑﺮ ﻣﺒﻨﺎي ﺣﺴﺎب اﺣﺘﻤﺎﻟﻬﺎ اﺣﺴﺎس ﻣﻲﺷﻮد ،درﺣﺎﻟﻲ ﻛﻪ ﻣﻴﺎن ﺷﺮط و ﺿﺮر ﭼﻨﻴﻦ راﺑﻄﻪ اي ﻧﻴﺴﺖ .ﺑﻪ ﻫﻤﻴﻦ ﺟﻬﺖ درﻓﻠﺴﻔﻪ ﮔﻔﺘﻪ ﻣﻲﺷﻮد» :ﺷﺮط اﻣﺮي اﺳﺖ ﻛﻪ از ﻋﺪم آن ﻋﺪم ﻻزم آﻳﺪ ،وﻟﻲ از وﺟﻮدش وﺟﻮد ﻻزم ﻧﻴﺎﻳﺪ« و »ﺳﺒﺐ ﭘﺪﻳﺪه اي اﺳﺖ ﻛﻪ از وﺟﻮدش وﺟﻮد و از ﻋﺪﻣﺶ ﻋﺪم ﻻزم آﻳﺪ«. اﺷﻜﺎل ﻋﻤﺪه ﺗﻤﻴﺰ ﺳﺒﺐ ،ﺑﺮﺟﺴﺘﻪ ﻛﺮدن آن در ﻣﻴﺎن ﺷﺮاﻳﻂ ﮔﻮﻧﺎﮔﻮﻧﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ زﻣﻴﻨﻪ ورود ﺿﺮر را ﻓﺮاﻫﻢ ﻣﻲآورد و ﻫﻤﻪ آﻧﻬﺎ از ﺟﻬﺖ ﻣﻨﻔﻲ ﺑﺎ ورود ﺿﺮر ارﺗﺒﺎط دارد. دﺷﻮاري ﺗﻤﻴﺰ ﺷﺮط و ﺳﺒﺐ را ﻫﻤﻪ درﻳﺎﻓﺘﻪ اﻧﺪ و ﺑﻌﻀﻲ ﻛﻪ ازﺗﻤﻴﺰ ﻣﻨﻄﻘﻲ اﻳﻦ دو ﻣﻔﻬﻮم ﻧﺎ اﻣﻴﺪ ﺷﺪه اﻧﺪ ،ﻋﻘﻞ ﻋﻤﻠﻲ را داور ﻧﻬﺎﻳﻲ ﺷﻤﺮده اﻧﺪ [2].ﻣﺎ ﻧﻴﺰ در ﭘﺎﻳﺎن ﺑﺤﺚ ﺑﻪ ﻫﻤﻴﻦ ﻧﺘﻴﺠﻪ ﻣﻲرﺳﻴﻢ. -2ﻟﺰوم اﻳﻦ راﺑﻄﻪ: اﺛﺒﺎت ورود ﺿﺮر ﺑﻪ زﻳﺎن دﻳﺪه و ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ ارﺗﻜﺎب ﺗﻘﺼﻴﺮ ﻳﺎ وﻗﻮع ﻓﻌﻠﻲ از ﻃﺮف ﺧﻮاﻧﺪه ،ﻳﺎ ﻛﺴﺎﻧﻲ ﻛﻪ ﻣﺴﺌﻮﻟﻴﺖ اﻋﻤﺎل آﻧﺎن ﺑﺎ اوﺳﺖ ،ﺑﻪ ﺗﻨﻬﺎﻳﻲ دﻋﻮي ﺧﺴﺎرت راﺗﻮﺟﻴﻪ ﻧﻤﻲﻛﻨﺪ .ﺑﺎﻳﺪ اﺣﺮاز ﺷﻮد ﻛﻪ ﺑﻴﻦ دو ﻋﺎﻣﻞ ﺿﺮر و ﻓﻌﻞ زﻳﺎﻧﺒﺎر راﺑﻄﻪ ﺳﺒﺒﻴﺖ وﺟﻮد دارد :ﻳﻌﻨﻲ ﺿﺮر از آن ﻓﻌﻞ ﻧﺎﺷﻲ ﺷﺪه اﺳﺖ [3].ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﻣﺜﺎل، اﺗﻮﻣﺒﻴﻠﻲ ﺑﺎ درﻫﺎي ﺑﺎز و ﺑﺎ ﻛﻠﻴﺪ روﺷﻦ ﻛﺮدن ﻣﻮﺗﻮر درﮔﺬرﮔﺎه ﻋﻤﻮﻣﻲ ﻣﺘﻮﻗﻒ ﻣﻲﺷﻮد .اﺗﻮﻣﺒﻴﻞ ﺑﻪ ﺳﺮﻗﺖ ﻣﻲرود و دزد در اﺛﺮ ﺗﺼﺎدم ﺑﻪ دﻳﮕﺮي ﺧﺴﺎرت ﻣﻲزﻧﺪ .در اﻳﻦ ﻓﺮض ،دارﻧﺪه اﺗﻮﻣﺒﻴﻞ ﺑﻴﮕﻤﺎن ﻣﺮﺗﻜﺐ ﺗﻘﺼﻴﺮ ﺷﺪه اﺳﺖ ،وﻟﻲ آﻳﺎ او را ﺑﻪ دﻟﻴﻞ اﻳﻦ ﺗﻘﺼﻴﺮ ﺑﺎﻳﺪ ﻳﻜﻲ از ﻋﺎﻣﻼن ورود ﺧﺴﺎرت ﺷﻤﺮد؟ ﺑﻪ ﺑﻴﺎن دﻳﮕﺮ ،آﻳﺎ ﻣﻴﺎن ﺗﻘﺼﻴﺮ او و ورود ﺧﺴﺎرت راﺑﻄﻪ ﻋﻘﻠﻲ ﻳﺎ ﻋﺮﻓﻲ وﺟﻮد دارد ﻛﻪ ﺑﺘﻮان ﺗﻘﺼﻴﺮ را ﺳﺒﺐ ﺣﺎدﺛﻪ ﺷﻤﺮد؟ اﻧﺪﻛﻲ ﺗﺄﻣﻞ ﻧﺸﺎن ﻣﻴدﻫﺪ ﻛﻪ ﺑﻴﻦ ﺑﺎز ﻧﻬﺎدن در اﺗﻮﻣﺒﻴﻞ و ﺣﺘﻲ ﺟﺎﮔﺬاردن ﻛﻠﻴﺪ آن ﺑﺎ ﺗﺼﺎدم و ورود ﺧﺴﺎرت ﻣﻼزﻣﻪ اي وﺟﻮد ﻧﺪارد و ﻧﻤﻲﺗﻮان آن را ﺳﺒﺐ ﺧﺴﺎرت ﺷﻤﺮد؛ﭼﻨﺎن ﻛﻪ دﻳﻮان ﻛﺸﻮر ﻓﺮاﻧﺴﻪ ﻧﻴﺰاﻳﻦ راﺑﻄﻪ را اﻧﻜﺎر ﻛﺮده اﺳﺖ] ، [4ﺷﺎﻳﺪ ﺑﻪ اﻳﻦ دﻟﻴﻞ ﻛﻪ ﺗﻘﺼﻴﺮ دزد اﻧﺪك راﺑﻄﻪ ﻋﺮﻓﻲ ﻣﻴﺎن ﺗﻘﺼﻴﺮ دارﻧﺪه و ورود ﺧﺴﺎرات را ﻗﻄﻊ ﻛﺮده اﺳﺖ؛ ﻫﻤﺎﻧﻨﺪ راﺑﻄﻪ ﻣﺴﺒﺐ و ﻣﺒﺎﺷﺮ در اﺗﻼف ،ﭼﻨﺎﻧﻜﻪ در ﻓﻘﻪ ﻧﻴﺰ آﻣﺪه اﺳﺖ [5].ﺑﻪ وﻳﮋه ،در ﻣﻮاردي ﻛﻪ ﺗﻘﺼﻴﺮ ﺷﺮط اﻳﺠﺎد ﻣﺴﺌﻮﻟﻴﺖ ﻧﻴﺴﺖ ،راﺑﻄﻪ ﺳﺒﺒﻴﺖ اﻫﻤﻴﺖ ﺑﻴﺸﺘﺮي ﭘﻴﺪا ﻣﻲﻛﻨﺪو اﺛﺒﺎت وﺟﻮد آن ﻧﻴﺰ دﺷﻮارﺗﺮ ﻣﻲﺷﻮد .زﻳﺮا ،ﺟﺎﻳﻲ ﻛﻪ ﺗﻘﺼﻴﺮ از ارﻛﺎن ﻣﺴﺌﻮﻟﻴﺖ اﺳﺖ ،ﺗﻨﻬﺎ ﺑﻪ ﺣﻮادﺛﻲ ﺗﻮﺟﻪ ﻣﻲﺷﻮد ﻛﻪ در اﺛﺮ ﺑﻲ اﺣﺘﻴﺎﻃﻲ و ﻏﻔﻠﺖ ﺷﺨﺺ رخ داده وزﻳﺎن را ﺑﻪ ﺑﺎر آورده اﺳﺖ .در اﻳﻦ ﻓﺮض ،ﺗﻨﻬﺎ ﻣﺴﺄﻟﻪ دﺷﻮار اﻳﻦ اﺳﺖ ﻛﻪ راﺑﻄﻪ ﺗﻘﺼﻴﺮ وزﻳﺎن ﭼﻨﺪان دور ﻧﺒﺎﺷﺪ ﻛﻪ از ﺣﺪود ﭘﻴﺶ ﺑﻴﻨﻲ ﻫﺎي او ﻓﺮاﺗﺮ رود .وﻟﻲ ،ﻫﻨﮕﺎﻣﻲ ﻛﻪ اﻳﻦ ﻋﻨﺼﺮ ﻧﻴﺰ در ﻣﺤﺪود ﺳﺎﺧﺘﻦ ﺣﻮادث ﻣﺆﺛﺮ در اﻳﺠﺎد ﺿﺮر ﺑﻪ ﻛﺎر ﻧﻴﺎﻳﺪ ،دادرس ﻧﺎﭼﺎر ﺑﺎﻳﺪ از ﻣﻴﺎن ﻫﻤﻪ ﺷﺮاﻳﻂ و اﺳﺒﺎﺑﻲ ﻛﻪ ﺑﺎﻋﺚ اﻳﺠﺎد ﺿﺮر ﺷﺪه اﺳﺖ ،ﻋﻠﺖ اﺻﻠﻲ را ﭘﻴﺪا ﻛﻨﺪ .اﻳﻦ ﺟﺴﺘﺠﻮ ﻛﺎري اﺳﺖ ﺑﺴﻴﺎر دﺷﻮار ،ﭼﻨﺪان ﻛﻪ ﭘﺎره اي از ﻧﻮﻳﺴﻨﺪﮔﺎن ﺗﻼش دراﻳﻦ راه را ﺑﻴﻬﻮده داﻧﺴﺘﻪ اﻧﺪ. اﺣﺮاز راﺑﻄﻪ ﺳﺒﺒﻴﺖ ﺑﻴﻦ ﺗﻘﺼﻴﺮ و ورود ﺿﺮر ﻧﻴﺰ ﮔﺎه ﻣﺴﺎﺋﻞ ﭘﻴﭽﻴﺪه اي را ﺑﻪ وﺟﻮد ﻣﻲآوردﻛﻪ ،ﺟﺰ ﺑﻪ ﻳﺎري ذوق ﺳﻠﻴﻢ و ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ ﻗﺮاﺋﻦ ﻫﺮ دﻋﻮي ،ﻧﻤﻲﺗﻮان راه ﺣﻠﻲ ﺑﺮاي آن ﭘﻴﺪا ﻛﺮد [6].درﻣﻮردي ﻛﻪ ﻣﺴﺌﻮﻟﻴﺖ ﻧﺎﺷﻲ از ﻓﻌﻞ ﺷﺨﺺ اﺳﺖ ،ﺑﺎﻳﺪ راﺑﻄﻪ ﺳﺒﺒﻴﺖ ﺑﻴﻦ ﺗﻘﺼﻴﺮ ﺧﻮاﻧﺪه و ورود ﺿﺮر اﺛﺒﺎت ﺷﻮد .ﺑﺮﻋﻜﺲ ،در ﻓﺮﺿﻲ ﻛﻪ ﻣﺴﺌﻮﻟﻴﺖ از ﻓﻌﻞ ﻏﻴﺮ ﺑﻪ وﺟﻮد ﻣﻲآﻳﺪ ،اﺣﺮاز ﺑﺪﻳﻦ ﮔﻮﻧﻪ ﺿﺮورت ﻧﺪارد .وﻟﻲ ،ﺑﺎﻳﺪ ﺛﺎﺑﺖ ﺷﻮد ﻛﻪ ﻣﻴﺎن ﻓﻌﻞ ﻳﺎ ﺗﻘﺼﻴﺮ ﻛﺴﻲ ﻛﻪ ﻣﺴﺌﻮﻟﻴﺖ ﻛﺎرﻫﺎﻳﺶ ﺑﻪ ﻋﻬﺪه ﺧﻮاﻧﺪه اﺳﺖ و ورود ﺿﺮر راﺑﻄﻪ ﻋﻠﻴﺖ وﺟﻮد دارد .ﺑﺮاي ﻣﺜﺎل ،ادﻋﺎ ﻣﻲﺷﻮد ﻛﻪ ﻛﺎرﮔﺮي ﻫﻨﮕﺎم ﻛﺎر ﻳﺎ ﺑﻪ ﻣﻨﺎﺳﺒﺖ اﻧﺠﺎم آن ﺑﻪ دﻳﮕﺮي ﺿﺮر زده اﺳﺖ و ﺑﻨﺎ ﺑﺮاﻳﻦ ﻛﺎرﻓﺮﻣﺎ ﺑﺎﻳﺪ آن را ﺟﺒﺮان ﻛﻨﺪ .دراﻳﻦ دﻋﻮي ،راﺑﻄﻪ ﺳﺒﺒﻴﺖ ﺑﻴﻦ ﺗﻘﺼﻴﺮ ﻛﺎرﻓﺮﻣﺎ و ورود ﺿﺮر ﻧﻴﺎزي ﺑﻪ اﺛﺒﺎت ﻧﺪارد ،ﻟﻴﻜﻦ ﺑﺎﻳﺪ اﺣﺮاز ﺷﻮد ﻛﻪ ﺿﺮر ﻧﺎﺷﻲ از ﻓﻌﻞ ﻛﺎرﮔﺮ اﺳﺖ .ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ اﺳﺖ در ﻣﺴﺌﻮﻟﻴﺘﻲ ﻛﻪ ﺳﺮﭘﺮﺳﺖ ﺻﻐﻴﺮ و ﻣﺠﻨﻮن ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ اﻋﻤﺎل او دارد ..و ﻣﺎﻧﻨﺪ اﻳﻨﻬﺎ .در اﻳﻦ ﻣﻮارد ﻧﻴﺰ ﮔﻔﺘﻪ ﻣﻲﺷﻮد ﻛﻪ راﺑﻄﻪ ﺳﺒﺒﻴﺖ ﻏﻴﺮ ﻣﺴﺘﻘﻴﻢ ﻣﻴﺎن ﻓﻌﻞ ﻣﺴﺌﻮل و زﻳﺎن وﺟﻮد دارد و اﻳﻦ دو ﻋﺎﻣﻞ ﺑﻲ ارﺗﺒﺎط ﻧﻴﺴﺖ؛ﭼﻨﺎن ﻛﻪ ﻛﺎر ﻓﺮﻣﺎ ﺑﺎ اﺳﺘﺨﺪام ﻛﺎرﮔﺮ و ﮔﻤﺎردن او ﺑﻪ ﻛﺎر زﻳﺎﻧﺒﺎر در اﻳﺠﺎد آن دﺧﺎﻟﺖ دارد[7]. در ﻣﻮرد ﺧﺴﺎرت ﻧﺎﺷﻲ از ﺣﻮادث وﺳﺎﻳﻞ ﻧﻘﻠﻴﻪ ﻣﻮﺗﻮري ،ﮔﺎه در ﺗﺼﺎدﻓﻲ ﻛﻪ رخ ﻣﻲدﻫﺪ ﺑﻪ راﺑﻄﻪ ﺳﺒﺒﻴﺖ ﺑﻴﻦ ﺗﻘﺼﻴﺮ راﻧﻨﺪه و وﻗﻮع ﺣﺎدﺛﻪ ﺗﻮﺟﻪ ﻣﻲﺷﻮد ،و ﮔﺎه ﻧﻴﺰ ﺗﻨﻬﺎ وﺳﻴﻠﻪ ﻧﻘﻠﻴﻪ ﺑﺎ ﺑﺮوز ﺣﺎدﺛﻪ زﻳﺎﻧﺒﺎر اﻫﻤﻴﺖ ﭘﻴﺪا ﻣﻲﻛﻨﺪ و ﺗﻘﺼﻴﺮ و ﺑﻴﮕﻨﺎﻫﻲ ﻣﺎﻟﻚ اﺛﺮي در ﻣﺴﺌﻮﻟﻴﺖ ﻧﺪارد. -3ﺷﺮاﻳﻂ اﺣﺮاز راﺑﻄﻪ: ﺑﺮاي اﻳﻨﻜﻪ ﺣﺎدﺛﻪ اي ﺳﺒﺐ ﻣﺤﺴﻮب ﺷﻮد ،ﺑﺎﻳﺪ آن ﺣﺎدﺛﻪ در زﻣﺮه ﺷﺮاﻳﻂ ﺿﺮوري ﺗﺤﻘﻖ ﺿﺮر ﺑﺎﺷﺪ ،ﻳﻌﻨﻲ اﺣﺮاز ﺷﻮد ﻛﻪ ﺑﺪون آن ﺿﺮر واﻗﻊ ﻧﻤﻲﺷﻮد .ﭘﺲ، اﮔﺮ ﺛﺎﺑﺖ ﺷﻮد ﻛﻪ درﺻﻮرت ﻣﻮاﻇﺒﺖ ﻛﺎﻣﻞ ﻣﻘﺼﺮ ﻧﻴﺰ ﺿﺮر وارد ﻣﻲﺷﺪ)ﻳﺎ ﻫﻴﭻ اﻣﻴﻦ و ﻣﺘﺼﺪي ﻣﻮاﻇﺒﻲ ﻧﻤﻲﺗﻮاﻧﺴﺖ از ﺿﺮر ﺟﻠﻮ ﮔﻴﺮي ﻛﻨﺪ( ،ﻣﻌﻠﻮم ﻣﻲﺷﻮد ﻛﻪ 65 ‏www.tabsareh.ir ﺗﻘﺼﻴﺮ ﺧﻮاﻧﺪه ﺳﺒﺐ ورود ﺧﺴﺎرت ﻧﺒﻮده اﺳﺖ ،ﭼﺮا ﻛﻪ راﺑﻄﻪ ﻣﻨﻔﻲ ﻣﻴﺎن ﻓﻌﻞ او و ﺿﺮر وﺟﻮد ﻧﺪارد [8].ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﻣﺜﺎل اﮔﺮ ﻫﻮاﭘﻴﻤﺎﻳﻲ ﻛﻪ ﭘﻴﺶ از ﭘﺮواز ﺑﺎزرﺳﻲ ﻧﺸﺪه اﺳﺖ ﺳﻘﻮط ﻛﻨﺪ ،وﻟﻲ ﻛﺎوش ﻫﺎ ﻧﺸﺎن دﻫﺪ ﻛﻪ ﻋﻴﺐ ﻣﻜﺎﻧﻴﻜﻲ آن ﺑﺎ ﺑﺎزرﺳﻲ ﻧﻴﺰ ﻣﻌﻠﻮم ﻧﻤﻲﺷﺪه اﺳﺖ ،ﺗﻘﺼﻴﺮ ﺧﻮاﻧﺪه را ﻧﺒﺎﻳﺪﺳﺒﺐ ﺣﺎدﺛﻪ ﺷﻤﺮد. ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ اﮔﺮ ﻣﺎﻟﻜﻲ ﺑﺮاي ﺟﻠﻮ ﮔﻴﺮي از ﺳﺮاﻳﺖ آﺗﺶ ﺧﺎﻧﻪ ﻫﻤﺴﺎﻳﻪ را ﺧﺮاب ﻛﻨﺪ ،وﻟﻲ ﺛﺎﺑﺖ ﺷﻮد ﻛﻪ آن ﺧﺎﻧﻪ در ﻫﺮ ﺣﺎل ﻣﻨﻬﺪم ﻣﻲﺷﺪه اﺳﺖ ،ﻫﻤﺴﺎﻳﻪ را ﻧﺒﺎﻳﺪ ﺳﺒﺐ ﺧﺮاﺑﻲ ﺧﺎﻧﻪ و ﻣﺴﺌﻮل ﺟﺒﺮان ﺧﺴﺎرت داﻧﺴﺖ. ﺑﺎ وﺟﻮد اﻳﻦ ،ﮔﺎه اﻳﻦ آزﻣﺎﻳﺶ ﻧﻴﺰ ﭘﺎﺳﺦ ﻣﻄﻠﻮب را ﺑﻪ دﺳﺖ ﻧﻤﻲدﻫﺪ :ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﻣﺜﺎل ،اﮔﺮ ﺳﻪ ﺗﻦ ﺑﺎ ﻫﻢ ﻣﺎﺷﻴﻨﻲ را ﺑﻪ ﭘﺮﺗﮕﺎﻫﻲ ﺑﻴﻨﺪازﻧﺪ و ﻣﻌﻠﻮم ﺷﻮد ﻛﻪ ﻧﻴﺮوي دو ﺗﻦ ﻧﻴﺰ ﻛﺎﻓﻲ ﺑﺮاي ﺳﻘﻮط ﻣﺎﺷﻴﻦ ﺑﻮده اﺳﺖ ،ﻧﻤﻲﺗﻮان در ﺳﺒﺐ ﺑﻮدن ﻫﺮ ﺳﻪ ﻧﻔﺮ ﺗﺮدﻳﺪ ﻛﺮد ،زﻳﺮا در دﻳﺪ ﻋﺮف ﻫﻤﻪ آﻧﻬﺎ ﺳﺒﺐ ﺳﻘﻮط ﻫﺴﺘﻨﺪ ،ﻫﺮ ﭼﻨﺪ ﻛﻪ وﺟﻮد ﻫﻴﭻ ﻛﺪام ﺑﻪ ﺗﻨﻬﺎﻳﻲ ﺷﺮط ﺿﺮوري ﺑﺮاي وﻗﻮع ﺣﺎدﺛﻪ ﻧﺒﻮده اﺳﺖ و ﺑﺎ ﻓﺸﺎر دو ﺗﻦ ﻧﻴﺰ ﺣﺎدﺛﻪ اي رخ ﻣﻲداد [9].ﭘﺲ ﺑﺎﻳﺪ ﭘﺬﻳﺮﻓﺖ ﻛﻪ ،ﻫﺮ ﭼﻨﺪ اﺣﺮاز اﻳﻦ اﻣﺮ ﻛﻪ ﻋﻤﻞ ﺧﻮاﻧﺪه ﺷﺮط ﺿﺮوري وﻗﻮع ﺣﺎدﺛﻪ اﺳﺖ راﻫﻨﻤﺎي ﻣﻔﻴﺪي ﺑﺮاي ﺗﻤﻴﺰ ﺳﺒﺐ اﺳﺖ ،ﻛﺎﻓﻲ ﺑﻪ ﻧﻈﺮ ﻧﻤﻲرﺳﺪ و ﺑﻬﺘﺮاﺳﺖ آزﻣﺎﻳﺶ از ﺟﻬﺖ ﻣﺜﺒﺖ اﻧﺠﺎم ﮔﻴﺮد و ﻣﺤﻘﻖ در ﺟﺴﺘﺠﻮي ﻋﺎﻣﻠﻲ ﺑﺎﺷﺪﻛﻪ در وﻗﻮع ﺣﺎدﺛﻪ ﻣﺆﺛﺮ اﻓﺘﺎده اﺳﺖ و ﺑﺎ آن راﺑﻄﻪ دارد .درﻣﺜﺎﻟﻲ ﻛﻪ ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﺳﻘﻮط ﻣﺎﺷﻴﻦ ﮔﻔﺘﻪ ﺷﺪ، ﻧﻴﺮوي ﻫﺮ ﺳﻪ ﺗﻦ ﻣﺆﺛﺮ ﺑﻮده اﺳﺖ و ﻫﻤﻴﻦ اﻣﺮ ﻧﺸﺎن ﻛﺎﻓﻲ ﺑﺮاي وﺟﻮد راﺑﻄﻪ ﺳﺒﺒﻴﺖ اﺳﺖ .ﺑﻪ ﻫﻤﻴﻦ ﺟﻬﺖ ﭘﺎره اي از ﻣﺤﻘﻘﺎن ﭘﻴﺸﻨﻬﺎد ﻛﺮده اﻧﺪ ﻛﻪ ﻣﻌﻴﺎر»ﻋﺎﻣﻞ ﺟﻮﻫﺮي] «[10ﺑﺮاي ﺗﻤﻴﺰ ﺳﺒﺐ اﻧﺘﺨﺎب ﺷﻮد ﺑﺎ اﻳﻦ ﻣﻌﻴﺎر ،ﻫﺮ ﭼﻴﺰ ﻛﻪ ﻋﺎﻣﻞ اﺻﻠﻲ وﻗﻮع ﺣﺎدﺛﻪ ﻳﺎ ﻳﻜﻲ از ﻋﻮاﻣﻞ ﺟﻮﻫﺮي آن ﺑﺎﺷﺪ ،ﺳﺒﺐ ﻧﺎﻣﻴﺪه ﻣﻲﺷﻮ د ،ﺧﻮاه از ﺷﺮاﻳﻂ ﺿﺮوري آن ﻧﻴﺰ ﺑﺎﺷﺪ ﻳﺎ ﻋﺎﻣﻞ دﻳﮕﺮي ﻫﻢ ﺑﺘﻮاﻧﺪ ﻫﻤﺎن ﻧﺘﻴﺠﻪ را ﺑﻪ ﺑﺎر آورد .اﻳﻦ ﻧﻈﺮﻳﻪ ﻧﻴﺰ ﺑﺮاي ﻓﺮﺿﻲ ﻛﻪ دو ﻳﺎ ﭼﻨﺪ ﻋﺎﻣﻞ اﺻﻠﻲ ﺧﺴﺎرت را ﺑﻪ ﺑﺎر آورده اﺳﺖ ،راه ﺣﻞ ﻗﺎﻃﻊ ﻧﺪارد ،زﻳﺮا ﻣﻔﺎد آن ﺑﻪ ﮔﻮﻧﻪ اي اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﺎﻳﺪ ﻳﻜﻲ از ﺷﺮاﻳﻂ ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﻋﺎﻣﻞ اﺻﻠﻲ ﻳﺎ ﺟﻮﻫﺮي» ﺳﺒﺐ« ﺑﺎﺷﺪ و ﺷﺮاﻳﻂ دﻳﮕﺮ آن را ﺗﻘﻮﻳﺖ ﻛﻨﺪ .ﺑﻪ ﻣﻮﺟﺐ اﻳﻦ ﻧﻈﺮ» ،ﺳﺒﺐ ﻋﺎﻣﻠﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﻪ ﺗﻨﻬﺎﻳﻲ ﻳﺎ ﻫﻤﺮاه ﺑﺎ ﻋﻮاﻣﻞ دﻳﮕﺮ ﺣﺎدﺛﻪ را ﺑﻪ ﺑﺎر آورده اﺳﺖ« .اﮔﺮ اﻳﻦ ﻋﺎﻣﻠﻬﺎ ﻫﻢ از ﺟﻬﺖ ﻣﻨﻔﻲ و ﻫﻢ از ﺟﻬﺖ ﻣﺜﺒﺖ ،ﺑﺎ اﻳﺠﺎد ﺧﺴﺎرت ارﺗﺒﺎط داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ :ﻳﻌﻨﻲ ،ﻫﻢ اﻳﺠﺎد ﻛﻨﻨﺪه ﺑﺎﺷﺪ وﻫﻢ ﺷﺮط ﺿﺮوري و ،ﺑﻪ ﺑﻴﺎن ﻓﻠﺴﻔﻲ ﻣﺎ(1،از وﺟﻮد آﻧﻬﺎ وﺟﻮد (2،و از ﻋﺪم آﻧﻬﺎ ﻋﺪم ،ﻻزم آﻳﺪ .ﺑﻪ ﭼﻨﻴﻦ ﻋﺎﻣﻠﻲ ﺑﺎﻳﺪ ﺑﻴﮕﻤﺎن »ﺳﺒﺐ« ﮔﻔﺖ .وﻟﻲ ،اﮔﺮ ﻳﻜﻲ از دو ﺷﺮط ﻧﺒﺎﺷﺪ ،در ﺗﻤﻴﺰ ﺳﺒﺐ ﺗﺮدﻳﺪ ﻣﻲﺷﻮد. در ﻣﺜﺎﻟﻲ ﻛﻪ در دﺧﺎﻟﺖ ﻓﻌﻠﻲ ﺳﻪ ﺗﻦ و ﻛﻔﺎﻳﺖ واﻗﻌﻲ دو ﺗﻦ از آﻧﺎن ﮔﻔﺘﻪ ﺷﺪ ،دو وﺻﻒ ﻻزم ﺑﺮاي ﺗﺤﻘﻖ ﺳﺒﺐ دﻳﺪه ﻣﻲﺷﻮد .زﻳﺮا ،ﺑﺎ اﻳﻨﻜﻪ ﻧﻴﺮوي دو ﺗﻦ ﺑﺮاي ﺣﺮﻛﺖ دادن ﻣﺎﺷﻴﻦ ﻛﺎﻓﻲ ﺑﻮده اﺳﺖ ،در آن ﺷﺮاﻳﻂ ﻛﻪ ﺣﺎدﺛﻪ رخ داده و ﻧﻴﺮوﻳﻲ ﻛﻪ ﻫﺮﻛﺪام ﺑﻪ ﻛﺎر ﺑﺮده اﺳﺖ ،ﻫﺮ ﺳﻪ ﻧﻴﺮو ﺑﺮاي وﻗﻮع ﺣﺎدﺛﻪ ﺿﺮورت داﺷﺘﻪ اﺳﺖ :ﻳﻌﻨﻲ ﻋﺪم ﻫﺮ ﻳﻚ از ﻧﻴﺮوﻫﺎ ﺑﺮاي واژﮔﻮن ﻧﺸﺪن اﺗﻮﻣﺒﻴﻞ ﻛﺎﻓﻲ ﺑﻮده و ،درﻋﻴﻦ ﺣﺎل ،ﻫﺮ ﺳﻪ ﻧﻴﺮو ﻧﻴﺰ در اﻳﺠﺎد آن ﻣﺆﺛﺮ اﻓﺘﺎده اﺳﺖ. وﻟﻲ ﻫﺮ ﮔﺎه آﺗﺸﻲ را ﻛﻪ ﺧﻮاﻧﺪه ﺑﺮاﻓﺮوﺧﺘﻪ و ﺿﺎﻣﻦ ﭘﻴﺎﻣﺪﻫﺎي آن اﺳﺖ ﺑﺎ آﺗﺶ دﻳﮕﺮي ﻛﻪ ﻣﺴﺌﻮل آن ﻧﻴﺴﺖ ﻫﻤﺮاه ﺷﻮد و ﻣﺤﺼﻮﻟﻲ را ﺑﺴﻮزاﻧﺪ ،دﺷﻮاري ﻧﻤﺎﻳﺎن ﺗﺮ اﺳﺖ :آﺗﺶ ﻧﺨﺴﺖ ،در ﺳﻮﺧﺘﻦ ﻣﺤﺼﻮل دﺧﺎﻟﺖ دارد ،اﻣﺎ ﺷﺮط ﺿﺮوري آن ﻧﻴﺴﺖ ،زﻳﺮا آﺗﺶ دوم ﻧﻴﺰ ﺑﻪ ﺗﻨﻬﺎﻳﻲ ﻣﻲﺗﻮاﻧﺴﺖ ﻫﻤﺎن ﻧﺘﻴﺠﻪ را ﺑﻪ ﺑﺎر آورد .دراﻳﻦ ﻣﺜﺎل از آزﻣﺎﻳﺶ ﻣﻨﻔﻲ )ﺷﺮط ﺿﺮوري( ﺧﻮاﻧﺪه ﻣﺴﺌﻮل ﺧﺴﺎرت ﻧﻴﺴﺖ و ﺑﺎ آزﻣﺎﻳﺶ ﻣﺜﺒﺖ )ﻋﺎﻣﻞ ﺟﻮﻫﺮي( ﻣﺴﺌﻮل اﺳﺖ. ﻣﺜﺎل دﻳﮕﺮ :ﻛﺴﻲ در ﺑﺴﺘﻦ دري ﻏﻔﻠﺖ ﻣﻲﻛﻨﺪ و دزد از ﻫﻤﺎن در وارد ﻣﻲﺷﻮد و اﻣﻮاﻟﻲ را ﻣﻲرﺑﺎﻳﺪ ،وﻟﻲ اﮔﺮ آن در ﻫﻢ ﺑﺴﺘﻪ ﺑﻮد ،ﻣﻲﺗﻮاﻧﺴﺖ از درﻫﺎي دﻳﮕﺮ وارد ﺷﻮد و ﺳﺮﻗﺖ رخ دﻫﺪ .دراﻳﻦ ﻓﺮض ﻧﻴﺰ آزﻣﺎﻳﺶ ﻣﻨﻔﻲ ﻏﺎﻓﻞ را ﻣﺴﺌﻮل ﻧﻤﻲﻛﻨﺪ و ﺑﺎ آزﻣﺎﻳﺶ ﻣﺜﺒﺖ)دﺧﺎﻟﺖ در اﻳﺠﺎد ﺣﺎدﺛﻪ ( او ﻳﻜﻲ از اﺳﺒﺎب ورود ﺿﺮر ﺑﻪ ﺣﺴﺎب ﻣﻲآﻳﺪ. داوري ﻋﺮف و ذوق ﺳﻠﻴﻢ درﺑﺎره اﻳﻦ دو ﻣﺜﺎل ﻳﻜﺴﺎن ﻧﻴﺴﺖ :درﻣﺜﺎل ﻧﺨﺴﺖ)آﺗﺶ اﻓﺮوﺧﺘﻦ( ،ﻣﺴﺌﻮﻟﻴﺖ آﺗﺶ اﻓﺮوز راﺗﺮﺟﻴﺢ ﻣﻲدﻫﺪ و ،درﻣﺜﺎل دوم)ﺑﺎز ﮔﺰاردن در( ﺑﺮاﺋﺖ را ﻣﻲﭘﺴﻨﺪد؛ﺑﻪ اﻳﻦ دﻟﻴﻞ ﻛﻪ آﺗﺶ زدن»ﻋﺎﻣﻞ ﺟﻮﻫﺮي« اﺳﺖ و ﺑﺎز ﮔﺰاردن در ﻣﻼزﻣﻪ اي ﺑﺎ ﺳﺮﻗﺖ ﻧﺪارد و دﺧﺎﻟﺖ آن در وﻗﻮع ﺣﺎدﺛﻪ ﻧﺎﭼﻴﺰ اﺳﺖ .وﻟﻲ اﻳﻦ ﻣﻘﺎﻳﺴﻪ ﻧﺸﺎن ﻣﻲدﻫﺪ ﻛﻪ ،آزﻣﺎﻳﺸﻬﺎ ﺑﻪ ﺗﻨﻬﺎﻳﻲ ﻛﺎﻓﻲ ﻧﻴﺴﺖ و ﺑﺎﻳﺪ ارزﺷﻴﺎﺑﻲ ذﻫﻦ در ﻣﻴﺰان و ﭼﮕﻮﻧﮕﻲ دﺧﺎﻟﺖ ﻋﺎﻣﻠﻬﺎ ﻫﻤﺮاه ﺷﻮد ﺗﺎ ﺳﺒﺐ را از ﺷﺮط ﺑﺎز ﺷﻨﺎﺳﺪ. ﭘﺲ ،ﻗﺎﻋﺪه ﺗﻤﻴﺰ ﺳﺒﺐ را ﺑﺎﻳﺪ ﭼﻨﻴﻦ ﺗﻤﻬﻴﺪ و ﺧﻼﺻﻪ ﻛﺮد ﻛﻪ، »ﺳﺒﺐ ﻋﺎﻣﻠﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ ﻫﻢ در اﻳﺠﺎد ﺣﺎدﺛﻪ زﻳﺎﻧﺒﺎر دﺧﺎﻟﺖ دارد و ﻫﻢ ﺷﺮط ﺿﺮوري آن اﺳﺖ] ، [11ﻣﮕﺮ اﻳﻨﻜﻪ اﻫﻤﻴﺖ دﺧﺎﻟﺖ آن در اﻳﺠﺎد ﺣﺎدﺛﻪ ﭼﻨﺪان ﻗﻮي و ﻣﻬﻢ ﺑﺎﺷﺪ ﻛﻪ ﺑﺘﻮان ﮔﻔﺖ ،ﺑﻪ ﺗﻨﻬﺎﻳﻲ و ﻗﻄﻊ ﻧﻈﺮ از ﺳﺎﻳﺮ ﻋﻮاﻣﻞ ،ﺿﺮر را اﻳﺠﺎد ﻛﺮده اﺳﺖ«؛ ﭼﻨﺎن ﻛﻪ ﻃﺮح آﻣﺮﻳﻜﺎﻳﻲ ﻣﺴﺌﻮﻟﻴﺖ ﻣﺪﻧﻲ] [12ﻧﻴﺰ ﻛﻪ »ﻋﺎﻣﻞ ﺟﻮﻫﺮي« را ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﻣﻌﻴﺎر ﺗﻤﻴﺰ ﺳﺒﺐ ﭘﺬﻳﺮﻓﺘﻪ اﺳﺖ ،ﺑﻪ ﻫﻤﻴﻦ ﻧﺘﻴﺠﻪ رﺳﻴﺪه اﻧﺪ [13].در ﻫﺮ ﺣﺎل ،راﺑﻄﻪ ﻣﻴﺎن ﺳﺒﺐ)ﻓﻌﻞ زﻳﺎﻧﺒﺎر( و ﺿﺮر ﺑﺎﻳﺪ ﺣﺎوي دو ﺷﺮط اﺳﺎﺳﻲ ﺑﺎﺷﺪ: (1ﻣﺴﻠﻢ ﺑﺎﺷﺪ ﻳﺎ دﺳﺖ ﻛﻢ ﺑﻪ ﻇﻨﻲ ﻣﺘﻜﻲ ﺷﻮد ﻛﻪ ﻋﺮف و ﻋﻘﻞ ﺑﻪ آن اﻋﺘﻤﺎد ﻛﻨﺪ؛ (2ﻣﺴﺘﻘﻴﻢ ﺑﺎﺷﺪ وﺳﺒﺐ دﻳﮕﺮي آن راﺑﻄﻪ ﻋﺮﻓﻲ را ﻗﻄﻊ ﻧﻜﻨﺪ. ﭘﺲ ،ﺑﺮ ﭘﺎﻳﻪ اﻳﻦ دو ﺷﺮط ﺑﻪ اﺳﺘﻘﺒﺎل ﻣﺴﺎﺋﻞ ﭘﻴﭽﻴﺪه »راﺑﻄﻪ ﻋﻠﻴﺖ « ﻣﻲروﻳﻢ .ﮔﺎه ﻧﻴﺰ راﺑﻄﻪ ﻓﻌﻞ ﺧﻮاﻧﺪه دﻋﻮي ﺑﺎ ﺿﺮر ﺑﻪ ﺑﺎر آﻣﺪه ﭼﻨﺪان دور و آﻣﻴﺨﺘﻪ ﺑﺎ ﺷﺮاﻳﻂ و اﺳﺒﺎب ﮔﻮﻧﺎﮔﻮن اﺳﺖ ﻛﻪ ﻋﺮف ﺿﺮر ر ا ﺑﻪ او ﻧﺴﺒﺖ ﻧﻤﻲدﻫﺪ و ﻋﻘﻞ ﻣﻲﻛﻮﺷﺪ ﺗﺎ ﺳﺒﺐ ﻧﺰدﻳﻜﺘﺮي ﺑﺮاي ﺣﺎدﺛﻪ زﻳﺎن ﺑﺎر ﺑﻴﺎﺑﺪ. -4وﻳﮋﮔﻲ ﺿﻤﺎن ﻧﺎﺷﻲ از اﺳﺘﻴﻼي ﻧﺎﻣﺸﺮوع)ﻏﺼﺐ(؛ﺗﻀﻤﻴﻦ ﺣﻖ ﻣﺎﻟﻚ: ﭼﻨﺎن ﻛﻪ ﮔﻔﺘﻪ ﺷﺪ ،ﻛﺴﻲ ﻛﻪ از راه ﻧﺎﻣﺸﺮوع و ﺑﻪ ﻋﺪوان ﺑﺮ ﻣﺎل دﻳﮕﺮي ﻣﺴﺘﻮﻟﻲ ﺷﻮد ،ﺑﻪ ﺣﻜﻢ ﻗﺎﻧﻮن ﺿﺎﻣﻦ ﺑﺮﮔﺮداﻧﺪن ﻣﺎل ﺑﻪ ﺻﺎﺣﺐ آن اﺳﺖ)ﻋﻠﻲ اﻟﻴﺪ ﻣﺎ اﺧﺬت ﺣﺘﻲ ﺗﺆدي( .ﻧﺘﻴﺠﻪ اﻳﻦ ﺗﻜﻠﻴﻒ ﻗﺎﻧﻮﻧﻲ ﺿﻤﺎن او ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﻫﺮ ﮔﻮﻧﻪ ﺗﻠﻒ ﻳﺎ ﻧﻘﺼﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ در ﻣﺎل ﭘﻴﺪا ﻣﻲﺷﻮد ،ﺧﻮاه در اﺛﺮ ﻓﻌﻞ دﻳﮕﺮان ﻳﺎ ﺣﻮادث ﺧﺎرﺟﻲ و ﻧﺎﮔﻬﺎﻧﻲ ﺑﺎﺷﺪ .در ﻣﻮردي ﻛﻪ ﻣﺎل ﻣﻐﺼﻮب ﺑﻪ وﺳﻴﻠﻪ دﻳﮕﺮان ﺗﻠﻒ ﻣﻲﺷﻮد ،ﻣﻲﺗﻮان ﺗﻜﻠﻴﻒ ﻏﺎﺻﺐ را در زﻣﺮه ﻣﺴﺌﻮﻟﻴﺖ ﻫﺎي ﻧﺎﺷﻲ از ﻓﻌﻞ ﻏﻴﺮ ﻗﺮار داد .وﻟﻲ ،ﺟﺎﻳﻲ ﻛﻪ ﻣﺎل ﻣﻐﺼﻮب ،ﻧﺰد ﺧﻮد او ﻳﺎ ﺳﺎﻳﺮ ﻏﺎﺻﺒﺎن در اﺛﺮ ﺣﺎدﺛﻪ اي ﺗﻠﻒ ﻣﻲﺷﻮد ،ﻣﺴﺌﻮﻟﻴﺖ ﻏﺎﺻﺒﺎن ﺑﻪ ﻃﻮر ﻛﺎﻣﻞ ﻋﻴﻨﻲ و ﻧﻮﻋﻲ اﺳﺖ و راﺑﻄﻪ ﺳﺒﺒﻴﺖ ﺑﻴﻦ ﻫﻴﭻ ﻓﻌﻠﻲ ﺑﺎ ﺗﻠﻒ ﻣﺎل از ارﻛﺎن آن ﺑﻪ ﺷﻤﺎر ﻧﻤﻲرود. ﻣﺎده 311ﻗﺎﻧﻮن ﻣﺪﻧﻲ درﺑﺎره اﻳﻦ ﻣﺴﺌﻮﻟﻴﺖ ﻋﻴﻨﻲ ﻳﺎ ﺗﻀﻤﻴﻦ ﻗﺎﻧﻮﻧﻲ ﻣﻲﮔﻮﻳﺪ: »ﻏﺎﺻﺐ ﺑﺎﻳﺪ ﻣﺎل ﻣﻐﺼﻮب را ﻋﻴﻨﺎً ﺑﻪ ﺻﺎﺣﺐ آن رد ﻧﻤﺎﻳﺪ و اﮔﺮ ﻋﻴﻦ ﺗﻠﻒ ﺷﺪه ﺑﺎﺷﺪ ﺑﺎﻳﺪ ﻣﺜﻞ ﻳﺎ ﻗﻴﻤﺖ آن را ﺑﺪﻫﺪو اﮔﺮﺑﻪ ﻋﻠﺖ دﻳﮕﺮي رد ﻋﻴﻦ ﻣﻤﻜﻦ ﻧﺒﺎﺷﺪ ﺑﺎﻳﺪ ﺑﺪل آن را ﺑﺪﻫﺪ«. 66 ‏www.tabsareh.ir در اﻳﻦ ﺗﻀﻤﻴﻦ ،ﻋﻠﺖ ﺗﻠﻒ ﻳﺎ ﻧﻘﺺ ﻣﺎل ﻣﻄﺮح ﻧﻴﺴﺖ و ﻗﺎﻧﻮﻧﮕﺬار ﺑﻪ ﺟﺒﺮان ﺧﺴﺎرت ﻣﺎﻟﻚ ﺑﻴﺶ ا ز ﺗﺤﻠﻴﻞ راﺑﻄﻪ ﺳﺒﺒﻴﺖ اﻫﻤﻴﺖ ﻣﻲدﻫﺪ. اﻳﻦ ﺣﻜﻢ ،در ﻣﻮردي ﻛﻪ ﺷﺨﺺ ﻣﺎﻟﻲ را ﺑﻪ اﻣﺎﻧﺖ ﻧﺰد ﺧﻮد دارد ،وﻟﻲ در ﺑﺮاﺑﺮ ﻣﻄﺎﻟﺒﻪ ﻣﺎﻟﻚ ﻣﻨﻜﺮ وﺟﻮد آن ﻣﻲﺷﻮد ﻳﺎ از ﭘﺲ دادن ﻣﺎل اﻣﺘﻨﺎع ﻣﻲورزد ،ﺟﺎري اﺳﺖ؛ ﭼﻨﺎن ﻛﻪ ﻣﺎده 310ﻣﻘﺮّر ﻣﻲدارد: »اﮔﺮ ﻛﺴﻲ ﻛﻪ ﻣﺎﻟﻲ ﺑﻪ ﻋﺎرﻳﻪ ﻳﺎ ﺑﻪ ودﻳﻌﻪ و اﻣﺜﺎل آﻧﻬﺎ در دﺳﺖ اوﺳﺖ ﻣﻨﻜﺮ ﮔﺮدد ،از ﺗﺎرﻳﺦ اﻧﻜﺎر درﺣﻜﻢ ﻏﺎﺻﺐ اﺳﺖ«. و ﻣﺎده 631اﻳﻦ ﺣﻜﻢ را ﺑﻪ ﻫﻤﻪ اﻣﺎﻧﺎت ﺳﺮاﻳﺖ ﻣﻲدﻫﺪ و در ﭘﺎﻳﺎن آن ﺗﺼﺮﻳﺢ ﻣﻲﻛﻨﺪ: » ...و در ﺻﻮرت اﺳﺘﺤﻘﺎق ﻣﺎﻟﻚ ﺑﻪ اﺳﺘﺮداد ،از ﺗﺎرﻳﺦ ﻣﻄﺎﻟﺒﻪ او و اﻣﺘﻨﺎع ﻣﺘﺼﺮف ﻣﺴﺌﻮل ﺗﻠﻒ و ﻫﺮ ﻧﻘﺺ ﻳﺎ ﻋﻴﺒﻲ ﺧﻮاﻫﺪ ﺑﻮد ،اﮔﺮ ﭼﻪ ﻣﺴﺘﻨﺪ ﺑﻪ ﻓﻌﻞ او ﻧﺒﺎﺷﺪ«. ﺑﺎﻳﺪ داﻧﺴﺖ ﻛﻪ درﺑﺎره ﺿﺮورت راﺑﻄﻪ ﺳﺒﺒﻴﺖ ﺑﺮاي ﺗﺤﻘﻖ ﻣﺴﺌﻮﻟﻴﺖ ﻣﺪﻧﻲ اﺧﺘﻼف اﺳﺖ :ﭘﺎره اي از ﻧﻮﻳﺴﻨﺪﮔﺎن آﻟﻤﺎﻧﻲ ،در ﻣﻮرد ﻣﺴﺌﻮﻟﻴﺖ ﻣﺤﺾ و ﺗﻤﺎم ﻣﻮاردي ﻛﻪ ﻣﺴﺌﻮﻟﻴﺖ ﺑﺮ ﭘﺎﻳﻪ اﻳﺠﺎد ﺧﻄﺮ ﻳﺎ ﺻﺮف ﺧﻮدداري از اﻧﺠﺎم دادن ﻛﺎر و ﻓﺮاﻣﻮﺷﻲ ﻗﺮار ﻣﻲﮔﻴﺮد ،وﺟﻮد راﺑﻄﻪ ﻣﻴﺎن رﻓﺘﺎر ﻣﺴﺌﻮل و ورود زﻳﺎن را اﻧﻜﺎر ﻛﺮده اﻧﺪ :ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﻣﺜﺎل ،اﮔﺮ ﺷﺨﺺ ﺑﻪ ﻃﻮر ﻣﻄﻠﻖ ﻣﺴﺌﻮل ﺧﺮاب ﺷﺪن ﺳﺎﺧﺘﻤﺎن ﻳﺎ اﺗﻮﻣﺒﻴﻞ ﺧﻮد ﻗﺮار ﮔﻴﺮدو ﺳﺎﺧﺘﻤﺎن ﻓﺮو رﻳﺰد ﻳﺎ اﺗﻮﻣﺒﻴﻞ آﺗﺶ ﮔﻴﺮد و زﻳﺎﻧﻲ ﺑﻪ ﺑﺎر آﻳﺪ ،ﻫﻴﭻ راﺑﻄﻪ ﻋﻠﻴﺘﻲ ﻣﻴﺎن رﻓﺘﺎر ﻣﺎﻟﻚ و ورودﺧﺴﺎرت ﺿﺮوري ﻧﻴﺴﺖ و وﺟﻮد ﻧﺪارد و آﻧﭽﻪ ﺑﺎﻳﺪ اﺣﺮاز ﺷﻮد ،راﺑﻄﻪ ﻣﻴﺎن ﺧﺮاﺑﻲ ﺳﺎﺧﺘﻤﺎن و آﺗﺶ ﮔﺮﻓﺘﻦ اﺗﻮﻣﺒﻴﻞ و ورود ﺿﺮر اﺳﺖ [14] .ﺑﺮﻋﻜﺲ ،ﻧﻮﻳﺴﻨﺪﮔﺎن ﻓﺮاﻧﺴﻮي ،اﻳﻦ راﺑﻄﻪ را در ﻫﺮ ﺣﺎل ﺷﺮط ﻣﻲداﻧﻨﺪ .اﻳﻦ ﺿﺮورت از دو راه اﺛﺒﺎت ﻣﻲﺷﻮد: (1اﻳﺠﺎد ﺧﻄﺮي ﻛﻪ ﻣﻨﺘﻬﻲ ﺑﻪ ورود ﺧﺴﺎرت ﻣﻲﺷﻮد؛ (2ﻓﺮض ﺗﻘﺼﻴﺮي ﻛﻪ دراﻳﻦ ﮔﻮﻧﻪ ﻣﻮارد ﺑﺮاي ﻣﺴﺌﻮل وﺟﻮد دارد].[15 ﺑﺮ ﻃﺒﻖ ﻧﻈﺮ ﻧﺨﺴﺖ ،در ﻣﻮرد ﻏﺼﺐ ﻧﻴﺰ اﺳﺘﺜﻨﺎ ﻣﻬﻤﻲ ﺻﻮرت ﻧﮕﺮﻓﺘﻪ اﺳﺖ ﺗﺎ آن را از ﻗﻠﻤﺮو ﻣﺴﺌﻮﻟﻴﺖ ﻣﺪﻧﻲ ﺧﺎرج ﻛﻨﺪ .وﻟﻲ ،ﺑﻨﺎ ﺑﺮ ﻧﻈﺮ دوم ،ﺿﻤﺎن ﻏﺎﺻﺐ ﻳﻜﻲ از ﺷﺮاﻳﻂ ﺿﺮوري ﻣﺴﺌﻮﻟﻴﺖ را ﻧﺪارد. -5اﺛﺒﺎت راﺑﻄﻪ ﺳﺒﺒﻴﺖ: اﺛﺒﺎت راﺑﻄﻪ ﺳﺒﺒﺖ ﺑﺎ زﻳﺎن دﻳﺪه اﺳﺖ و او ﺑﺎﻳﺪ در دادﮔﺎه ﻧﺸﺎن دﻫﺪ ﻛﻪ ﺑﻴﻦ ﻓﻌﻞ ﺧﻮاﻧﺪه و اﻳﺠﺎد ﺿﺮر راﺑﻄﻪ ﻋﻠﺖ و ﻣﻌﻠﻮﻟﻲ وﺟﻮد دارد .وﻟﻲ در دﻋﺎوي ﻣﺴﺌﻮﻟﻴﺖ ﻣﺪﻧﻲ ،ﻫﻤﻴﺸﻪ ﻛﺎر ﺑﺪﻳﻦ ﺳﺎدﮔﻲ ﻧﻤﻲﮔﺬرد و ﮔﺎه ﻧﻴﺰ ﺧﻮاﻧﺪه دﻋﻮي ﻧﺎﭼﺎر ﻣﻲﺷﻮد ﻛﻪ ﺑﺮاي اﺛﺒﺎت ﻋﺪم دﺧﺎﻟﺖ ﺧﻮد دﻟﻴﻞ ﺑﻴﺎورد. ﻓﺮض ﻛﻨﻴﻢ ﻋﻤﺎرﺗﻲ ﺧﺮاب ﻣﻲﺷﻮدو ﺑﻪ ﺟﺎن و ﻣﺎل ﺟﻤﻌﻲ آﺳﻴﺐ ﻣﻲرﺳﺎﻧﺪ .ﻇﺎﻫﺮ اﻳﻦ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺧﺮاﺑﻲ درﻧﺘﻴﺠﻪ ﻋﻴﺐ ﻓﻨﻲ ﺑﻪ وﺟﻮد آﻣﺪه اﺳﺖ وﻣﻌﻤﺎر و ﻣﻬﻨﺪس آن در اﻳﻦ راه ﺑﻲ اﺣﺘﻴﺎﻃﻲ ﻛﺮده اﻧﺪ .ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ ،ﻛﺎﻓﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ ﻣﺎﻟﻚ ﺧﺮاب ﺷﺪن ﺳﺎﺧﺘﻤﺎن و زﻳﺎن ﻫﺎي ﻧﺎﺷﻲ از آن راﺛﺎﺑﺖ ﻛﻨﺪ .وﻟﻲ اﮔﺮ ﻣﻌﻤﺎر ﻳﺎ ﻣﻬﻨﺪس ﻣﺪﻋﻲ ﺑﺎﺷﺪ ﻛﻪ ﻋﺎﻣﻞ ﺧﺎرﺟﻲ در اﻳﻦ ﺧﺮاﺑﻲ دﺧﺎﻟﺖ داﺷﺘﻪ اﺳﺖ و ﺣﺎدﺛﻪ را ﻧﻤﻲﺗﻮان ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ ﻛﺎر او ﻛﺮد ،ﺑﺎﻳﺪ وﺟﻮد اﻳﻦ ﻋﺎﻣﻞ را اﺛﺒﺎت ﻛﻨﺪ. ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ اﺳﺖ در ﺧﺴﺎرت ﻧﺎﺷﻲ از ﺣﺎدﺛﻪ اﺗﻮﻣﺒﻴﻞ ﻛﻪ ﺧﻮاﻧﺪه دﻋﻮي )دارﻧﺪه( ﺑﺮاي رﻫﺎﻳﻲ از ﻣﺴﺌﻮﻟﻴﺖ ﻣﻔﺮوض ﻗﺎﻧﻮن ،ﺑﺎﻳﺪ ﺛﺎﺑﺖ ﻛﻨﺪ ﻛﻪ ﻋﻠّﺖ ﺣﺎدﺛﻪ ﻗﻮه ﻗﺎﻫﺮه ﺑﻮده اﺳﺖ ﻧﻪ ﻓﻌﻞ او. درﻣﺴﺌﻮﻟﻴﺖ ﻫﺎي ﻗﺮاردادي ﻧﻴﺰ ،ﻫﺮﺟﺎ ﺗﻌﻬﺪ ﻧﻘﺾ ﺷﺪه ﻧﺎﻇﺮ ﺑﻪ ﺣﺼﻮل ﻧﺘﻴﺠﻪ اي ﻣﻌﻴﻦ ﺑﺎﺷﺪ)ﻣﺎﻧﻨﺪ ﭘﺮداﺧﺖ ﻣﺒﻠﻐﻲ ﭘﻮل( ،ﺑﺮاي ﮔﺮﻳﺰ از ﻧﺘﺎﻳﺞ ﺑﻪ دﺳﺖ ﻧﻴﺎﻣﺪن ﻧﺘﻴﺠﻪ ،ﺧﻮاﻧﺪه ﻧﺎﭼﺎر اﺳﺖ ﻛﻪ اﻧﺘﺴﺎب ﻋﻬﺪ ﺷﻜﻨﻲ ﺑﻪ ﺧﻮد را ﺑﺎ اﺛﺒﺎت ﻗﻮه ﻗﺎﻫﺮه ﻧﺸﺎن دﻫﺪ و در واﻗﻊ ،ﺧﻼف راﺑﻄﻪ ﻋﻠﻴﺖ ﻣﻔﺮوض ﻣﻴﺎن ﻓﻌﻞ ﺧﻮد و ﺿﺮر را اﺛﺒﺎت ﻛﻨﺪ. -6ﺗﻘﺴﻴﻢ ﻣﺒﺤﺚ: از آﻧﭽﻪ ﺗﺎﻛﻨﻮن ﮔﻔﺘﻪ ﺷﺪﭼﻨﻴﻦ ﺑﺮ ﻣﻲآﻳﺪ ﻛﻪ در اﺣﺮاز راﺑﻄﻪ ﺳﺒﺒﻴﺖ دادرس ﺑﺎ دو ﻣﺸﻜﻞ اﺳﺎﺳﻲ روﺑﻪ رو اﺳﺖ: .1در ﻣﻮردي ﻛﻪ اﺳﺒﺎب و ﺷﺮاﻳﻂ ﮔﻮﻧﺎﮔﻮﻧﻲ دراﻳﺠﺎد ﺿﺮر دﺧﺎﻟﺖ دارد ،ﺑﺎﻳﺪ ﺗﻌﻴﻴﻦ ﻛﻨﺪ ﻛﻪ ﻋﺎﻣﻞ ﻣﺆﺛﺮ ﭼﻴﺴﺖ؟ .2ﭼﻪ ﻋﻮاﻣﻠﻲ را ﺑﺎﻳﺪ ﺧﺎرﺟﻲ ﺷﻤﺮد وﻋﺎﻣﻞ ﺧﺎرﺟﻲ ﺗﺎ ﭼﻪ اﻧﺪازه در ﻣﺴﺌﻮﻟﻴﺖ ﺧﻮاﻧﺪه اﺛﺮ دارد؟ ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ ،در درس ﺑﻌﺪي راﺑﻄﻪ ﺳﺒﺒﻴﺖ را در دو ﮔﻔﺘﺎر ﺟﺪاﮔﺎﻧﻪ ﻣﻄﺮح ﻣﻲﺳﺎزﻳﻢ: ][1ﭘﻴﺮ آﻧﮋل ،رﺳﺎﻟﻪ ﺗﻌﻬﺪات در ﺣﻘﻮق ﺳﻮﻳﺲ ،ش -112در ﻓﻘﻪ ﻧﻴﺰ ،ﺗﻌﺒﻴﺮ ﺳﺒﺐ ﺑﻪ ﺷﺮط وﻗﻮع ﻓﺮاوان دﻳﺪه ﻣﻲﺷﻮد)ش .(57 ][2ﭘﻴﺮآﻧﮋل ،ﻫﻤﺎن ﻛﺘﺎب ،ش mais du resort de la raison une donnee intuitive du juste qui nest plus dordre logique" :13 " .pratique ][3ﺑﻪ ﻃﻮر ﻣﻌﻤﻮل در ﻓﻠﺴﻔﻪ و ﺳﺎﻳﺮ ﻋﻠﻮم ،ﺟﺴﺖ و ﺟﻮي ﻋﻠّﺖ ﺑﻪ ﻣﻨﻈﻮر ﻧﺴﺒﺖ دادن ﭘﺪﻳﺪه اي ﻣﻌﻠﻮم ﺑﻪ ﻣﺒﻨﺎ و دﻟﻴﻞ ﻧﺎﻣﻌﻠﻮم آن اﺳﺖ ،در ﺣﺎﻟﻲ ﻛﻪ در ﺑﺤﺚ ﻣﺎ اﺣﺮاز راﺑﻄﻪ ﻋﻠّﻴﺖ ﺑﻴﻦ دو ﭘﺪﻳﺪه ﻣﻮﺟﻮد ،ﻳﻌﻨﻲ ﻓﻌﻞ زﻳﺎﻧﺒﺎر و ﺧﺴﺎرت اﺳﺖ :وﻳﻨﻲ ) ،(Vineyﻣﺴﺌﻮﻟﻴﺖ ﻣﺪﻧﻲ ،ج ،1ش .333 ][4ﺷﻌﺒﻪ ﻣﺪﻧﻲ9 ،ژاﻧﻮﻳﻪ :1943داﻟﻮز 117 ،1945ﺑﺎ ﻳﺎدداﺷﺖ ﺗﻨﻚ).(A. Tune ][5در ﺷﺮاﻳﻊ ﻣﺤﻘﻖ آﻣﺪه اﺳﺖ» :ﻟﻮ ﻓﺘﺢ ﺑﺎﺑﺎ ﻋﻠﻲ ﻣﺎل ﻓﺴﺮق ...ﻻن اﻟﺘﻠﻒ ﺑﺎﻟﻤﺒﺎﺷﺮة ﻻ ﺑﺎﻟﺴﺒﺐ« :ﺟﻮاﻫﺮ ،ج ،37ص .67 ][6ﻣﺎزو )ﻫﺎﻧﺮي و ﻟﺌﻮن و ژان( ،رﺳﺎﻟﻪ ﻣﺴﺌﻮﻟﻴﺖ ﻣﺪﻧﻲ ،ج ،2ش -1673ﺑﻮرﻳﺲ اﺳﺘﺎرك ،ﺗﻌﻬﺪات ،ش .747اوﻧﻮره) (Honoreﺳﺒﺒﻴﺖ و دوري ﺿﺮر؛ﻓﺮﻫﻨﮓ ﺑﻴﻦ اﻟﻤﻠﻠﻲ ﺣﻘﻮق ﺗﻄﺒﻴﻘﻲ ،ج ،11ص .7 ][7اوﻧﻮره) (Honoreﺳﺒﺒﻴﺖ و دوري ﺿﺮر؛ﻓﺮﻫﻨﮓ ﺑﻴﻦ اﻟﻤﻠﻠﻲ ﺣﻘﻮق ﺗﻄﺒﻴﻘﻲ ،ج ،11ص .7 ][8دراﻳﻦ ﺑﺎره ،رك .ﻗﺎﻧﻮن ﺗﻌﻬﺪات ﺳﻮﺋﻴﺲ ،ﻣﺎده 103ﺑﻨﺪ 2وﺑﻨﺪ 3ﻣﺎده -306ﻗﺎﻧﻮن ﻣﺪﻧﻲ آﻟﻤﺎن ،ﻣﺎده -831ﻗﺎﻧﻮن ﻣﺪﻧﻲ ﻟﻬﺴﺘﺎن ،ﻣﺎده-427ژاﭘﻦ ،ﻣﺎده -715ﻗﺎﻧﻮن ﺗﺠﺎرت اﻳﺮان ،ﻣﺎده .386 ][9اوﻧﻮره ،ﻫﻤﺎن ﻛﺘﺎب ،ش .107 ] "Restatement of Torts) Substantial factor)"[10در ﻣﻮاد 431و 432در ﻃﺪح آﻣﺮﻳﻜﺎﻳﻲ ﻣﺴﺌﻮﻟﻴﺖ ﻣﺪﻧﻲ. 67 ‏www.tabsareh.ir ]conditio sine qua non" Rule The" [11 ](2( 432A: Restatment of Torts section .U. S[12 ] [13دراﻳﻦ زﻣﻴﻨﻪ ،رك .اوﻧﻮره ،ﻫﻤﺎن ﻛﺘﺎب ،ش .108 ][14ﻧﻘﻞ از :اوﻧﻮره ،ﺳﺒﺒﻴﺖ و دوري از ﺿﺮر :ﻓﺮﻫﻨﮓ ﺑﻴﻦ اﻟﻤﻠﻠﻲ ﺣﻘﻮق ﺗﻄﺒﻴﻘﻲ ،ج ،11ﺷﻤﺎره ،11ص 7و.8 ][15ﻣﺎزو و ﺗﻨﻚ ،رﺳﺎﻟﻪ ﻣﺴﺌﻮﻟﻴﺖ ﻣﺪﻧﻲ ،ج ،2ش -1420-1419اﺑﺮي و رو ،ج 4ﺑﻪ وﺳﻴﻠﻪ اﺳﻤﻦ ،ش 444 ﭼﻜﻴﺪه .1وﺟﻮد ﺷﺮط ﻣﻼزﻣﻪ ﺑﺎ ورود ﺿﺮر ﻧﺪارد ،درﺣﺎﻟﻲ ﻛﻪ اﻳﻦ ﻣﻼزﻣﻪ )ﻫﺮ ﭼﻨﺪ ﻋﺮﻓﻲ( ﻣﻴﺎن ﺳﺒﺐ و ﺿﺮر ﺑﻪ ﭼﺸﻢ ﻣﻲﺧﻮرد. .2در ﺗﻌﺮﻳﻒ ﻓﻠﺴﻔﻲ ،ﺷﺮط اﻣﺮي اﺳﺖ ﻛﻪ از ﻋﺪم آن ﻋﺪم ﻻزم آﻳﺪ ،وﻟﻲ از وﺟﻮدش وﺟﻮد ﻻزم ﻧﻴﺎﻳﺪ و ﺳﺒﺐ ﭘﺪﻳﺪهاي اﺳﺖ ﻛﻪ از وﺟﻮدش وﺟﻮد و از ﻋﺪﻣﺶ ﻋﺪم ﻻزم آﻳﺪ. .3ﺑﺎﻳﺪ اﺣﺮاز ﺷﻮد ﻛﻪ ﺑﻴﻦ دو ﻋﺎﻣﻞ ﺿﺮر و ﻓﻌﻞ زﻳﺎﻧﺒﺎر راﺑﻄﻪ ﺳﺒﺒﻴﺖ ﻋﺮﻓﻲ وﺟﻮد دارد ،ﻳﻌﻨﻲ ﺿﺮر از آن ﻓﻌﻞ ﻧﺎﺷﻲ ﺷﺪه اﺳﺖ. .4در ﻣﻮاردي ﻛﻪ ﺗﻘﺼﻴﺮ ﺷﺮط اﻳﺠﺎد ﻣﺴﺌﻮﻟﻴﺖ ﻧﻴﺴﺖ ،راﺑﻄﻪ ﺳﺒﺒﻴﺖ اﻫﻤﻴﺖ ﺑﻴﺸﺘﺮي ﭘﻴﺪا ﻣﻲﻛﻨﺪ و اﺛﺒﺎت وﺟﻮد آن ﻧﻴﺰ دﺷﻮارﺗﺮ ﻣﻲﺷﻮد. .5ﻫﺮ ﭼﻨﺪ اﺣﺮاز اﻳﻦ اﻣﺮ ﻛﻪ ﻋﻤﻞ ﺧﻮاﻧﺪه ﺷﺮط ﺿﺮوري وﻗﻮع ﺣﺎدﺛﻪ اﺳﺖ راﻫﻨﻤﺎي ﻣﻔﻴﺪي ﺑﺮاي ﺗﻤﻴﺰ ﺳﺒﺐ اﺳﺖ ،اﻣﺎ ﻛﺎﻓﻲ ﺑﻪ ﻧﻈﺮ ﻧﻤﻲرﺳﺪ و ﺑﻬﺘﺮاﺳﺖ آزﻣﺎﻳﺶ از ﺟﻬﺖ ﻣﺜﺒﺖ اﻧﺠﺎم ﮔﻴﺮد و ﻣﺤﻘﻖ در ﺟﺴﺘﺠﻮي ﻋﺎﻣﻠﻲ ﺑﺎﺷﺪﻛﻪ در وﻗﻮع ﺣﺎدﺛﻪ ﻣﺆﺛﺮ اﻓﺘﺎده اﺳﺖ و ﺑﺎ آن راﺑﻄﻪ دارد. .6ﺳﺒﺐ ﻋﺎﻣﻠﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ ﻫﻢ در اﻳﺠﺎد ﺣﺎدﺛﻪ زﻳﺎﻧﺒﺎر دﺧﺎﻟﺖ دارد و ﻫﻢ ﺷﺮط ﺿﺮوري آن اﺳﺖ ،ﻣﮕﺮ اﻳﻦﻛﻪ اﻫﻤﻴﺖ دﺧﺎﻟﺖ آن در اﻳﺠﺎد ﺣﺎدﺛﻪ ﭼﻨﺪان ﻗﻮي و ﻣﻬﻢ ﺑﺎﺷﺪ ﻛﻪ ﺑﺘﻮان ﮔﻔﺖ ،ﺑﻪ ﺗﻨﻬﺎﻳﻲ و ﻗﻄﻊ ﻧﻈﺮ از ﺳﺎﻳﺮ ﻋﻮاﻣﻞ ،ﺿﺮر را اﻳﺠﺎد ﻛﺮده اﺳﺖ. .7راﺑﻄﻪ ﻣﻴﺎن ﺳﺒﺐ )ﻓﻌﻞ زﻳﺎﻧﺒﺎر( و ﺿﺮر ﺑﺎﻳﺪ ﺣﺎوي دو ﺷﺮط اﺳﺎﺳﻲ ﺑﺎﺷﺪ (1 :ﻣﺴﻠﻢ ﺑﺎﺷﺪ ﻳﺎ دﺳﺖ ﻛﻢ ﺑﻪ ﻇﻨﻲ ﻣﺘﻜﻲ ﺷﻮد ﻛﻪ ﻋﺮف و ﻋﻘﻞ ﺑﻪ آن اﻋﺘﻤﺎد ﻛﻨﺪ؛ (2ﻣﺴﺘﻘﻴﻢ ﺑﺎﺷﺪ و ﺳﺒﺐ دﻳﮕﺮي آن راﺑﻄﻪ ﻋﺮﻓﻲ را ﻗﻄﻊ ﻧﻜﻨﺪ. .8ﻣﺴﺌﻮﻟﻴﺖ ﻏﺎﺻﺐ و ﻛﺴﻲ ﻛﻪ در ﺣﻜﻢ آن اﺳﺖ ،ﻣﺴﺌﻮﻟﻴﺖ ﻋﻴﻨﻲ و ﺗﻀﻤﻴﻦ ﻗﺎﻧﻮﻧﻲ ﺣﻖ ﻣﺎﻟﻚ اﺳﺖ. .9ﺑﺮﺧﻲ از ﻧﻮﻳﺴﻨﺪﮔﺎن آﻟﻤﺎﻧﻲ ،در ﺑﺮﺧﻲ ﻣﻮارد ﻣﺴﺌﻮﻟﻴﺖ ﻣﺪﻧﻲ ،وﺟﻮد راﺑﻄﻪ ﻣﻴﺎن رﻓﺘﺎر ﻣﺴﺌﻮل و ورود زﻳﺎن را اﻧﻜﺎر ﻛﺮدهاﻧﺪ .ﺑﺮﻋﻜﺲ ،ﻧﻮﻳﺴﻨﺪﮔﺎن ﻓﺮاﻧﺴﻮي ،اﻳﻦ راﺑﻄﻪ را در ﻫﺮ ﺣﺎل ﺷﺮط ﻣﻲداﻧﻨﺪ. .10اﺛﺒﺎت راﺑﻄﻪ ﺳﺒﺒﺖ ﺑﺎ زﻳﺎندﻳﺪه اﺳﺖ .در دﻋﺎوي ﻣﺴﺌﻮﻟﻴﺖ ﻣﺪﻧﻲ ،ﮔﺎه ﻧﻴﺰ ﺧﻮاﻧﺪه دﻋﻮي ﻧﺎﭼﺎر ﻣﻲﺷﻮد ﻛﻪ ﺑﺮاي اﺛﺒﺎت ﻋﺪم دﺧﺎﻟﺖ ﺧﻮد دﻟﻴﻞ ﺑﻴﺎورد. آزﻣﻮن -1درﺑﺎره ﺷﺮط ﻣﻲﺗﻮان ﮔﻔﺖ :اﻣﺮي اﺳﺖ ﻛﻪ......... اﻟﻒ( از ﻋﺪم آن ﻋﺪم ﻻزم آﻳﺪ. ب( از وﺟﻮدش وﺟﻮد ﻻزم آﻳﺪ. ج( از وﺟﻮدش وﺟﻮد ﻻزم ﻧﻴﺎﻳﺪ. د( ﻣﻮارد اﻟﻒ و ج. -2در ﻛﺪام ﻳﻚ از ﻣﺜﺎلﻫﺎي زﻳﺮ راﺑﻄﻪ ﺳﺒﺒﻴﺖ وﺟﻮد دارد؟ اﻟﻒ( ﺗﻘﺼﻴﺮ ﻣﺎﻟﻜﻲ ﻛﻪ درب اﺗﻮﻣﺒﻴﻞ ﺧﻮد را ﻫﻤﺮاه ﺑﺎ ﺳﻮﺋﻴﭻ ﺟﺎ ﮔﺬاﺷﺘﻪ و وﻗﻮع ﺣﺎدﺛﻪ ﺗﺼﺎدف اﺗﻮﻣﺒﻴﻞ ﺗﻮﺳﻂ ﺳﺎرق ب( اﮔﺮ ﺳﻪ ﺗﻦ ﺑﺎ ﻫﻢ ﻣﺎﺷﻴﻨﻲ را ﺑﻪ ﭘﺮﺗﮕﺎﻫﻲ ﺑﻴﻨﺪازﻧﺪ و ﻣﻌﻠﻮم ﺷﻮد ﻛﻪ ﻧﻴﺮوي دو ﺗﻦ ﻧﻴﺰ ﻛﺎﻓﻲ ﺑﺮاي ﺳﻘﻮط ﻣﺎﺷﻴﻦ ﺑﻮده اﺳﺖ ج( اﮔﺮ ﻫﻮاﭘﻴﻤﺎﻳﻲ ﻛﻪ ﭘﻴﺶ از ﭘﺮواز ﺑﺎزرﺳﻲ ﻧﺸﺪه ﺳﻘﻮط ﻛﻨﺪ و ﻣﻌﻠﻮم ﺷﻮد ﻛﻪ ﻋﻴﺐ ﻣﻜﺎﻧﻴﻜﻲ آن ﺑﺎ ﺑﺎزرﺳﻲ ﻧﻴﺰ ﻣﻌﻠﻮم ﻧﻤﻲﺷﺪه اﺳﺖ. د( ﻫﻤﻪ ﻣﻮارد 68 ‏www.tabsareh.ir