صفحه 1:
نظریه های مطروحه در زمینه a
رياو فرخ بهره _ bh
9
“(4 te
we OL
صفحه 2:
صفحه 3:
برداشتهاى مختلفى درزمينه رابطه ربا و بهره بانكى توسط انديشمندان بانكدارى و
صفحه 4:
نظریه های معاصر ربا و بهره
صفحه 5:
بخش اول: تعریف ربا و بهره
CAVA 4-۳ داد و تماء (ابن‌مظوی :۰۱8۰۸ ۱۷۹۵و عوری» ding lng etl bow
«یمتی آن شیء زیاد شد و رشد کرده
0 ۲۲( التاه ات ورتستا» (حي le UT tape
و چون آب را فزو قرستادیم. دمین جنبید و بالاآمد.
CVT token) ریا ویربی الستدقات» AlN paces
یا ما GET ET eal لد وا شا تعی سین ایا (ن کم شومتینه (همات: CVT
ای کسانی که ایمان آور:
اید از غندا بترسید. و اگر ایماث دارید هر چه اد ریا مائده رما کنید.
«عرکس بد اندازء تصف خرما از کسب علال صدقه دهد. شداوند آن را بسه
امول :م نكند منهين برا سناحيشن: شاد میهد بریها مان گوته که یکمن از شسبا پچته
ش می‌دهده تا اشکه به اندازه كؤة رشد کنده (طبری: ۱4-۷ ۱۸
لاخر tS الرباه (حرعاملی: ۱۱8۱۳ ۱۲ ۳
«يدقراين منغ it A
( الناس زمان یستحل فیه الربا یالبیع» le ate
«روژگاری بر اين مردم مي‌رسد که ربا را به اسم بیع حلال بشسرتده
CARY NY EV «من اکل الریا ملد يلته من نار جهنم پقدر ما اکل» (حرعاملی,
هر کس ربا بخوره. خداوند شکمشی را یه انداژهای که ربا خورده است از آتش مهتم
صفحه 6:
بخش اول: تعریف ربا و بهره
۱ بای قرضی ؛ که عبارت است۱ اط هر نوع زیاده در قرار داد قرض 4( موسوی خمینی :۶۵۱0۱:۱۴۰۱ و تجفی 5
soe ۱
| ؟. رباى معمولى ؛ كه عبارت است از ؛ معامله دو شى همجنس از اشياى مكمل يا موزون همراه با زيادم »( يزدىبى قا: 6:5. |
۱ بهره طبیعی ؛ بازده سرمايه در فعاليت اقتصادی را گریند. از آن به صورت سود نیز تعبیر می‌گردد.به عیارت دیگر بهره طیعی
در آمدى است كه بازار برای مالک سرمایه مادامى كه سرمايه در دست خود اوست تعيين مىكند ( فرزين وش ؛ ۱۶۴:۱۳۸۱؛ رجایی»
۱۳۴
| ۲ بهره قراردادی؛ درآمدی است که صاحب سرمیه در قرارددهای رسمی ماند؛ وا در برابر والكذارى سرمايه خود به غير: مطالبه
مى كند ( فرژین وش ۰ ۱۳۸۱:۱۵۱ و ۱۶۴: رجایی» ۱۳۸:۱۳۸۴)
صفحه 7:
بخش اول: دیدگاههای فقهای اهل سنت در تقسیم ربا
7 _—_
ديدكاه اول فقهاى اهل سنت
در تقسيم ربا
صفحه 8:
بخش اول: رباى رايج ميان اعراب در عصر نزول ق رآن
بررسى متنهاى تاريخى؛ حديثى و تفسيرى نشان مىدهد كه رباى مرسوم در جزيرةالعرب اختلافى با
رباى رايج در جامعههاى ديكر نداشت و به طور كلى در دو مورد مطرح بودة
* ربا براى قرضة ۲
ا / مالی را تا مدت معینی قرض می دادند و در برابر شرط می کردند که بدهکار مقداری زیادتر
در عصر فزول قرآن بپردازد و زیادی طبق توافق طرفین به صورت ماهانه یا سالانه پرداخت می‌شد.
> ربا براى تمديد مدت دین:
وقتی بدهکار در سررسید قدرت پرداخت بدهی خود را نداشت. در ب
بدهی افزوده می شد.
تمدید مدت. بر مبلغ
صفحه 9:
بخش اول: کیفیت تحریم تدریجی ربا در قرآن
صفحه 10:
نمای کلی نظریه ها/ دید گاه ها در خصوص ماهیت ربا و بهره
ره
0 ماس رازه ی
رنب ده در
تسس 6 ماو توق رباوهرة
تست
| اختماس ربابه ره نها خمومی.
)ضروریت اتادی اوه پاک
ool ممالاعاى واتعى
صفحه 11:
فمای کلی نظریه ها/دیدگاه ها در خصوص ماهیت ربا و بهره
کی مداخ دیگری قرا
ی
3 عت مس
گرفتن زیادی برای تمدید.
هم اا"" تسه
برياية بای اه
موضوع ربای جاهلی را دربره اتمدید میت ع9
رباى جاهلى شامل زيادى در عقد قرض نيز مى شد كيو
| زيادى در عقد قرض بود عامل رواج رباخوارى در جزيرة العرب BE oe
| در تمام جوامع بشرى مرسوم بود sehen
eas
روایتهای صریح و روشن از شيعه و اهل منت
صفحه 12:
ow در مورد ربا وبهره
امول ودیعه گذاشتهشده در بانکكه PA ply
گرفته شده و برگردنده شده و مالفی که از انک BE بان ضانزه در دق
میشود يا به هر صورتى در آنجا مومائد نا موقی شوال سال IVA
که با هرههای کم باشد: حلال است.
7 ی ۳3
حلالبودن بهره‌های کم ees
در رباى جاهلى مقدار زيادى دو بر ر صل بدهى بود بابعد از مدتى Se Re er
ترخ در موردهاى خاص بوده و در اغلب موردها ثرخهلى بهره مدا
م نرخ معمول ين +9 نا-7 دوصد بود كه تاجرلا عرب حاضر ب اس ری
ازبادر اسلا - بهرهاى فاحش.
صفحه 13:
بخش اول : نظریه های ربا و بهره
eo
| سح ce | سييريت | ume
SS)
[Sees قرفن‌های ترلیدی و
له راجت ایس — تجارى (قرض
eta gd ells Jl,
عم = اك =
.. 7 تک |
Ss
صفحه 14:
نظریه های ربا و بهره
unas a aera
~~ ع سس سس جني Ss
17
ادله؛ بهره بازدهى بول بءصورت سرمايه |
رن عايدى بول بعصورت واه ماه رازم {
صفحه 15:
عدم وجود ييامدهاى
اتباهىآفرين ريا
رو هامریت در مت رجفت
le ee rae
تم شکب لیرد رد رد که ره
علت میم روا مروت تیاده کر wa
lias نله دعيم 0۲ علت در محل بحت 77
سر وجود نداد نرب اهر در جهت مشکل این
ی که در وهای اس را امع عامل
انسان ماک ما نا
-استفاده از وال درحد نیز را نیت
وابط مالكاته فر و دولت يست
سود بتكي SA tone
مه یل است) رای
he ot
ae 1 5
2 eee
منع باتكشهاى دولتى مال دولت أست ودر واقع دولت به عردم
بهره وأوهاى باتكدعاى دولتى وجود درد
یل رای سای ربا ال هرء وهای هی دی نمی شود
رویط ماکان ین رد دیگری :ما بط اسان با Sule a ape
wp gS,
نهادهایاستماری
صفحه 16:
eS oe
سوره یر عداونبه هیچ کس راب پیش از نیشن تکلیت > ملق اسدا الشرورات بنع aa
گنه منت
سوره بقره: هر كه ناجار شود در صورتی که ستمگر و متجاوژ
ناشد بر وی گناهی نیست خدا آمرزنده و مربان است»
اكربراى حل مشكل جند رلدحل باشده با وجود رامغاى حلا تويت به را حرام تمي رس ی
الازعاست سختى به حد مشقت برسد بكونهاى كه بطور متعارف مردم جين مشقتى را نس تود تحمل كتد
جرع ردن مرت
مب ری چا رش ری سگرن
anes
صفحه 17:
معامله های مجاز از
Pm Ree)
صفحه 18:
eae ee tt ee ead
صفحه 19:
نقد و بررسی دیدگاههای جدید پیرامون ربا و بهرهبانکی
|
سم يوحن اد سشكر سرت راد EEE
eins | ماتعی رای بهرهمندی کشورهای 1
2 ربا در طول
ببرامون ماهيت رياو اسلامى ازمزاياى JS متعارف.
خارج نمودن ماهيت بهره در نظام ی een
بانکی از شمول حرمت وبا سس 9
دیدگاههای
توجیهکنده بر اتکی
(۳- اختصاص رباه اشخاص حقیقی و حلیت ربا ین اشخاص حقوتی
*- ريا به عنوان درآمد ثايت و بهرء به عنوان درآمد منغير
صفحه 20:
بخش دوم : نقد و بررسی دیدگاههای جدید پیرامون ربا و بهرهبانکی
past Fj SN abo ال راب یه
يوطي نه فا قود ريسكت
امت رنه تیان کاهش لزت ول ۳۳ بيوتد مىدهد : تمام اشكال قراردادى يهره متجمله ؛ ربا ريشه در مقهوم. a
هیوست سر یه یی داد
1 کیک ره رن
eet Boab ره رای a ge اتخخيص نام ند
> لها ب Eat Ea
جح
۳
اويا نقدى خود مطالبه مى كند. ae
سک سس رل
صفحه 21:
بخش دوم : نقد و بررسی دیدگاههای جدید پیرامون ربا و بهرهب
Ss رخ ره ساستی و رید
aS 2 سيت كترى باتكك
مركزى بر اساس ترخ بره
ول مج کم هی حرت ربهر ود ره Fo Siegel هر وق قرشه) دق نم كد
تيا ين تو هرهم ريوط به IG A ng HE Sa ديرت كلان التصادى لست حك به هيج عنوان مان
هارع به عتوان مسرا وحىء مصداق عيلى و خارجى تدائت لست
قرض داان و رض كرغ که مرگ هر سازو كار ياست بوثوء ب هداق و یی ماوت از در مار
مد فيه حي وح جلو د نظا تك سورت ب كرد
موتو خلال ربا معادل عدم امكان اسطاده از داش التصاد كلاذ اي
en 7۳ stn
ioe ee) hee Se es
اما ایس وی ریا رت مسر ترش ار ار تور
sah Shi glam Lect شده در شرع الا
ل فرش مكو ابت اناك ياد مو تردق
مو ea _ وجو تاوت ين ai اد قرش كرظن با هيج وج منج به یر در
۳
صفحه 22:
بخش دوم : نقد و بررسی دیدگاههای جدید پیرامون ربا و بهرهبانکی
الحكام شرعى مترتب بر
Su) Ae pl
Sepp gaan goes em
هه بای جرد هت که دزم فاد حل Sita Ste
تکام هرن Sets
JS, —
wea
ye Elf le Bh URES Sly Sy a خطاب فارع اند حرمت ربا وق وقد وبا یک ميا كحو الام lp شم موجه رل
اشخاص حفيقى است و أشخاصض حقوقي مشدول احكام لم بافتله.
امام خمينىزره) در اين نخصوص مى فرمايد: ؛تمام مامله هلى جايزى كه با لفراد حفيقى مسلمان صحيح اسه لنجام آذ بابانكدها نيز صحيح ات جه دولتى باطند و جه غير دوين
مف ا قو تجارت عد ات شخ حقوقى ماد دار كه حقوق و تكالبئى شرد OHS برا اود قال استء مكر حقوق ووقايف كه ليه فقط السك ممكن لست ارآ بدا
حقوق و وظايف ابوت( بدرى ) و بنوت( بسرى) و امال لكك«
BGAN al jog دم رن ple pe Daal a تاد نی توق برد زا اجر yin aS ST
موجب قانون يا اساسنامه صلاحيت انخاذ تصميع دارنف گرقه میشود
YY
صفحه 23:
بخش دوم : نقد و بررسی دیدگاههای جدید پیرامون ربا و بهرهبانکی
ری درم کر سمرت زد ری بت از
شوت تسرد ولد کي
SS)
رد زا تین دا اه > رفت | امه عرد نفك || | ره رت
امس مت ]| د سر د احا عمسم ی aoe) ={
| دای میتی تیب هت عم شرف رت |
عدم تير سيق هال مطح عبومى يمتها و فيستحاى شبى برقا
مت زما وی بت مد
تا + ها چم 5 1
o> | races بود سير مره ينين >= اس مس
صفحه 24:
نقد و بررسی دیدگاههای جدید پیرامون ربا و بهرهبانکی
در کنار دید گاههای توجیه کند بهرهبانکی گروه دیگری از محققان در دیگر طیف قرار داشته و با برداشت‌های بسیار گسترده از مفهوم ربا در ۰ |
چارچوب اسلامیء عملاً امكان هر تعامل و استفاده از یافته‌های بانکداری نوین در چارچوب اسلامی را محدود می کنند. در واقع به نظر می‌رسد این
دسته از پژوهش‌ها اصل حرمت ربا در اسلام را بيش از اندازه توسعه مى دهند.
اصل حرمت ربا در اسلام را بیش از
آندازه توسعه می دهند
تدش دی نان ۳
'- حرمت ربابه مثابه جايعزيني نظام مشاد کت 39 per 9 5 {
۳ جرمت دب به دا نفي بودن رشه های مره باتکي ale) ترجیج زهانی لس
۴ قراد کرفتن اقتصاد در وضعيت بهينه به دليل جرمت د؛
۵- ماهیت چریمه ای رخ سود در عقود مباداه ای
صفحه 25:
بخش دوم : نقد و بررسی دیدگاههای جدید پیرامون ربا و بهرهبانکی
عدف بازار بول
(Gogoi | | پذبرش باکداری
اقتماد el
دم
عفر ۴ || ای کار در
اتصاد لا
pat | بودن این دیدگاه فاوت بزار پول و سرمایه درف زمانی و میزان ریبک موجود در آنهاست
1 ؟- باززار بول بازار تأمين مالى كوتاه مدت با ريسك بايين و بازار سرمايه بازار تأمين مالى بلندمدت با ريسكك بالاتر ا ست (البته تفاوتهاى جزئى ديكرى نيز يين اين بازارها وجود دارد)؟ به عبارت
ds Shoes) هادي باسررسيم كسار يكك ساق حوره خريد و تروش ولقر شم و در زر میم ورن مهد با وريه ال از یکسا خرید و روش مگ
1 ee جات
*- بازار بول اسلامى(مشابه بازار سرماية اسلامی)
1
صفحه 26:
بخش دوم : نقد و بررسی دیدگاههای جدید پیرامون ربا و بهرهبانکی
مشارکت در سود و ستون فقرات جايكزين مشاركت احذف بهره از
نيا بانكدارى اسلامي در سود وزيا اقتصاد اسلامي.
le STs دی دی همع ( Bm GRU کرد لست :رحتنا
هیچ دی رای اک سای ری سلای ا مشاركت يم جر رد هچ نع مزی رای نود رک یت تقد مدای ماد :رش قاط در ده
حداوند معا راى نازهاى مخف بشر عقود مخلفى را مشروع دائته ست
١ مود ثابت و ريسكك كم ( عفود مبادله لى ) 1- سود متغير و ربسكك بالثر ( عقود مشا ركت).
بیش رد ریک گریز در آن حضور دود با توجه به ملهيت بازاد يول كه باؤارى كوقاء مدت الست عقود مشاركتى
هد باؤاز سرعايه كاويره درف مقال عقود مشارکتی Ene
۶
صفحه 27:
: نقد و بررسی دیدگاههای جدید پیرامون ربا و بهرهبانکی
بررسى ريشدهاى مطرح ده mae ae
0 ربه‌ه دای که با وجرد Z
emp : | غرب رعرت
انهابيه تزولى ترجيح زعائى و اس | Cosi, ۱ وياد اسلام
a ۱ = ۳
اعای خر قلای بو ريشاهلى پر
عنوان مؤبدى براى تأيد صحت عقلى .| 220
حكم حرمت ريا در اسلام
صفحه 28:
بخش دوم : نقد و بررسی دیدگاههای جدید پیرامون ربا و بهرهبانکی
0
La | Ee 1
a (ee سس | «تككمر apie || On
pa
صفحه 29:
بخش دوم : نقد و بررسی دیدگاههای جدید پیرامون ربا و بهرهبانکی
Say ۹ any
See صحيح نيست كه یگیم الم رل توليد يكارى قد بانیم ود
الي داد باس لرجحيت ی و 3 م باد الى تومي جرب است
گس | رس Sas
تعریف ارائه ی و تن بو ایغ لت
> | شده از بيع
ay تاصعیح است
۱ SS
ود در ند فروش نوعى ججريعه و تبه است يح متاى دي ندرد وح هيج بكك ف آيات و روليات به جريعه بوه
ee
به صودت كلى م ن توا كفت اسلا رجح زماتى راد م كد ونه مئتوات كفت آنا راب طون كامل ع
يرد بلكه كر ترجيح زمائى در عقود شرعى ماند مرابحه. فروض افساطى. يع دين و غيره تجلى بابد امرى مور | قجه
أبيد شرع واسلام موباشد ا
یا میب ای مرا
1۳۹
صفحه 30:
جمع بندی
دو قسم ويل يه قام
های ربای قرضی و
رباى معاملى
صفحه 31:
eam)
Ee) | ۰ ۴۰ اهداف خیرخواهانه
j
4 | فعاليتهاى سود آور | مجاز شمردن انواع معاملات مورد نیز اقتصاد. = le جعاله و استصناع sale an |
9 vow | emp | <> ۳
a كس ee
ap | | | تمرکز بر وی
صفحه 32:
باتشکر از حسن توجه شما
نظریه های مطروحه در زمینه
ربا و نرخ بهره
1
2
بخش اول
بخش دوم
برداﺷﺖهای مخﺘﻠﻔﯽ درزمینه رابطه ربا و بهره بانﮑﯽ توﺳﻂ انﺪیﺸﻤنﺪان بانﮑﺪاری و
بانﮑﺪاری اﺳﻼمﯽ
ﮔﺮوه اول( :ﺗوجﻴﻪ ﺑﻬﺮه ﺑﺎﻧﻜﻲ) دﻳﺪﮔﺎهﻫﺎﻳﻲ ﻣﻲﺑﺎﺷﻨﺪ ﮐﻪ ﺗﻼش ﻧﻤودهاﻧﺪ ﺗﺎ ﺑﻪ ﻧﺤوي
ﺑﻬﺮهﺑﺎﻧﻜﻲ را ﺗوجﻴﻪ ﻧﻤوده و ﻧﺸﺎن دﻫﻨﺪ ( ﺣﺮﻣﺖ رﺑﺎ ارﺗبﺎﻃﻲ ﺑﺎ ﺑﻬﺮهﺑﺎﻧﻜﻲ ﻧﺪارد ) و ﻳﺎ
اﻳﻨﻜﻪ ﺑﻪ دﻻﻳﻠﻲ ﺷﺎﻣﻞ ﺑﻬﺮهﺑﺎﻧﻜﻲ ﻧﻤﻲﺷود.
ﺑﻬﺮهﮔﻴﺮي از آﻳﻪﻫﺎ ،رواﻳﺖﻫﺎ و ﺗﺎرﻳﺦ ﺻﺪر اﺳﻼم
ﮔﺮوه دوم :در ﺳﺮ دﻳﮕﺮ ﻃﻴﻒ ﻗﺮار دارﻧﺪ .در دﻳﺪﮔﺎه اﻳن دﺳﺘﻪ از اﻧﺪﻳﺸﻤﻨﺪان ،ﺣوزه
ﺷﻤول ( ﺣﺮﻣﺖ رﺑﺎ ﺑﺴﻴﺎر ﮔﺴﺘﺮده ﺑوده) و ﺷﺎﻣﻞ ﺑﺴﻴﺎري از ﻓﻌﺎﻟﻴﺖﻫﺎ و رواﺑﻂ ﻣﺎﻟﻲ و
پوﻟﻲ در ﺑﺎﻧﻜﺪاري ﻣﺘﻌﺎرف ﻣﻲﮔﺮدد.
ﻧﻘﺪ و ﺑﺮرﺳﻲ ﺗﻔﺴﻴﺮﻫﺎي رﺑﺎ
ﺗبﻴﻴن دﻳﺪﮔﺎه اﺳﻼم درﺑﺎره ﺑﻬﺮه و ﺑﻬﺮه ﺑﺎﻧﻜﻲ
ﮔﺮوه ﺳوم :ﻣﺤﻘﻘﺎن ﺗﻼش ﻧﻤودﻧﺪ ﺗﺎ ﺑﺎ ﺷﻨﺎﺧﺖ ﺻﺤﻴﺢ رﺑﺎ و ﺑﻬﺮهﺑﺎﻧﻜﻲ ،ﻧﻈﺎم ﺑﺎﻧﻜﻲ
ﻣﺘﻌﺎرف را ﺑﻪ ﻧﺤوي اﺻﻼح و ﺑﺎز ﻃﺮاﺣﻲ ﻧﻤﺎﻳﻨﺪ
4
1
نظریه های معاصر ربا و بهره
5
بخش اول :تعریف ربا و بهره
واژه ربا يا اسم مصدر به معناي زيادي يا مصدر به معناي
زيادشدن است و ريشه اصلي آن«ربو» است .در زبان
عرب گفته مي شود:
در قرآن کلمه ربا و مشتقات آن گاهي به معناي مطلق
رشد و زياد شدن و گاهي به معناي معامله خاص يا
زياده در معامله خاص به کار ميرود ،مانند:
در روايتها ربا و مشتقات آن گاهي به معناي لغوي
مطلق رشد و زيادي به کار ميرود مانند حديث
معروف پیامبر اکرم(ص) که ميفرمايند:
در اکثر روايتها به معناي معامله خاص يا زياده در
معامله خاص استعمال ميشود مانند:
6
بخش اول :تعریف ربا و بهره
در اصطالح فقه گاهي به معناي«زيادي
خاص» و گاهي به معناي«معامله خاص»
به کار ميرود ،فقها شیعه ربا را به دو نوع
تقسیم ميکنند:
بهره از ديدگاه اقتصاددانان
.1ربای قرضی ؛ ﮐﻪ عبﺎرت اﺳﺖ از « :اﺷﺘﺮاط ﻫﺮ ﻧوع زﻳﺎده در ﻗﺮار داد ﻗﺮض » ( ﻣوﺳوي ﺧﻤﻴﻨﻲ 651،1:1401 ،و ﻧجﻔﻲ
.)10،25:1981
.2ربای معمولی ؛ ﮐﻪ عبﺎرت اﺳﺖ از « ﻣﻌﺎﻣﻠﻪ دو ﺷﻲ ﻫﻤجﻨس از اﺷﻴﺎي ﻣﻜﻤﻞ ﻳﺎ ﻣوزون ﻫﻤﺮاه ﺑﺎ زﻳﺎده » ( ﻳزدي،ﺑﻲ ﺗﺎ .)4،2 :
.1بهره طبیعی ؛ ﺑﺎزده ﺳﺮﻣﺎﻳﻪ در ﻓﻌﺎﻟﻴﺖ اﻗﺘصﺎدي را ﮔوﻳﻨﺪ .از آن ﺑﻪ ﺻورت ﺳود ﻧﻴز ﺗﻌبﻴﺮ ﻣﻲﮔﺮدد .ﺑﻪ عبﺎرت دﻳﮕﺮ ،ﺑﻬﺮه ﻃبﻴﻌﻲ
درآﻣﺪي اﺳﺖ ﮐﻪ ﺑﺎزار ﺑﺮاي ﻣﺎﻟک ﺳﺮﻣﺎﻳﻪ ،ﻣﺎداﻣﻲ ﮐﻪ ﺳﺮﻣﺎﻳﻪ در دﺳﺖ ﺧود اوﺳﺖ ﺗﻌﻴﻴن ﻣﻲﮐﻨﺪ ( ﻓﺮزﻳن وش 164:1381 ،؛ رجﺎﻳﻲ ،
.) 147:1384
.2بهره قراردادی ؛ درآﻣﺪي اﺳﺖ ﮐﻪ ﺻﺎﺣب ﺳﺮﻣﺎﻳﻪ در ﻗﺮاردادﻫﺎي رﺳﻤﻲ ﻣﺎﻧﻨﺪ؛ وام ،در ﺑﺮاﺑﺮ واﮔذاري ﺳﺮﻣﺎﻳﻪ ﺧود ﺑﻪ غﻴﺮ ،ﻣطﺎﻟبﻪ
ﻣﻲ ﮐﻨﺪ ( ﻓﺮزﻳن وش 1381:151 ،و : 164رجﺎﻳﻲ ) 148:1384 ،
7
بخش اول :دیﺪگاههای فقهای اهل ﺳنﺖ در تقسیم ربا
فقهای اهل سنت در تقسیم ربا به دو گونه عمل می کنند ،برخی ربا را به ربا القروض و ربا البیوع تقسیم کرده ،سپس ربا البیوع را به دو قسم ربای نسیه و ربای فضل تقسیم میکنند .برخی دیگر
ربا را به دو قسم ربای نسیه ،و فضل تقسیم میکنند و ربای قرضی را از مصداقهای ربای نسیه میدانند .به هر دو صورت مقصود فقهای اهل سنت از ربا القروض همان قرضی است و مقصود از
ربای نسیه خرید و فروش اجناس ربوی همراه با زیاده به صورت نسیه است و مقصود از ربای فضل خرید و فروش آنها همراه با زیادی به صورت نقدی است.
دیﺪگاه اول فقهای اهل ﺳنﺖ
دیﺪگاه دوم فقهای اهل ﺳنﺖ
در تقسیم ربا
در تقسیم ربا
ربا القروض
ربا البیوع
ربای نسیه
ربای فضل
ربای نسیه
ربای فضل
ربای قرضﯽ
8
بخش اول :ربای رایج میان اعراب در عصر نزول قرآن
بررسي متنهاي تاريخي ،حديثي و تفسیري نشان ميدهد که رباي مرسوم در جزيرةالعرب اختالفي با
رباي رايج در جامعههاي ديگر نداشت و به طور کلي در دو مورد مطرح بود:
ربا برای قرض:
مالي را تا مدت معيني قرض مي دادند و در برابر شرط مي کردند که بدهكار مقداري زيادتر
بپردازد و زيادي طبق توافق طرفین به صورت ماهانه يا ساالنه پرداخت ميشد.
ربا برای تﻤﺪیﺪ مﺪت دین:
وقتي بدهكار در سررسيد قدرت پرداخت بدهي خود را نداشت ،در برابر تمديد مدت ،بر مبلغ
بدهي افزوده مي شد.
9
بخش اول :کیﻔیﺖ تحریم تﺪریجﯽ ربا در قرآن
مرحله اول:
تحريم ربا براي
پيامبر
مرحله دوم:
مرحله پنجم:
ناپسند شمردن
رباخواري
تحريم قاطع و کلي
ربا
کیفیت تحریم
تدریجی ربا در قرآن
مرحله سوم:
مرحله چهارم:
نقل حكايت عبرت
آموز ربا خواري
يهود
تحريم رباي فاحش
10
نمای کلی نظریه ها /دیدگاه ها در خصوص ماهیت ربا و بهره
)1اخﺘصاص ربا به زیاده برای تﻤﺪیﺪ مﺪت
بﺪهﯽ
)2اخﺘصاص ربا به زیاده فاحش
-1ربا درآمﺪ ﺛابﺖ از ﭘیش تعیین ﺷﺪه؛ بهره درآمﺪ مﺘﻐیر ﻏیرقابل
ﭘیشبینﯽ
-2ربا ،عایﺪی ﭘول بهصورت واﺳطه مبادله؛ بهره بازدهﯽ ﭘول
بهصورت ﺳرمایه
)3اخﺘصاص ربا به زیاده در قرضهای
مصرفﯽ
-1نظریه های
)4تﻔاوت ماهوی ربا و بهره
)5اخﺘصاص ربا به بهره بانکهای خصوصﯽ
معاصر
)6ضروریﺖ اقﺘصادی ربا و بهره بانﮑﯽ
)7راه حل مﺸروع؛ معامﻠههای واقعﯽ
نظریه ها /دیﺪگاه ها در
-1اخﺘصاص ربا به بهره قراردادی و مﺸروعیﺖ بهره طبیعﯽ
خصوص ماهیﺖ ربا و بهره
-2اخﺘصاص ربا به فعالیﺖهای تجاری و حﻠیﺖ بهره در
ﺳیاﺳﺖگذاری ﭘولﯽ
-3اخﺘصاص ربا به اﺷخاص حقیقﯽ و حﻠیﺖ ربا بین اﺷخاص
حقوقﯽ
-1دیﺪگاه های توجیه کننﺪه مﺸروعیﺖ بهره
بانﮑﯽ
-4ربا به عنوان درآمﺪ ﺛابﺖ و بهره به عنوان درآمﺪ مﺘﻐیر
-2نظریه های
جﺪیﺪ
-1حرمﺖ ربا به مثابه حذف بازار ﭘول
-2حرمﺖ ربا به مثابه جایگزینﯽ نظام مﺸارکﺖ در ﺳود و زیان
-3حرمﺖ ربا به دلیل ﻏیر منطقﯽ بودن ریﺸههای بهرهبانﮑﯽ (
ماننﺪ ترجیح زمانﯽ)
-2دیﺪگاه های توﺳعه دهنﺪه اصل حرمیﺖ ربا
-4قرار گرفﺘن اقﺘصاد در وضعیﺖ بهینه به دلیل حرمﺖ ربا
-5ماهیﺖ جریﻤهای نرخ ﺳود در عقود مبادلهای
3
نمای کلی نظریه ها /دیدگاه ها در خصوص ماهیت ربا و بهره
اخﺘصاص ربا به زیاده برای تﻤﺪیﺪ مﺪت بﺪهﯽ
1-1
ﮐﺴﻲ ﻣﺎﻟﻲ را در اﺧﺘﻴﺎر دﻳﮕﺮي ﻗﺮار
دﻫﺪ
پﺮداﺧﺖ ﺳود ﺑصورت ﮐم ﻳﺎ زﻳﺎد ﺑﻪ
ﺻﺎﺣب ﻣﺎل
ﻣﺮﺑوط ﺑﻪ ﺗﻤﺪﻳﺪ ﻣﻬﻠﺖ اﺳﺖ
ﮔﺮﻓﺘن زﻳﺎدي ﺑﺮاي ﺗﻤﺪﻳﺪ
ﻣﻬﻠﺖ ﺑﺪﻫﻲ
ﺑﺮ پﺎﻳﻪ رﺑﺎي جﺎﻫﻠﻲ
دیﺪگاه
رﺷیﺪ
رضا
ﻗﺮض ﺑﺎ ﺑﻬﺮه اي ﮐﻪ در آن ﻣﻘﺪار ﺳود
در اول ﻣﺸخص ﻣﻲ ﺷود اﺷﻜﺎﻟﻲ ﻧﺪارد
ﻳﻬودﻳﺎن
ﺷﻴﻌﻴﺎن
اﺻﻞ ﻗﺮض ﺑﻪ ﺻورت ﻗﺮض
اﻟﺤﺴﻨﻪ
ﺗﻤﺪﻳﺪ ﻣﻬﻠﺖ
ﺑﻲ اﻃﻼعﻲ
اعﺮاب جﺎﻫﻞ
ﻣوضوع رﺑﺎي جﺎﻫﻠﻲ را درﺑﺎره «ﺗﻤﺪﻳﺪ ﻣﻬﻠﺖ»
رﺑﺎي جﺎﻫﻠﻲ ﺷﺎﻣﻞ زﻳﺎدي در عﻘﺪ ﻗﺮض ﻧﻴز ﻣﻲﺷﺪ
ﮔﺮﻓﺘن زﻳﺎدي در عﻘﺪ ﻗﺮض ﺑود
عﺎﻣﻞ رواج رﺑﺎﺧواري در جزﻳﺮة اﻟﻌﺮب
ربای قرضی از ﺳﺎدهﺗﺮﻳن اﻧواع رﺑﺎ ﺷﻤﺮده ﻣﻲﺷود
در ﺗﻤﺎم جواﻣع ﺑﺸﺮي ﻣﺮﺳوم ﺑود
رواﻳﺘﻬﺎي ﺻﺮﻳﺢ و روﺷن از ﺷﻴﻌﻪ و اﻫﻞ ﺳﻨﺖ
اﺷﺘﺮاط ﻫﺮ ﻧوع زﻳﺎده در ﻗﺮارداد ﻗﺮض رﺑﺎ اﺳﺖ
11
نقﺪ دیﺪگاه
رﺷیﺪ رضا
بحث در مورد ربا وبهره
بخش اول :نظریه های ربا و بهره
اخﺘصاص ربا زیاده فاحش
2-1
اﻣوال ودﻳﻌﻪ ﮔذاﺷﺘﻪ ﺷﺪه در ﺑﺎﻧک ،ﻳﺎ اﻣوال ﻗـﺮض
ﮔﺮﻓﺘـﻪ ﺷﺪه و ﺑﺮﮔﺮداﻧﺪه ﺷﺪه و ﻣبﺎﻟﻐﻲ ﮐﻪ از ﺑﺎﻧک ﮔﺮﻓﺘﻪ
ﻣـﻲﺷـود ﻳـﺎ ﺑـﻪ ﻫـﺮ ﺻـورﺗﻲ در آﻧجـﺎ ﻣﻲﻣﺎﻧﺪ ،ﺗﺎ ﻣوﻗﻌﻲ
ﮐﻪ ﺑﺎ ﺑﻬﺮهﻫﺎي ﮐم ﺑﺎﺷﺪ ،ﺣﻼل اﺳﺖ
ادعﺎي
ﺷﻴﺦ
عبﺪاﻟﻌزﻳز
جﺎوﻳﺶ
دولﺖ
عثﻤانﯽ
عﺎﻟﻤﺎن دﻳﻨﻲ ﺣﻜم ﺑﻪ
ﺣﻼلﺑودن ﺑﻬـﺮهﻫـﺎي ﮐـم
دادﻧﺪ
ﺑﻴﺎﻧﻴﻪ ﺻﺎدره در دﻫم
ﺷوال ﺳﺎل 1328ق
ﺑﺤث در ﻣورد رﺑﺎ وﺑﻬﺮه
عالﻤان
دینﯽ
ﮔﺴﺘﺮش راﺑطﻪ
ﻫﺎي ﺗجﺎري
ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن و ﻧﻔوذ
ﺗﺪرﻳجﻲ
ﺳﺮﻣﺎﻳﻪ داري
در ﮐﺸورﻫﺎي
اﺳﻼﻣﻲ و
ﺗﺎﺳﻴس ﺑﺎﻧک
ﻫﺎي غﺮﺑﻲ
صاحبان
بانک ها
در رﺑﺎي جﺎﻫﻠﻲ ﻣﻘﺪار زﻳﺎدي دو ﺑﺮاﺑﺮ اﺻـﻞ ﺑﺪﻫﻲ ﺑود ﻳﺎ ﺑﻌﺪ از ﻣﺪﺗﻲ رﺑﺎ ﺑﻪ ﭼﻨﺪ ﺑﺮاﺑﺮ اﺻﻞ ﻣﻲرﺳﻴﺪ
آن ﻧﺮخ در ﻣوردﻫﺎي ﺧﺎص ﺑوده و در اغﻠب ﻣوردﻫﺎ ﻧﺮخﻫﺎي ﺑﻬﺮه ﻣﻌﺘﺪل ﺑود
ﻧﺮخ ﻣﻌﻤول ﺑﻴن 20ﺗﺎ 30درﺻﺪ ﺑوده ﮐﻪ ﺗﺎجﺮان عﺮب ﺣﺎضﺮ ﺑﻪ اﺳﺘﻘﺮاض ﺑﺮاي ﺳﺮﻣﺎﻳﻪ ﮔذاري در اﻣور ﺗجﺎري ﺑودﻧﺪ
رﺑﺎ در اﺳﻼم = ﺑﻬﺮهﻫﺎي ﻓـﺎﺣش.
ﺧﺪاوﻧﺪ ﺷﺮط ﺗوﺑﻪ از رﺑﺎ را ﺑﺴﻨﺪهﮐﺮدن ﺑﻪ اﺻﻞ ﻣﺎل ﻗﺮض داده ﺷﺪه ﻣـﻲداﻧـﺪ
اﮔﺮ از رﺑﺎ ﺧواري ﺗوﺑﻪ ﮐﺮدﻳﺪ ﻣﻲ ﺗواﻧﻴﺪ اﺻﻞ ﻣﺎﻟﺘﺎن را ﻫﻤﺮاه ﺑﺎ ﺑﻬﺮه ﮐم ﺑﮕﻴﺮﻳﺪ.
ﻧﺮخ ﺑﻬﺮه ﻫﺮﭼﻨﺪ پﺎﻳﻴن ﺑﺎﺷﺪ در اثﺮ ﺗﻤﺪﻳﺪ و ﺗﻜﺮار ﺑﻪ ﭼﻨﺪ
ﺑﺮاﺑﺮ اﺻﻞ ﺑﺪﻫﻲ ﻣﻲ ﺷﺪه و ﻧﺮخ ﺑﻬﺮه ﺑﻴﺶ از 100درﺻﺪ
ﻣﻲ ﺷود.
آﻳﻪ 279ﺳوره ﺑﻘﺮه
ﺗﻔﺴﻴﺮ آﻳﻪ «اضﻌﺎﻓﺎً ﻣﻀﺎعﻔﺔً»
ﻣطﻠﻖ رﺑﺎ ﺗﺤﺮﻳم
12
نقﺪ دیﺪگاه
بخش اول :نظریه های ربا و بهره
3-1
اخﺘصاص ربا به زیاده در قرضهای مصرفﯽ
ﻗﺮض ﺑﺮاي ﺗﻬﻴﺔ غذا ،ﻟبﺎس،
ﻫزﻳﻨﺔ درﻣﺎن ،ﺗﻬﻴـﺔ ﻣـﺴﻜن و
ﻣﺎﻧﻨـﺪ آﻧﻬـﺎ
ﺑطور ﻣثﺎل
ﻗﺮضﻫﺎي ﻣـصﺮﻓﻲ
ﻫـﺪف ﺗـﺄﻣﻴن ﻧﻴﺎزﻫـﺎي
ﻣـصﺮﻓﻲ
ﻗﺮض
ﻗﺮض ﻓﻌﺎﻻن اﻗﺘصﺎدي ﺑﺎ ﻫﺪف ﺗﺄﻣﻴن
ﺳﺮﻣﺎﻳﻪ ﻣورد ﻧﻴﺎز جﻬﺖ ﺗﺄﺳﻴس،
ﺗوﺳﻌﻪ ﻳﺎ اﺳﺘﻤﺮار ﻓﻌﺎﻟﻴﺖ اﻗﺘصﺎدي
ﺣرام
ﻗﺮضﻫﺎي ﻣـصﺮﻓﻲ
ﺣﻼل
و ﻗـﺮضﻫـﺎي ﺗوﻟﻴـﺪي و
ﺗجـﺎري
ﻗـﺮضﻫـﺎي ﺗوﻟﻴـﺪي و
ﺗجـﺎري (ﻗﺮض
ﺳﺮﻣﺎﻳﻪﮔذاري)
ﺗﻔﻜﻴک ﺑﻴن اﻳن دوﻧوع
ﻗﺮض در ﮔﺮﻓﺘن ﺑﻬﺮه
13
عالﻤان
دینﯽ
اقﺘصاددانان
بخش اول :نظریه های ربا و بهره
تﻔاوت ماهوی ربا و بهره
4-1
رﺑﺎ درآﻣﺪ ثﺎﺑﺖ از پﻴﺶ ﺗﻌﻴﻴن ﺷﺪه؛ ﺑﻬﺮه درآﻣﺪ ﻣﺘﻐﻴﺮ غﻴﺮﻗﺎﺑﻞ پﻴﺶﺑﻴﻨﻲ
نظریه
دکﺘر
ﻏنﯽنﮋاد
ادعﺎي ﺗﻔﺎوت ﻣﺎﻫوي ﺑﻴن رﺑﺎ
و ﺑﻬﺮه
رﺑﺎ ،عﺎﻳﺪي پول ﺑﻪﺻورت واﺳطﻪ ﻣبﺎدﻟﻪ؛ ﺑﻬﺮه ﺑﺎزدﻫﻲ پول ﺑﻪﺻورت ﺳﺮﻣﺎﻳﻪ
عﺪم ﺗﻔﺎوت ﺑﻴن رﺑﺎ و ﺑﻬﺮه
اﺳﻼم رﺑﺎي ﻗﺮضﻲ را ﻧﻪ ﻓﻘﻂ ﺑﻪ ﺻورت
عﺎﻳﺪي پول ﺑﻠﻜﻪ ﺑﻪ ﺻورت ﺑﺎزدﻫﻲ ﺳﺮﻣﺎﻳﻪ
ﺗﺤﺮﻳم ﮐﺮد
عﺪم ﺗﻔﺎوت ﺑﻴن اﻗﺘصﺎد
ﺻﺪراﺳﻼم و اﻗﺘصﺎد ﻣﺪرن
اﻣﺮوزي
ﺗﺤﺮﻳم رﺑﺎ در ﺻﺪر اﺳﻼم ﺑﻪ عﻨوان زﻳﺎده
اﺳﻤﻲ ﻣورد ﺗواﻓﻖ پﺪﻳﺪه ﻗﺮاردادﻫﺎي
ﺑﺎﻧﻜﻲ ﻣﺘﻌﺎرف ﻓﻌﻠﻲ
ﺗورﻣﻲ ﺑودن اﻗﺘصﺎد ﺻﺪر اﺳﻼم و عﺪم
اﻣﻜﺎن ﺑﺎزده ثﺎﺑﺖ و ازپﻴﺶ ﺗﻌﻴﻴنﺷﺪه ﻗطﻌﻲ
نظریه اول
نقﺪ دیﺪگاه
ﻧﮕﺎه ﻣﺮدم ﺑﻪ پول ﺑﻪ ﺻورت ﺳﺮﻣﺎﻳﻪ ،و ﺑﻪ رﺑﺎ
ﺑﻪ ﺻورت ﺑﺎزدﻫﻲ ﺳﺮﻣﺎﻳﻪ و ﻫزﻳﻨﻪ ﻓﺮﺻﺖ
ﻣطﺮح ﮐﺮدن راﻫﻜﺎرﻫﺎي ﺣﻘوﻗﻲ ﺑﺮاي
پﺎﺳﺦﮔوﻳﻲ ﺑﻪ ﻧﻴﺎزﻫﺎي واﻗﻌﻲ(ﺑﺮاي ﺗﺸﻜﻴﻞ
ﺳﺮﻣﺎﻳﻪ)
14
ﺗﺤﺮﻳم رﺑﺎ در اﺳﻼم
نظریه دوم
بخش اول :نظریه های ربا و بهره
اخﺘصاص ربا به بهره بانکهای خصوصﯽ
5-1
عﺪم وجود پﻴﺎﻣﺪﻫﺎي
ﺗبﺎﻫﻲآﻓﺮﻳن رﺑﺎ
در ﻧﺘﻴجﻪ
ﺳـود ﺑﺎﻧﻜﻲ (اﻟبﺘﻪ ﺑﺎﻧکﻫﺎي دوﻟﺘﻲ ﮐﻪ
ﺳﺮﻣﺎﻳﻪ آن از ﺑﻴﺖاﻟﻤﺎل اﺳﺖ) رﺑﺎي
ﺣﺮام ﻧﻴﺴﺖ
در واﻗع ﺑﺎﻧکﻫﺎ ﺑـﺎ ﻣﺪﻳﺮﻳﺖ دوﻟﺘﻲ ﻫﺴﺘﻨﺪ ،اﻣﺎ از جﻬﺖ
ﻣﻨﺎﺑع و ﺷﻴوه ﮐﺎر ،ﻫﻤﺎﻧﻨﺪ ﺑﺎﻧکﻫﺎي ﺧـصوﺻﻲ ﻫـﺴﺘﻨﺪ
زﻣﺎﻧﻲ ﻣﻲﺗوان ﺣﻜم ﺑﻪ ﺣﻼلﺑودن ﻣوردي ﮐﺮد ،ﮐﻪ اوﻻً
عﻠﺖ ﺗﺤﺮﻳم رﺑﺎ را ﺑﻪﺻورت ﻗطﻌـﻲ اﺣـﺮاز ﮐﻨـﻴم ،ثﺎﻧﻴـﺎً
ﺑﻪﺻورت ﻗطﻌﻲ ﻧﺸﺎن دﻫﻴم ﮐﻪ آن عﻠﺖ در ﻣﺤﻞ ﺑﺤـث
وجـود ﻧـﺪارد و ﻧﻈﺮﻳـﻪ از ﻫـﺮ دو جﻬﺖ ﻣﺸﻜﻞ دارد
ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳن
ﻣﻨﺎﺑع ﺑﺎﻧکﻫﺎي دوﻟﺘﻲ ﻣﺎل دوﻟﺖ اﺳﺖ و در واﻗع دوﻟﺖ ﺑﻪ ﻣﺮدم وام ﻣﻲدﻫﺪ
دالیل رد
محورها
ﻫﻴﭻﻳک از ﻣﻔﺴﺪهﻫﺎي رﺑﺎ ،در ﺑﻬﺮه وامﻫﺎي ﺑﺎﻧکﻫﺎي دوﻟﺘﻲ وجود ﻧﺪارد
ﺗﻌﻠﻴﻞ رواﻳﺖﻫﺎي اﺳﺘثﻨﺎي رﺑﺎ ،ﺷﺎﻣﻞ ﺑﻬﺮه وامﻫﺎي ﺑﺎﻧکﻫﺎي دوﻟﺘﻲ ﻧﻴز ﻣﻲﺷود
ﺗﻌﻠﻴﻠﻲ ﮐﻪ در رواﻳﺖﻫﺎي اﺳﺘثﻨﺎي رﺑﺎ آﻣﺪه ،ﺷﺎﻣﻞ
ﺑﺎﻧکﻫﺎي دوﻟﺘﻲ ﻧﻤﻲﺷود
رﺑﺎ ﻧﻴﺴﺖ
اﺳﺘﻔﺎده از اﻣوال درﺣﺪ ﻧﻴﺎز -راﺑطﻪ اي ﺑﻴن رواﺑﻂ ﻣﺎﻟﻜﺎﻧﻪ ﻓﺮد و دوﻟﺖ ﻧﻴﺴﺖ
ﺑﺎﻧﻜﻬﺎ در جﻬﺖ ﺳﺎﻣﺎن
دادن ﺑﻪ اﻗﺘصﺎد ﮐﺸور
ﻧﻘﺶ ﺑﺴزاﻳﻲ دارﻧﺪ
ضرورت
اجﺘماع
ﺑﺎﻧک ﻫﺎي دوﻟﺘﻲ
ﻧﻬﺎدﻫﺎي اﺳﺘثﻤﺎري
آیﺖاﷲ
معرفﺖ
اﻧﺴﺎن ﻣﺎﻟک اﻣوال آﻧﻬﺎ
ﻧﻴﺴﺖ
رواﺑﻂ ﻣﺎﻟﻜﺎﻧﻪ ﺑﻴن ﻓﺮد و دﻳﮕﺮي :ﻣﺎﻧﻨـﺪ راﺑطﻪ اﻧﺴﺎن ﺑﺎ غﻼﻣﺶ ،و در ﻣواردي
ﮐﻪ ﺷبﻴﻪ رواﺑﻂ ﻣﺎﻟﻜﺎﻧﻪ اﺳﺖ ﻣﺎﻧﻨﺪ راﺑطـﻪ اﻧـﺴﺎن ﺑـﺎ ﻓﺮزﻧﺪ و ﻫﻤﺴﺮش
15
محورهای
این نظریه
نقﺪ دیﺪگاه
بخش اول :نظریه های ربا و بهره
ضرورت اقﺘصادی ربا و بهره بانﮑﯽ
6-1
ﺳوره ﺣج« :ﺧﺪاوﻧﺪ در دﻳن ﮐﺎر ﺳﻨﮕﻴن و ﺳخﺘﻲ ﺑﺮ ﺷﻤﺎ ﻗﺮار ﻧﺪاد».
ﺳوره ﺑﻘﺮه« :ﺧﺪاوﻧﺪ ،ﻫﻴﭻ ﮐس را ﺑﺮ ﺑﻴﺶ از ﺗواﻧﺎﻳﻴﺶ ﺗﻜﻠﻴﻒ
ﻧﻤﻲﮐﻨﺪ».
ﻃبﻖ ﻗﺎعﺪة «اﻟﻀﺮورات ﺗبـﻴﺢ
اﻟﻤﺤﻈـورات» اﺣﻜـﺎم
اﺳـﻼﻣﻲ ﺗخﻔﻴﻒ پﻴﺪا ﻣﻲﮐﻨﻨﺪ
اﺳﺘﻨﺎد
در ﻣواﻗع ضﺮور
و ﻣﺸﻘﺖ
ﺗجوﻳز رﺑﺎ و ﺑﻬﺮه
ﺑﺎﻧﻜﻲ
جزو ﻣﺴﻠﻤﺎت ﻓﻘﻪ
اﺳﺖ
ﺳوره ﺑﻘﺮه« :ﻫﺮ ﮐﻪ ﻧﺎﭼﺎر ﺷود ،در ﺻورﺗﻰ ﮐﻪ ﺳﺘﻤﮕﺮ و ﻣﺘجـﺎوز
ﻧبﺎﺷـﺪ ﺑـﺮ وي ﮔﻨـﺎﻫﻰ ﻧﻴـﺴﺖ ،ﺧـﺪا آﻣﺮزﻧﺪه و ﻣﻬﺮﺑﺎن اﺳﺖ».
اﮔﺮ ﺑﺮاي ﺣﻞ ﻣﺸﻜﻞ ﭼﻨﺪ راهﺣﻞ ﺑﺎﺷﺪ ،ﺑﺎ وجود راهﻫﺎي ﺣﻼل ،ﻧوﺑﺖ ﺑﻪ راه ﺣﺮام ﻧﻤﻲرﺳﺪ
اﻧﺤصﺎر راه ﺧﺮوج از ضﺮورت ،در راه ﺣﺮام
(ﺣﻞ ﻣﺸﻜﻞ و ﺧﺮوج از ضﺮورت ،ﻣﻨﺤصﺮ ﺑﻪ ﻣورد ﺣﺮام ﺑﺎﺷﺪ)
ﺑﺎ وجود راه ﺣﻼل ﻧوﺑﺖ ﺑﻪ راه ﺣﺮام ﻧﻤﻲ رﺳﺪ
ﻻزم اﺳﺖ ﺳخﺘﻲ ﺑﻪ ﺣﺪ ﻣﺸﻘﺖ ﺑﺮﺳﺪ ﺑﻪﮔوﻧﻪاي ﮐﻪ ﺑﻪﻃور ﻣﺘﻌﺎرف ﻣﺮدم ﭼﻨﻴن ﻣﺸﻘﺘﻲ را ﻧﻤـﻲﺗواﻧﻨـﺪ ﺗﺤﻤـﻞ ﮐﻨﻨﺪ
رﺳﻴﺪن ضﺮورت ﺑﻪ ﺣﺪ ﻣﺸﻘﺖ -وضو در زﻣﺴﺘﺎن/ﻣﺴﺎﻓﺮت ﺣج/روزه در ﺗﺎﺑﺴﺘﺎن
عﺪم ﻧﮕﺮاﻧﻲ ﻣﺮدم ﺑﺮاي ﺗﺤﻤﻞ آن
ﺗخﻔﻴﻒ در ﺣﻜم ﺷﺮع در ﺣﺪ رﻓع ضﺮور اﺳﺖ
ﺗخﻔﻴﻒ ﺑﻪ ﻣﻘﺪار ضﺮورت -ﺗخﻔﻴﻒ در ﺣﻜم ﺷﺮع در ﺣﺪ رﻓع ضﺮور اﺳﺖ
ﮐﺴﻲ ﮐﻪ ﻣﻲﺗواﻧﺪ ﻧﺸﺴﺘﻪ ﻧﻤﺎز ﺑخواﻧﺪ ،ﺣﻖ ﻧﺪارد ﺧواﺑﻴﺪه ﻧﻤﺎز ﺑخواﻧﺪ
و ﺑـﻪ ﺑﻬﺎﻧـﻪ ضـﺮورت وامﻫﺎي ﭼﻨﺪ ﺻﺪ ﻣﻴﻠﻳﺎردي ﺑﺮاي ﻓﻌﺎﻟﻴﺖﻫﺎي ﮔوﻧﺎﮔون
اﻗﺘصﺎدي ﻳﺎ ﺗوﺳﻌﻪ اﻣور رﻓﺎﻫﻲ ﮔﺮﻓﺘﻪ
اعطﺎي ﻗﺮض اﻟﺤﺴﻨﻪ ﻳـﺎ
ﻳﻜـﻲ از ﻣﻌﺎﻣﻠﻪﻫﺎي
ﻣﺸﺮوع ﻣﺸﻜﻞ ﻓﺮد ﻧﻴﺎزﻣﻨﺪ
را ﺣﻞ ﮐﻨﺪ
دﻫﻨﺪه رﺑﺎ رﺑﺎ ﺑﻪﻃور
ﻣﻌﻤول ﻓﺮدي غﻨﻲ اﺳﺖ
ﮐﻪ ﺑﺎ زﻳﺎده ﻣﺎل رﺑﺎ ﻣﻲ
دﻫﺪ
ﮔﺎﻫﻲ اﻧﺴﺎن ﺑﺮاي ﮔﺮﻓﺘن
رﺑﺎ ﻣﻀطﺮ ﻣﻲﺷود اﻣﺎ
ﺑـﺮاي دادن رﺑﺎ ﻫﻴﭻ
اضطﺮاري پﻴﺶ ﻧﻤﻲآﻳﺪ
ﮔﺮﻓﺘن رﺑﺎ ﺑﺎ دادن
رﺑﺎ ﻳﻜﺴﺎن ﻧﻴﺴﺖ
ﺣﻠﻴﺖ رﺑﺎ ﺑﺮاي ﻗﺮضﮔﻴﺮﻧﺪه ﻧﻪ ﻗﺮض دﻫﻨﺪه
16
براﺳاس آیات و
روایات
نقﺪ دیﺪگاه
بخش اول :نظریه های ربا و بهره
راهحل مﺸروع؛ معامﻠههای واقعﯽ
7-1
ﻫبﻪ
ﺻﺪﻗﻪ
عﺎرﻳﻪ
-1قراردادهای ﻏیرانﺘﻔاعی
ﻗﺮض اﻟﺤﺴﻨﻪ
ﺑﻴع ﻧﻘﺪ
ﺑﻴع ﻧﺴﻴﻪ
ﺳﻠﻒ
-2قراردادهای انﺘﻔاعی با سود
معیﻦ
معامﻠه های مجاز از
نگاه دین اﺳﻼم
ﺑﻴع دﻳن
اجﺎره
ﺗﻘﺴﻴم ﺳود ﺣﺎﺻﻠﻪ
ﺗﺮﮐﻴب ﺳﺮﻣﺎﻳﻪﻫﺎ
جﻌﺎﻟﻪ
ﻣﻀﺎرﺑﻪ
معامﻠههای مـﺸارکﺘی بـا
نـرخ سـود انﺘﻈاری
ﻣزارعﻪ
ﺗﺮﮐﻴب ﮐﺎر و ﺳﺮﻣﺎﻳﻪ
-3قراردادهای انﺘﻔاعی با سود
انﺘﻈاری
ﻣﺴﺎﻗﺎت
ﮔﺴﺘﺮش اﻧواع رواﺑﻂ ﺧﻴﺮﺧواﻫﺎﻧﻪ ﭼون ،ﺻﺪﻗﺎت ،اوﻗﺎف و ﻗﺮض اﻟﺤﺴﻨﻪ
ﮔﺴﺘﺮش اﻧواع ﻣﻌﺎﻣﻠﻪﻫﺎي ﻣبﺎدﻟﻪاي ﭼون ﺑﻴع ،اجﺎره ،جﻌﺎﻟﻪ
ﮔﺴﺘﺮش اﻧواع ﻣﺸﺎرﮐﺖﻫﺎ ﭼون ﺷﺮﮐﺖ ،ﻣﻀﺎرﺑﻪ ،ﻣزارعﻪ
ﻫﺪف اﺳﻼم از
ﺗﺤﺮﻳم رﺑﺎ
ﮔﺴﺘﺮش ﻣﻌﺎﻣﻠﻪﻫﺎي :
ﮔﺴﺘﺮش ﺳﺮﻣﺎﻳﻪﮔذاريﻫﺎ و ﻓﻌﺎﻟﻴﺖﻫﺎي ﻣﺴﺘﻘﻴم اﻗﺘصﺎدي
17
ﺗﺸوﻳﻖ ﺑﻪ ﻗﺮض اﻟﺤﺴﻨﻪ
ﺗﺮغﻴب ﺑﻪ اﻧواع ﺗجﺎرتﻫﺎ
و ﮐﺴبوﮐﺎر
کﺘاب
تحریم ربا
2
نقﺪ و بررﺳﯽ دیﺪگاههای جﺪیﺪ ﭘیرامون ربا و بهرهبانﮑﯽ
18
بخش دوم :نقﺪ و بررﺳﯽ دیﺪگاههای جﺪیﺪ ﭘیرامون ربا و بهرهبانﮑﯽ
1-2
دیﺪگاههای توجیهکننﺪه مﺸروعیﺖ بهرهبانﮑﯽ
در راﺑطﻪ ﺑﺎ ﺗوجﻴﻪ رﺑﺎي ﻣﺤﺮم
ﺧﺎرج ﻧﻤودن ﻣﺎﻫﻴﺖ ﺑﻬﺮه در ﻧﻈﺎم
ﺑﺎﻧﻜﻲ از ﺷﻤول ﺣﺮﻣﺖ رﺑﺎ
ﺑﻪ وجود آﻣﺪن
دﻳﺪﮔﺎه ﻫﺎي ﺧﺎص
پﻴﺮاﻣون ﻣﺎﻫﻴﺖ رﺑﺎ و
ﺑﻬﺮهﺑﺎﻧﻜﻲ
دﻳﺪﮔﺎهﻫﺎي
ﺗوجﻴﻪﮐﻨﻨﺪه ﺑﻬﺮهﺑﺎﻧﻜﻲ
ﺑﺮﺧﻲ از ﻣﺘﻔﻜﺮان ﺣﺮﻣﺖ رﺑﺎ را
ﻣﺎﻧﻌﻲ ﺑﺮاي ﺑﻬﺮهﻣﻨﺪي ﮐﺸورﻫﺎي
اﺳﻼﻣﻲ ازﻣزاﻳﺎي ﺑﺎﻧﻜﺪاري ﻣﺘﻌﺎرف
ﺗصور ﻧﻤودﻧﺪ
ﺗﻌﺎرض ﺑﺎ ﻣبﺎﻧﻲ ﻓﻘﻪ
اﺳﻼﻣﻲ
ﻣﻀﻴﻘﻪ (ﺗﻨﮕﻨﺎ) در
ﺷﻤول اﺻﻞ ﺣﺮﻣﺖ
-1اﺧﺘصﺎص رﺑﺎ ﺑﻪ ﺑﻬﺮه ﺑﺮداري و ﻣﺸﺮوعﻴﺖ ﺑﻬﺮه ﻃبﻴﻌﻲ
-2اﺧﺘصﺎص رﺑﺎ ﺑﻪ ﻓﻌﺎﻟﻴﺖ ﻫﺎي ﺗجﺎري و ﺣﻠﻴﺖ ﺑﻬﺮه در ﺳﻴﺎﺳﺖ ﮔذاري پوﻟﻲ
-3اﺧﺘصﺎص رﺑﺎ ﺑﻪ اﺷخﺎص ﺣﻘﻴﻘﻲ و ﺣﻠﻴﺖ رﺑﺎ ﺑﻴن اﺷخﺎص ﺣﻘوﻗﻲ
-4رﺑﺎ ﺑﻪ عﻨوان درآﻣﺪ ثﺎﺑﺖ و ﺑﻬﺮه ﺑﻪ عﻨوان درآﻣﺪ ﻣﺘﻐﻴﺮ
19
ﺣﺪود ﺻﺪ ﺳﺎل
پﻴﺶ و ﺑﺎ ورود
ﺻﻨﻌﺖ ﺑﺎﻧﻜﺪاري
ﺑﻲ ﻧﻴﺎزي ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ﺑﻪ
ﺗوجﻴﻪ رﺑﺎ در ﻃول
ﻗﺮن ﻫﺎي پﻴﺶ
ضﻌﻒﻫﺎي اﺳﺎﺳﻲ اﻳن دﻳﺪﮔﺎهﻫﺎ
بخش دوم :نقﺪ و بررﺳﯽ دیﺪگاههای جﺪیﺪ ﭘیرامون ربا و بهرهبانﮑﯽ
1-1-2
اخﺘصاص ربا به بهره قراردادی و مﺸروعیﺖ بهره طبیعﯽ
ﺑﻬﺮه ﻃبﻴﻌﻲ ﻧﻪ پﺎداش ﻗبول رﻳﺴک
اﺳﺖ و ﻧﻪ جبﺮان ﮐﺎﻫﺶ ارزش پول
ﺑﻠﻜﻪ ﺗﻨﻬﺎ ﻫزﻳﻨﻪ ﻓﺮﺻﺖ ﺳﺮﻣﺎﻳﻪ و
پول در ﻃول زﻣﺎن ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ.
ﺑﻬﺮه ﻃبﻴﻌﻲ :ارزﺷﻲ اﺳﺖ ﮐﻪ در زﻧﺪﮔﻲ اﻗﺘصﺎدي ،ﺣﺎل را ﺑﻪ آﻳﻨﺪه
پﻴوﻧﺪ ﻣﻲدﻫﺪ ،ﺗﻤﺎم اﺷﻜﺎل ﻗﺮاردادي ﺑﻬﺮه ﻣﻨجﻤﻠﻪ ؛ رﺑﺎ رﻳﺸﻪ در ﻣﻔﻬوم
ﺑﻬﺮه ﻃبﻴﻌﻲ دارد
ﺗﻔﻜﻴک ﺑﻬﺮه ﻗﺮاردادي
ﻳﺎ ﺑﻬﺮه ﻃبﻴﻌﻲ
ﺑﻬﺮه ﻗﺮاردادي :درآﻣﺪي اﺳﺖ ﮐﻪ ﺻﺎﺣب ﺳﺮﻣﺎﻳﻪ در ﻗﺮاردادﻫﺎي
رﺳﻤﻲ و ﺣﻘوﻗﻲ ،در ﻗبﺎل در اﺧﺘﻴﺎر دﻳﮕﺮان ﻗﺮار دادن ﺳﺮﻣﺎﻳﻪ ﮐﺎﻻﻳﻲ
و ﻳﺎ ﻧﻘﺪي ﺧود ﻣطﺎﻟبﻪ ﻣﻲﮐﻨﺪ.
ﻧﻈﺮﻳﺎت ﻣﺘﻔﻜﺮﻳن ﻣﺴﻠﻤﺎن
در ﺧصوص ﺑﻬﺮه
ﺗخصﻴص ﻣﻨﺎﺑع جﺎﻣﻌﻪ
در ﻃول زﻣﺎن
-1وجود ﻧﺮخ ﺑﻬﺮه و
ﺗﻨزﻳﻞ
-2ﺗﻨزﻳﻞ درآﻣﺪﻫﺎي آﺗﻲ
-3ﺗخصﻴص ﻣﻨﺎﺑع
ﺧﻠﻂ ﺑﻴن ﻣﻔﻬوم پول و ﺳﺮﻣﺎﻳﻪ ﻳﻜﻲ از ﭼﺎﻟﺶ ﻫﺎ از ﻧﻈﺮ اﻗﺘصﺎدي اﺳﺖ
ﺑﺮ اﺳﺎس دﻳﺪﮔﺎه ﻓﻘﻬﺎ؛ ﺣﻴﻞ رﺑﺎ ،ﺻﻠﺢ رﺑﺎ و غﻴﺮه ﻫﻤﮕﻲ ﻧﺎﻣﺸﺮوع داﻧﺴﺘﻪ ﺷﺪهاﻧﺪ.
اﻳن ادعﺎ ﮐﻪ پول در ﻣﺎﻫﻴﺖ ﺧود ذاﺗﺎً مسﺘحق پاداشی به نام بهره طبیعی اﺳﺖ ،
اﺳﺎﺳﺎً «ﻗﻀﺎوﺗﻲ ارزﺷﻲ» و پذﻳﺮﻓﺘﻪ ﻧﺸﺪه در شرع اسﻼم ،عقل ﻧﻴز آن را ﻧﻤﻲپذﻳﺮد.
ﺗﻌﺎرض ﺑﺎ ﺣﻜﻤﺖﻫﺎي ﻣطﺮح در ﻣوضوع رﺑﺎ در آﻳﺎت و رواﻳﺎت
ﻣﻘﺎﻳﺴﻪ دو اﻗﺘصﺎد ﻓﺮضﻲ ﮐﻪ در ﻳﻜﻲ تمامی مبادالت بر اساس فروش اقساطی صورت
میگیرد و در دﻳﮕﺮي براساس عقد قرض و دریافت بهره
اﮔﺮ رﺑﺎ ﻓﺎﻗﺪ جﻨبﻪ اﻗﺘصﺎدي ﺑوده و ﺗﻨﻬﺎ ﻣﺎﻫﻴﺖ ﺣﻘوﻗﻲ داﺷﺖ ،آﻧﮕﺎه ﺑﺮ ﺧﺪاوﻧﺪ
ﺣﻜﻴم و ائﻤﻪ واجب ﺑود ﺗﺎ اﻳن ﻣﺴﺄﻟﻪ را ﺑﻴﺎن ﻣﻲﮐﺮدﻧﺪ
20
نقﺪ دیﺪگاه
بخش دوم :نقﺪ و بررﺳﯽ دیﺪگاههای جﺪیﺪ ﭘیرامون ربا و بهرهبانﮑﯽ
2-1-2
اخﺘصاص ربا به فعالیﺖهای تجاری و حﻠیﺖ بهره در ﺳیاﺳﺖگذاری ﭘولﯽ
دﻻﻳﻞ
ﻣﺸﻤول ادﻟﻪّ ﺣﺮﻣﺖ
رﺑﺎ ﻧبوده
ﺣﻜم ﻓﻘﻬﻲ ﻣﺘﻔﺎوت
ﻧﺮخ ﺑﻬﺮه ﺳﻴﺎﺳﺘﻲ و ﻓﺮآﻳﻨﺪ
ﺳﻴﺎﺳﺖﮔذاري ﺑﺎﻧک
ﻣﺮﮐزي ﺑﺮ اﺳﺎس ﻧﺮخ ﺑﻬﺮه
کیایﯽ ()1386
و نﺪری و
کیایﯽ ()1387
اوﻻً ؛ ﻫﻴﭻ ﮐﺪام از ﻓﻠﺴﻔﻪﻫﺎي ﺣﺮﻣﺖ رﺑﺎ در ﻣورد ﺑﻬﺮه ﺳﻴﺎﺳﺘﻲ ﺑﺎﻧک ﻣﺮﮐزي (ﻧﺮخ ﺑﻬﺮه اوراق ﻗﺮضﻪ) ﺻﺪق ﻧﻤﻲ ﮐﻨﺪ.
ثﺎﻧﻴﺎ ؛ اﻳن ﻧوع ﺑﻬﺮه ﻣﺮﺑوط ﺑﻪ ﻣﺎﻫﻴﺖ و ﻧﻘﺶ پول در اﻗﺘصﺎد اﻣﺮوز از ﻧﮕﺎه ﻣﺪﻳﺮﻳﺖ ﮐﻼن اﻗﺘصﺎدي اﺳﺖ ﮐﻪ ﺑﻪ ﻫﻴﭻ عﻨوان در زﻣﺎن ائﻤﻪ
اﻃﻬﺎر(ع) ،ﺑﻪ عﻨوان ﻣﻔﺴﺮان وﺣﻲ ،ﻣصﺪاق عﻴﻨﻲ و ﺧﺎرجﻲ ﻧﺪاﺷﺘﻪ اﺳﺖ
ثﺎﻟثﺎً؛ ﻗﺮض دادن و ﻗﺮض ﮔﺮﻓﺘن ﺑﺎﻧک ﻣﺮﮐزي در ﺳﺎزو ﮐﺎر ﺳﻴﺎﺳﺖ پوﻟﻲ ،ﺑﺎ اﻫﺪاف و ﻓﺮآﻳﻨﺪﻫﺎﻳﻲ ﮐﺎﻣﻼً ﻣﺘﻔﺎوت از عﻘﺪ ﻗﺮض ﻣﺘﺪاول ﺑﻴن
دو ﻓﺮد ﺣﻘﻴﻘﻲ و ﻳﺎ ﺣﺘﻲ ﻣﺘﺪاول در ﻧﻈﺎم ﺑﺎﻧﻜﻲ ﺻورت ﻣﻲﮔﻴﺮد
ﻧﻤﻲﺗوان ﺣذف رﺑﺎ را ﻣﻌﺎدل عﺪم اﻣﻜﺎن اﺳﺘﻔﺎده از داﻧﺶ اﻗﺘصﺎد ﮐﻼن و ﻳﺎ
اﻗﺘصﺎد پوﻟﻲ داﻧﺴﺖ.
ضﻌﻴﻒ ﺑودن اﺳﺘﺪﻻل «ﺧﺮﻳﺪ اوراق از ﺳوي ﻣﺮدم ،ﻳک ﻧوع از
ﺧودﮔذﺷﺘﮕﻲ ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ ﮐﻪ ﻣﻨﻔﻌﺖ آن ﺑﻪ ﻫﻤﻪ اﻓﺮاد جﺎﻣﻌﻪ ﺑﺮ ﻣﻲﮔﺮدد
ﻧﻤﻲﺗوان ﺑﻪ ﻃور ﻗطع و ﺑﺎ ﻳﻘﻴن ﮐﺎﻣﻞ ﻣﺪعﻲّ ﺑود ﮐﻪ ﺣﻜﻤﺖﻫﺎﻳﻲ ﻣﺎﻧﻨﺪ ظﻠم
در ﻧﺮخ ﺑﻬﺮه ﺳﻴﺎﺳﺘﻲ(ﻧﺮخ ﺑﻬﺮه اوراق ﻗﺮضﻪ ﺑﺎﻧک ﻣﺮﮐزي) وجود ﻧﺪارد.
اوﻟﻴن ﻣﺴئول اجﺮاي اﺣﻜﺎم اﻟﻬﻲ ،ﺣﺎﮐم اﺳﻼﻣﻲ و ﻧﻬﺎدﻫﺎي ﺣﻜوﻣﺘﻲ
ﻫﺴﺘﻨﺪ.
اﻳن ادعﺎ ﮐﻪ پول در ﻣﺎﻫﻴﺖ ﺧود ذاﺗﺎً ﻣﺴﺘﺤﻖ پﺎداﺷﻲ ﺑﻪ ﻧﺎم ﺑﻬﺮه ﻃبﻴﻌﻲ
اﺳﺖ ،اﺳﺎﺳﺎً «ﻗﻀﺎوﺗﻲ ارزﺷﻲ» و پذﻳﺮﻓﺘﻪ ﻧﺸﺪه در ﺷﺮع اﺳﻼم
آﻳﺎت و رواﻳﺎت در اﻳن راﺑطﻪ داراي اﻃﻼق ﻣﻲﺑﺎﺷﻨﺪ و ﺷﺎﻣﻞ ﺗﻤﺎﻣﻲ ﻣواردي
ﮐﻪ ﻗﺮض ﻣﻤﻜن اﺳﺖ اﺗﻔﺎق ﺑﻴﻔﺘﺪ ﻣﻲﮔﺮدﻧﺪ.
اﻃﻼق آﻳﺎت و رواﻳﺎت در راﺑطﻪ ﺑﺎ ﺣﺮﻣﺖ رﺑﺎ ﻫم راﺑطﻪ اﺷخﺎص ﺣﻘﻴﻘﻲ و رﺑﺎي
ﻓﺮدي را ﺷﺎﻣﻞ ﻣﻲﺷود
وجود ﺗﻔﺎوت ﺑﻴن ﻧﺤوه ﻗﺮض دادن و ﻗﺮض ﮔﺮﻓﺘن ﺑﻪ ﻫﻴﭻ وجﻪ ﻣﻨجﺮ ﺑﻪ ﺗﻐﻴﻴﺮ در
ﺣﻜم ﺣﺮﻣﺖ رﺑﺎ ﻧﻤﻲﺷود.
21
نقﺪ دیﺪگاه
بخش دوم :نقﺪ و بررﺳﯽ دیﺪگاههای جﺪیﺪ ﭘیرامون ربا و بهرهبانﮑﯽ
اخﺘصاص ربا به اﺷخاص حقیقﯽ و حﻠیﺖ ربا بین اﺷخاص حقوقﯽ
3-1-2
ﻣﺘوجﻪ اﺷخﺎص
ﺣﻘوﻗﻲ ﻧﻤﻲﺑﺎﺷﺪ
اﺣﻜﺎم ﺷﺮعﻲ ﻣﺘﺮﺗب ﺑﺮ
اﺷخﺎص ﺣﻘﻴﻘﻲ (ﻣﺎﻧﻨﺪ
:ﺣﺮﻣﺖ رﺑﺎ)
ﻣﺎﻫﻴﺖ ﺷخص ﺣﻘوﻗﻲ
ﻣﺘﻤﺎﻳز از ﺷخص
ﺣﻘﻴﻘﻲ ﺑوده
اﺷخﺎص ﺣﻘوﻗﻲ ﻫﻤﺎﻧﻨﺪ ﺳﺎﻳﺮ ﻣوضوعﺎت ﺣﺪث
ﺷﺪه پﺪﻳﺪهاي جﺪﻳﺪ ﻫﺴﺘﻨﺪ ﮐﻪ در زﻣﺎن ﻗﺎﻧون
ﮔذاري وجود ﻧﺪاﺷﺘﻪ اﺳﺖ
از ﻃﺮﻳﻖ ﺗﻔﺎوت ﺑﻴن
ﺷخصﻴﺖﻫﺎي ﺣﻘﻴﻘﻲ و
ﺣﻘوﻗﻲ
ﺣﻞ ﻣﺸﻜﻞ ﺑﻬﺮهﺑﺎﻧﻜﻲ
برخﯽ از
محققین
ﺑﺎﻧکﻫﺎ ،ﻣوﺳﺴﺎت ﻣﺎﻟﻲ و دوﻟﺖ ﮐﻪ ﺷخصﻴﺖﻫﺎي ﺣﻘوﻗﻲ ﻣﻲﺑﺎﺷﻨﺪ .ﻣﻲﺗواﻧﻨﺪ ﻣورد ﺧطﺎب ﺷﺎرع(ﻣﺎﻧﻨﺪ ﺣﺮﻣﺖ رﺑﺎ) واﻗع ﺷوﻧﺪ وﻳﺎ اﻳﻨﻜﻪ« :رﺑﺎ ﮐﻪ در اﺳﻼم ﺣﺮام ﺷﺪه ،ﻣﺘوجﻪ رواﺑﻂ
اﺷخﺎص ﺣﻘﻴﻘﻲ اﺳﺖ و اﺷخﺎص ﺣﻘوﻗﻲ ﻣﺸﻤول اﺣﻜﺎم ﻧﻤﻲﺑﺎﺷﻨﺪ».
اﻣﺎم ﺧﻤﻴﻨﻲ(ره) در اﻳن ﺧصوص ﻣﻲﻓﺮﻣﺎﻳﺪ « :ﺗﻤﺎم ﻣﻌﺎﻣﻠﻪ ﻫﺎي جﺎﻳزي ﮐﻪ ﺑﺎ اﻓﺮاد ﺣﻘﻴﻘﻲ ﻣﺴﻠﻤﺎن ﺻﺤﻴﺢ اﺳﺖ ،اﻧجﺎم آن ﺑﺎ ﺑﺎﻧکﻫﺎ ﻧﻴز ﺻﺤﻴﺢ اﺳﺖ؛ ﭼﻪ دوﻟﺘﻲ ﺑﺎﺷﻨﺪ و ﭼﻪ غﻴﺮ دوﻟﺘﻲ»
در ﻣﺎده 588ﻗﺎﻧون ﺗجﺎرت آﻣﺪه اﺳﺖ « :ﺷخص ﺣﻘوﻗﻲ ﻣﻲﺗواﻧﺪ داراي ﮐﻠﻴﻪ ﺣﻘوق و ﺗﻜﺎﻟﻴﻔﻲ ﺷود ﮐﻪ ﻗﺎﻧون ﺑﺮاي اﻓﺮاد ﻗﺎئﻞ اﺳﺖ؛ ﻣﮕﺮ ﺣﻘوق ووظﺎﻳﻔﻲ ﮐﻪ ﺑﺎﻟطﻌبﻴﻌﻪ ﻓﻘﻂ اﻧﺴﺎن ﻣﻤﻜن اﺳﺖ داراي آن ﺑﺎﺷﺪ؛ ﻣﺎﻧﻨﺪ:
ﺣﻘوق و وظﺎﻳﻒ اﺑوت( پﺪري ) و ﺑﻨوت( پﺴﺮي) و اﻣثﺎل ذﻟک»؛
ازآﻧجﺎ ﮐﻪ ﺷخص ﺣﻘوﻗﻲ ﻧﻤﻲﺗواﻧﺪ ﻣﺴﺘﻘﻴﻤﺎً ﺣﻘوق ﺧودش را اجﺮا ﮐﻨﺪ و اعﻤﺎل ﺣﻘوﻗﻲ اﻧجﺎم دﻫﺪ ،ﻗﺎﻧون ﮔذار در ﻣﺎده 589ﻗﺎﻧون ﺗجﺎرت ،ﺑﻴﺎن ﻣﻲ دارد « :ﺗصﻤﻴﻤﺎت ﺷخص ﺣﻘوﻗﻲ ﺑﻪ وﺳﻴﻠﻪ ﻣﻘﺎﻣﺎﺗﻲ ﮐﻪ ﺑﻪ
ﻣوجب ﻗﺎﻧون ﻳﺎ اﺳﺎﺳﻨﺎﻣﻪ ﺻﻼﺣﻴﺖ اﺗخﺎذ ﺗصﻤﻴم دارﻧﺪ ،ﮔﺮﻓﺘﻪ ﻣﻲﺷود».
22
نقﺪ دیﺪگاه
بخش دوم :نقﺪ و بررﺳﯽ دیﺪگاههای جﺪیﺪ ﭘیرامون ربا و بهرهبانﮑﯽ
4-1-2
ربا به عنوان درآمﺪ ﺛابﺖ و بهره به عنوان درآمﺪ مﺘﻐیر
رﺑﺎﻳﻲ ﮐﻪ در اﺳﻼم ﺗﺤﺮﻳم ﺷﺪه عبﺎرت اﺳﺖ :از ﺑﺎزده واﻗﻌﻲ ،ثﺎﺑﺖ و از پﻴﺶ
ﺗﻌﻴﻴن ﺷﺪه؛ در ﺣﺎﻟﻲ ﮐﻪ ﺑﻬﺮه ﺑﺎزده ﻣﺘﻐﻴﻴﺮوغﻴﺮ ﻗﺎﺑﻞ ﺗﻌﻴﻴن اﺳﺖ
ارائﻪ ﺳﻪ
ﻣﻘﺪﻣﻪ
ﺑﺎزده واﻗﻌﻲ ،ثﺎﺑﺖ و از پﻴﺶ ﺗﻌﻴﻴن ﺷﺪه ،ﺗﻨﻬﺎ در اﻗﺘصﺎدﻫﺎﻳﻲ اﺗﻔﺎق ﻣﻲاﻓﺘﺪ ﮐﻪ
ﺑﺮاي ﻣﺪت زﻣﺎن ﻃوﻻﻧﻲ ﺳطﺢ عﻤوﻣﻲ ﻗﻴﻤﺖﻫﺎ و ﻗﻴﻤﺖﻫﺎي ﻧﺴبﻲ ثﺎﺑﺖ ﺑﻤﺎﻧﻨﺪ
غﻨﻲ ﻧژاد ()1376
ادعﺎي ﺗﻔﺎوت ﻣﺎﻫوي
ﺑﻴن رﺑﺎ و ﺑﻬﺮه دارﻧﺪ
ﺗوجﻴﻪ ﺑﻬﺮه در ﻧﻈﺎم
ﺳﺮﻣﺎﻳﻪ داري
برخﯽ از
محققین
ﺗﻨﻬﺎ در اﻗﺘصﺎدﻫﺎي ﻣﻌﻴﺸﺘﻲ و ﺳﻨﺘﻲ ﺑﻪ جﻬﺖ عﺪم پﻴﺸﺮﻓﺖ ﻓن آوري و
عﺪم ﺗﻐﻴﻴﺮ ﺳﻠﻴﻘﻪ ﻫﺎ ،ﺳطﺢ عﻤوﻣﻲ ﻗﻴﻤﺖﻫﺎ و ﻗﻴﻤﺖﻫﺎي ﻧﺴبﻲ ﺑﺮاي
ﻣﺪت زﻣﺎن ﻃوﻻﻧﻲ ثﺎﺑﺖ ﻣﻲﻣﺎﻧﺪ
عﺪم ﺗﺤﻘﻖ در اﻗﺘصﺎدﻫﺎي جﺪﻳﺪ
رﺑﺎ اﺧﺘصﺎص ﺑﻪ اﻗﺘصﺎدﻫﺎي ﻣﻌﻴﺸﺘﻲ و ﺳﻨﺘﻲ
رﺑﺎ
وجود در اﻗﺘصﺎدﻫﺎي اﻣﺮوزي
ﺑﺎزده ﻣﺘﻐﻴﻴﺮ و غﻴﺮ ﻗﺎﺑﻞ پﻴﺶ ﺑﻴﻨﻲ
ﺑﻬﺮه
ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳن
ﮐﺴﻲ ﮐﻪ ﺑﻪ دﻳﮕﺮي درﻫم ﻫﺎﻳﻲ را ﻗﺮض ﻣﻲدﻫﺪ،
جز ﺑﺮﮔﺮداﻧﺪن ﻣثﻞ آن را ﺷﺮط ﻧﻜﻨﺪ
ﻣﺤﻤﺪ ﺑن ﻗﻴس
ﮔﺮﻓﺘن ﻫﺮ ﻧوع زﻳﺎدي در ﻗﺮار داد ﻗﺮض،
رﺑﺎﺳﺖ
ﺑﻬﺮه ﺑﺮاﺑﺮ اﺳﺖ
ﺑﺎ رﺑﺎ
پﺪﻳﺪه ﺗورم در اﻗﺘصﺎد آن دوران ﻧﻴز وجود
داﺷﺘﻪ اﺳﺖ
نقﺪ دیﺪگاه
23
بخش دوم :نقﺪ و بررﺳﯽ دیﺪگاههای جﺪیﺪ ﭘیرامون ربا و بهرهبانﮑﯽ
2
2-2
دیﺪگاه های توﺳعه دهنﺪه اصل حرمﺖ ربا
در ﮐﻨﺎر دﻳﺪﮔﺎهﻫﺎي ﺗوجﻴﻪﮐﻨﻨﺪه ﺑﻬﺮهﺑﺎﻧﻜﻲ ﮔﺮوه دﻳﮕﺮي از ﻣﺤﻘﻘﺎن در دﻳﮕﺮ ﻃﻴﻒ ﻗﺮار داﺷﺘﻪ و ﺑﺎ ﺑﺮداﺷﺖﻫﺎي ﺑﺴﻴﺎر ﮔﺴﺘﺮده از ﻣﻔﻬوم رﺑﺎ در
ﭼﺎرﭼوب اﺳﻼﻣﻲ ،عﻤﻼً اﻣﻜﺎن ﻫﺮ ﺗﻌﺎﻣﻞ و اﺳﺘﻔﺎده از ﻳﺎﻓﺘﻪﻫﺎي ﺑﺎﻧﻜﺪاري ﻧوﻳن در ﭼﺎرﭼوب اﺳﻼﻣﻲ را ﻣﺤﺪود ﻣﻲﮐﻨﻨﺪ ،در واﻗع ﺑﻪ ﻧﻈﺮ ﻣﻲرﺳﺪ اﻳن
دﺳﺘﻪ از پژوﻫﺶﻫﺎ اﺻﻞ ﺣﺮﻣﺖ رﺑﺎ در اﺳﻼم را ﺑﻴﺶ از اﻧﺪازه ﺗوﺳﻌﻪ ﻣﻲ دﻫﻨﺪ.
اصل حرمﺖ ربا در اﺳﻼم را بیش از
انﺪازه توﺳعه مﯽ دهنﺪ
ﭘﮋوهشها
24
بخش دوم :نقﺪ و بررﺳﯽ دیﺪگاههای جﺪیﺪ ﭘیرامون ربا و بهرهبانﮑﯽ
1-2-2
حرمﺖ ربا به مثابه حذف بازار ﭘول
ﺣذف ﺑﺎزار پول
ﺣذف ﺑﻬﺮه در اﻗﺘصﺎد
ﺣذف ﺑﺎزار پول
ﺑﻴﺎن ﻣﻲدارﻧﺪ
ﺣذف ﺑﺎزار پول از
اﻗﺘصﺎد
در اﻗﺘصﺎد اﺳﻼﻣﻲ
آﻧچﻪ ﻫﺴﺖ ﺑﺎزار
ﺳﺮﻣﺎﻳﻪ اﺳﺖ
ﻣﻌﺎدل
ﻣﻌﺎدل
پذﻳﺮش ﺑﺎﻧﻜﺪاري
اﺳﻼﻣﻲ
ادعای
برخﯽ از
محققین
ﻫزﻳﻨﻪ ﻓﺮﺻﺖ ﺳﺮﻣﺎﻳﻪ
ﺑﺮاي ﮐﺎرﻓﺮﻣﺎﻳﺎن در
اﻗﺘصﺎد اﺳﻼﻣﻲ
ﺻﻔﺮ
-1ﻧﺎﺻﺤﻴﺢ ﺑودن اﻳن دﻳﺪﮔﺎه ﺗﻔﺎوت ﺑﺎزار پول و ﺳﺮﻣﺎﻳﻪ در اﻓﻖ زﻣﺎﻧﻲ و ﻣﻴزان رﻳﺴک ﻣوجود در آﻧﻬﺎﺳﺖ
-2ﺑﺎزار پول ،ﺑﺎزار ﺗﺄﻣﻴن ﻣﺎﻟﻲ ﮐوﺗﺎه ﻣﺪت ﺑﺎ رﻳﺴک پﺎﻳﻴن و ﺑﺎزار ﺳﺮﻣﺎﻳﻪ ﺑﺎزار ﺗﺄﻣﻴن ﻣﺎﻟﻲ ﺑﻠﻨﺪﻣﺪت ﺑﺎ رﻳﺴک ﺑﺎﻻﺗﺮ اﺳﺖ(اﻟبﺘﻪ ﺗﻔﺎوﺗﻬﺎي جزئﻲ دﻳﮕﺮي ﻧﻴز ﺑﻴن اﻳن ﺑﺎزارﻫﺎ وجود دارد)؛ ﺑﻪ عبﺎرت
دﻳﮕﺮ در ﺑﺎزار پول اوراق ﺑﻬﺎدار ﺑﺎ ﺳﺮرﺳﻴﺪ ﮐﻤﺘﺮ از ﻳک ﺳﺎل ﻣورد ﺧﺮﻳﺪ و ﻓﺮوش واﻗع ﺷﺪه و در ﺑﺎزار ﺳﺮﻣﺎﻳﻪ اوراق ﺑﻬﺎدار ﺑﺎ ﺳﺮرﺳﻴﺪ ﺑﺎﻻﺗﺮ از ﻳک ﺳﺎل ﺧﺮﻳﺪ و ﻓﺮوش ﻣﻲﮔﺮدد.
-3عﻘود ﻣبﺎدﻟﻪاي ﮐوﺗﺎه ﻣﺪت ﺑﺎ رﻳﺴک ﮐم و ﻧﺮخ ﺳود ﻗطﻌﻲ(ﻣﺎﻧﻨﺪ ﺑﻴع دﻳن ،ﻣﺮاﺑﺤﻪ ،ﻓﺮوش اﻗﺴﺎﻃﻲ و اجﺎره) وجود دارﻧﺪ و ﻫم عﻘود ﻣﺸﺎرﮐﺘﻲ ﮐﻪ ﻣﻌﻤوﻻً ﺑﻠﻨﺪ ﻣﺪت ،داراي رﻳﺴک و ﻧﺮخ ﺳود غﻴﺮ ﻣﺸخص
ﻫﺴﺘﻨﺪ
-4ﺑﺎزار پول اﺳﻼﻣﻲ(ﻣﺸﺎﺑﻪ ﺑﺎزار ﺳﺮﻣﺎﻳﻪ اﺳﻼﻣﻲ)
25
نقﺪ دیﺪگاه
بخش دوم :نقﺪ و بررﺳﯽ دیﺪگاههای جﺪیﺪ ﭘیرامون ربا و بهرهبانﮑﯽ
2-2-2
حرمﺖ ربا به مثابه جایگزینﯽ نظام مﺸارکﺖ در ﺳود و زیان
ﻣﺸﺎرﮐﺖ در ﺳود و
زﻳﺎن
ﺳﺘون ﻓﻘﺮات
ﺑﺎﻧﻜﺪاري اﺳﻼﻣﻲ
جﺎﻳﮕزﻳن ﻣﺸﺎرﮐﺖ
در ﺳود و زﻳﺎن
ﺣذف ﺑﻬﺮه از
اﻗﺘصﺎد اﺳﻼﻣﻲ
ادعای
برخﯽ از
محققین
در ﻗﺮآن ﺧﺪاوﻧﺪ عﻘﺪي ﻣبﺎدﻟﻪاي ﺑﻪ ﻧﺎم ﺑﻴع (و ﻧﻪ ﻣﺸﺎرﮐﺖ) را جﺎﻳﮕزﻳن رﺑﺎ ﻣﻌﺮﻓﻲ ﮐﺮده اﺳﺖ ،ﻧﻪ ﻣﺸﺎرﮐﺖ را
ﻫﻴﭻ دﻟﻴﻠﻲ ﺑﺮاي اﻳﻨﻜﻪ اﺳﺎس ﺑﺎﻧﻜﺪاري اﺳﻼﻣﻲ را ﻣﺸﺎرﮐﺖ ﺑﺪاﻧﻴم وجود ﻧﺪارد.
ﻫﻴﭻ ﻧوع ﻣزﻳﺘﻲ ﺑﺮاي عﻘود ﻣﺸﺎرﮐﺘﻲ ﻧﺴبﺖ ﺑﻪ عﻘود ﻣبﺎدﻟﻪاي ﻣﺎﻧﻨﺪ :ﻓﺮوش اﻗﺴﺎﻃﻲ ذﮐﺮ ﻧﺸﺪه
ﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﺘﻌﺎل ﺑﺮاي ﻧﻴﺎزﻫﺎي ﻣخﺘﻠﻒ ﺑﺸﺮ عﻘود ﻣخﺘﻠﻔﻲ را ﻣﺸﺮوع داﻧﺴﺘﻪ اﺳﺖ
-1ﺳود ثﺎﺑﺖ و رﻳﺴک ﮐم ( عﻘود ﻣبﺎدﻟﻪ اي ) -2ﺳود ﻣﺘﻐﻴﻴﺮ و رﻳﺴک ﺑﺎﻻﺗﺮ ( عﻘود ﻣﺸﺎرﮐﺘﻲ)
ﺑﻴﺸﺘﺮ اﻓﺮاد رﻳﺴک ﮔﺮﻳز در آن ﺣﻀور دارﻧﺪ
در ﺑﺎزار ﺳﺮﻣﺎﻳﻪ ﮐﺎرﺑﺮد دارﻧﺪ
ﺑﺎ ﺗوجﻪ ﺑﻪ ﻣﺎﻫﻴﺖ ﺑﺎزار پول ﮐﻪ ﺑﺎزاري ﮐوﺗﺎه ﻣﺪت اﺳﺖ
ﻣﻘﺎﺑﻞ عﻘود ﻣﺸﺎرﮐﺘﻲ
26
عﻘود ﻣﺸﺎرﮐﺘﻲ
عﻘود ﻣبﺎدﻟﻪاي
نقﺪ دیﺪگاه
بخش دوم :نقﺪ و بررﺳﯽ دیﺪگاههای جﺪیﺪ ﭘیرامون ربا و بهرهبانﮑﯽ
3-2-2
ﻣﺪعﻲ ﺷﺪه اﻧﺪ ﺗﻤﺎﻣﻲ رﻳﺸﻪﻫﺎي
ﺑﻬﺮه از ﻣﻨﻈﺮ عﻘﻠﻲ ﻧﺎﺻﺤﻴﺢ و
ﻗﺎﺑﻞ ﻧﻘﺪ ﺑوده و وجود ﺑﻬﺮه ،ﻫﻴﭻ
ﻣبﻨﺎي ﺻﺤﻴﺢ عﻠﻤﻲ ﻧﺪارد
حرمﺖ ربا به دلیل ﻏیر منطقﯽ بودن ریﺸههای بهرهبانﮑﯽ ( ماننﺪ ترجیح زمانﯽ)
ﺑﺮرﺳﻲ رﻳﺸﻪﻫﺎي ﻣطﺮح ﺷﺪه
ﺑﺮاي وجود ﺑﻬﺮه ﻣﺎﻧﻨﺪ ﻣطﻠوﺑﻴﺖ
ﻧﻬﺎﻳﻲ ،ﻧزوﻟﻲ ﺗﺮجﻴﺢ زﻣﺎﻧﻲ و
ﻣوﻟﺪﻳﺖ ﮐﺎﻻﻫﺎي ﺳﺮﻣﺎﻳﻪاي
غﻴﺮعﻘﻠﻲ ﻧﺸﺎن دادن ﺗﻤﺎﻣﻲ
رﻳﺸﻪﻫﺎ و دﻻﻳﻠﻲ ﮐﻪ ﺑﺮاي وجود
ﺑﻬﺮه در ﻧﻈﺎم اﻗﺘصﺎدي ﻣطﺮح
ﺷﺪه اﺳﺖ
بخﺸﯽ
(،)1383
بخﺸﯽ و داللﯽ
( )1383و
بخﺸﯽ ()1386
ادعﺎي غﻴﺮ عﻘﻼﻳﻲ ﺑودن رﻳﺸﻪﻫﺎي ﺑﻬﺮه ﺑﻪ
عﻨوان ﻣؤﻳﺪي ﺑﺮاي ﺗﺄﻳﻴﺪ ﺻﺤﺖ عﻘﻠﻲ
ﺣﻜم ﺣﺮﻣﺖ رﺑﺎ در اﺳﻼم
پﺪﻳﺪه ﺑﻬﺮه در
غﺮب و ﺣﺮﻣﺖ
رﺑﺎ در اﺳﻼم
ادعای
برخﯽ از
محققین
هارود (، )1٩48
رمزی ( )1٩28و
ﭘیگو ()1٩2۰
ﻣوضوع رﻳﺸﻪﻫﺎي ﺑﻬﺮه در ﺑﻴن اﻗﺘصﺎدداﻧﺎن ﻣﺘﻌﺎرف ﺑﺤثﻲ اﺧﺘﻼﻓﻲ اﺳﺖ(ﺑﺮﺧﻲ ﻧﻘﺪ و ﺑﺮﺧﻲ ﺗﺎﻳﻴﺪ ﻧﻤوده اﻧﺪ.
ﺑﺮﺧﻲ از رﻳﺸﻪﻫﺎي ﺑﻬﺮه ﻣﺎﻧﻨﺪ ﺗﺮجﻴﺢ زﻣﺎﻧﻲ ﮐﺎﻣﻼً در زﻧﺪﮔﻲ ﺗﻤﺎﻣﻲ اﻧﺴﺎﻧﻬﺎ وجود دارد.
پذﻳﺮﻓﺘﻪ ﺑودن ﺗﻌﻴﻴن ﻧﺮخ ﺳود ﺑﻪ دﻟﻴﻞ عﺎﻣﻞ زﻣﺎﻧﻲ در عﻘود ﻣخﺘﻠﻒ اﺳﻼﻣﻲ ﻣﺎﻧﻨﺪ ﺗﻨزﻳﻞ دﻳن ﺑﻪ ﻗﻴﻤﺖ ﮐﻤﺘﺮ
ﻓﺮوش اﻗﺴﺎﻃﻲ ﻣﺮاﺑﺤﻪ و غﻴﺮه ﻫﻤﮕﻲ ﻧﺎﺻﺤﻴﺢ ﺑودن اﺳﺎس دﻳﺪﮔﺎه ﻣورد ﺑﺤث را ﺑﻪ اثبﺎت ﻣﻲرﺳﺎﻧﺪ.
27
نقﺪ دیﺪگاه
بخش دوم :نقﺪ و بررﺳﯽ دیﺪگاههای جﺪیﺪ ﭘیرامون ربا و بهرهبانﮑﯽ
4-2-2
قرار گرفﺘن اقﺘصاد در وضعیﺖ بهینه به دلیل حرمﺖ ربا
ﻣﻌﻨﻲ اﻗﺘصﺎد ﻫﻤواره در وضﻌﻴﺖ ﺑﻬﻴﻨﻪ ﻗﺮار
ﺧواﻫﺪ داﺷﺖ
اﻳجﺎد ﺑﻴﻜﺎري و ﺧﺮوج
از ﺗﻌﺎدل
در وضﻌﻴﺖ ﺳﻴﺮي ﺳﺮﻣﺎﻳﻪ
ﺑﻬﺮه ﺻﻔﺮ ﺧواﻫﺪ ﺑود
در جﺎﻣﻌﻪ اﺳﻼﻣﻲ وضﻌﻴﺖ
ﺑﻬﻴﻨﻪ (ﺳﻴﺮي ﺳﺮﻣﺎﻳﻪ) در عﻤﻞ
ﻣﺤﻘﻖ ﺧواﻫﺪ ﺷﺪ.
ﻣﻌﻨﻲ ﺣﺮﻣﺖ رﺑﺎ
در اﻗﺘصﺎد اﺳﻼﻣﻲ
ﻧﻈﺎم ﺳﺮﻣﺎﻳﻪ داري
ادعای
برخﯽ از
محققین
ﻧﺘﻴجﻪ ﺗﺤﺮﻳم رﺑﺎ در
ﻧﻈﺎم اﻗﺘصﺎدي اﺳﻼم
ﻧﺮخ ﺳود عﻘود ،جﺎﻳﮕزﻳن ﺑﻬﺮه ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ
ﺣﺮﻣﺖ رﺑﺎ در عﻘﺪ ﻗﺮض ،ﺑﻪ ﻣﻌﻨﺎي ﺻﻔﺮ ﺑودن دائﻤﻲ ﻧﺮخ ﺳود ﻧﻴﺴﺖ
اﻗﺘصﺎد اﺳﻼﻣﻲ ﺗﺎﺑع ﻣﻴزان ﻧﺮخ ﺳودي
ﺣذف رﺑﺎ در اﺳﻼم ،ﺑﻪ ﻫﻴﭻ عﻨوان ﺑﻪ ﻣﻌﻨﺎي ﺣذف ﻧﺮخ ﺳود ﻧﻴﺴﺖ
28
در نظام
اقﺘصادی
اﺳﻼم
نقﺪ دیﺪگاه
بخش دوم :نقﺪ و بررﺳﯽ دیﺪگاههای جﺪیﺪ ﭘیرامون ربا و بهرهبانﮑﯽ
5-2-2
ماهیﺖ جریﻤهای نرخ ﺳود در عقود مبادلهای
راه ﺣﻞ ﺑﻴﻜﺎري عﻤوﻣﻲ
1929/1930
ﺗوﻟﻴﺪ ﮐﻨز
ﺻﺤﻴﺢ ﻧﻴﺴﺖ ﮐﻪ ﺑﮕوﻳﻴم از ﻧﻈﺮ اﺳﻼم پول
ارزش زﻣﺎﻧﻲ دارد ﻳﺎ اﺳﻼم ارجﺤﻴﺖ زﻣﺎﻧﻲ و
ﺗﻨزﻳﻞ را پذﻳﺮﻓﺘﻪ اﺳﺖ
ﺗوﻟﻴﺪ ﺑﻴﻜﺎري
ﻧﻘﺪ
ﺑﻴع ﻳﻌﻨﻲ ﺧﺮﻳﺪ و
ﻓﺮوش ﺑﻼﻓﺎﺻﻠﻪ اﻧجﺎم
ﮔﻴﺮﻧﺪ
ﻧﺴﻴﻪ
ﺑﻴع ﺣﻼل و رﺑﺎ ﺣﺮام
ﻣﻲ ﺑﺎﺷﺪ
جﺎري ﺑودن ﻧﺮخ ﺳود در ﻓﺮوش
اﻗﺴﺎﻃﻲ ﻧوعﻲ جﺮﻳﻤﻪ اﺳﺖ
ﻫﻤﻪ اﻧواع ﺑﻴع ﺗﺎ زﻣﺎﻧﻲ ﮐﻪ ﺑﺎ عﻤوﻣﺎﺗﻲ ﻣﺎﻧﻨﺪ :ﺣﺮﻣﺖ رﺑﺎ ﺗﻌﺎرض پﻴﺪا ﻧﻜﻨﻨﺪ ،ﺻﺤﻴﺢ ﻣﻲﺑﺎﺷﻨﺪ
اﻳن ادعﺎ ﮐﻪ اﮔﺮ ﺧﺮﻳﺪ ﺑﺎ ﻓﺮوش ﻫﻤﺮاه ﻧﺸود ،ﮐﻨز اﺗﻔﺎق ﺧواﻫﺪ اﻓﺘﺎد ،ﻧﺎﺻﺤﻴﺢ اﺳﺖ
تعریف ارائه
ﺷﺪه از بیع
ناصحیح اﺳﺖ
پذﻳﺮﻓﺘن عﻨصﺮ زﻣﺎن در ﺑﺮﺧﻲ ﻣﻌﺎﻣﻼت ﻣخﺘص ﺑﻪ ﻓﺮوش اﻗﺴﺎﻃﻲ ﻧبوده و در عﻘود ﻣﺸﺮوع دﻳﮕﺮي ﻣﺎﻧﻨﺪ ﺑﻴع دﻳن و
ﻣﺮاﺑﺤﻪ ﻧﻴز وجود دارد.
ﺑﻴع ﻣﻔﻬوﻣﻲ عﺮﻓﻲ ﺑوده و ﺗﻤﺎﻣﻲ اﻧواع ﻣﻌﺎﻣﻼت
ﺷﺎﻣﻞ :ﺧﺮﻳﺪ ،ﻓﺮوش ،ﻓﺮوش اﻗﺴﺎﻃﻲ ،ﺑﻴع
ﺳﻠﻒ ،ﺑﻴع دﻳن و غﻴﺮه را ﺷﺎﻣﻞ ﻣﻲﺷود.
نقﺪ دیﺪگاه
ﻧﺮخ ﺳود در عﻘﺪ ﻓﺮوش اﻗﺴﺎﻃﻲ ﻧوعﻲ جﺮﻳﻤﻪ و ﺗﻨبﻴﻪ اﺳﺖ ﻫﻴﭻ ﻣبﻨﺎي دﻳﻨﻲ ﻧﺪارد و در ﻫﻴﭻ ﻳک از آﻳﺎت و رواﻳﺎت ﺑﻪ جﺮﻳﻤﻪ ﺑودن
اﺷﺎره اي ﻧﺸﺪه اﺳﺖ.
ﻧﺮخ ﺳود در عﻘﺪ ﻓﺮوش اﻗﺴﺎﻃﻲ ﻧوعﻲ جﺮﻳﻤﻪ و ﺗﻨبﻴﻪ اﺳﺖ ﻫﻴﭻ ﻣبﻨﺎي دﻳﻨﻲ ﻧﺪارد و در ﻫﻴﭻ ﻳک از آﻳﺎت و رواﻳﺎت ﺑﻪ جﺮﻳﻤﻪ ﺑودن
اﺷﺎره اي ﻧﺸﺪه اﺳﺖ.
ﻧﻪ ﺑﻪ ﺻورت ﮐﻠﻲ ﻣﻲﺗوان ﮔﻔﺖ اﺳﻼم ﺗﺮجﻴﺢ زﻣﺎﻧﻲ را رد ﻣﻲﮐﻨﺪ و ﻧﻪ ﻣﻲﺗوان ﮔﻔﺖ آن را ﺑﻪ ﻃور ﮐﺎﻣﻞ ﻣﻲ
پذﻳﺮد ،ﺑﻠﻜﻪ اﮔﺮ ﺗﺮجﻴﺢ زﻣﺎﻧﻲ در عﻘود ﺷﺮعﻲ ﻣﺎﻧﻨﺪ ﻣﺮاﺑﺤﻪ ،ﻓﺮوش اﻗﺴﺎﻃﻲ ،ﺑﻴع دﻳن و غﻴﺮه ﺗجﻠﻲ ﻳﺎﺑﺪ اﻣﺮي ﻣورد
ﺗﺄﻳﻴﺪ ﺷﺮع و اﺳﻼم ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ؛ اﻣﺎ ﺗﺮجﻴﺢ زﻣﺎﻧﻲ در عﻘود ﻧﺎﺻﺤﻴﺢ ﻣﺎﻧﻨﺪ رﺑﺎ ،ﻣورد ﺗﺄﻳﻴﺪ ﺷﺎرع ﻧﻴﺴﺖ.
29
نﺘیجه
جﻤع بنﺪی
-2دو ﻗﺴم رﺑﺎ ،ﺑﻪ ﻧﺎم
ﻫﺎي رﺑﺎي ﻗﺮضﻲ و
رﺑﺎي ﻣﻌﺎﻣﻠﻲ
-3دو ﻧوع ﺑﻬﺮه در
اﻗﺘصﺎد ،ﺑﻬﺮه ﻃبﻴﻌﻲ و
ﺑﻬﺮه واﻗﻌﻲ
-1ﺗﺎﻳﻴﺪ ﺗﺤﺮﻳم رﺑﺎ در
ﺗﻤﺎم ادﻳﺎن اﻟﻬﻲ ﺑوﻳژه
اﺳﻼم
نﺘایج حاصل از
بررﺳﯽ نظریه های
معاصر در خصوص
ربا و بهره
-8پﺎﺳخﮕو ﺑودن ﻫﻤﻪ
ﻧﻴﺎزﻫﺎي واﻗﻌﻲ جﺎﻣﻌﻪ ﺑﺎ
اﺳﺘﻔﺎده از ﻗﺮاردﻫﺎي
ﻣﺸﺮوع و ﻃﺮاﺣﻲ
ﻧﻬﺎدﻫﺎي اﻗﺘصﺎدي
-7عﺪم ﺗوجﻴﻪ ﺷﺮعﻲ
ﺑﺎﻧﻜﺪاري و اﺑزارﻫﺎي
ﻣﺎﻟﻲ رﺑوي ﺑﺎ وجود
ﻃﺮاﺣﻲ ﺑﺎﻧﻜﺪاري ﺑﺪون
رﺑﺎ و اﺑزارﻫﺎي ﻣﺎﻟﻲ آن
-6ﻣﺸﻤول ﺑودن عﺪم
-4اﺧﺘﻼف در ﮐﻴﻔﻴﺖ
ﺗﻔﺎوت ﺑﻴن ﺑﻬﺮه ﺑﺎﻧک
ﺗﺤﺮﻳم رﺑﺎ از دﻳﺪ
ﻫﺎي ﺧصوﺻﻲ و دوﻟﺘﻲ
ﻣﻔﺴﺮان از ﻣﻨﻈﺮ اﺻﻞ
-5عﺪم ﺗخصﻴص رﺑﺎي
ﺑﻪ رﺑﺎ و عﺪم ﺗﻔﺎوت ﺑﻴن
ﺗﺤﺮﻳم و اجﺮاي ﺣﻜم
ﻣﺤﺮم از دﻳﺪﮔﺎه ﻗﺮان
آن ﻫﺎ
ﺣﺮﻣﺖ
ﺑﺮاي ﮔﺮﻓﺘن زﻳﺎده ﺑﻪ
ﺗﻤﺪﻳﺪ ﻣﺪت ﺑﺪﻫﻲ
30
*
ﻣﺮاﺑﺤﻪ ،ﺑﻴع دﻳن
نﺘایج حاصل از بررﺳﯽ نظریه های جﺪیﺪ در خصوص ربا و بهره
ﻫبﻪ،ﺻﺪﻗﻪ،وﻗﻒ و ﻗﺮض اﻟﺤﺴﻨﻪ
اﻫﺪاف ﺧﻴﺮﺧواﻫﺎﻧﻪ
ﻣﺮاﺑﺤﻪ ،اجﺎره ،جﻌﺎﻟﻪ و اﺳﺘصﻨﺎع
ﻓﻌﺎﻟﻴﺘﻬﺎي ﺳودآور
اﻧواع ﻣﺸﺎرﮐﺘﻬﺎ ،ﻣﺎﻧﻨﺪ ﺷﺮﮐﺖ،
ﻣﻀﺎرﺑﻪ ،ﻣزارعﻪ و ﻣﺴﺎﻗﺎت
اﻫﺪاف اﻧﺘﻔﺎعﻲ
عﻘﺪ ﺑﻴع
ﻣجﺎز ﺷﻤﺮدن اﻧواع ﻣﻌﺎﻣﻼت ﻣورد ﻧﻴﺎز اﻗﺘصﺎد
جﺎﻳﮕزﻳن
ﺣذف رﺑﺎ
اﺣﻞ اهلل اﻟبﻴع
ﺗﻤﺮﮐز ﺑﺮ روي
31
قرآن و
ﺳنﺖ
باتﺸﮑر از حسن توجه ﺷﻤا
32
