روش تدریس بحث گروهی آموزش آسان گزینش و مصاحبه معلمان

استاد گرامی :جناب آقای دکتر حمیدرضا مقامی دانشجو :مریم اصغری دی 1397 روش تدریس بحث گروهی روش تدریس بحث گروهی ازآن دسته روش های تدریس دانش آموز محور است .دراین روش دانش آموزان به نحوی فعال در تدارک زمینه های الزم برای یادگیری تالش می کنند هم چنین استفاده از این روش تدریس بحث گروهی تفکر انتقادی را رشد می دهد .دراین روش دانش آموزان ترغیب می گردند مفاهیم اصول و تعاریف را از راه استدالل بیاموزند ،توانایی شنیدن آرای دیگران ،سنجیدن نوع تفکر آنها ،سازماندهی آراء ، ایستادگی یا پافشاری بر باورها ،موافقت با دیگران و… در طی جلسات بحث می آموزند. روش بحث گروهی از جمله مؤثرترین روشهای یادگیری «یادگیرنده محور» است .این روش در ضمن آنکه به کمترین امکانات نیازمند است ،در اکثر مقاطع تحصیلی (دبیرستان ،دانشگاه و حوزههای علمیه) قابل اجراست و عامل خالقیت ،کشف استعدادها ،تقویت قدرت رهبری ،تقویت توان استدالل و گفتوگو ،جذابیت یادگیری و مانند آن به شمار میرود .بنابراین ،با در نظر گرفتن محدودیتهای آن میتوان گونهای کارآمدتر از تدریس موفق را به اجرا درآورد. روش بحث گروهی،گفتوگویی است سنجیده ومنظم درباره موضوعی خاص که مورد عالقه مشترک شرکتکنندگان در بحث است .در این روش ،شاگردان فعاالنه در فعالیتهای آموزشی ،شرکت میکنند و مسئولیت یادگیری را به عهده میگیرند .آنها در ضمن مباحثه ،از اندیشه و نگرشهای خود با ذکر دالیل متّکی بر حقایق ،مفاهیم و اصول علمی دفاع میکنند ویژگی های روش بحث گروهی ـ «گفتوگو» :دانشآموزان در این روش هم شنونده و هم گوینده هستند و نه فقط شنونده. ـ «سنجیده و منظم» :گفتوگوی شاگردان هدفمند طراحی شده و با نظم خاصی به پیش میرود. ـ «موضوع خاص» :به منظور استفاده الزم از بحث ،باید موضوع کامالً مشخص و معین شود. ـ «مورد عالقه مشترک» :چنانچه موضوع مورد عالقه عموم شرکتکنندگان نباشد ،افراد با انگیزه الزم آن را دنبال نخواهند کرد. ـ «دفاع از دیدگاههای خود» :در بحث گروهی ،افراد دیدگاههای خود را در مورد موضوع خاص مطرح کرده و با تکیه بر استداللهای علمی ،از دیدگاه خود حمایت میکنند. اهداف روش بحث گروهى ایجاد عالقه و آگاهى مشترک در زمینهاى خاص.-ایجاد و پرورش تفکر انتقادى. -ایجاد توانایى اظهارنظر در جمع. -تقویت توانایى انتقادپذیرى. -ایجاد و تقویت توانایى مدیریت و رهبرى در گروه. -تقویت قدرت بیان و استدالل. -تقویت دقدر تحلیل و تصمىگیرى. -آشنایى با روش کسب اطالعات و حل مسائل. -ایجاد رابطه مطلوب اجتماعى مراحل اجرای روش بحث گروهی 1آمادگی و برنامه ریزی: در این مرحله معلم قبل از شروع بحث نیازمند برنامه ریزی و طراحی است و -باید نیازها ،معلومات و عالیق و تجارب قبلی شاگردان را که نقش اصلی در این روش دارند به طور دقیق بررسی کند و سپس بر اساس آنها هدفهایی را که فراگیران پس از اجرای روش باید به آن برسند مشخص کند .اگر روش بحث گروهی به طریق غیر علمی اجرا شود از هر جهت فاقد ارزش خواهد بود. ۲انتخاب موضوع: منظور موضوعاتی است که قبالً درباره آنها نتیجه ثابتی حاصل نشده است .این نوع موضوعات از نظر ماهیت به گونه ای هستند که با روش بحث گروهی بهتر یاد گرفته می شود .خالصه اینکه موضوع مورد بحث باید به گونه ای باشد که بتوان در مورد آنها نظرهای مختلف یا روش های مختلف ارائه داد. 3فراهم کردن زمینه های مشترک: قبل از شروع بحث الزم است سطح اطالعات شاگردان در زمینه عمومی -موضوع مورد بحث ،یکسان شود چنین زمینه مشترکی معموالً شکل اطالعات و روش جمع آوری آنان را برای فهم و درک موضوع مشخص می کند .کسب اطالعات می تواند یا از طریق معلم ،تلویزیون ،کتابخانه و غیره باشد .شاگردان باید بدانند به روش های کسب اطالعات نیازمندند. ۴تنظیم آرایش کالس: ترتیب قرار گرفتن و نشستن شرکت کنندگان بحث گروهی در نوع ارتباط دانش -آموزان مؤثر است. ۵بیان هدف بحث: هدف بیان و روی تابلو یا تخته در کالس درس نوشته می شود تا از انحراف دانش آموزان و معلم پیشگیری و جریان بحث را تسهیل کند. ۶اتنخاب افراد و تعیین آنها: اعضای بحث گروهی معموالً افراد زیر را تشکیل می دهند ۱ :رهبر گروه ۲-منشی گروه ۳ -ناظر ارزیاب ۴- شاگردان  7هدایت و کنترل جریان بحث: معلم بهتر است در کنار گروه ها قرار گیرد و به سؤاالت دانش آموزان پاسخ دهد و باید با قدرت تمام مواظب باشد بحث از مسیر اصلی خارج نشود. فواید این روش آموزشی یادگیرنده محور دارای فواید متعددی است که در اینجا به بررسی آن میپردازیم: -1تبادل اطالعات مباحثه و مذاکره گروهی ،وسیله مؤثر و مفیدی است برای تبادل اطالعات و کسب آگاهیها؛ زیرا هر یك از افراد ،اطالع و درکی را که از زاویه دید و شناخت خود به دست آوردهاند با هم در میان میگذارند و به باال بردن سطح و اندازه معلومات یکدیگر کمك میکنند برای مثال ،اگر موضوع بحث گروهی بررسی علل و عوامل گسترش اعتیاد در جوانان باشد ،یکی از شرکتکنندگان عوامل خانوادگی ،دیگری عوامل روانشناختی ،فرد سوم عوامل جامعهشناختی و محیطی و فرد چهارم عوامل مذهبی را به عنوان زمینههای نشر اعتیاد در جوانان مورد توجه قرار میدهند و بدینسان، درک خود را در مورد ابعاد این مسئله اجتماعی وسیعتر و عمیقتر میسازند. -۲تقلیل اختالفها و کدورتها به دلیل آنکه درک و شناخت هر فرد با درک و شناخت دیگران متفاوت بوده و هر فرد با توجه به عالیق خاص خود به مسائل پیرامون مینگرد ،زمینه اختالفنظر و دیدگاه بین افراد فزونی مییابد .اختالفنظر و دیدگاه نیز در موارد بسیاری به بروز کدورت و دلگیری منجر میشود .تشکیل جلسات بحث و مذاکره ،در صورتی که با بهرهگیری از آگاهیها و دانستههای هر یك از اعضا و تبادل افکار آنها همراه باشد ،بیشك در روشن ساختن جنبههای متفاوت مسئله با مشکل موردنظر مفید است و در تخفیف دادن و یا از بین بردن کدورتها و دشمنیها و نزدیك ساختن عقاید و نظریات مؤثر و سودبخش میباشد . -3توانایی فهم مسائل پیچیده تبادل اطالعات در مذاکره گروهی موجب میشود که افراد گروه با استفاده از وسعت اطالعات ،دید عمیقتری نسبت به مسئله پیدا کرده و موفق به درک مسائل پیچیده و دشوار شوند. بنابراین ،گفتوگو با دیگران زمینه طرح نظریات گوناگون در مورد مسئله مطرح شده را فراهم کرده و آن نیز به نوبه خود ،روشن شدن ابعاد مبهم و پیچیده و در نهایت ،هدایت الهی را به دنبال خواهد آورد.  -4تقویت استدالل و توان ارزشیابی دیدگاهها این روش برای تحقق یافتن هدفهای آموزشی «ارزشیابی اندیشههای مختلف» و «ایجاد تحمّل و بردباری در برخورد با عقاید دیگران» مناسب است .بدینسان ،افراد با بحث گروهی ،ضمن ارتقای سطح درک خود ،توان رویارویی با اندیشههای مختلف و نقّادی آنها را نیز به دست میآورند. -۵استفاده از زبان برای بیان مطالب روش بحث گروهی به یاد گیرندگان کمك میکند تا استفاده از زبان را یاد بگیرند ،دیدگاههای خود را بیان کنند و عقاید و اندیشههای خود را توجیه نمایند .به دلیل آنکه در این روش هر یك از عضا به نحوی درگیر بحث میشوند ،هراس افراد کمرو و خجالتی برای صحبت کردن کاهش یافته و آنان نیز به تدریج از توانایی انتقال دادن مطالب برخوردار میشوند. -۶اتخاذ مناسبترین تصمیم بحث و مذاکره گروهی ،دانستهها و بینشها را ،چنانکه مولوی نیز بیان داشته است ،با هم میآورد و بر وسعت دید و عمق بینش مذاکرهکنندگان میافزاید و در نتیجه ،تصمیمات آنان را با واقعیات و مقدورات نزدیكتر و سازگارتر میسازد: عقل با عقل دگر دوتا شودنور افزون گشته ،ره پیدا شود عقل قوت گیرد از عقلِ دگر پیشهگر کامل شود از پیشهگر. نحوه اجرا برای آشنایی با شیوه اجرای بحث گروهی ،الزم است وظایف معلّم و شاگردان را روشن نماییم. وظایف معلم معلّم در جریان بحث گروهی سه وظیفه اصلی بر عهده دارد: -1فعالیتهای مقدّماتی (پیش از جلسه) :معلّم که وظیفه رهبری گروه را بر عهده دارد ،باید پیش از شروع جلسه ،فعالیتهای زیر را انجام دهد: ـ تدارکات الزم از قبیل محل تشکیل بحث گروهی ،مواد و تجهیزات الزم و مانند آن را تهیه و آرایش هندسی نشستن افراد را تعیین کند. ـ پیرامون موضوع بحث مطالعه و نکات اصلی مطالعات خود را یادداشت کند. ـ سؤاالتی را که برای شروع و ادامه بحث الزم است ،تهیه و تنظیم کند. ـ وظایف و مسئولیتهای اعضای گروه را معین سازد. ـ منابع مورد نیاز در زمینه بحث را شناسایی کند. ـ از همه اعضای شرکتکننده در بحث بخواهد پیرامون موضوع مورد بحث مطالعه کنند و با آمادگی قبلی در جلسه بحث گروهی حاضر شوند. -۲شرکت در بحث :معلم موظّف است در شروع بحث ،تحت عنوان مقدمّه ،هدف و ضوابط بحث گروهی را شرح دهد و وظایف اعضا را مجددا گوشزد کند .معلّم باید در صحبت کردن حداقل مشارکت را داشته باشد .او باید نقش خود را تا حد یك شنونده و شاید ناظر ـ که تنها با صدا کردن نام افراد ،یا اشاره کردن ،یا تکان دادن سر ،کار افراد را تحت نظارت دارد ـ کاهش دهد .کار معلّم باید بیشتر پیگیری ،تجزیه و تحلیل و ارزیابی بحث باشد نه مشارکت در بحث. -3کنترل و هدایت بحث :معلّم باید مراقب باشد که بحث از موضوع خارج نشود و چنانچه انحراف ،اغتشاش و بینظمی در بحث مشاهده کرد ،باید بالفاصله مداخله نماید و سعی کند با استفاده از کمترین کلمات ،بحث را به مسیر اصلی خود برگرداند .او باید با شرکت دادن شاگردان در تصمیمگیریهای طول بحث ،با دقت به تمام دیدگاههای آنان گوش دهد و از شاگردانی که نظرهای خود را بیان نمیکنند ،دعوت به اظهارنظر نماید. او باید نتایج حاصل از بحث را خالصه و دستهبندی کند و در صورت وجود اختالفنظر در بحث ،آن را ادامه دهد وظایف شاگردان اهمّ وظایف شاگردان در جریان بحث گروهی عبارت است از: ـ درباره موضوع مورد بحث فکر و مطالعه کنند. ـ عقاید و تجربیات خود را در جلسه مطرح کنند. ـ با دقت به جریان بحث و گفتوگو گوش دهند. ـ در صورت عدم توجه ،از اعضا بخواهند که آن را دوباره توضیح دهند. ـ در جریان بحث گروهی ،با یکدیگر به طور خصوصی صحبت نکنند. ـ انتظار نداشته باشند که نظر آنها حتما پذیرفته شود. ـ اگر نظر و پیشنهادی دارند ،به طور صریح بیان کنند. ـ پس از پایان بحث ،در مورد برنامه آینده تصمیمگیری کنند شاگردان و بایدها و نبایدهای مربوط به بحث گروهی -۱تا حد ممکن طبیعی باشید .سعی نکنید خود را به گونهای که نیستید ،نشان دهید .خودتان باشید. . -۲بحث گروهی به شما فرصت میدهد صریحتر سخن بگویید .ارزیاب میخواهد به سخنان شما گوش فرا دهد. -۳برای سازماندهی افکار خود وقت بگیرید .در مورد آنچه قصد گفتنش را دارید ،فکر کنید. -۴در صورتی که تردیدی در مورد موضوع دارید ،به دنبال توضیح آن برآیید. -5هنگامی شروع به صحبت کنید که موضوع را به روشنی درک و تحلیل کرده باشید. -6از راهبردهای گوناگون برای ورود به بحث استفاده کنید :ابتدا وارد بحث شوید یا با دیدگاه فردی دیگر موافقت کنید و آنگاه به بیان دیدگاههای خود بپردازید. -7گشودن باب بحث تنها راه جلب توجه و تقدیر نیست .اگر شما در طول بحث بینشهای ارزشمندی ارائه ندهید ،همه تالشهایتان در ورود به بحث بیثمر خواهد بود. -8حاالت و رفتارهای شما نیز سخنگوی شماست .اشارات و ادا و اطوار شما بیش از آنچه میگویید، منعکسکننده نگرش شماست. -9مهارتهای زبان صرفا تا حدی مهم است که بتوانید به روشنی و روانی دیدگاههای خود را ارائه دهید. -۱0قاطع باشید و نه قاهر؛ سعی کنید در بحث و تحلیلها آهنگ صدایتان متعادل باشد. -۱۱اگر یکی از افراد چیزی گفت که شما مخالف بودید ،خونسردی خود را حفظ کنید .مهم آن است که بیغرض بمانید :بحث را شخصا در اختیار نگیرید. -۱۲همواره مؤدب باشید :سعی کنید از به کار بردن عبارات تندی مانند« :من به شدت مخالفم» یا «من موافق نیستم» اجتناب کنید و به جای آن از عباراتی همچون« :من میخواهم در ارائه نظراتم در این موضوع سهیم شوم» یا «یك تفاوت بین دیدگاه شما و من وجود دارد» یا «اجازه میخواهم با شما اختالفنظر داشته باشم» استفاده کنید. -۱۳مهارتهای رهبری خود را مرور کنید؛ دیگران را به سخن گفتن ترغیب نمایید و به دیدگاههای آنان گوش فرا دهید .پذیرای دیدگاه دیگران باشید و زمخت و ستیزهجو نباشید. -۱۴اگر شما یك گروه دوستان همفکر دارید ،میتوانید یك بحث گروه ساختگی به راه بیندازید تا در خالل ارائه و دریافت بازخورد ،بتوانید از یکدیگر چیزی فرا بگیرید. شرایط موفقیت روش ثمربخش بودن این روش و نیل به نتایجی که به آن اشاره شد ،مستلزم وجود شرایطی است که در اینجا مورد توجه قرار میگیرد: -1توانایی معلم اجرای مطلوب روش بحث گروهی ،تا اندازه زیادی بستگی به شخصیت معلّم و درجه خونگرمی او دارد .معلّمی که از این روش بهره میگیرد ،باید بردبار بوده و از توانایی نظم بخشیدن و سازماندهی برخوردار باشد .همچنین روش بحث گروهی نیازمند معلّمی تیزهوش است که برای پیگیری انحرافات بحث ،بدون از دست دادن خطوطی کلّی مباحثه ،به نکات اصلی بحث توجه داشته باشد .وی باید قدرت تصمیمگیری داشته باشد .او نیاز دارد بخشی از قدرت خود را برای کنترل عمومی کالس به کار گیرد؛ زیرا در این روش هر شرکتکننده این امکان را دارد که بحث را به سمت نگرشهای خود بکشاند .معلّمی که فاقد چنین صفاتی باشد ،برای اجرای روش بحث گروهی به هیچ وجه مناسب نخواهد بود عالوه بر این ،معلّم باید به گونهای برنامهریزی کند که هر گروه ،از دانشآموزان توانمند برخوردار باشد تا ضمن رعایت عدالت در بین گروهها ،زمینه تضارب آراء و ارتقای سطح علمی و دانشآموزان ضعیفتر نیز فراهم شود. -۲آمادگی قبلی دانشآموزان برای موفقیت یك بحث گروهی ضروری است دانشآموزان به سهم خود با دست پر در جلسه بحث حاضر شوند .اگر جلسه بحث و مناظره به منظور آموزش یك درس دانشگاهی است ،دانشجویان میبایست بعضی مطالعات مقدّماتی را پیش از آمدن به جلسه انجام داده باشند .در یك بحث موفق ،یادگیری دانشآموزان فعاالنه صورت میگیرد ،اما اگر شرکتکنندگان در بحث آمادگی قبلی نداشته باشند ،این روش دستاورد اندکی خواهد داشت از سوی دیگر ،الزم است شرکتکنندگان به طور جدّی و با انگیزه الزم در بحث شرکت کرده و تمامی مساعی خویش را برای پربار کردن جلسات بحث گروهی به کار گیرند. موارد کاربرد روش بحث گروهی ،در مورد دروس و محتواهایی قابل اجراست که دارای ویژگیهای زیر باشند: -۱مورد عالقه مشترک شرکتکنندگان در بحث باشد .در این روش ،شاگردان بیش از استفاده از کتاب یا معلّم ،خود موظّف به یافتن نتایج ،اصول و راه حلها هستند .برای تحقق این امر ،شاگردان باید به موضوع یا مسئله و یافتن پاسخ و حلّ آن عالقهمند باشند. -۲شاگردان درباره آن اطالعات الزم را داشته باشند یا بتوانند کسب کنند .اگر بحث گروهی در زمینهای تدارک شود که برای شرکتکنندگان آسان و در خور فهم نباشد ،و یا زمنیه الزم را برای کسب اطالعات نداشته باشد ،برای آنان فعالیت معنا و مفهومی نخواهد داشت و حتی قادر به چنین بحثی نخواهند بود.  -۳درباره آن بتوان نظرهای مختلف و متفاوت اظهار داشت .در میان دروس مختلف ،بعضی از مباحث علمی آنچنان شکل گرفتهاند که در درجه باالیی از توافق قرار دارند .درباره علومی مانند ریاضیات ،مهندسی و مانند آن معموالً از بابت اینکه چه چیزهایی مهم ،و کدام مفاهیم و اصول ،باارزش هستند ،و چگونه سازماندهی شدهاند ،توافق وجود دارد .بعکس ،در علومی مانند علوم اجتماعی ،تاریخ ،اقتصاد ،فلسفه ،علوم سیاسی، روانشناسی ،جامعهشناسی و نظایر آن ،چنین توافقی وجود ندارد .چون در مورد دروس این گروه توافق در حد باال وجود ندارد و میتوان نظرهای مختلف درباره آنها اظهار داشت ،برای بحث گروهی مناسب هستند اعضای گروه اعضای یك بحث گروهی معموالً متشکل از افراد زیر است: -1ادارهکننده یا رهبر گروه :به منظور سازمان دادن و اداره بحث گروهی یك نفر باید به عنوان رهبر گروه انتخاب شود .این فرد میتواند معلّم ،یا یکی از افراد مطّلع و یا یکی از شاگردان باشد. -۲شاگردان :شرکتکنندگان اصلی بحث گروهی ،شاگردان هستند که قاعدتا باید به موضوع مورد بحث عالقهمند باشند و در بحث فعاالنه شرکت کنند و مسئولیت قبول نمایند. -3منشی گروه :در بحث گروهی ،بهتر است یك نفر به عنوان منشی گروه انتخاب شود تا تصمیمات و نتایج مهم بحث را یادداشت کند .معموالً منشی باید موارد مخالف و موافق ،پیشنهادها و توصیهها را عینا یادداشت کند و از اعمال نظر شخصی اجتناب ورزد .معلّم یا یکی از شاگردان میتوانند این نقش را به عهده بگیرند. -4شخصی مطّلع (مهمان) :اگر موضوع مورد بحث ،نیاز به اطالعات فنی و تخصصی داشته باشد ،میتوان فرد مطّلعی را با دعوت قبلی در بحث گروهی شرکت داد .چنین فردی ،میتواند اطالعات الزم را عرضه کند و به سؤاالت پاسخ دهد و یا اظهار نظر شخصی کند .البته دخالت این فرد در مباحث نیز باید به حداقل ممکن کاهش یابد .در غیر این صورت ،مقاصد روش بحث گروهی ،که فعالیت و اظهارنظر خود دانشآموزان است، کمتر تحقق مییابد. -۵ناظر یا ارزیاب :در این روش ،مناسب است فردی به عنوان ناظر یا ارزیاب تعیین شود تا جریان بحث را از بیرون مشاهده کند و نظرهای خود را در مورد چگونگی اجرای بحث یادداشت و عرضه نماید .معموالً ناظر باید در خارج از گروه و در محلی که بتواند جریان بحث را از نزدیك پیگیری کند ،قرار گیرد .در بحثهایی که هنوز شاگردان مهارت الزم را برای اجرای بحث کسب نکردهاند ،معلّم باید نقش رهبر ،منشی و ارزیاب را شخصا به عهده بگیرد. محدودیتها در پایان بحث از روش «بحث گروهی» ،الزم است خاطرنشان شود که روش مذکور به رغم فواید ارزشمند خود ،محدودیتهایی نیز دارد که عدم توجه به آنها میتواند منجر به کاهش فایده و اثر این روش شود .برخی از محدودیتهای این روش عبارتند از: -۱همچنان که پیش تر نیز اشاره شد ،استفاده از این روش بیشتر در موضوعاتی مفید و مؤثر است که مورد توافق عمومی نبوده و زمینه ابراز نظرهای گوناگون در مورد آن وجود داشته باشد. -۲روش بحث گروهی برای جلسات و کالسهایی با جمعیتی اندک و حداکثر تا ۳0نفر مناسب است و در کالسهایی که تعداد شرکتکنندگان زیاد باشد ،از آنرو که امکان نظارت معلم بر مباحث و نیز فرصت ارائه نظراتگروههاکاهشمییابد،اینروشمناسببهنظرنمیرسد. -۳توجه به شرایط سنی شاگردان از دیگر نکات مهم در به کارگیری این روش است .بر این اساس ،این روش برای دانشآموزان مقطع ابتدایی چندان مناسب به نظر نمیرسد. -۴معلّمی که از این روش استفاده میکند ،باید از توانمندی الزم برای اداره کالس واجرای این روش برخوردار باشد ،در غیر این صورت ،ممکن است این احساس به دانشآموزان دست دهد که از روش مذکور بهره الزم را نبردهاند . -5پیشرفت کمّی آموزش ،در این روش نسبت به روش سخنرانی کمتر است .به همین دلیل ،ممکن است بسیاری از معلّمان ترجیح دهند به جای روش بحث گروهی ،که زمانبر است ،از روش بیدردسر سخنرانی مدد جویند. کاربرد روش بحث گرهی در دروس حوزههای علمیه و دانشگاهها روش بحث گروهی همچون سایر مراکز آموزشی ،در حوزههای علمیه نیز قابل اجرا بوده و اجرای درست آن فواید کاربرد این روش را به دنبال دارد .روش مذکور به صورتهای زیر میتواند در مقاطع تحصیلی سطح و خارج مدارس علمیه مورد استفاده قرار گیرد: -1دوره سطح حوزه ویژگی دوره سطح آن است که طی آن محتوای کتابهای درسی معینی به طلّاب ارائه میشود و هدف آن است که طلبه موفق به درک مطالب آن متون گردد .هر چند در دوره سطح هدف از تدریس ،انتقال مطالب است ،ولی میتوان به منظور نیل به اهداف ارزشمند روش بحث گروهی و از جمله تقویت بنیه استدالل و فهم مسائل پیچیده ،به گونههای زیر از این روش استفاده کرد: ـ استاد میتواند در پایان هر جلسه ضمن اشاره اجمالی به موضوع درس جلسه بعد ،یك موقعیت معمّا گونه مربوط به آن را برای طلّاب ترسیم کند و از آنان بخواهد تا در مورد آن مسئله اندیشیده و با آمادگی در جلسه بعد شرکت کنند .روز بعد ،استاد بخشی از وقت کالس را به بحث گروهی اختصاص داده و پس از گروهبندی کالس ،از طالب میخواهد که در جلسات گروهی خود ،مسئله را مورد بحث و بررسی قرار دهند .آنگاه از منشی هر گروه میخواهد تا راه حل پیشنهادی گروه خود را ارائه نماید .استاد پس از نقد و بررسی نظریات هر گروه ،نظریه صحیح را مورد توجه و تأیید قرار میدهد. ـ شیوه دیگر اجرای روش در دوره سطح آن است که استاد در پایان هر جلسه از طلّاب بخواهد که در مورد محتوای مطالب جلسه بعد با آمادگی قبلی حاضر شوند .در جلسه درس نیز طلّاب را گروهبندی کرده ،گروهها را به بحث پیرامون کل محتوای درس یا برخی از ابعاد آن ،که جای بحث و گفتوگو و طرح دیدگاههای مختلف دارد ،وامیدارد .آن گاه با گوش دادن به نظرات هر گروه ،آنها را توضیح داده و به اصالح ،تکمیل و یا بیان اشکاالت آنها میپردازد. -۲دوره خارج حوزه در دوره خارج هرچند ممکن است متن مشخص محور درس قرار گیرد و استاد مقدمتا به توضیح دادن مطالب آن بپردازد ،اما هدف اصلی ،تقویت بنیه استدالل فکری و پرورشی قوه اجتهاد شرکتکنندگان در درس خارج است .در این دوره ،شاگرد میتواند نقش فعالتری بر عهده گرفته و حتی محور آموزش قرار گیرد .با استفاده از این روش ،میتوان در مدتی کوتاهتر به تربیت فضالیی که به دقت مسائل را در ابعاد مختلف موشکافی میکنند ،پرداخت .شیوه پیشنهادی درس خارج بر اساس روش بحث گروهی ،به شرح ذیل است: استاد درس خارج در پایان هر جلسه ،موضوع جلسه بعد را مشخص میسازد و به روشنی توضیح میهد که شاگردان برای جلسه بعد در مورد چه مطلبی اندیشیده و مطالعه کنند .در جلسه بعد پس از تبیین مجدد مسئله ،شاگردان در قالب گروهها به بررسی مسئله میپردازند .پس از بحث و بررسی مسئله در هر گروه ،استاد از منشی هر گروه میخواهد تا به ارائه دیدگاههای گروه خود بپردازد .آنگاه استاد پس از نقد و بررسی راه حلهای ارائه شده ،صحیحترین پاسخ را به پرسش مورد نظر ارائه میکند .با این شیوه ،یادگیری در سطحی باالتر از شیوه مرسوم سخنرانی در درسهای خارج محقق خواهد شد؛ زیرا: اوالً :بیان مسئله از یك روز قبل ،زمینه درگیری فرد با آن و حرکت در جهت تعادل جویی را فراهم میکند. ثانیا :فرد برای حل مسئله و برای آنکه بتواند مطلبی را ارائه دهد ،خود را ملزم به مطالعه قبلی درباره موضوع میداند. ثالثا :موضوع در جلسه بحث گروهی بررسی و زمینه نقد و بررسی نظرات فراهم میشود .در پایان نیز استاد پس از نقد دیدگاههای ارائه شده ،به ارائه راه حل نهایی میپردازد. مشاهده میشود که در این شیوه ،راهبردهای مؤثری همچون :پرسش ،مطالعه ،تفکر ،بحث گروهی ،توضیح دادن و نقد و بررسی مورد استفاده قرار گرفته که هر یك تأثیر ویژهای در تقویت یادگیری خواهد داشت. البته ـ همچنانکه در بخش محدودیتهای این روش اشاره شد ـ روش بحث گروهی برای دروس با جمعیت شاگردان زیاد توصیه نمیشود و چون اغلب دروس خارج حوزهها با جمعیت زیاد برگزار میشود ،شاید امکان استفاده از این روش مورد سؤال قرار گیرد .اما با به کار بستن موار زیر میتوان اشکال مزبور را برطرف نمود:  -۱استادان جوان دروس خارج که از حوصله و انگیزه بیشتری برای استفاده از روش بحث گروهی برخودار هستند و شاگردان کمتری در درس آنان شرکت میکنند ،میتوانند اقدام به شروع اجرای این روش نمایند. 2.سایر استادانی که درس را برای عده بیشتری ارائه میدهند ،میتوانند طی شرایط خاصی افراد محدودی (حداکثر ۲0نفر) را در کالس خصوصی پذیرفته و ایشان را با استفاده از روش بحث گروهی آموزش دهند .این شیوه برای موضوعاتی که هنوز ابعاد آن منقّح نشده بسیار مناسب است و به استاد کمك میکند تا زوایای بحث را که مورد توجّه شاگردان خاص بوده شناسایی کرده و در درس خارج عمومی خود ،آنها را مورد مداقّه و بررسی قرار دهد. -3دروس دانشگاهی اگر معقتد باشیم که تحصیالت عالیه دانشگاهی باید زمینه تولید علم توسط دانشجویان را فراهم کند ،باید بپذیریم که روشهای معلّم محور کنونی که در بیشتر روشها اجرا میشود ،در راستای آن هدف نبوده و نه تنها موجب شکوفایی استعداد دانشجویان نمیشود ،بلکه آنها را به افرادی فاقد انگیزه علمی تبدیل میکند. روش بحث گروهی در بسیاری از دروس دانشگاهی قابل اجراست و اگر مباحث گذشته در مورد شرایط به کارگیری آن در نظر گرفته شود ،میتوان گفت یکی از مهمترین شیوههای تقویت بنیه فکری دانشجویان به شمار میرود .روش بحث گروهی در مقاطع کارشناسی ارشد و دکتری بسیاری از رشتههای تحصیلی کاربرد دارد و با توجه به تعداد محدود دانشجویان این مقاطع و سطح علمی باالتر آنان نسبت به دانشجویان مقاطع پایینتر ،میتوان مطمئن بود که این روش چون به روشن شدن جوانب مختلف مسئله منجر میشود ،زمینه جرقههای پژوهش را در اذهان دانشجویان ایجاد میکند .و این همان مقدّمهای است که به تولید علم منجر میشود .در مقاطع کارشناسی نیز چنانچه موضوع درس و تعداد دانشجویان اقتضا کند ،میتوان به طور متناوب از این روش یادگیری سود جست.  پى نوشت ها 1. G Terry Page & JB. Thomas, international Dictionary of Education, ‏London and worcester, Billing and sons Ltd, 1979, P 326. 2. Group discussion. . -۳حسن شعبانى ،مهارتهاى آموزشى و پرورشى روشها و فنون تدریس ،تهران ،سمت ،۱۳77 ،ص .۳0۴ -۴سیدمهدى ثریا ،روش بحث و مذاکره بر اساس مطالعه تأثیر و تأثر متقابل در گروه ،تهران ،رشد، ،۱۳77ص .5۲ -5علىاکبر سیف ،روانشناسى پرورشى ،تهران ،آگاه ،۱۳8۲ ،ص .۳9۲ -6محمدباقر مجلسى ،بحاراالنوار ،بیروت ،مؤسسة الوفا ،ج ،۱ص ..۱۳۲ . -7برنارد الول ،حافظه و یادگیرى روشهاى نوین در آموزش بزرگساالن ،ترجمه و نگارش غالمرضا احمدى ،تهران ،ققنوس ،۱۳66 ،ص .۲۲6