صفحه 1:
آموزش جادویی ادبیات فارسی
آرایه های ادبی
کتاب ورق زن
اين قسمت:انواع تشبيه
یاد گیری عمیق وبایدار در۶۰ ثانیه
آموزش جادویی ادبیات فارسی وتجارب معلمی
تعداد اسلاید: ۳۵
رز 1
صفحه 2:
انواع تشبيه جيست؟
ا ل ل بت
فارسی داشته و دارد» 0
LR Ten ۱
متنوعى به كار ببرند. به همين خاطرء اين آرايه
الى صورتها و انواع كوناكوفى را در بر م ىكيرد.
صفحه 3:
1 تشبیه حسی و غیر حسی حسی يا عقلی بودن مشبه و مشبهبه
2 تشبیه وهمی با تشبیه خیالی واقعی با غیرواقعی بودن مشبه و مشبهبه
3 تشبیه مفرد و مرکب ساده با چندجزئی بودن طرفین تشبیه
4 تشبیه تسویه و جمع تعداد مشبه و مشبه‌به‌ها
5 تشبیه ملفوف و مفروق ترتیب مشبه و مشبه‌ها
6 تشبیه صریح يا مقید وجود با عدم وجود شرط در یی 2 )
صفحه 4:
در برخی از تشبیه‌ها» طرفین قشبیه حسی هستند. به اين
صورت که می‌توان آنها را با حواس پنجگانه درک کرد.
برعکس» مشبه و مشبهبه غیرحسی» از نوع عقلی هستند و با
حواس پنجگانه درک نمی‌شوند.
صفحه 5:
:2 تمامی تشبیدها براساس حسی یا غیرحسی بودن
طرفین تشبیه به چهار دسته زیر تقسیم میشوند.
مشبه و مشبهبه هر دو حسی هستند.
۰ مشبه حسی است اما مشبهبه غیر حسی است.
2 مشبهبه غیرحسی است اما مشبه حسی است.
3 مشبه و مشبهبه هر دو از نوع غیرحسی هستند.
صفحه 6:
مثال برای تشبیه حسی
در مثال زیر شاعر دو بار از آرایه تشبیه استفاده
کرده است. ابتدا «شاعر» (مشبه) به «بحر»
(مشبهبه) تشبیه شده و سپس «مخاطب شاعر»
00 (مشبه) به «ماهى» (مشبهبه) تشبيه شده است.
صفحه 7:
| در این تشبیه‌ها» هم مشبه و هم مشبهبه از نوع حسی و ملموس
| هستند. بنابرلین؛ تشبیه‌های زیر در دسته تشبیه‌های حسی
قرار میگیرند.
نگفتمت که منم بحر و تو یکی ماهی
مرو به خشک که دربای با صفات منم
صفحه 8:
x
مثال براى تشبيه غيرحسى
در مثل زیه «جان خردمندان» (مشبه) به «كوى جوكان» (مشبهبه) تشبيه شده ََ
است. مشبه از نوع امور غیرحسی است و نمی‌توان آن را با حواس پنجگانه درک ۰ :6۱ ٩
کرد. در حالی که مشبهبه کاملاً حسی و ملموس است.
این تشبیه در دسته تشبیه‌های غیرحسی قرار می‌گیرد.
ime ای جان خردمندان گوی خم چوگانت
بیرون نرود گویی کافتاد به میدانت
= اس
Ms
صفحه 9:
تشبيهها را براساس واقعی یا غیرواقعی بودن مشبهبه آنها می‌توان به
دو دسته تقسیم‌بندی کرد:
تشبیه خیالی: مشبهبه آن واقعی است يا اگر هم غير واقعى است»
۱ دست‌کم اجزای آن در دنیای واقعی وجود دارند.
HE تشبیه وهمی: مشب‌به آن غیرواقعی است و اجزای آن نیز در واقعیت
وجود ندارند.
شال‌های زیر می‌آموزید که تفاوت این دو نوع تشبیه چیست.
صفحه 10:
مثال برای تشبیه خیالی
در ببت زیره «هوا» (مشبه) به «بيشه الماس» (مشبهبه) تشبیه شده است. اگرچه
ing الماس در دنیای واقعی وجود ندارد اما هم بيشه و هم الماس, به‌تنهایی
واقعیت دارند.
به عبارت دیگرء اجزای مشبهبه این تشبیه (بيشه و الماس) هر کدام واقعی
هستند اما تر کیب آنها واقعیت ندارد.
تشبیه زیر در دسته تشبیه‌های خیالی قرار می‌گیرد.
هوا جو بيشه الماس گردد از شمشیر
زمین چو پیکر مفلوج گردد از زلزال
(عمعق)
صفحه 11:
مثال برای تشبیه وهمی
در این شعره «چشمان زن» (مشبه) به «لانه سیمرغان» (مشبهبه) تشبیه شده
است. می‌دانيم که سیمرغ در دنیای واقعی وجود ندارد. بنابراين» مشبهبه اين
تشبیه, همچنین اجزای آن واقعیت ندارند و تشبیه زیر در دسته تثبیه‌های
وهمی قرار می‌گیرد.
و من به آن زن کوچک برخوردم
که چشمانش مانند لانه‌های خالی سیمرغان بودند.
صفحه 12:
مفرد و مركب جيست؟
تشبیه‌ها براساس اجزای تشکیل‌دهنده مشبه و مشبهبه آنها به دو دسته زیر
تقسیم میشوند.
یا مشبهبه آن یک جزء دارد و از یک چیز تشکیل شده است.
صفحه 13:
مثال برای تشبیه مفرد
در اين مثال» «كوهر» (مشبه) به «معرفت» (مشبهبه) تشبيه شده است.
if همان طور که مشاهده می‌کنید هم مشبه و هم مشبهبه داراى يك جزء هستند.
۰ بنابراین» تشبیه زیر از فوع مفرد است.
از آنجایی که هم مشبه مفرد است و هم مشبهبه, به تشبیه زیر تشبیه «مفرد به
مفرد» هم گفته میشود.
گوهر معرفت آموز که با خود ببّری
كه نصیب دگران است نصاب زر و سیم
صفحه 14:
مثال براى تشبيه مركب
در تشبیه زیره «خورشیدی که از پشت البرز طلوع می‌کند» نقش مشبه را به عهده دارد و
«دزدی که سر خون آلود خود را از پشت دیوار بالا می‌آورد» به‌عنوان مشبهبه آمده است. 5
مشاهده مى كنيد كه هم مشبه و هم مشبهبه چندجزئی هستند و یک صحنه یا تصویر ترکیبی FAN
ذهن مخاطب می آورند. به همین دلیل» اد از نوع تشبیه‌های مرکب است.
از آنجایی که هم مشبه و هم مشبهبه مثال زیر از نوع تر کیبی هستنده به تشبیه زیره تشبیه
«م رکب به مر کب» هم گفته میشود.
سر از البرز برزد قرص خورشید
چو خون آلوده دزدید سر ز مکن
ney
صفحه 15:
تشبیه مطلق و مقید چیست؟
تمامی تشبیه‌ها از نظر مشروط بودن یا نبودن؛ به دو دسته زیر
تقسیم‌بندی میشوند:
تشبیه مطلق یا صریح: در این تشبیه» هیچ قید و شرطی وجود ندارد.
اغلب تشبیه‌ها از نوع مطلق یا صریح هستند.
تشبیه مقید یا مشروط: در این تشبیه» برای وجود رابطه شباهت بین
صفحه 16:
برخی از ادیبان معتقدند که تشبیه مشروط و تشبیه مقید با یکدیگر
تفاوت دارند. از نظر ایشان» در تشبیه مشروط از یک «شرط» استفاده
مى شود اما در قشبيه مقيد» یک «قید» به کار می‌رود. :
برخلاف كفته اين دسته از اديبان» در اين مطلبء تشبيه مشروط و مقي |
را يكسان مىدانيم و بين آنها تفاوتى قائل نمى شويم. 8
اين نوع از تشبيهها را با خواندن مثالهاى زير بهتر ياد مى كيريد.
صفحه 17:
مثال برای تشبیه مطلق یا صریح
در تشبیه بیت زیر» «نارنج» (مشبه) به «کفه ترازو» (مشبهبه) تشبیه شده ز
است. شاعر در بیان این تشبیه از هیچ قبد و شرطی استناده نکرده
است. بنابراین» تشبیه بیت زیر از نوع تشبیه‌های مطلق و صریح است.
نارنج چو دو کفه سیمین ترازو
هر دو ز زر سرخ طلی کرده برون سو
(منوچهری)
صفحه 18:
مثال براى تشبيه مقيد يا مشروط
در هر کدام از مصراع‌های بیت زیر از یک تشبیه مشروط استفاده شده است. در
مصراع اول» «روی معشوق» (مشبه) به «ماه» (مشبهبه) تشبیه شده و شرط آن نیز
«مشک‌افشان شدن روی ماه است.»
در مصراع دوم فیز «قد معشوق» (مشبه) به «سرو» (مشبهبه) تشبیه شده به شرط
اینکه «سرو لالستان بشود.»
روی او ماه است اگر بر ماه مشک‌افشان شود
قد او سرو است اگر بر سرو لالستان شود
صفحه 19:
تشبیه‌های ملفوف و مفروق هر دو ترکیبی از آرایه تشبیه و آرایه لف و نشر هستند.
توضیح مربوط به هر کدام را در ادامه می‌خوانید.
تشبیه ملفوف: در این تشبیه» ابندا چند مشبه پشت سر هم آورده میشوند و در مرحله_
بعد» مشبه‌های آنها بیان میشوند.
۴ تشبیه مفروق: در این تشبیه, چند مشبه و مشبهبه پشت سر هم می‌آیند»به این صورت
که ابتدا هر کدام از مشبه‌ها بیان شده و سپس مشبهبه مربوط به آنها آورده
صفحه 20:
مثال برای تشبیه ملفوف
در اين مثال» «روي دوست» (مشبه) به‌دشمع آفتاب» (مشبهبه) تشبیه شده است. در
عین حال» «دل دشمنان» (مشبه) نیز به «چراغ مرده» (مشبهبه) تشیه شده است. ؛
همان‌طور که مشاهده می‌کنید» ابتدا مشبه‌ها (روی دوست - دل دشمنان) بیان
شده‌اند و سپس مشبه‌ها (چراغ مرده - شمع آفتاب) آمده‌اند.
ز روی دوست دل دشمنان چه دریابد
چراغ مرده کجا شمع آفتاب کجا
صفحه 21:
مثال برای تشبیه مفروق
در بیت زیر نیز از آرایه تشبیه استفاده شده است. ۶ تشبیه در این بیت حضور دارند. 7
مشبه و مشبهبه هر کدام از اين تشبیه‌ها را در ادامه نشان داده‌ایم.
قشبیه ا: ساق (مشبه) - پولاد (مشبهبه)
قشبیه ۲: پی (مشبه) - کمان (مشبهبه)
تشبیه ۳: رگ (مشبه) - زه (مشبهبه)
تشبیه ۴: سم (مشبه) - الماس (مشبهبه)
تشبیه ۵: دل (مشبه) - آهن (مشبهبه)
تشبیه ۶: تن (مشبه) - سنگ (مشبهبه)
صفحه 22:
ساق چون پولاد» پی همچون کمان» رگ همچو زه
ies. سم جو الماس و دلش چون آهن و تن همچو سنگ
(منوچهری)
صفحه 23:
تشبیه تسویه و تشبیه جمع چیست؟
در تشبیه‌های تسویه و جمع از چند مشبه یا مشبهبه استفاده میشود. در ادامه» هر
كدلم از اين تشبيدها را توضيح دادهايم
تشبيه تسويه: در اين تشبيه از جند مشبه و يك مشبهبه استفاده مى شود.
تشبيه جمع: در تشبيه جمع» برعكس تشبيه تسويه» يك مشبه و جند مشبهبه حضور
صفحه 24:
صفحه 25:
مثال برای تشبیه تسویه
بیت زیر دربردارنده یک تشبیه تسویه است» زیرا در آن یک مشبه (من) به چند
مشبهبه (خار و گل) تشبیه شده است.
iS. من اکر خارم اگر گل چمن آرایی هست
که به هر شیوه که می‌پروردم می‌رويم
(حافظ)
صفحه 26:
تشبیه بلیغ اضافی و اسنادی
در بخش‌های قبل گفتیم که تشبیه‌های بلیخ تنها با استفاده از مشبه و مشبهبه ساخته . :
استفاده نمی‌شود. اكنون بايد اين نكته ؟
میشوند و در آنها از وجه شبه و ادات
را هم اضافه کنیم که
بيه هاى بليغ خود به دو دسته تقسيم مى شوند. ENG
تشبیه‌های بلیغ عبار i
تشبيه بليغ اضافى: مشبه و مشبهبه به صورت مضاف و مضافاليه و در قالب یک ترکیب
اضافی به کار می‌روند» مانند «کمند زلفد
تشبیه بلیغ اسنادی: مشبهو مشبهبه در قالب یک جمله اسنادی و همراه با فعل ربطی
(است؛ بودن» شدن و...) به کار می‌روند» مانند «رخ تو لاله است».
صفحه 27:
تشبيه معكوس» عکس با مقلوب
» ابتدا مشبه به مشبهبه تشبيه مى شود و در مرحله بعد» مشبهبه به
مشبه تشبيه مى شود. به عبارت ديكرء در اين تشبيه» هم مشبه و هم مشبهبه به يكديكر
تشبيه میشوند.
توجه داشته باشید که در اين نوع تشبیه؛ وجه شبه حتماً بايد حضور داشته باشد. در
1 کادر زیر مثالی از کاربرد تشبیه معکوس را ارائه کرده‌ایم.
۴ در مثال زيرء بك بار «زلف یار»به «شب» تشبیه شده و بار دیگره «شب» به «زلف يار»
تشبیه شده است. وجه شبه این تشبیه؛ «تاری و سیاهی» است.
زلف تو همجو,
صفحه 28:
بیه مضمر چیست؟
مُصْمَر)» به معنى «بنهان» است و تشبيه مضمرء تشبيهى است كه به صورت پنهانی بیان شده باشد. در این
نوع از تشبيههاء ساختار معمولى تشبيه به جشم نمى خورد اما در بطن كلام؛ نوعى تشبيه وجود دارد.
به تشبیه مضموء «تشبیه پوشیده» هم گفته میشود. در ادامه؛منالی از کاربرد تشبیه مضمر را بررسی
می‌کنيم.
شاعر در بيت زيرء به صورت پنهانی و نامحسوسء معشوق خود را به «ماه» و «شمع» تشبیه کرده و معتقد
است که شاعر مانند ماه و شمع نورانی و روشن
گر نور مه و روشنی شمع تراست
پس کاهش و سوزش من از بهر چراست
صفحه 29:
» شاعر ادعاى برتری مشبه بر مشب‌به را بیان
مىكند. معمولاً به إين صورت كه ابتدا مشبه را به مشبهبه تشبيه مى كند اما در مرحله بعد نظر خود را تغيير
داده و مشبه را بر مشبهبه برتری می‌دهد.
به ابن نوع از تشبیهء «تشبيه مُرَجّح» هم كفته مى شود. با توجه به مثال زيرء بدخوبى ياد مى كيريد كه ابن
نوع از تشبیه چیست.
در مثال زيرء شاعر ابتدا «كيسوان بارا (مشبه) را در «بلندی» (وجه شبه)به«شب» (مشبهبه)تشبیهکرده
ماي است. سبس در مرحله بعده از ادعاى شباهت ميان مشبه و مشبهبه منصرف شده و مى كويد كه كيسوى يار از
eee
است به شبء اما نه»
انبايد به درازا بكشد
صفحه 30:
به صورت مرکب و به
حالت فثل و حکایت بیان میشود. برای درک بهتر ساختار این نوع از تشییه»کافی‌ست به مثال زیر توجه
کنید.
در تشبیه زیر مشبه عبارت است از: «ناآگاه بودن انسان از كردش روزكار و غافل و شاد بودن او».
همان طور كه مشاهده مى كنيد مشبه مركب است و به امور عقلى (ناآكاهى» غفلت و شادی) ارتباط دارد.
صفحه 31:
3 نیز نوعی تمئیل است که به اين صورت بیان میشود: «مانند انسانی که بر کشتی سوار
شده و با تكانهاى كشتىء تصور مى كند كه خودش ساكن است و در واقع؛ ساحل است كه دارد حركت
م ى كند.»
آكاه نيست آدمى از كشت روزكار
شادان همی‌نشیند و غافل همی‌رود
ماند بر آنکه باشد بر کشتی‌ای روان
پندارد اوست ساکن و ساحل همی‌رود
صفحه 32:
تشییه‌ها از نظر ارتباط میان مشبه و مشبهبه,بهدودستهتفسیم میشوند:
تشبیه غریب: ارتباط زیادی بین مشبه و مشیه ابن تشبيه وجود ندارد و ذهن به‌سختی متوجه شباهت آنها
میشود.
تشبیه مبتذل: ارتباط میان مشبه و مشبهبه کاملاً آشکار است و ذهن به‌سرعت شباهت ميان آنها را تشخیص
می‌دهد.
از آنجایی که برای در ک تشبیه غريب؛ ذهن مخاطب به تکاپو می‌افتد» اين نوع از تشبیه برای مخاطب
التذاذ ادبی بیشتری دارد. برعکسء چون مخاطبء تشبیه مبتذل را در مدت زمان اندکی درک می‌کند»
لذت زیادی از آن نمی‌برد.
صفحه 33:
تشبیه‌های مبتذل در واقع همان تشبیه‌های کلیشه‌ای و تکراری هستند که دیگر برای مخاطبان تا ز گی و
جذابیتیندارند.
اغلب تشبی‌هایی که در این مطلب بررسی کردیم از نوع تشبيه غريب هستند. براى تشبيه مبتذل هم
مى توانيم به «تشبيه لب به لعل» اشاره كنيم.
اكر «لب را به سنك لعل» تشبيه كنيم؛ بهكونهاى كه مخاطب بدسرعت ارتباط بين «لب» و «لعل» را درك
كندء در حقيقت از تشبيه مبتذل استفاده كردهايم.
صفحه 34:
بخش‌های قبلی به این نکته اشاره کردیم که وجه شبه همان ویژگی و صفت مشترک میان مشبه و مشبهب
است. اگر وجه شبه برای مشبه و مشبهبه دو معنی متفاوت داشته باشد» آرایه استخدام شکل می‌گیرد.
برای آشنایی بیشتر با آرایه استخدام و کاربرد آن به مثال زیر توجه کنید. در اين مثال؛ وجه شبهء «خشک
بودن» است که در رابطه با مشبه و مشبهبه دو معنی متفاوت دارد.
«خشكى» برای «چمن» (مشبه) به معنی «بی آب» بودن است اما برای «زاهدان» (مشبهبه) معنای «تعصب
و انعطاف ناپذیری» را به ذهن می‌آورد.
بر مَثَل زاهدان؛ جمله چمن خشک بود.
صفحه 35: