پاورپوینت درس نهم تاریخ پایه دوازدهم علوم انسانی نهضت ملی شدن صنعت نفت ایران

درس نهم نهضت ملی شدن صنعت نفت ایران مهمترین نکات این درس نفت و اهمیت آن تاریخچه کشف و استخراج نفت ایران اوضاع سیاسی و اجتماعی ایران پس از شهریور 1320 زمینه های نهضت ملی شدن نفت مبارزه برای ملی کردن نفت تصویب قانون ملی شدن صنعت نفت نخست وزیری دکتر مصدق و اجرای قانون ملی شدن صنعت نفت قیام 30تیر بروز اختالف و تفرقه در نهضت کودتای 28مرداد ادامه مبارزه پس از سرکوب نفت و اهمیت آن در یکصد و پنجاه سال اخیر ،نفت به عنوان منبع انرژی اهمیت فوق العاده ای یافت. جنگ جهانی اول و دوم ارزش دسترسی به منابع نفت را برای سیاستمداران و رهبران کشورهای قدرتمند آشکار ساخت. در اوایل سده 20کشف منابع نفت در خاورمیانه توجه کشورهای استعمارگر را به این منطقه جلب کرد. ایران سومین ذخایر نفت جهان را دارد. دست یافتن به طالی سیاه در ایران موجب تغییر و تحوالتی بنیادین در امور اقتصادی،سیاسی و اجتماعی شد. تاریخچه کشف و استخراج نفت ایران در زمان مظفرالدین شاه امتیاز کشف و استخراج نفت و گاز به مدت 60سال به یک سرمایه دار انگلیسی به نام ویلیام ناکس دارسی واگذار شد. 20هزار لیره نقد تعهدات ویلیام ناکس دارسی 20هزار لیره به شکل سهام 16درصد سود خالص فعالی_ت انگلیس_ی ه_ا برای یافت_ن مناب_ع نف_ت با فوران _ید پس _ه رس _ه نتیج _لیمان ب _جد س _ت در مس _تین چاه نف نخس از آن شرکت نفت پارس و انگلیس تشکیل شد. ساالنه به دولت ایران پرداخت کند. تاریخچه کشف و استخراج نفت ایران شرکت نفت پارس و انگلیس چاه های زیادی در منطقه مسجدسلیمان حفر کرد. خط لوله ای از مسجد سلیمان تا آبادان کشید. انگلستان 51درصد سهام شرکت نفت پارس و انگلیس را خریداری کرد. حق نظارت کامل بر شرکت نفت پارس و انگلیس به دست آورد. شرکت نفت پارس و انگلیس به بازوی پرقدرت اقتصادی وسیاسی دولت تبدیل شد زمینه مداخله بیشتر انگلیس در ایران فراهم شد. تاریخچه کشف و استخراج نفت ایران پس از انقالب مشروطه اختالفات دامنه داری درباره عملکرد شرکت نفت ایران و انگلیس و پرداخت سهام ایران وجود داشت. نتیجه اختالف ایران و انگلیس لغو یک طرفه امتیاز دارسی توسط رضاشاه نقاط مثبت سهم ایران نسبت به قرارداد قبلی اندکی افزایش یافت. قرارداد نفتی ایران وانگلیس منطقه جغرافیایی قرارداد به میدان های شناخته شده جنوب کشور محدود گردید. در زمان رضاخان ( 1312ش 1933 /م) نقاط منفی 30 سال به مدت قرارداد افزوده شد. اوضاع سیاسی ایران پس از شهریور 1320 اقدامات متفقین پس از اشغال ایران در شهریور 1320 برکناری و تبعید رضاشاه از کشور کنترل مستقیم راه های اصلی خلیج فارس به مرزهای شوروی و حفاظت از چاه ها و تأسیسات نفت جنوب را به دست گرفتند. برخی از شخصیت های ایرانی هوادار دولت های محور و تعدادی از آلمانی های فعال در ایران بازداشت کردند. متفقین تاکید کردند در اداره امور ایران مداخله نخواهند کرد. تمامیت ارضی ایران را تضمین کردند. شش ماه پس از پایان جنگ نیروهایشان را از ایران بیرون خواهند برد. اوضاع سیاسی ایران پس از شهریور 1320 تعهد اشغاگران آذوقه و غله مورد نیاز مردم ایران را تأمین کنند. کمبود و گرانی مواد غذایی به ویژه نان در زمان جنگ جهانی دوم موجب بروز مشکالت و اعتراض های خیابانی متعدد شد. اقدامات محمدرضاشاه پهلوی به منظور تحکیم جایگاهش در مجلس شورای ملی سوگند خورد که مطابق قانون اساسی فقط سلطنت کند نه حکومت امالکی که پدرش تصرف کرده بود ،در اختیار دولت گذاشت تا به صاحبانشان بازگرداند. به مراجع تقلید اطمینان که حجاب را محدود یا ممنوع نخواهد کرد. اوضاع ایران در فاصله سالهای 1320تا 1332 شاه فقط بر ارتش مسلط بود. نظارت و قدرت اجرایی مجلس در اختیار مجلس شورای ملی بود. اعیان و اشراف زمین دار و غیر زمین دار در مجلس ،کابینه و در سطح محلی قدرت و نفوذ زیادی داشتند. مطبوعات و احزاب فعالیت فراوان داشتند. زمینه های نهضت ملی شدن نفت در دوران اشغال ایران دولت های آمریکا و شوروی برای کسب امتیاز استخراج نفت شمال با هم رقابت می کردند. سیاست موازنه منفی _ در مجلس چهاردهم به تصویب رسید به پیشنهاد دکتر محمد مصدق منع دولت از مذاکره و انعقاد قرارداد با کشورهای خارجی در خصوص نفت بدون تأیید و تصویب مجلس سیایت موازنه منفی یعنی ایستادگی در برابر امتیاز خواهی دولت های سلطه جو سیاست موازنه مثبت توصیه به تسلیم شدن در برابر قدرت های بزرگ و اعطای امتیاز به آنها زمینه های نهضت ملی شدن نفت پس از پایان جنگ جنگ جهانی دوم احمد قوام ( قوام السلطنه ) نخست وزیر وقت امتیازنامه شمال را به شوری واگذار کرد نکته :موافقت نامه باید به تصویب مجلس می رسید. نمایندگان مجلس این طرح را رد و واگذاری هر گونه امتیاز استخراج نفت و مشقات آن را به خارجی ها ممنوع کردند. اعتراض به قرارداد نفت جنوب نمایندگان مجلس در مخالفت با اعطای امتیاز نفت شمال به شوروی دولت را مکلف به مذاکره برای گرفتن تمامی حقوق ملی در موضوع نفت جنوب کردند. یعنی اعالم نارضایتی رسمی و علنی مجلس از قرداد نفتی ایران با انگلیس و تالش برای تجدید نظر در آن جلوگیری از تصویب قرارداد الحاقی هدف از مذاکره میان نماینده ایران و شرکت نفت ایران و انگلیس بازنگری در قراردا نفت جنوب تأمین منافع ایران قرارداد الحاقی قرارداد الحاقی تدوین و امضاء شد. معاهده نفتی 1312ش را اندکی تعدیل کرد اما تأمین کننده حقوق و منافع ایران نبود. معدودی از نمایندگان مجلس مانع رأی گیری درباره این قرارداد شدند. در مجلس شانزدهم اقلیتی از نمایندگان عضو جبهه ملی از تصویب این قرارداد جلوگیری کردند. علل مهم مخالفت با قرارداد گس ـ گلشائیان نادیده گرفتن حقوق مادی مردم ایران نقض حاکمیت ملی و استقالل کشور مشروعیت بخشیدن به تسلط بیگانگان بر منافع و صنعت نفت مبارزه برای ملی کردن نفت تظاهرات و اعتصابات در مخالفت با قرارداد الحاقی برپا شد. آیت اهلل کاشانی در اعالمیه ای مبارزه برای ملی شدن نفت را تکلیف دینی و وطنی شمرد. جبهه انگلستان و عوامل داخلی اش برای حفظ منافع استعماری خود به تکاپو افتادند. سپهبد حاجیعلی رزم آرا (نخست وزیر) ازسیاست انگلستان جانبداری و مخالف ملی شدن صنعت نفت بود. تصویب قانون ملی شدن صنعت نفت _ ترور رزم آرا به دست خلیل طهماسبی از اعضای جمعیت فداییان اسالم مجلس شورای ملی در 24اسفند 1329 مجلس سنا در 29اسفند 1329 6اسفند 1329 طرح ملی شدن صنعت نفت را تصویب کردند. جنبش ضد استعماری مردم ایران در گام نخست به پیروزی رسید. پیروزی جنبش ضد استعماری مردم هندوستان علیه انگلستان جنبش های تأثیرگذار در ملی شدن صنعت نفت ایران موفقیت حرکت های استقالل طلبانه در برخی کشورهای آسیایی و افریقایی نخست وزیری مصدق و اجرای قانون ملی شدن صنعت نفت _ در اردیبهشت 1330نخست وزیر شد تا دکتر مصدق قانون ملی شدن صنعت نفت و خلع ید از شرکت ایران و انگلیس را به اجرا درآورد. _ برای اجرایی شدن قانون ملی شدن صنعت نفت اقدام دکتر مصدق هیئتی به ریاست مهندس بازرگان به خوزستان فرستاد تا مراکز و تأسیسات نفتی را از حوزه اختیار شرکت نفت ایران و انگلیس خارج کند. اجرای قانون ملی شدن صنعت نفت نقطه عطفی در تاریخ معاصر ایران برای رهایی از سلطه استعمار به شمار می رود. اقدامات انگلستان برای ممانعت از ملی شدن صنعت نفت تحریک کارگران صنعت نفت به اعتصابات گسترده از طریق منع شرکت نفت ایران وانگلیس از پرداخت فوق العاده دستمزد آنان اقدامات انگلستان برای جلوگیری از تصویب و اجرای قانون ملی شدن صنعت نفت فرستادن کشتی های جنگی خود به خلیج فارس و بنادر ایران وتهدید نظامی طرح شکایت از ایران در مجامع بین المللی تهدید اقتصادی ایران با تعطیلی شعب بانک انگلیس خارج کردن سرمایه های شرکت های نفت و تحریم خرید نفت _ برای مقابله با تهدیدها و تحریم های اقتصادی اقدام دکتر مصدق اجرای برنامه اقتصاد بدون نفت اقدامات انگلستان برای ممانعت از ملی شدن صنعت نفت حقوق دان بود. _ دکتر مصدق شورای امنیت سازمان ملل متحد و دیوان بین در مجامع بین المللی از حقانیت مردم ایران دفاع کرد. المللی الهه به سود ایران رأی صادر کردند. بدهی های شرکت نفت را بپردازد. دولت ایران پس از پیروزی در دادگاه الهه از انگلستان خواست خسارت های ناشی از تأخیر انگلستان درخواست ایران را نپذیرفت قطع رابطه سیاسی با لندن قیام 30تیر در 30تیر 1332مردم به خیابان ها آمدند شاه با استعفای قوام موافقت کرد اختیارات دکتر مصدق در دوره دوم نیروهای نظامی و انتظامی تظاهرکنندگان را سرکوب کردند دکتر مصدق به نخست وزیری بازگشت. وزارت جنگ فرماندهی نیروهای مسلح دکتر مصدق شاه را از برقراری ارتباط با سفرای خارجی منع کرد. بروز اختالف و تفرقه در نهضت نهضت ملی شدن صنعت نفت با اتحاد و یکپارچگی احزاب و گروه های سیاسی و مذهبی مختلف با محور مبارزه با استعمار انگلیس آغاز شد. با همدلی و یگانگی دکتر مصدق و آیت اهلل کاشانی موانع داخلی و خارجی برداشته شد روحیه لجاجت پس از پیروزی قیام 30تیر همکاری و اتحاد رهبران، شخصیتها ،احزاب و گروه های دست اندرکار نهضت براثر غلبه خود محوری به تفرقه و دشمنی تبدیل شد. منفعت های فردی و گروهی با گسترش اختالف ها و نزاع های سیاسی میان شخصیت ها و گروه های ملی مذهبی منافع کشور و اهداف نهضت ملی شدن نفت به فراموشی سپرده شد کودتای 28مرداد دشمنان خارجی و عوامل داخلی با بهره گیری از اختالف و نزاع میان دکتر مصدق و آیت اهلل کاشانی بر تالشهایشان برای نابودی نهضت و سرکوبی دکتر مصدق افزودند دکتر مصدق امیدوار بود که دولت آمریکا در ماجرای نفت از ایران پشتیبانی کند. دولت آمریکا در ماجرای نفت از دولت انگلستان جانبداری کرد. اتحاد آمریکا انگلیس برای براندازی دولت مصدق کودتای 28مرداد طراحی کودتای 28مرداد حاصل توافق آمریکا انگلیس آمریکا و انگلیس در اواخر 1331ش درباره سرنگونی دولت مصدق و انتخاب سرلشکر فضل اهلل زاهدی به نخست وزیری به توافق رسیدند. دستور کار شبکه جاسوسی آمریکا و انگلیس ایجاد آشوب خیابانی در ایران به راه انداختن جنگ روانی در مطبوعات علیه مصدق طراحان کودتا از طریق اشرف پهلوی و ژنرال نورمن شوارتسکف آمریکایی محمدرضاشاه را متقادعد کردند که با کودتا موافقت کند کودتای 28مرداد با ورود مأمور سیا و مالقات با فضل اهلل زاهدی با نقشه و حمایت مالی و سیاسی انگلیس ،آمریکا و عوامل داخلی در 28مرداد 1332واحدهایی از ارتش به فرماندهی زاهدی علیه دکتر مصدق کودتا کردند. کودتاچیان با پشتیبانی سازماندهی شده گروههای طرفدار شاه و دربار مراکز مهم دولتی را تسخیر و دولت مصدق را سرنگون کردند پس از موفقیت کودتا زاهدی نخست وزیر شد. زاهدی اعالم حکومت نظامی کرد. کودتای 28مرداد دکتر مصدق و همکاران و یاران نزدیکش دستگیر و محاکمه شدند. احزاب و گروه های سیاسی و روزنامه های مخالف کودتا ،غیر قانونی اعالم و منحل شدند. یک سال و اندی پس از کودتای 28مرداد حکومت پهلوی با آمریکا و انگلیس درباره مسئله نفت به توافق رسیدند تولید وفروش نفت ایران به موجب قراردادی به کنسرسیومی از شرکت نفتی انگلیسی آمریکایی واگذار گردید. هلندی فرانسوی به موجب قرارداد جدید کنسرسیوم ،به مدت 25سال نفت ایران را استخراج کند و به فروش برساند در مقابل نیمی از سود خالص را به کشور ما بپردازد ادامه مبارزه پس ازکودتا پس از کودتا شخصیت های ملی ،مذهبی و تعدادی از استادان دانشگاه تشکلی به نام نهضت مقاومت ملی را پایه گذاری کردند برقرای روابط سیاسی با انگلستان در 16آذر 1332گروهی ازدانشجویان دانشگاه تهران در اعتراض به تظاهرات کردند. سفر معاون رئیس جمهور آمریکا (ریچارد نیکسون) سه تن از دانشجویان به شهادت رسیدند.