پاورپوینت درس دهم تاریخ پایه دوازدهم علوم انسانی ـ انقلاب اسلامی

درس دهم انقالب اسالمی مقدمه شرایط سیاسی ـ اجتماعی سال های پس از کودتای ٢٨مرداد که همراه با سرکوب مخالفان، نادیده گرفتن اصول قانون اساسی توسط محمدرضا شاه پهلوی و نفوذ و مداخله روزافزون آمریکا در ایران بود ،زمینه های شکل گیری نهضت اسالمی به رهبری امام خمینی (ره) را فراهم آورد .این نهضت با قیام15خرداد 1342ادامه یافت .بازداشت و تبعید امام خمینی نیز نتوانست آن را از حرکت بازدارد و سرانجام منجر به انقالب اسالمی و سقوط نظام شاهنشاهی در ایران شد .در این درس ،علل و عوامل شکلگیری نهضت اسالمی از آغاز تا پیروزی انقالب اسالمی را بررسی و تحلیل خواهید کرد. زمینه های سلطه آمریکا بر ایران در سالهای پس از کودتای 28مرداد 1332تا اوایل دهه 1340،دولت آمریکا با وادار کردن حکومت پهلوی به اجرای برنامه های پیشنهادی خود ،زمینه تسلط بر ایران و حفظ و تقویت این حکومت را فراهم کرد. پیوستن ایران به پیمان بغداد (سنتو )،تأسیس سازمان اطالعات و امنیت کشور (ساواک )،اعطای کمکهای نظامی و مالی به ایران و اجرای بعضی اصالحات در کشور ما ،از جمله این برنامه ها بود .این برنامه ها ،عالوه بر حفظ حکومت پهلوی و تداوم سلطه آمریکا ،هدف مقابله با نفوذ شوروی در ایران را نیز دنبال میکردند. نخستین مرحله برنامه های اصالحی با عنوان اصالحات ارضی در سال 1340،در زمان نخست وزیری علی امینی آغاز شد. اصالحات آمریکایی در ایران با رحلت آیت اهلل بروجردی در فروردین 1340،شاه فرصت را برای ادامه اصالحات در ایران مناسب دید .رقابت شاه و علی امینی ،نخست وزیر وقت ،سرانجام به برکناری امینی انجامید امیراسداهلل ع َلم ،که مورد اعتماد شاه بود ،نخست وزیر و مأمور اجرای اصالحات شد. در آغاز ،اصالح قانون انتخابات انجمنهای ایالتی و والیتی در دستور کار دولت علم قرار گرفت و با تصویب نامه هیئت دولت ،تغییرات زیر در قانون انتخابات این انجمنها ایجاد شد: الف) برداشتن دو قید مسلمان بودن و مرد بودن از شرایط انتخاب کنندگان و انتخاب شوندگان ب) حذف قید سوگند خوردن به قرآن مجید و تبدیل آن به سوگند خوردن به کتاب آسمانی اصول شش گانه انقالب سفید در ادامه اجرای اصالحات ،شاه اصول شش گانه ای را با عنوان انقالب سفید مطرح کرد و آن را به تصویب دولت رساند .این اصول با تبلیغات فراوان ،در بهمن 1341به همه پرسی گذاشته شد و مورد استقبال دولتهای آمریکا ،انگلستان و شوروی قرار گرفت آغاز مبارزه امام خمینی اعتراض به تصویب نامه انجمن ها و همه پرسی انقالب سفید اولین مرحله فعالیت سیاسی و مبارزه امام خمینی با اعتراض به تصویب نامه انتخابات انجمنهای ایالتی و والیتی آغاز شد .از دیدگاه حضرت امام ،این تصویب نامه موجب تضعیف اسالم و افزایش حضور بهائیان در حکومت می شد .از اینرو ،ایشان پس از رایزنی با علمای بزرگ قم با آن به مخالفت پرداختند و دولت را مجبور به لغو آن کردند پس از مطرح شدن انقالب سفید و همه پرسی آن ،امام خمینی و تعدادی از علما ،نخست از شاه در این باره توضیح خواستند اما با بی اعتنایی و توهین او مواجه شدند .پس با انتشار اعالمیه ای همه پرسی فرمایشی را غیرقانونی اعالم کردند .بیشتر مراجع دینی نیز به دعوت امام خمینی همه پرسی را تحریم کردند .در تهران و قم تظاهرات گستردهای برپا شد و رژیم پهلوی با استفاده از نیروی نظامی ،قیام مردم تهران و قم را سرکوب کرد. واقعه مدرسه فیضیه امام خمینی به همراه مراجع دیگر ،در اعتراض به عملکرد حکومت ،عید نوروز 1342را عزای عمومی اعالم کردند و به افشای اقدامات شاه پرداختند .اوج این حرکت اعتراضی در مدرسه فیضیه قم اتفاق افتاد که با یورش مأموران حکومتی به خشونت کشیده شد .در حمله مأموران به مدرسه فیضیه قم و مدرسه طالبیه تبریز تعدادی از طالب شهید و مجروح شدند .به دنبال این جنایت ،امام خمینی ،در سخنرانی خود خطاب به شاه ،او را به طور مستقیم سرزنش کردند و تقیه و سکوت در مقابل ظلم حکومت را حرام دانستند امام خمینی هنگام سخنرانی در مدرسۀ فیضیه1342 ، قیام پانزده خرداد در آستانه محرم1383ق1342 /ش امام خمینی به سخنرانان مذهبی سفارش کردند که در مراسم مختلف ،خطر اسرائیل را برای مردم توضیح دهند و آسیب های وارد شده بر جامعه اسالمی و مراکز دینی را بازگو کنند .در مقابل ،حکومت هم سخنرانان مذهبی را ملزم کرد که علیه شاه و اسرائیل چیزی نگویند .برخالف تصور و خواست حکومت ،مردم در عاشورای این سال با سردادن شعارهایی ،حمایت خود را از امام خمینی علنی ساختند .با وجود محدودیت های امنیتی ،امام خمینی طی نطقی در عصر عاشورا در قم ،شخص شاه را مخاطب قرار دادند و از تسلط آمریکا و اسرائیل بر حکومت پهلوی پرده برداشتند سخنرانی باعث خشم رژیم و دستگیری و انتقال امام به تهران شد .خبر دستگیری امام مردم و روحانیون و مراجع را به واکنش واداشت .اعتراضات زیادی در شهرهای مختلف ایران برپا شد؛ مردم در قم ،تهران و ورامین به خاک و خون کشیده شدند و به دنبال آن عده ای از مبارزان ،زندانی ،اعدام و یا تبعید شدند نمایی از تظاهرات مردم تهران در 15خرداد 1342 نتایج قیام 15خرداد قیام پانزده خرداد به رغم اینکه با سرکوب شدید حکومت پهلوی مواجه شد ،نتایج مهمی داشت: هدف مبارزه تغییرکرد و سرنگونی رژیم پهلوی هدف نهایی مبارزان شد .حضور امام خمینی در صحنه مبارزه موج ب ش د بس یاری از روحانیون ب ه مبارزات سیاسی روی بیاورند .عالوه بر روحانیون و دانشگاهیان ،اقشار دیگری از جامعه نیز به جمع مبارزان پیوستند .رهبری امام خمینی به عنوان مرجع دینی برجسته تر شد و مبارزان به نقش و قدرت مذهب در این زمینه توجه بیشتری نشان دادند مخالفت با کاپیتوالسیون و تبعید امام خمینی امام خمینی در پی اعتراض مردم و علمای دینی ،پس از تحمل ده ماه زندانی و حصر آزاد شدند .حضور دوباره ایشان در قم مبارزان را به ادامه مبارزه امیدوار کرد. پس از آنکه دو مجلس سنا و شورای ملی قانون مصونیت قضایی و سیاسی اتباع آمریکایی مقیم ایران (کاپیتوالسیون) را تصویب کردند ،بار دیگر انتقاد از رژیم باال گرفت .بر اساس توافقنامه بین المللی وین، مأموران سیاسی یک کشور در کشور دیگر از مصونیت سیاسی و قضایی برخوردارند .با تصویب قانون کاپیتوالسیون ،مستشاران نظامی آمریکا و خانواده های آنان نیز در ایران از مصونیت سیاسی و قضایی برخوردار شدند امام خمینی در سخنرانی پرشوری به تصویب این قانون اعتراض کردند ( 4آبان ) 1343مخالفت صریح امام ب ا قانون مذکور ،حکوم ت پهلوی را چنان ب ه وحش ت انداخ ت ک ه ایشان را در سحرگاه 13آبان 1343در قم دستگیر و به کشور ترکیه تبعید کرد. محل تبعید امام یازده ماه بعد تغییر یافت و ایشان از ترکیه به عراق فرستاده شدند وضعیت رژیم پهلوی پ س از تبعی د امام خمین ی و س رکوب شدی د مخالفان ،اوضاع س یاسی آرامت ر شد .همچنی ن ب ا بهبود وضع اقتصادی در دوران طوالنی نخست وزیری امیرعباس هویدا ،حکومت پهلوی برای تقویت و تحکیم پایه ای اقتدار خود به اقداماتی نمایشی دست زد .برگزاری جشن تاجگذاری و جشن های دوهزار و پانصد ساله شاهنشاهی ،منحل کردن احزاب موجود و ایجاد حزبی واحد به نام حزب رستاخیز از جمله این اقدامات بود در زمینه فرهنگی نیز رژیم پهلوی کوشید میان فرهنگ ایرانی و فرهنگ اسالمی تقابلی مصنوعی ایجاد کند. پیرو همین سیاست و به بهانه ناهمخوانی تاریخ هجری شمسی با فرهنگ ایرانی ،تاریخ شاهنشاهی را جایگزین تقویم هجری شمسی کرد تداوم مبارزه الف :فعالیت سیاسی؛ امام خمینی در طول دوران تبعید در نجف اشرف با صدور اعالمیه به مناسبتهای مختلف و فرستادن پیام به سران و مردم کشورهای اسالمی و نیز با تدریس مباحث والیت فقیه ،مبانی حاکمیت دینی را ترسیم می کردند در همین دوران، شاگردان و عالقه مندان به اندیشه ایشان مساجد و دانشگاهها را به کانون مبارزه علیه رژیم پهلوی تبدیل کرده بودند .جبهه ملی و نهضت آزادی نیز در چارچوب قانون اساسی به مبارزات خود ادامه می دادند ب :مبارزه فرهنگی؛ مبارزه فرهنگی با اتکا بر آگاهی دادن به مردم و تبلیغ و ترویج باورهای دینی به همراه روشنگری علیه اقدامات رژیم پهلوی صورت میگرفت .روحانیون ،معلمان ،استادان دانشگاه ،دانشجویان و دانش آموزان در عرصه مبارزه فرهنگی با رژیم فعالیت میکردند و در مساجد ،حسینیه ها و مدارس و دانشگاه ها به ترویج فرهنگ دینی مشغول بودند .معروفترین چهره های فرهنگی عالمه طباطبایی ،آیت اهلل طالقانی ،آیت اهلل مطهری ،آیت اهلل بهشتی ،دکتر شریعتی ،دکتر باهنر و دکتر مفتح بودند پ) مبارزٔە مسلحانه؛ در کنار مبارزه سیاسی و فرهنگی ،گروه هایی از جوانان به سوی مبارزه مسلحانه کشیده شدند معروفترین این گروهها در این دوران عبارت بودند از هیئتهای مؤتلفه اسالمی؛ این گروه پس از تبعید امام خمینی ،مبارزه مسلحانه و ترور سران حکومت پهلوی را محور کار خود قرار داد و حسنعلی منصور ،نخست وزیر وقت ،را ترور کرد .این کار را محمد بخارایی ،از اعضای این گروه ،انجام داد .پس از این واقعه ،بیشتر اعضای این گروه دستگیر و چهار تن از آنان اعدام شدند و برخی هم به حبس های طوالنی محکوم گردیدند حزب ملل اسالمی؛ این گروه با آرمان برپا کردن حکومت اسالمی به نبرد مسلحانه روی آورد اما اعضای آن پیش از هر اقدامی دستگیر و زندانی شدند سازمان مجاهدین خلق؛ گروهی از جوانان عضو نهضت آزادی بعد از قیام 15خرداد فعالیت سیاسی را کنار گذاشتند و به جنگ مسلحانه روی آوردند .آنها در آغاز تفکر اسالمی داشتند ولی به مرور زمان دچار انحراف فکری شدند و به مارکسیسم تمایل پیدا کردند .در سال 1350بیشتر اعضای این سازمان یا دستگیر شدند و یا در تسویه های درون گروهی از بین رفتند سازمان چریک های فدایی خلق؛ این گروه از همان ابتدا با الهام از افکار مارکسیستی به مبارزه مسلحانه روی آوردند و تعدادی از آنها در درگیری با مأموران رژیم یا در زندان به قتل رسیدند. بسیاری از مبارزان زندانی و شکنجه شدند .تعدادی از آنان مانند آیت اهلل سعیدی و آیت اهلل غفاری ،زیر شکنجه به شهادت رسیدند و بسیاری نیز مانند آیت اهلل طالقانی تا اوجگیری انقالب اسالمی در زندان بودند وضعیت عمومی ایران در سال1356 فاصله روزافزون حکومت پهلوی از ملت ایران در سال 1356به بیشترین حد خود رسید .ضدیت این حکومت با اسالم و معنویت و اخالق ،آشکار شده بود .صدها روحانی مبارز در زندان بودند و بسیاری از استادان دانشگاه و سخنرانان مذهبی اجازه سخن گفتن در محافل و مجالس را نداشتند .پول نفت که از سال 1350یکباره به سرعت افزایش یافت ،سرمایه داران وابسته به غرب و رژیم پهلوی را در مدت کوتاهی تقویت کرده بود .در عوض ،طبقات محروم از جمله کارگران و روستاییان برای گذراندن زندگی به شهرها هجوم می آوردند .انقالب سفید شاه نتیجه خود را نشان داده بود: نابودی اقتصاد ایران وابستگی به بیگانگان در حالی که بسیاری از روستاهای ایران ،راه ،آب آشامیدنی ،برق و حمام نداشتند ،سرمایه داران آمریکایی با حکومت پهلوی قراردادهای کالن منعقد و ثروت ملی ایرانیان را غارت می کردند .رژیم پهلوی با استفاده از دستگاه ساواک و نیروهای پلیسی و امنیتی ،تقریب ًا خود را از ناحیه گروههای مبارز مسلح آسوده خاطر احساس می کرد .زندانها از زندانیان سیاسی پر بود و در خارج از زندان نیز حرکت های پراکنده مسلحانه همچون سالهای پیش دیده نمی شد فضای باز سیاسی جیمی کارتر ،رئیس جمهور آمریکا ،در سال 1355برای کاهش تنفر عمومی از سیاستهای آمریکا به شعار دفاع از حقوق بشر متوس ل شد .او از شاه نیز خواس ت ب ه تبعیت از س یاست فضای باز آمریکایی ،اوضاع عمومی زندانیان را بهبود بخشد ،شکنجه زندانیان را کاهش دهد و به مطبوعات اجازه دهد به طور مالیم و محدود از دولت انتقاد کنند. شاه در پاسخ مساعد به خواسته های آمریکا ،هویدا را برکنار و جمشید آموزگار را به نخست وزیری منصوب کرد .آموزگار مأموریت یافت تا با انتقاد از گذشته ،در کشور فضای باز سیاسی ایجاد کند اما پیام های روشنگرانه امام خمینی و چند حادثه دیگر ،آتش انقالب را شعله ور کرد مرگ مشکوک دو چهره محبوب در خرداد 1356دکتر علی شریعتی به طور ناگهانی در لندن درگذشت .شریعتی با برگزاری سخنرانی ها و نگارش کتابهای متعدد نقشی اساسی در طرد اندیشه های مارکسیستی و بیداری نسل جوان و گرایش آنان به اسالم داشت .مردم که ساواک را عامل مرگ او می دانستند ،با گرامی داشتن نام و یادش تنفر خود را از حکومت نشان دادند. درگذشت ناگهانی حاج آقا مصطفی ،پسر بزرگ امام خمینی ،در آبان سال 1356در نجف نیز اعتراضات تازه ای را برانگیخت و تنفر بیشتری نسبت به حکومت ایجاد کرد .با مرگ مشکوک وی ،مجالس ترحیمی در بسیاری از شهرهای ایران برگزار شد و بار دیگر یاد و خاطره امام خمینی جان تازه ای به جریان مبارزه داد آغاز انقالب اسالمی انتشار مقاله توهین آمیز نسبت به امام خمینی در 17دی 1356مقاله توهین آمیزی علیه امام خمینی در روزنامه اطالعات منتشر شد .به دنبال انتشار این مقاله ،مردم قم در 19دی 1356قیام کردند اما مأموران حکومتی آنها را به خاک و خون کشیدند .در چهلم شهدای قم ،در 29بهمن همان سال مردم تبریز به پا خاستند که این اجتماع نیز با یورش نیروهای حکومت مواجه شد و تعدادی شهید یا مجروح شدند .در سال 1357 اعتراضات به شهرهای دیگر گسترش یافت .پیام این قیام تجدید عهد با رهبری انقالب و افزایش تنفر از رژیم شاهنشاهی بود با گسترش قیام ،جمشید آموزگار در مرداد 1357در اصفهان حکومت نظامی برقرار کرد اما این تدبیر ثمری نداشت؛ درنتیجه، شاه مجبور شد آموزگار را برکنار کند و جعفر شریف امامی را با شعار «آشتی ملی» به نخست وزیری بگمارد .امام خمینی با ارسال پیام و افشای نیرنگ تازه رژیم پهلوی ،خواهان ادامه مبارزه تا سرنگونی نظام پادشاهی در ایران شدند .به همین جهت تظاهرات مردم در شهرهای ایران ادامه پیدا کرد .در تهران بعد از برگزاری نماز عید فطر( 13شهریور) تظاهرات گسترده ای صورت گرفت و تکرار آن در سه روز بعد با حضور انبوه و یکپارچه زنان همراه بود حضور گستردۀ زنان در راه پیمای یهای دوران انقالب اسالمی قیام خونین 17شهریور حکومت پهلوی برای جلوگیری از ادامه تظاهرات و اعتراضات در روز جمعه 17شهریور 1357در تهران و چند شهر دیگرحکومت نظامی برقرار کرد .مردم تهران بی اعتنا به اخطارها و هشدارهای رژیم در میدان شهدا (ژاله سابق) تجمع کردند دژخیمان پهلوی مردم را به گلوله بستند و جمع زیادی از آنان را به شهادت رساندند .به دنبال این جنایت هولناک، رئیس جمهور آمریکا بار دیگر به صراحت از رژیم پهلوی حمایت کرد هجرت امام خمینی به فرانسه پس از اوجگیری انقالب اسالمی ،امام خمینی تحت فشارسیاسی و امنیتی سازمان امنیت عراق و ساواک ،قصد عزیمت به کویت داشتند اما دولت کویت حاضر به پذیرش ایشان نشد.از این رو به فرانسه رفتند و در دهکده ای به نام نوفل لوشاتو درحومه پاریس ساکن شدند ( 14مهر )1357 اقامت چند ماهه امام در فرانسه دو نتیجه مهم برای انقالب داشت: ــ ایشان با استفاده از امکانات تبلیغی ،مصاحبه و سخنرانی جنایات حکومت پهلوی را افشا میکردند؛ ــ امکان مالقات مبارزان با رهبری انقالب فراهم آمد و پیامهای امام با شتاب بیشتری در ایران منتشر شد حماسه ماه محرم شاه پس از سرکوب تظاهرات دانشجویان و دانش آموزان درمقابل دانشگاه تهران (13آبان) ارتشبد غالمرضا ازهاری را جانشین شریف امامی کرد تا وی با برقرار کردن حکومت نظامی از سرعت حرکت انقالب بکاهد .اما شروع ماه محرم ،مبارزه را وارد مرحله تازهای کرد .در روزهای تاسوعا و عاشورا میلیونها تن از مردم در شهرهای مختلف ،از جمله تهران ،با شرکت در تظاهراتی مسالمت آمیز سقوط حکومت پهلوی و برقراری حکومت اسالمی را فریاد زدند این تظاهرات عظیم دولت آمریکا را به این نتیجه رساند که روی کار آوردن دولت نظامی ازهاری نتیجهای نداشته است؛ به عالوه، مردم ایران متحد و در اطاعت از رهبر خود مصمم و جدی هستند و باالخره اینکه آمریکا برای حفظ منافع خود در ایران باید به فکر مهره دیگری غیر از محمدرضا شاه باشد شاه در نیمه دی 1357در حالی که تصمیم به خروج از ایران گرفته بود ،به دستور آمریکاییها و برای جلوگیری از پیروزی انقالب اسالمی ،شاپور بختیار را ،که قب ً ال عضو جبهه ملی و از مخالفان رژیم بود ،نخست وزیر خود کرد .امام خمینی در 23دی با ارسال پیامی تشکیل شورای انقالب را به اطالع مردم رساندند این شورا که از افراد شایسته ،مسلمان ،متعهد و مورد اعتماد ایشان تشکیل شده بود ،وظیفه داشت زمینه انتقال قدرت را فراهم کند. ده روز پس از تشکیل دولت بختیار ،در 26دی،شاه از ایران رفت و شور و شعف مردم ایران بیشتر شد راه پیمایی میلیونی مردم تهران در تاسوعای حسینی 19 ،آذر 1357 ورود امام خمینی به ایران تشکیل دولت موقت و پیروزی در 12بهمن 1357رهبر انقالب با شکوه فراوان و در میان استقبال بی نظیر مردم وارد ایران شدند .در 15بهمن به پیشنهاد شورای انقالب ،مهندس مهدی بازرگان را به عنوان نخست وزیر دولت موقت انقالبی معرفی و از همه تقاضا کردند که از او حمایت کنند. با حمله نیروهای گارد شاهنشاهی به افراد نیروی هوایی که به انقالب پیوسته بودند ( ٢٠بهمن )،تهران به شهری نظامی مبدل شد. حکومت پهلوی قصد داشت در بعدازظهر 21بهمن و شب 22بهمن حکومت نظامی برقرار کند؛ سپس ،به کمک نظامیان وابسته به خود و با نظارت ژنرال هایزر آمریکایی ،کودتایی نظامی ترتیب دهد و رهبر انقالب و اعضای شورای انقالب را دستگیر و انقالب را سرکوب کند اما امام خمینی با توکل به الطاف خداوند ،حکومت نظامی را غیرقانونی اعالم کردند .مردم به کمک ارتشیانی که به انقالب پیوسته بودند ،مراکز نظامی را در تهران و شهرهای بزرگ تصرف کردند .رادیو و تلویزیون نیز در اختیار مردم قرار گرفت و با اعالم صدای انقالب و پیروزی انقالب اسالمی در 22بهمن ،زنگ سقوط نظام شاهنشاهی به صدا درآمد استقبال باشکوه از امام خمینی هنگام ورود به میهن در 12بهمن 1357 تهران 22بهمن 1357